canado
alaska
M i li a
De jacht naar olie bedreigt
een broze ongerepte natuur
KI UW/KWARTET ZATERD AG 29 JULI 1972
Buitenland T» Kil
r er binnen afzienbare
op het Noord-
lerikaanse continent
gs democratische weg
socialistische staat
Istaan? De vraag lijkt
sproten aan een te
ie fantasie, maar wie
fi verdiept in de
wikkelingen in Quebec,
Franstalige provincie
i Canada, weet dat
haar allerminst met
Istrekt onmogelijk'
i beantwoorden.
nationalisme in Quebec is al
renoud, maar de groep die dit
van Canada wil afhaken om een
itandige Franstalige staat te stich-
is momenteel sterker dan ooit.
endien heeft ze naast de wil om
bec af te scheiden nog een tweede
r: de wil om een socialistische
te stichten.
man van de separatisten is de 52-
e René Levesque, de leider van
>arti Québecois (PQ). De oud-
nalist Levesque was van 1960 tot
rimmer mulder
J minister in het Quebecse kabinet
de liberale partij. Hij was toen
volgeling van Lesage, die de eer
»mt de Frans-Canadezen bewust
ebben gemaakt van de miserabele
tie, die ze innamen vergeleken
hun Engels sprekende landgeno-
Die situatie is begonnen in 1763
Frankrijk het huidige Quebec
rdroeg aan de Engelsen. Die ver-
igen de Franse inwoners van Ca-
i naar het tweede plan. De verbit-
e Fransen trokken zich mokkend
Bg uit de lijdende posities, vast
oten zich niet teveel in te laten
de Engelsen en hun eigen gods-'
ist, levensstijl en taal te behouden,
rin zijn ze geslaagd, maar ze heb-
het wel moeten bekopen met een
jle achterstand.
1960 zijn de Engelsen, numeriek
|ln de minderheid, de baas geble-
in Quebec. Zij verdienden verre-
het meeste en genoten de beste
andeling. Door het optreden van
age. de uitvinder van de kreet
s in eigen huis', is daarin wel
mdering gekomen. Sinds 1960
[t het Frans aan aanzien gewon-
Een Engels sprekende Canadees
zijn Franse landgenoot nu niet
meer afblaffen met 'Please, speak
white.'
Achterstand
De economische achterstand, die Que
bec in twee eeuwen heeft opgelopen,
is echter niet in enkele jaren in te
halen. Binnen Canada behoort Quebec
nog steeds tot de armen. De werkloos
heid is er altijd hoger en de lonen
zijn er een stuk lager dan in het
aangrenzende Ontario. Dat geeft een
flink brok sociale onrust en maakt
het de separatisten gemakkelijk hun
vuurtjes gaande te houden.
Aanvankelijk vormden de mensen, die
werkelijk afscheiding wilden een klei
ne meerderheid, die bovendien sterk
verdeeld was. Het is de verdienste
van Levesque, dat hij ze bijna alle
maal in één hok heeft weten te
krijgen. Levesque kapte in 1967 met
de liberale partij, die wel voor de
rechten van de Franstaligen op kwam,
maar trouw wenste te blijven aan de
Canadese federatie. Levesque zag
meer in afscheiding. Hij stichtte de
Parti Quebecoix, waarmee hij in 1970
met succes aan de provinciale verkie
zingen deelnam. De PQ verwierf 23
procent van de stemmen. Toch waren
de federalisten in het voorjaar van
1970 niet zo ongerust. De absolute
meerderheid in het parlement was
immers naar de liberalen gegaan. Pre
mier werd de jonge Robert Bourassa
en hij zou samen met de Canadese
premier, zijn geestverwant Trudeau,
de federatie kunnen redden. Dit dyna
mische Frans Canadese duo moest vat
kunnen krijgen op de bevolking van
Quebec.
Maar de verkiezing had ook nieuwe
brandstof geleverd aan de separatis
ten. Door het districtenstelsel had de
PQ wel 23 procent van de stemmen,
maar nog geen 7 procent van de
parlementszetels verworven. De aan
hang van de PQ was woedend en liet
dat merken. In dat klimaat besloot
het door vele bomaanslagen al be
rucht geworden FLQ (Front de Libe
ration du Quebec) eens flink uit te
halen. In oktober werd eerst de Brit
se diplomaat James Cross ontvoerd,
en enkele dagen later de Quebecse
minister Pierre Laporte. Deze laatste
werd later dood terug gevonden. Pre
mier Trudeau wilde hard terugslaan
en stuurde troepen naar Quebec. In
Quebec vond men dat een overspan
nen en voor de Frans-Canadezen ver
nederende reactie. Levesque heeft er
zijn aanhang mee kunnen versterken.
