Waldenzen bouwen groots
oecumenisch centrum
ten zuiden van de Alpen
Praten over de zin van
't christelijk onderwijs
m i
Medisch brugjaar
trekt belangstelling
Nederland betaalt
België schuld terug
uw probleem
ook het onze
EDOX
J TROUW/KWARTET VRIJDAG 3 NOVEMBER 1972 BINNENLAND T8/X17
'De Noteboom' komt er ook voor hen.
Achter de vraagtekens schuilt de onzekerheid
Van een onzer verslaggevers
HOEVELAKEN In liet christelijk onderwijs gaal er bijna geen jaarvergadering voorbij of er
wordt gesproken over de zin van christelijk onderwijs. Achter de aankondiging van dat onderwerp op
de agenda staat dan vaak een vraagteken. Christelijk onderwijs? En achter dat vraagteken schuilt dan
de nodige onzekerheid. Sturen de ouders hun kinderen uit overtuiging naar de christelijke school?
Staan de onderwijzers en leraren er wel achter? En als de bedoelingen goed zijn: wat komt er in de
praktijk van terecht?
Je zou kunnen zeggen dat dergelijke
vragen niet ongezond zijn. Het wordt
dan ook in veel redevoeringen en
artikelen gezegd: het bordje buiten op
de school is geen garantie dat het
onderwijs christelijk is. En daarom is
voortdurende bezinning nodig. Als dat
alles was zou er misschien nog niet
veel reden tot ongerustheid zijn.
Maar er is meer aan de hand. Steeds
groter wordt de vrees dat ook de
overheid weinig meer ziet in de ver
scheidenheid van het onderwijs. Vijf
tig jaar na het beëindigen van de
schoolstrijd duikt de angst voor staats-
pedagogiek en centralisme weer op.
We hebben een centraal instituut
voor toetsontwikkeling dat uniforme
tosten ontwikkelt voor heel het onder
wijs. Er wordt gewerkt aan een lande
lijk lcerplancentrum en er bestaan
reeds allerlei commissies en instituten
voor leerplanontwikkeling.
Dc vernieuwing van het onderwijs
wordt centraal, vanuit het ministerie,
aangepakt. De overheid stimuleert
hier en daar ook de ontwikkeling in
de richting van samenwerkingsscho
len. En dan het grote spookbeeld: het
tertuim van staatssecretaris Schelf
hout, een soort monsterverbond tus
sen openbaar en bijzonder onderwijs.
Geen wonder dat men in het christe
lijk onderwijs een beetje zenuwachtig
wordt en zich begint af te vragen wat
de vrijheid van onderwijs eigenlijk
inhoudt.
Opvallend is dat deze bezorgdheid
zich niet beperkt tot het christelijk
onderwijs. Er zijn meer vormen van
bijzonder onderwijs (Vrije scholen,
Montessori, neutraal bijzondere scho
len enz.), die graag vrij zijn van
Haagse bemoeizucht. En zelfs binnen
het openbaar onderwijs (kritische le
raren, D'66) leeft het verlangen naar
een gedecentraliseerd onderwijsbeleid,
dat recht doet aan de verantwoorde
lijkheid van de ouders en de scholen.
De voorstanders van de vrijheid van
onderwijs verkeren echter in een
moeilijke positie. Ook zij zien in dat
wat meer coördinatie op veel gebie
den nodig is. Toetsontwikkeling, leer
planontwikkeling, schooladviesdien
sten. enz.: dat kan elke afzonderlijke
school zich niet veroorloven. Zonder
samenwerking wordt het onderwijs
wel helemaal onbetaalbaar. Maar hoe
moet het dan?
Ouders kiezen
Dr. H. G. van den Doel, directeur vam
het christelijk pedagogisch studiecen
trum in Hoevelaken, pretendeert niet
dat hij het antwoord daarop klaar
heeft, maar hij heeft wel een' idee
over de richting waarin het zou moe
ten gaan. Zijn uitgangspunt is dat de
ouders verantwoordelijk zijn voor de
opvoeding van de kinderen. Dat bete
kent dat zij een school kiezen en dan
ook weten wat ze kiezen.
