Amerika werkt
met gifbommen
zegt Viet Cong
Magasaki, stad met een
onverteerbaar verleden
Niet-gebonden landen
begonnen conferentie
'aigon vreest voor opleving offensief
Hongersnood
dreigt in
Angola door
chemische
wapens van
Portugezen
reznjew
- esprak ook
in Piao
r
Rassenrelletjes
Circus-artiesten
Bangladesj kampt met watersnood
Vliegtuigongeluk
Maagdeneilanden
Veroordeelden in
Praag in beroep
Kaapsters wilden Sabena-
toestel niet opblazen
Senaat van VS
tegen controle
op vuurwapens
Britse stakers
op de vuist
inJAPAIt
10UW/KWARTET WOENSDAG 9 AUGUSTUS 1972
Buitenland T7/K9
(ANOI, SAIGON (AFP, Reuter, UPI) De Viet Cong heeft de VS
chuldigd van het gebruik van giftige chemische stoffen tijdens
ende vernietigingsacties' in de provincie Kwang Tri, zo meldt het
irdvietnamese persbureau.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM In de Portugese
kolonie Angola worden tienduizenden
mensen met de hongerdood bedreigd,
omdat het Portugese leger de chemi
sche oorlogvoering tegen de Angolese
bevrijdingsbeweging MPLA drastisch
heeft opgevoerd. De Portugezen heb
ben op grote schaal ontbladeringsmid-
delen uitgestrooid, waardoor grote ge
bieden veranderd zijn in kale woestij
nen waar niets meer groeit en voorlo
pig ook niets meer groeien wiL
Dat heeft Daniël Chipenda, lid van
het uitvoering comité van de MPLA,
gisteren in Amsterdam verteld. HIJ is
naar ons land gekomen om een schrif
telijke noodkreet, die hij eerder deze
zomer stuurde, te onderstrepen. Hij
deed een dringend beroep op de Ne
derlandse bevolking zo snel mogelijk
eten en fietsen om het eten naar
de getroffen gebieden te vervoeren
te sturen.
Chipenda begon gisteren zijn perscon
ferentie met een woord van dank aan
Nederland voor de koffie-aktie van
het Angola-comité en de deken-
aktie van de dr. Eudardo Mondlane
stichting. Die akties hadden het mo
reel van de Afrikaanse bevolking in
Angola enorm versterkt. Hij bestreed
het argument dat de koffle-aktie voor
al ook de Afrikaanse arbeider op de
koffieplantages had getroffen, omdat
die nu werkloos dreigen te worden.
Die arbeiders werken helemaal niet
vrijwillig op die plantages, aldus Chi
penda. Het zijn in feite dwangarbei
ders, die er de voorkeur aan zouden
geven een eigen stukje grond te be
werken.
Hij was ook dankbaar voor de dekens
die uit Nederland naar Angola zijn
gestuurd. Die dekens zijn nu in ge
bruik en de mensen weten dat ze uit
Nederland komen. Die solidariteit
heeft hen erg goed gedaan, zegt Chi
penda.
Hij was vol vertrouwen dat de oproep
om voedsel en vervoersmiddelen in
ons land ook gehoor zou vinden.
De Mondlane stichting in Haarlem
(giro 188.48.00) hoopt spoedig in staat
te zijn de eerste partij voedsel naar
Afrika te kunnen sturen. Deze stich
ting, genoemd naar de vermoorde lei
der van het FRELIMO, de bevrij
dingsbeweging van Mozambique, geeft
materiële hulp aan de verzetsbewegin
gen in Angola, Mozambique en Gul
nee. Behalve aan eten en vervoers
middelen heeft de MPLA ook rugzak
ken, etensblikken en veldflessen no
dig.