Geweld
Of het FLQ totaal is uitgeschakeld, is
moeilijk te zeggen. Na 1970 hebben
geen opzienbarende gewelddadigheden
plaats gehad. Er bestaat nog wel een
kleine groep uiterst-linkse separatis
ten, die de totale omwenteling predi
ken en wel geweld willen gebruiken.
Bij de bevolking oogsten ze meer
afkeer dan sympathie. Er circuleren
voortdurend geruchten over in Alge
rije en Cuba opgeleide terroristen en
agenten-provocateurs, die proberen
een slag te slaan in Quebecs troebele
wateren. Nieuw voedsel aan deze ge
ruchten leverde de inval, die de poli
tie enkele maanden geleden deed in
het gebouw van de Cubaanse handels
delegatie in Montreal. Er werden daar
wapens, munitie en radio-apparatuur
gevonden. Of er echt zoiets als een
internationaal communistisch komplot
tegen Quebec bestaat en of dat werke
lijk iets voorstelt, is nooit bewezen.
Wel staat voor iedereen vast, dat de
PQ, die zich distancieert van geweld,
de laatste jaren aan betekenis heeft
gewonnen. De tegenzet van de federa
le regering lijkt voor de hand te
liggen: Zorg er met financiële hulp
voor, dat de sociale onrust in Quebec
SOCIALISTISCHE STAAT
IN NOORD-AMERIKA?
4 I 7
Quebecse studenten, gehuld in de uniformen die de Franse zeesolda ten in de achttiende eeuw droegen, marcheren over de Place Vllle
Marie in Montreal. Attracties voor toeristen worden gebruikt om de eigen historie van Quebec te demonstreren.
afneemt en de PQ verliest zijn voe
dingsbodem.
Maar met haar hulp aan Quebec moet
de Canadese regering tegen twee te
genstromen in roeien. In de eerste
plaats kampt ze met een onwillig
bedrijfsleven, dat uiteraard voorzich
tig is met investeringen in een roerig
gebied als Quebec. Toronto krijgt de
voorkeur boven Montreal van tal van
bedrijven. De werkgelegenheid in
Quebec blijft daardoor precair en de
ontevredenheid groot.
In de tweede plaats heeft de regering
te vechten tegen een toenemende an-
ti-Quebec-stemming in de rest van
Canada. In de drie rijkste provincies,
Ontario, British Columbia en Alberta,
zegt men openlijk dat Quebec zichzelf
maar moet redden. 'Als Quebec een
achterstand heeft, dan is het hun
eigen schuld. Dan moeten ze daar maar
wat harder werken', zo wordt gezegd
en geschreven. 'Wij zijn het moe Que
bec op onze schouders mee te dragen
en onze welvaart met Quebec te delen',
zo schreef Toronto's Globe and Mail, de
meest gezaghebbende krant in Ontario,
nog deze maand. In de westelijke
staten Alberta en British Columbia is
de stemming nog onvriendelijker. Bill
Bennett, de op een te goed doorvoede
cowboy gelijkende leider van BC
heeft al bij herhaling gedreigd zich
met zijn staat bij de VS te zullen
aansluiten, als het instandhouden van
Canada steeds maar geld moet kosten.
De kringen, waarin dit soort opmer
kingen goed vallen, gaven de rege-
ring-Trudeau al de bijnaam 'Franse
maffia' en 'Montreal-gang.'
Goede buren?
Deze stemming is zout in de wonden,
die de Frans-Canadezen in twee eeu
wen van discriminatie hebben opgelo
pen. De neiging om de rest van
Canada maar de rug toe te keren,
neemt er door toe. 'Levesque hoeft
niets te doen. De politici buiten Que
bec drijven de kiezers wel naar hem
toe', aldus een federalistische Frans-
Canadees in Montreal. Levesque stelt
zelf zedr wijs: 'We kunnen beter voort
leven als goede buren dan als ruziën
de familie.'