Daarvoor is nodig dat een school
(samen met de ouders) de doelstellin
gen van het onderwijs omschrijft. Een
bordje op de deur met 'christelijk' is
dan niet genoeg. Want hoe verve
lend het ook is die vlag kan vele
ladingen dekken. Maar ouders moeten
weten wat dat inhoudt. Legt men de
nadruk op de intellectuele ontwikke
ling als ze later maar naar het gymna
sium kunnen) of staat de totale ontwik
keling van het kind voorop? Moet dc
school politieke vorming geven of is
ze (zogenaamd) politiek neutraal?
Laat de ouders dan maar eens discus
siëren over de vraag of de rietsuiker
bietsuiker-kwestie op school aan de
Van onze onderwijsredactie
ROTTERDAM Ongeveer vijftig uit
gelote studenten hebben serieuze be
langstelling voor een alternatieve me
dische propedeuse in Rotterdam. Ver
der hebben zich enkele aspirant-ver
pleegkundigen gemeld, die niet waren
toegelaten tot de hogere beroepsoplei
ding voor verpleegkundigen.
Het is nog niet zeker of het plan voor
een medisch brugjaar kan doorgaan.
Eerst moet men nog een studieleider
vinden. Verder is er nog niet genoeg
geld om deze propedeuse te betalen.
Wel is al een toezegging ontvangen
van het Fonds Medische Faculteit.
Twee weken geleden stuurde prof. dr.
J. de Vries een brief aan alle uitgelo
te medische studenten om hun be
langstelling voor een 'vrij' brugjaar te
peilen. Van de bijna duizend ge
dupeerden vroegen er tot nu toe ruim
honderd inlichtingen. Van hen zouden
vijftig wel willen meedoen.
Het brugjaar is bedoeld om hen die
dit jaar niet met de studie konden
beginnen alsnog een kans te geven.
Daarnaast wil men ook een alternatief
geven voor de bestaande opleidingen,
tijdens het brugjaar wil men een
beeld geven van alle mogelijkheden
binnen de gezondheidszorg. Na dat
jaar kan ieder eigen capaciteiten en
mogelijkheden dan beter beoordelen
en op grond daarvan beslissen welke
kant hij ut wil: verpleging, artsoplei
ding of nog een andere richting.
orde moet komen, en zo ja hoe.
Dr. Van den Doel wil niet op zo'n
voorbeeld worden vastgepind, maar
hij illustreert aan de hand hiervan
dat de scheidslijnen in de toekomst
misschien anders gaan lopen dan nu
het geval is. Zoals het nu gaat komen
dergelijke vragen nauwelijks aan de
orde. Je kiest voor een openbare, een
protestantse of een katholieke school,
en verder moet je maar afwachten
wat ze met je kinderen doen.
Als de ouders eenmaal gekozen heb
ben moet ook vast staan dat de scho
len die idealen waar kunnen maken.
Er moet niet een of ander instituut
zijn dat een soort staatspedagogiek
bedenkt die dan goed is voor alle
scholen. De school moet zelf haar
eigen doelstellingen maken en deze
met deskundige hulp vertalen in
een globaal leerplan. Als het zover is
kunnen landelijke instituten er aan te
pas komen. Zij kunnen die globalo
leerplannen verder uitwerken en de
school dan een concreet werkplan
aanbieden. Uiteindelijk blijft de
school vrij in de keus van werkplan
nen, toetsen, leermiddelen enz.
In de voorstellen die de commissie
organisatie leerplanontwikkeling aan
de minister heeft gedaan mist dr. Van
den Doel deze inbreng vam onderop
teveel. Er wordt van bovenaf gedacht
cn de scholen kunnen dan weinig
anders doen dan aanvaarden wat er
gens in het midden des lands is
uitgedokterd.
Dr. Vam den Doel wil de identiteit
van het bijzonder onderwijs verster
ken door de discussie over de doel
stellingen te stimuleren. De ouders
moeten weten wat ze willen. Als ze
voor christelijk onderwijs kiezen,
moeten ze zich ook bezig houden met
de vraag wat dat dan betekent. Zolang
dat niet duidelijk is weet je niet wat
Je aan elkaar hebt. En geef je de
overheid vrij spel om een soort staats
pedagogiek te introduceren.