)SKOU (AFP) Leonid Breznjew,
Russische partijleider heeft de zaak
n Piao aangesneden tijdens het top-
sprek, dat d'e leiders van Rusland,
!en, Tsjechoslowakije, Hongarije,
lgarije, Oost-Duitsland, Roemenië en
mgolië op 31 juli op de Krim hiel-
n. Daar zijn diplomatieke kringen in
ikou nu zo langzamerhand wel van
ertuigd
eznjew zou tegenover de leiders
Oost-Europa hebben bevestigd,
Lin Piao zich aan boord van het
inese militaire vliegtuig bevond,
op 13 september 1971 in Mongolië
S2.^erstortte. Officieel heeft Moskou tot
dit moment het stilzwijgen be-
6 Aard over de omstandigheden waar-
jder de kroonprins van Mao Tse-toemg
verdwenen,
lijkt bijna zeker dat de affaire
de Russische leiders wordt be-
KJuwd als een fase van de strijd om
macht in China, en zelfs ais het
ische gevolg van de val van Lioe
o-tsji tijdens de Culturele Revolu-
De Russen menen, dat voorzitter
Tse-toemg, beroofd van de werke-
;e macht na het mislukken van de
ote Stap Voorwaarts, steun heeft
-sooht bij Lin Piao en het leger om
~Joe Sjao-tsjd te verwijderen. Toen
operatie was geëindigd heeft hij
96.^ Piao laten vallen om het leger
er in zijn macht te krijgen, aldus
Russische interpretatie.
BtOESTSJOW
12. zaak herinnert als zodanig op
ppante wijze aan de gebeurtenis-
4Mi, die zich 15 jaar geleden in de
Iwjet-Unie hebben afgespeeld, toen
44|kita Chroestsjow zich van zijn mi-
ter van defensie maarschalk Zjoe-
bediende om de 'anti-partij-groep'
llenkow, Kagamowitsj en Molotow
verslaan. Enkele maanden later,
38 pm Zjoekow uit Joegoslavië terug
keerde, vernam hij op het vliegveld,
hij opgehouden had minister van
Jfensie te zijn. Als dat exact de
Russische interpretatie is, zou de Sow-
-Unie een grote terughoudendheid
Hen bewaren, in afwachting van de
éindiging van de Chinese machts-
Mijd, tot het probleem van de opvol-
2 fis van Mao Tse-toeng definitief ge-
17 >eld is.
t is twijfelachtig, of Moskou veel
27|arde toekent aan het feit dat Lin
o, de overwonnene, zich heeft wil-
verzetten tegen het bezoek van
«bon aan Peking en dat hij na een
35 ir opmerkelijke ommezwaai moge
le zijn toevlucht in de Sowjet-Unie
- eft willen zoeken.
«;i
Volgens een door de Viet Cong in
Hanoi gepubliceerde communique
heeft de Amerikaanse luchtmacht tus
sen 8 en 14 juli en opnieuw op 4
augustus boven Kwang Tri en andere
steden in de gelijknamige provincie
bommen en granaten afgegooid met
giftige inhoud, en die laten volgen
door splinterbommen, die bedoeld
zijm om de door het gif aangetaste
mensen te doden. Sinds 27 juli heb
ben de Amerikanen, volgens het com
muniqué, 'duizenden burgers gedood
of verwond en duizenden andere ver
giftigd' en talrijke dorpen met de
grond gelijkgemaakt. De Viet Cong
bestempelt dit optreden als 'genocide,
ecocide en biocide'.
De vroegere Amerikaanse minister
van justitie Ramsey Clark heeft maan
dag gezegd, dat het Amerikaanse volk
een einde aan de oorlog in Indo-
China zou maken, als het zou weten
hoeveel schade in Noord-Vietnam
wordt aangericht. Clark, die onder
Lyndon Johnson minister was en op
het ogenblik een bezoek aan Noord-
Vietnam brengt om de berichten over
Amerikaanse bombardementen op het
Noordvietnamese dijkenstelsel te con
troleren, zei een en ander in een
interview, dat hem in Hanoi werd
afgenomen door de Zweedse televisie.