Hij wil een Quebec, dat politiek onaf
hankelijk is en niets meer van de rest
van Üanada hoeft te slikken. Econo
misch. kan er dan uitstekend worden
samengewerkt. Levesque wijst graag
naar Europa, waar ook volstrekt zelf
standige landen uitstekend met elkaar
kunnen handel drijven. Hij geeft
graa« toe, dat Quebec direct na de
afscheiding wel een stap terug moet
doen. Maar de staat moet het alleen
best kunnen redden. Er wonen ruim
6 miljoen mensen (85 procent is
Frans), die beschikken over een enor
me lap grond met een schat aan
natuurlijke hulpbronnen. In de bo
dem van Quebec zit ijzer, koper, as
best. nikkel, zilver, goud en titanium.
De houtvoorraad is zeer groot en de
talrijke waterkrachtcentrales vormen
een onuitputtelijke energiebron.
Dc meeste landen moeten het met
heel wat minder doen. 'Na enkele
jaren al kunnen we het welvaartspeil
van Zweden hebben bereikt', voor
spelt Levesque. Zijn tegenstanders
zijn op dit punt heel wat minder
gerust en nemen liever Cuba als voor
beeld voor het Qoebec na zijn afschei
ding.
Nationalisatie
In dc eerste plaats zal Quebecs econo
mie volledig in elkaar storten. De
grote internationale bedrijven zullen
het land de rug toekeren. De PQ
denkt die ineenstorting voor een be
langrijk deel te ktmnen voorkomen
door dc vitale bedrijven te nationali
seren. 'De bevolking van Quebec
wordt de baas in de bedrijven in
Quebec.' Het geld, dat er verdiend
wordt en dat nu voor een belangrijk
deel terecht komt bij de internationa
le ondernemingen met hun hoofdkan
toren buiten Quebec, zal dan binnen
de landsgrenzen blijven en zo recht
vaardig mogelijk verdeeld worden on
der de eigen bevolking, die gelukkig
en rustig zal leven, niet gehinderd
door uit het verleden overgebleven
frustraties en Engelse beledigingen.
De tegenstanders \an Levesque vre
zen. dat het met die rust lelijk zal
tegenvallen. Als het gezamenlijke
doel. de afscheiding, bereikt is, zal dc
beweging weer uit elkaar vallen in
verscheidene stromingen, die elkaar
fel zullen bevechten in de strijd om
de macht in de nieuwe staat.
Er wordt op gowe&en, dat de democra
tische tradities in de Franse samenle
ving niet sterk ontwikkeld zijn. De
rooms-katholieke kerk met haar hiërar
chische structuur heeft tot voor kort
volledig gedomineerd. Onder invloed
van de kerk en de wil om de oude
stijl te bewaren, hebben de Frans-
Canadezen altijd een sterke hang ge
had naar gezag, niet naar mondigheid.
Door het verlangen de Engelse in
vloed buiten de deur te houden, heb
ben allerlei ontwikkelingen lange tijd
geen kans gehad in Quebec. Het wan
trouwen tegen nieuwlichters was
groot; men liep liever achter een ster
ke man aan.
Pessimisten vrezen, dat dit gebrek
aan democratische traditie zich zal
wreken na dc afscheiding. 'Quebec zal
opnieuw een sterke man nodig heb
ben, anders wordt het een zeer explo
sieve sameneving. Vooral als het de
eerste jaren economisch tegenvalt, zal
er met harde hand geregeerd moeten
worden', voorspelt een anglofoon in
Montreal. Levesque en de zijnen rea
geren verontwaardigd op dit soort
gepraat. Deze ongerustheid van de
Engels-sprekenden speelt hen overi
gens weer min of meer in de kaart.
Verkiezingen
De angst voor een 'politiestaat' doet
de wil om zich in Quebec te vestigen
afbreuk en vergroot de sociale onrust.
Voor de nationale regering wordt het
steeds moeilijker die af tc kopen. Dit
najaar of volgend voorjaar zijn er
nationale verkiezingen in Canada. De
hulp aan Quebec zal daarbij een be
langrijk twistpunt worden. Als de ver
kiezingsuitslag de regering dwingt de
hulp te matigen, kan Levesque zijn
winst binnenhalen bij de eerstvolgen
de provinciale verkiezingen. Het vrije,
socialistische Quebec is dan heel
dichtbij.
Dit artikel is het eerste deel van een
serie.
Alaska lijkt een brokje
wereld, dat door de
Schepper in de
diepvrieskast is gezet
om het te beschermen
tegen hen tot wie Hij
gezegd heeft: vervult
de aarde (en niet:
vervuilt de aarde). De
natuur is er nog
ongeschonden, het
water nog schoon, het
landschap nog niet
besmet door
benzinestations, vieze
dampen, het braaksel
van de industrie. Het is
in feite één van de
laatste stukken
ongerepte natuur op
onze planeet. De
schepping in haar
puurste vorm.