LUXEMBURG De Nederlandse mi
nister van financiën, Nelissen, en zijn
Belgische ambtgenoot, Vlerick, heb
ben in Luxemburg een afspraak ge
maakt over de terugbetaling aan Bel
gië van de schuld die Nederland daar
heeft. Die schuld is ontstaan als ge
volg van Belgische interventie om, in
het kader van bestaande Beneluxaf-
spraken, de koers van de Nederlandse
gulden te steunen.
door Jan Roelfs
jpALERMO In het hart van de
oude binnenstad van de ogen
schijnlijk romantisch Slciliaanse
hoofdstad, confronteert de kleine
gemeenschap van de Waldenzen
kerk de machtige rooms-katholie-
ke traditie met een indrukwek
kend initiatief. De Waldenzen
bouwen er het flatgebouw 'De No
teboom', het grootste diakonale
centrum ten zuiden van de Al
pen, een hoofdkwartier van
dienstbetoon, dat in geen verge
lijking staat tot de betekenis, die
de Waldenzen in Italië hebben.
Men kan zeggen, dat de handreiking
van een reus de evangelische kerk
van de Waldenzen, die ai meer dan
een eeuw een pionierspositie in Italië
innemen, een dwerg tot ongelooflijke
dingen in staat stelt.
De Waldenzen, die behoren tot de
nog geen 300.000 protestanten in heel
Italië en met hun 1600 leden op het
even sociaal-economisch weerbarstige
als paradijselijke eiland een onbedui
dende groep vormen, genieten de om
vangrijke steun van de protestantse
kerken in Duitsland en Zwitserland
bij hun pogingen om te komen tot
hen nieuwe centrum, dat het volgend
jaar in gebruik wordt genomen.
Het gebouw, een oppervlakte van 2500
vierkante meter, dat de komende win
ter glasdicht wordt gemaakt, kost
voor wat de bouw betreft 3.500.000 DM
is gekomen van de actie 'Brot für die
Welt' en is centraal afkomstig van de
Evangelische Kerk in Stuttgart. De
kosten voor de inrichting van het vijf
verdiepingen hoge complex worden
gedragen door het 'Hilfswerk der
Evangelischen Kirchen der Schweiz-
500.000 Zwitserse franken, dat is
425.000,-
De Note boom
Het pand verrijst in de stadswijk, die
van oudsher een triest achterbuurtas
pect vertoont: De Noteboom - Noce.
De volledige naamgeving zal luiden:
Centro Diaconale 'Noce', Instituto
Valdese Casa de Fanciullo (kinder
huis). De totstandkoming van het ge
bouw wordt de kroon op het levens
werk van pionier, ds Piëtro V. Pana-
scia, een 62 jarige Siciliaan, die al
bijna dertig jaar als predikant op het
eiland werkzaam is.
Het zwakke protestantisme in Italië,
geruggesteund door het protestantis
me in genoemde centraal-Eqropese
land/n, komt met de bouw van 'De
Noteboom' op Sicilië tot een ongeken
de ontwikkeling, die het conservatieve
rooms-katholicisme heeft verontrust,
verwonderd, en aanvankelijk zelfs in
staat van alarm gebracht. Maar de
zichtbare tekenen van de arbeid van
de Waldenzer Gideonsbende heeft ge
leidelijk een acceptatie zij het
vooralsnog in de sfeer van onverschil
ligheid bewerkstelligd. Het madon
nabeeld, dat bij het bouwrijpmaken
van de grond in de onmiddellijke na
bijheid als een serieus bedoelde af
weer werd opgericht, heeft nu nog
slechts ornamentale betekenis.
Piëtro Panascia heeft mij van de boot
van Napels afgehaald. Brigitte Odd.
een Zwitserse studente van een peda
gogische academie in Bern, die een
stage loopt op het nog oude centrum,
met de monumentale Waldenzenkerk,
aan de Via Spezio, spreekt Duits en
Italiaans. Zij zal gedurende de dagen
dat ik mij op deze, volgens sommigen
'voorpost van de derde wereld' zal
oriënteren als tolk optreden. Brigitte
is in dit verband meer dan een
symbolische schakel tussen de hulp-
biedende landen, die Sicilië dit pro
ject schenken.