'Als het Amerikaanse volk zou weten,
wat wij met onze bommen en onze
technologie hebben gedaan tegen het
leven, tegen vrouwen, kinderen en
mannen, dan zou het een einde aan
de oorlog maken, de bombardementen
laten stopzetten, onze troepen terug
trekken en nooit meer proberen pro
blemen door gebruik van geweld op
te lossen,' zo zei Clark. Clark is lid
van een delegatie, die naar Noord-
Vietnam werd gestuurd door de 'In
ternationale Commissie van Onder
zoek van Amerikaanse Oorlogsmisda
den in Indo-China' en is reeds een
week in Noord-Vietnam.
Noord-Vietnam heeft meer tanks naar
oostelijk-Cambodja en de Zuidvietna-
mese provincie Kwang Tri gestuurd.
In Saigon is men daarom bevreesd,
dat Hanoi en de Viet Cong hun
offensief weer zullen intensiveren.
Zuidvietnamese waarnemers vrezen
het meest de situatie in oostelijk-
Cambodja waar Noordvietnamese
tanks drie steden bedreigen, die de
toegangswegen naar de Mekongdelta
beheersen. Als deze steden zouden
vallen ligt voor Hanoi en de Viet
Cong een nieuwe invasie-route open
naar de delta, die wel wordt omschre
ven als de 'graanschuur' van Zuid-
Vietnam, en die Saigon van voedings
middelen voorziet.
LIVERPOOL (Reuter) De politie
in Liverpool heeft aangedrongen op
spoedoverleg tussen Engelse en niet-
blanke inwoners van een nieuwbouw
wijk, die al vier avonden met elkaar
vechten.
GEORGETOWN (Reuter) Premier Forbes Burnham van Guyana
heeft gisteren de conferentie van niet-gebonden landen in George
town geopend met een waarschuwing, dat de neutrale landen kwesties
ails ontwapening en internationale ontspanning niet over moeten laten
aan de grote mogendheden.
Yasin Smart, de 18-jarige dochter van de Britse circuseigenaar Billy
Smart, staat met een geweer paraat bij het ontladen van vijftien ri-
noceros-babies, die geïmporteerd zijn uit Zuid-Afrika.
DACCA (DPA) Honderden mensen
zochten hun toevlucht in de bomen
toen in het district Comilla van Bang
ladesj, ten zuidoosten van de hoofd
stad Dacca, drie dorpen door het
kolkende overstromingswater volledig
werden weggevaagd. De drie dorpen
werden bewoond door ongeveer 20000
mensen. Een groot gedeelte van hen
had aanvankelijk een veilig heenko
men gezocht op de daken van de
huizen, maar toen die met het water
werden meegesleurd, moesten zij
ijlings naar een andere toevlucht-
splaats uitwijken.
In het reddingscentrum in Dacca zijn
tot nu toe geen berichten binnengeko
men over slachtoffers in Comilla,
maar door de grote verwarring, die in
het land heerst, grijpt men over het
aantal slachtoffers in het duister, zo
lang het water niet is gezakt. Een
vijfde deel van het land is nu over
stroomd en het officiële dodencijfer
in het gehele land wordt gesteld op
50. De overstromingen zijn het gevolg
van zware regenval.
'Het is een vergissing om te menen,
dat een tendens naar ontspannig in
Europa onvermijdelijk ht begin van
een campagne voor vrede inluidt. Er
zijn aanwijzingen, dat de wedloop op
andere terreinen juist heviger wordt,
waarbij men steeds meer zijn toe
vlucht neemt tot sommige traditionele
technieken voor machtshandhaving',
zo zei Bumhem.
Nu duidelijk wordt, dat de landstrijd
krachten een vastberaden volk niet
onder de duim kunnen houden, aldus
Burnham, worden de wereldoceanen
steeds meer het toneel van militair
machtsvertoon. Hij constateerde een
opleving van het gebruik van marine-
macht.
De premier zei ook, dat de grote
mogendheden steeds meer de neiging
hebben de besluitvorming in interna
tionale kwesties te monopoliseren.
Een van die kwesties, waar wij alle
maal belang bij hebben, is de onwape-
ning, zo vervolgde hij. Burnham zei,
dat de grote mogendheden steeds om
vangrijker arsenalen dodelijke wapens
bezitten, die het strategisch evenwicht
in gevaar dreigen te brengen.
De ontspanning mag niet beperkt blij-
vn tot Europa en mag niet ophoude
voor de ele wereld erva profiteert,
aldus Burnham.
AGENDA
De agenda van de conferentie van de
ministers van buitenlandse zaken van
de niet-bebonden landen bevat onder
DEN HAAG In de krant van 29
juni berichtten we over Amerikaanse
kritiek na een ongeluk van een DC-9,
die op 2 mei 1970 bij de Maagdenei
landen verongelukte. Ten onrechte
werd in dit bericht dit toestel toege
schreven aan de Antilliaanse lucht
vaartmaatschappij ALM. De gevol
machtigde minister van de Nederland
se Antillen, de heer S. G. M. Rozen
dal, is van mening, dat door deze
publikatie de ALM in minder gunstig
daglicht is gesteld. Temeer omdat in
het officiële rapport van 'National
Transportation Safety Board' duide
lijk wordt vermeld, dat het betrokken
vliegtuig toebehoorde aan Overseas
National Airways en werd gevlogen
door een ONA-cockpitcrew in charter
voor ALM.
meer ontwapening, de oorlog in Viet
nam, het Midden-Oosten en het instel
len van neutrale 'vredes-zones' in
Zuidoost-Azië, de Indische Oceaan en
de Middellandse Zee.
Burnham riep ook op tot concrete
steun aan de bevrijdingsbewegingen
met name in Afrika. De niet-gebon
den landen zouden een programma
moeten opstellen voor een effectiever
financiering, bewapening en training
van de bevrijdingsbwegingen.
PRAAG (Reuter) Vier Tsjechoslo-
waken, die in de Jongste processen
tegen liberalen in Praag tot gevange
nisstraffen zijn veroordeeld, hebben
tegen hun vonnis beroep aangetekend.
Dit is in welingelichte kringen in
Praag vernomen.
Het zijn professor Milan Hübl, oud-
hoofd van het partijcollege die 6.5
jaar kreeg, Rudolf Battek, een socio
loog die 3.5 jaar kreeg en Jaroslaw
Jira, oud-secretaris van de Praagse
studentenunie, die voor 2 jaar en drie
maanden naar het gevang werd ge
stuurd. Bekend is dat al drie perso
nen, die in eerdere processen werden
veroordeeld in hoger beroep zijn ge
gaan.
Er is nog steeds niets bekend over
het proces tegen Jaroslaw Sabata, de
vroegere partijvoorzitter van Brno,
dat vorige week donderdag is begon
nen. Naar verluidt is het proces voor
de rechtbank van Brno gisteren voort
gezet. Een dezer dagen moet ook het
proces beginnen tegen de dochter van
Sabata, Hana Saibatova en vier mede
beschuldigden.
ZRIFFIN (UPI) —Een van de twee
vrouwelijke beklaagden op het ka
pingsproces in Zriffin in Israël, de 19-
jarige Therese Khalsa, heeft gisteren
verklaringen, die maandag door de 21-
jarige Rima Eissa Tannoes werden
afgelegd, bevestigd en gezegd, dat het
niet echt in de bedoeling lag het
gekaapte SabenavJiegtuig op te blazen,
wanneer aan de gestelde voorwaarden
niet zou worden voldaan.
WASHINGTON (Reuter) De
Amerikaanse senaat heeft met
overweldigende meerderheid po
gingen afgewezen om het bezit en
het dragen van particuliere wa
pens aan banden te leggen. Dit
Dit gebeurde na een emotioneel
debat, dat geleid werd door Ed
ward Kennedy, wiens twee broers
zijn vermoord.