Het geschenk
Piëtro Panascia is als zovelen een
jongleur in het krankzinnige Palermo-
se verkeer. Onderweg hoor ik, dat er
in Duitsland ook door de rooms-ka
tholieke kerken voor 'De Noteboom'
is gecollecteerd. Dat is die andere
mentaliteit van een breed christen
dom, dat op dit zonne-eiland nog ver
is te zoeken. Het is een losse, maar
bemoedigende opmerking tijdens een
enerverende autorit. Een rondtocht
door de nieuwbouw, een gesprek bij
bouwmaterialen en kalkhopen in de
kelder van het staketsel.
Daar wijst de beminnelijke en bij
uitzondering minder emotionele Sicili
aan Panascia op 'het geschenk van de
hemel', een extra ongedachte dimen
sie van het, Duitse geschenk, dat met
de aanduiding 'toevalligheid' nauwe
lijks kan worden afgedaan. Bij de
bouw is namelijk een wel, een bron,
ontdekt. Kristalhelder water borrelt
op. Inderdaad een geschenk van de
hemel in het waterarme Siciliaanse
land. De verwondering hierover
heerst dagelijks weer. 'Dit water ont
vangen wij niet van mensen', ver
klaart de Waldenzenpastor. Zijn op
merking is verre van theatraal. Hier
ligt de mogelijkheid een zwembad aan
te leggen met daaromheen een kinder
speelplaats. Is dat dan een project
voor de jaarlijkse Trouw-Kwartet-Sin-
terklaasactie? In het kader van de
offervaardigheid van de Duitse en
Zwitserse protestanten een 'kleinig
heid', maar een badje én een speel
plaats zouden bijzonder welkom zijn.
Beker water
We zitten bij elkaar op een stapel
planken. Het beton weert de hitte van
de dag. Gefascineerd kijk ik naar het
koele, opborrelde water, dat nog doel
loos wegstroomt.
Piëtro Panascia is een bescheiden
man, iemand, die zijn leven lang met
minimale middelen pastor is geweest,
die zelfs iedere lire heeft moeten
omkeren alvorens die te kunnen uit
geven.
Duitsland en Zwitserland reiken een
beker water, wat kan Nederland doen,
wat willen de Nederlandse protestan
ten doen?
Er worden berekeningen gemaakt:
zwembad en kinderspeelplaats kosten
een slordige 75.000 gulden. Brigitte
vertaalt ons commentaar:
'We zullen proberen de harten van
onze lezeressen, van lezers, van gezin
nen, clubs, scholen en kerken wdrm
te maken voor deze schenking'.
Het is kil in de grijze keldergewelven
van 'De Noteboom', waar het gerucht
van de arbeid van de weinige Italiaan
se arbeiders, die hier werk hebben
gevoinden, doorklinkt. Maar ik word
allengs warm, bewogen. Dit christen
dom van de praktijk van de mini-
groep der Waldenzen is hier uiterma
te suggestief, dat zal het ook zijn als
we de slums bezoeken, veel méér zien
en horen van de sociale- en materiële
onmacht, waartegen deze magere voor
hoede strijdt, in deze uithoek van
Italië, nog ten dele qua leefbaarheid
een onderontwikkeld gebied. Brigitte
vertaalt het betoog van mijn gastheer,
waarin deze het hoe cn waarom van
'De Noteboom' uiteenzet. 'In Palermo
kan meer dan de helft van de kinde
ren op de schoolgaande leeftijd alleen
maar bij toerbeurt naar school, ter
wijl ongeveer twaalf procent, hoofdza
kelijk afkomstig uit de donkere ach
terbuurten, helemaal niet naar school
gaat. Analfabetisme en kinderarbeid
zijn normale verschijnselen.
Honderd jaar
zocht wordt. Een tweede lagere school
werd tien jaar geleden opgericht. Na
de aardbeving in 1968 vonden vijftien
meisjes er onderdak; andere kinderen
werden er voorzien van voedsel en
kleding. De Waldenzen hebben ook
een tehuis voor dertig Jongens
wezen en kinderen uit probleemgezin
nen na de aardbeving kwamen er
nog twintig jongens bij. Deze overbe
volking maakt lesgeven moeilijk en
andere kerkelijke activiteiten vrijwel
onmogelijk. Bovendien liggen de ge
bouwen nogal verspreid.