Met 78 tegen 11 stemmen verwierp de
Senaat een voorstel van Kennedy,
waarin registratie van alle vuurwa
pens en het bezitten van een vergun
ning voor het dragen van vuurwapens
wordt geëist. Het voorstel was gego
ten in de vorm van een amendement
op een wetsvoorstel, dat de verkoop
van goedkope en gemakkelijk te ver
bergen handwapens de zogenaamde
Saterday Night Specials wil verbie
den. Over dit wetsvoorstel moet nog
worden gestemd, maar het zal waar
schijnlijk aangenomen worden.
Een tweede amendement, ingediend
door Philip Hart, ging nog verder dan
het voorstel van Kennedy en wilde
alle burgers het bezitten van vuurwa
pens verbieden. Dit amendement werd
84 tegen 7 stemmen verworpen. Tij
dens het debat beschuldigde Kennedy
met woedende stem de regering-Nixon
ervan een slappe houding over de
kwestie aan te nemen.
Kennedy verklaarde dat er naar schat
ting 200 miljoen handvuurwapens in
de VS zijn een voor ieder man,
vrouw en kind. Hij hekelde de mach
tige National Rifle Association
(NRA), die voortdurend heftig verzet
pleegt tegen controle op het bezit van
vuurwapens. Ondenzoeidngen hadden
aangetoond, dat de meerdrheid van
de Amerikanen voorstander is van
een of andere controle op het bezit
van vuurwapens, zo zei Kennede. 'Er
kan alleen iets gedaan worden als er
een nationale tragedie is'.
Na de moordaanslag op gouverneur
Wallace wordt aangenomen dat het
verbieden van de Saterday Night Spe
cials v/el goedgekeurd zal worden
door de Senaat Het zou de eerste wet
op het vuurwapenbezit zijn, sinds de
moord op Robert Kennedy in 1968.
Toen werd en wet aangenomen waar
in de import van de Saterday Night
Specials werd verboden, maar die wel
toestond dat Amerikaanse firma's af
zonderlijke wapcnonderdelen importe
ren en ze daarna in elkaar zetten.
Senator George McGovem van South
Dakota, waar jagen een populair tijd
verdrijf is, stemde tegen de amende
menten van Kennedy en Hart.
LONDEN (UPI, AP) Honderden
stakende Britse havenarbeiders zijn
gisteren slaags geraakt met de politie.
Het gebeurde in een kleine haven in
de buurt van Scunthorpe, waar nog
steeds havenarbeiders aan het werk
zijn. Stakende collega's trachtten het
laden en lossen van vrachtauto's te
voorkomen.
Vierhonderd politie-agenten kwamen
de 40 werkwilligen te hulp. Er volgde
een fel handgemeen, waarbij zes agen
ten werden gewond. Eén van de ge
wonden vertelaarde: 'Ze waren zeer
gewelddadig. Twee man hielden me
van achteren vast, terwijl een derde
me in het gezicht schopte'. Vier agen
ten hadden verwondingen aan hun
gezicht. Vier havenarbeiders zijn ge
arresteerd. Een einde van de Britse
havenstaking is nog niet in zicht.
NAGASAKI, augustus 1972
nachttrein naar Nagasaki is werkelijk een lange nacht onderweg,
- n volmaakt Japanse nacht met de maan helder boven de heuvels,
in Osaka af is het zo'n twaalf uur reizen, als de zon opgaat zijn wij
I op het eiland Kyushu, het westelijkste van de vier hoofdeilanden
-in de Japanse archipel. Dat is een eiland iets groter dan Nederland
met ongeveer evenveel inwoners. Nagasaki ligt helemaal aan de
jj-stkust daarvan en in het stralende ochtendlicht rijden wij langs de
pinkende binnenzee, met een magnifiek uitzicht op blauwe bergen
- m alle horizonnen. Om half elf komen wij aan in het station en van-
708 aar voert een taxi ons snel en bekwaam (de Japanse taxi-chauffeurs
in een stoutmoedig soort avonturiers, vaardig en vervaarlijk) naar
- is hotel, hoog boven de stad op een heuvel, met een groots uitzicht
de haven.
de verre monding van de baai
ggen de eilanden en rotsen die de
ewondering van al zovele bezoekers
^bben opgewekt, het meest opvallend
h groot eiland met een paar kleine
M bij, door de Hollanders in de oude
id 'de hen met de kuikens' genoemd,
e Hollanders in de oude tijd, welke
ollandse reiziger die hier aanlandt
hen niet gedenken? De stad is
timers mede door onze voorvaderen
5 ïfcworden tot wat ze is. Japanse toe-
tngspoort in het Westen, en er is
Dg een en ander over van dat verle-
irote kerken
bestaan en kwamen weer tevoorschijn.
Nu nog is het een stad met een
katholieke inslag en na de openstel
ling en verwestering van Japan wer
den hier grote kerken gebouwd, als
om de smaad uit te wissen. De groot
ste daarvan stond precies naast de
plek waar het wapen van de massa
moord neerkwam, en werd vergrui- nrof rlr i w <trhi ilfp nnrrlhnli
zeld. Een tweede confrontatie met het prOl.ar.|.W.5CrlUITe nOianOlI
Westen wiste de eerste uit.
en.
iar wie de naam Nagasaki hoort
irdt waarschijnlijk eerder herinnerd
n een ander, recenter verleden,
lier immers is het dat op 9 augustus
1945, om 2 minuten over 11 in de
iiorgen, de tweede atoombom viel en
at is een stuk historie waarbij eigen-
eiei Uk al het voorgaande in het niets
0 Okt te verzinken. Waanzinnige ironie
de geschiedenis: Nagasaki is de
tad waar Japan in de 16e eeuw
econfronteerd werd met het christen-
om. In dit gebied werden er vele
•ekeerlingen gemaakt en na de lange
ouwen van christenvervolgingen ble-
[en zij in het geheim te zijn blijven
Dat is te gechargeerd gezegd natuur
lijk, en het is te makkelijk om al de
stereotypen over onze westerse tome
loze beschaving aan zo'n contrast op
te hangen. Over de schuldvraag van
wat hier gebeurd is, is al eindeloos en
helaas dikwijls te liahtvaardig gespro
ken. De laatste tijd hebben sommige
historici, met het inzicht van wie
later komt, de meest fantastische the
orieën opgehangen over de Ameri
kaanse bedoelingen met het atoomwa
pen. Het zou, zeggen zij. gebruikt zijn
niet om Japan te dwingen, maar om
Rusland te intimideren. Dit is een
niet geringe beschuldiging. O zeker,
leest men hun werken (Alperovita,
Kolko etc.) dan komen zij nog wel
met bewijzen ook. Maar dat komt
alleen omdat men in de moderne
geschiedenis over zo'n overvloed van
materiaal beschikt dat men alles kan
bewijzen, als men het maar handig
rangschikt.
Oorlogsmoe
Was het voor de Amerikanen van
1945 werkelijk zo duidelijk dat de
Japanse regering vrede wilde? Daar
beginnen de vragen al. Welke Japan
ners wilden het? Hoeveel macht had
den zij om hun wil door te zetten?
Het is waar dat sommige leiders de
oorlog moe waren, vandaar al in juli
de overigens onhandige toenanderings-
uogingen tot Rusland. Maar anderen
geloofden in een bitter einde, een
harakiri voor het hele volk. Uitgere
kend op dezelfde 9e augustus dat de
bom op Nagasaki viel vergaderden in
de bunkers in Tokyo de generaals en
ministers om 11 uur precies, en on
danks een hele dag praten waren de
meningen daar zo verdeeld dat geen
overeenstemming en dus geen vrede
mogelijk was. In de volgende nacht
praatten zij door, nu in tegenwoordig
heid van de keizer en nog, al was het
nieuws van de tweede atoombom be
kend, pleitten de generaals voor door
vechten. Alleen de persoonlijke beslis
sing van Zijne Majesteit voor vrede
gaf tenslotte een andere doorslag, wat
overigens nog leidde tot een rebellie
van jonge officieren.