Mogelijkheden
De Waldenzenkerk is daarom begon
nen met de bouw van een 'Ecumeni
cal Service Centre', waarin onderge
bracht zullen worden: een kleuter
school, een lagere school, een techni
sche school, een kindertehuis en een
sociaal centrum. In totaal onderdak
voor vijfhonderd kinderen. Het ge
bouw zal eveneens ruimte bieden aan
twintig appartementen, waarvan de
huuropbrengst aangewend zal worden
bij de dekking van de exploitatie
kosten. Voorts zullen de Zwitserse
kerken een deel van de exploitatie
kosten voor hun rekening nemen en
zoals gezegd ook de inrichtings
kosten. De kerk van Hessen/Nassau
heeft zich garant verklaard voor een
deel van de kapltaalskosten. Een Wal
denzer architect uit Florence heeft
het ontwerp gemaakt.
Het project wordt uitgevoerd door en
is het eigendom van de Tavola Valde
se. Er is een speciaal comité voor in
het leven geroepen, bestaande uit ver
tegenwoordigers van de Tavola Valde
se, de Federatie van Evangelische ker
ken in Italië, de Waldenzen Gemeente
van Palermo, de staf en nog drie
diakonalc experts'.
De Waldenzenkerk heeft al meer dan
honderd jaav een lagere school voor
protestantse- roi rooms-katholieke kin
deren, die nu door 180 kinderen be-
Waar nu het monumentale flatcomplex verrijst het nieuwe centrum der Waldenzen in Palermo
stonden nog voor kort deze krotwoningen.
I Brieven die niet zijn voorzien van naam en
adres kunnen niet In behandeling worden
j genomen. Geheimhouding is verzekerd. Vra
ten die niet onderling met elkaar in verband
»U«n moeten in afzonderlijke brieven worden
i testcld. Per brief dient een gulden aan post-
I 'egels tc worden Ingesloten. Adres: redactie
louw-Kwartet, postbus 948, Rotterdam.
1 Vraag: De rode bessen van mijn vuur-
doorn zouden zo'n prachtige aanblik
kunnen opleveren, maar de vogels
(vooral de merels) maken daar spoe
dig een einde aan. Ieder jaar weer is
I dit een teleurstelling. Is hiertegen
oen middel? Ik heb het al geprobeerd
met een groot net, maar daar raken
de vogels in verward. Foliopapier gaf
geen resultaat. Is een bespuiting mo
gelijk waar mijn boom niet onder
lijdt?
Antwoord: Het enige middel is een
goedgespamnen net of kooi van fijn
gaas. Het is jammer voor de vuur-
doorn en voor u. Die prachtige bessen
dienen om de vogels aan te lokken en
in zo'n struikje kunt u de meest
bijzondere vogels waarnemen zoals
pestvogels en notekrakers, soms zelfs
in een stadstuintje. U kunt een paar
belletjes aan een touwtje binden,
waaraan u nu en dan trekt. Ook
strips aluminiumfolie schrikken vo
gels af, maar het blijft een natuurlijk
gebeuren waaraan weinig te doen
valt. We kennen een vuurdoorn die
in het middelpunt van de belangstel
ling stond totdat de peren in de tuin
ernaast begonnen te rijpen. Spuit
nooit. We moeten iets over hebben
voor het geluk dat hier nog vogels
rondvliegen.
Vraag: Weet u waar het middel nusan
te koop is? Het is een poeder, waar
mee vuile eieren gewreven worden,
waarna cr weer een kalklaag overheen
komt.
Antwoord: Het middel nusan wordt
verkocht door de firma Horse Shoe,
E. Bargers, Wolweg 52 te Stroe. Het
werd in de handel gebracht samen
met het eierwasmachinetje Rotomaid.
Bij het instituut pluimveeteelt (Spel-
derholt) Beekbergen raadt men niet
aan de eieren te wassen .Als het wel
moet gebeuren, moet men erop letten,
dat het water waarmee men afspoelt,
niet kouder is dan het water waarmee
men begint te wassen. Dit is volgens
het instituut nog belangrijker dan het
Zwitsers
herenhorloge
X
- automatisch
- stalen band
Eenzaamheid
weer aanbrengen van de kalklaag. Bij
grote wasmachines gaat zo iets auto
matisch, bij kleine bakken moet men
dat zelf regelen en dat gaat niet zo
goed.