Zwarte schacht
Ik haal dat alles niet op om de
Westerse landen te disculperen, ik
ben het er mee eens dat van Ameri
kaanse zijde, ondanks de humane ver
ontrusting van sommigen, zoals Stim-
son en Leaky, er al te gemakkelijk
over de zaak werd gedacht, zeker door
Truman zelf, die nog jaren later kon
verklaren, dat het werpen van de
atoombom geen moeilijke beslissing
voor hem was. 'I made it like that',
en hij knipte met zijn vingers.
Ik moet alleen bekennen dat ik in het
geheel geen raad weet met de proble
matiek, die ik hier weer beleefde
door er de resten van te zien, en dat
ik mij toch kwaad maak als ik mijn
vakgenoten bezig zie zo vanuit de
hoogte naar hun perspectief schuld en
onschuld te verdelen. Alsof dat kon,
waar zulke diepten van verschrikking
openbaar zijn geworden.
Precies op de plaats waar de bom is
gevallen staat een simpele rechte
zwarte schacht, vierkant, vlak erach
ter in het park een kolossaal monu
ment van een of andere met de
armen zwaaiende Hercules die de god
des vredes moet voorstellen, wat voor
god dat ook wezen mag. Maar in het
stadsmuseum vlakbij, een heel be
scheiden opgezet geval, Is er een ver
dieping gewijd aan de geschiedenis
Gezicht op Nagasaki (foto: J. W. Schute Nordholt).
van de ramp op een hoogst simpele
en indrukwekkende wijze. Daar leest
men nog eens, sober gesteld, de fei
ten; binnen een straal van 1 kilome
ter alle leven vernietigd, binnen 2
kilometer alle leven geschonden, zo
veel doden direct (25.000), zoveel na
derhand (nog eens 50.000), zoveel blij
vend verminkten, zoveel huizen ver
woest, enz., enz. En men ziet de
foto's, zonder dat men ze ziet, want
men kan er nauwelijks naar kijken,
zo gruwelijk zijn ze. Men moet zich
innerlijk afsluiten om überhaupt zelfs
maar de blik er op te kunnen werpen.
Verder liggen er de voorwerpen, de
kleren, de potten en pannen, zelfs die
nog verminkt, het speelgoed, de kruis
beelden, alles wat het leven uitmaak
te. Het ls eigenlijk te bizar, men kan
het niet in zich opnemen.
Jaren geleden, herinner ik mij, was
lk in een dergelijk museum in Ora-
dour-sur-Glane, raidden in Frankrijk,
het dorp dat door een Duits SS-
commando werd uitgemoord. Het leek
sprekend op dit hier, dezelfde verte
rende vernietiging niet alleen van de
mensen maar van hun hele bestaan,
tot ln de kleinste dingen toe. Er is
een vlak van menselijk bestaan waar
op wij kunnen oordelen en veroorde
len, er is een ander dieper vlak
waarop wij alleen schuldig zijn, door
het loodzware feit dat wij mensen
zijn, omlaag getrokken door de zwaar
tekracht van ons bestaan. Er waar de
grens ligt tussen die twee, en welk
recht wij hebben te oordelen, dat
'blijft onzeker, kan slechts in de parti
cipatie beslist worden. Wie gèèn deel
heeft aan de schuld, heeft geen deel
aan de verzoening.
Tot zulke zware gedachten geraakte ik
in Nagasaki, waar ik heen was gegaan
om een ander verleden te zoeken,
zorgelozer, dat van de Hollanders. Het
is nu avond, de stad ligt beneden mij
te schitteren als een vulgaire projec
tie van de sterrenhemel, een alleraar
digst gezicht. Alles leeft weer en
werkt en hoopt, met een verleden
achter de rug dat onverteerbaar ls en
daarom een toeristische attractie is
geworden. Een electrlsch carillon
galmt op dit moment door de duister
nis Schuberts Heidenröslein. De we
reld is stapelgek. Het ls tijd om te
gaan slapen.