ADVERTENTIE
Later maaltijden we met ds Panascia
en zijn staf in de tuin van het
eenvoudige jeugdinternaat. De
kinderen zijn er nog niet, het is
begin september, ze komen in de
tweede helft van die maand. Als Ne
derlander, die weet heef van de pro
gressieve stroming in de rooms-katho
lieke kerk, is men ieder uur verbaasd
over de grote eenzaamheid waarin het
pionierswerk van de Waldenzenkerk
verkeert. De verhouding tussen
rooms-katholicisme en protestantisme
is hier nog nauwelijks verbeterd. Ik
had dit Italiaanse patroon al en-aren,
toen we twee jaar geleden onze actie
voerden voor de nieuwe schoolbus
voor 'Casa Materna' in Napels, het
protestantse centrum van de gebroe
ders Santi. Op mijn heenreis naar
Palermo heb ik de Santi's bezocht en
in de splinternieuwe schoolbus
geschenk van de lezerskring van
Trouw rondgereden.
Het gaat nu om Palermo, de stad en
omgeving met tienduizenden werklo
zen, waar de rooms-katholieke kerk
onmachtig is de armen voldoende te
helpen en waar alleen de rijken in
staat zijn hun kinderen regelmatig en
voldoende onderwijs te laten volgen.
In de lagere bevolkingsgroepen met
de grote gezinnen, waarin de vrouw
volgens de adat een afhankelijke se
condaire plaats inneemt, leeft men op
het minimum.
Het is niet anders, Sicilië is een
achtergebleven gebied. Zou men zich
grondig in de achtergronden van deze
samenleving willen verdiepen, de
werkloosheid, de criminaliteit, de in
vloed van de Mafia, de woningtoestan
den, dan zou men maandenlang in
deze wereld moeten rondgaan. Als
bezoeker, ook al wordt men door des
kundigen rondgeleid, komt men
slechts tot oppervlakkige indrukken.
Maar indrukken zijn het wel.
Aan tafel zit een Duits meisje, Chris
tiana, zij werkt in het kindercentrum
en spreekt voortreffelijk Engels en
Italiaans. Zij krijgt 85 gulden per
maand, kost en inwoning vrij. Een
Martha van het moderne werelddiako-
naat.
Wat beweegt het landelijke protes
tantse ochtendblad in Nederland om
hier te pogen tot hulpverlening te
komen. Wie zijn wij?
Ik houd een verhaal over Trouw en
het Kwartet, over de aanvankelijke
Trouw-traditie, de jaarlijkse adoptie
van een kinderbescheriningscenlrum.
eerst in Nederland, later in België,
Suriname. Israël. Napels en nu op
Sicilië. Piètro Panascia knikt herhaal
delijk bij het horen van de vertaling.
Die zegt hem meer dan de correspon
dentie, die ik tevoren met hem heb
gevoerd.
Ik eet verse vijgen en drink Italiaanse
wijn. Ik loop later rond-in de kamers,
waar de kleding geschenkzendin
gen worden opgestapeld. Ik ga in
de namiddag met de predikant naar
de nieuwbouwwijken, waar de rege
ring een deel van de slumbewoners
heeft gehuisvest, waarheen de sociale
problemen levensgroot zijn mééver-
huisd. Dat is een énder hoofdtstuk.
Daarover wil ik graag een volgende
keer vertellen.
De uitdaging is echter nü gesteld.
Een dubbele voorziening voor 'De
Noteboom', zwembad én speelplaats.
Vruchten voor een noteboom!
Piëtro Panascia, een hedendaagse Sa
maritaan, is hoopvol gestemd. 'Mogen
we hopen op de steun van onze
broeders en zusters In Holland', zegt
hij.
'Die het zo oneindig veel beter heb
ben dan de mensen en kinderen in
Palermo,' voeg ik er aan toe.
De grijze pastor glimlacht. Hij is nog
nooit buiten Italië geweest