Het is een land van unieke schoon
heid en rijkdom, bedekt met einde
loze wouden, eeuwenoude rivieren,
reusachtige gletsjers, soms ter groot-
•te van België, en uitgestrekte vlak
ten, die een tehuis bieden aan zeld
zame diersoorten als de karibou, de
grizsly-beer. de ijsbeer en de pool
vos. In serene stilte rijzen drie berg
ketens omhoog, voor het grootste
deel bedekt onder een eeuwenoude
laag van sneeuw en ijs. Slechts en
kele maanden van het jaar ziet de
Hora kans zich :n al haar pracht tc
ontplooiien. Alaska is dan getooid
®et klaprozen, rozen, wilde bloemen
en bontgekleurde, uitgestrekte vel
den.
Het ziet eruit alsof het zo sterk is,
dat het de tijd kan weerstaan. Maar
het ruige landschap is slechts een
masker voor een beangstigende
waarheid: veel van Alaska is zo
broos, dat het kapot kan gaan zodra
het beroerd wordt door mensenhan
den. Zo weinig kracht heeft de na
tuur er, dat een tractor er sporen
trekt, die over Cjf jaar een lelijke
wond zullen vormen en over honderd
jaar ingevreten zullen zijn tot een
diepe greppel. Het levens evenwicht is
er zo kwetsbaar, dat zelfs de klein
ste verstoring ruïneuze gevolgen kan
hebben en een bedreiging kan vor
men voor de miljoenen rendieren,
bergschapen, elanden, eenden, gan
zen, herten en zalmen, die in Alaska
hun tehuis gevonden hebben.
Miskoop?
Alaska, een verbastering van het
Aleoetische woord 'Aleyska', hetgeen
'het prachtige land' betekent, draagt
zijn naam niet ten onrechte. Maar
uit kapitalistisch oogpunt bekeken
leek het polaire gebied niet veel
waard. Toen Amerika In 1867 het
schiereiland kocht van het tsaristi-
jelte rep
sche Rusland voor maar liefst 7,2
miljoen dollar werd dat algemeen
gezien als een grote dwaasheid en
als grove geldverkwisting. Korte tijd
later werd er goud ontdekt en dat
veranderde de meningen enigszins.
Toch wist Amerika niet goed wat
het met het gebied aan moest en
werd het van het ene departement
naar het andere geschoven. Het was
een oord, waar slechts plaats scheen
te zijn voor goudzoekers, avontu
riers en vooruitgeschoven militai
ren. Pas in 1958 stemde Washington
erin toe Alaska als (49-ste) staat tot
de federatie te laten toereden.
Tot hen die er hun geluk kwamen
beproeven, behoorden vier belangrij
ke olie-maatschappijen: Arco, BP,
Humble (Esso) en Sinclair. In fe
bruari 1968 vonden ze wat Alaska
eeuwenlang geheim had weten te
houden: olie. De vondst werd ge
daan in de Prudhoe-baai, een paar
honderd kilometer ten noorden van
de poolcirkel. De olie-maatschappij-
en en anderen trilden van opwin
ding, want er bleek onvoorstelbaar
veel olie te zijn, veel meer dan in de
jaren dertig gevonden was in het
oosten van Texas. En misschien wel
net zoveel ais in het Midden-Oosten.
Olie heeft de geur van dollars, veel
dollars. De olie-koorts greep snel om
zich heen. En Alaska maakte nu
voorgoed kennis met onze twintig-
ste-eeuwse beschaving en vooruit
gang. Het ruige, ongerepte gebied
werd in minder dan zes maanden
opengelegd voor een razendsnelle
ontwikkeling. Miljoenen kilo's uit
rusting. brandstof, dynamiet en
voedsel, prefebricated hulzen en
mensen werden overgevlogen naar
de barre verlatenheid van de Prud-
hoe-baal. De toendra werd doorsne
den door vrachtverkeer, onherstelba
re schade aanrichtend. Walter Hic-
kel. gouverneur van Alaska en olie
miljonair liet 'n snelweg kappen door
Alaska's wildernis om Fairbanks te
verbinden met het noorden. 'Hickels
Highway* kon precies een maand
gebruikt worden, voordat hij veran
derde in het grootste door mensen
hand gemaakte moeras.
'Veiling'
Op 10 september 1969 verzamelden
zich de olie-bonzen van de hele
wereld In Alaska's Anchorage om er
deel te nemen aan een geografische
loterij, waarbij het olievondstgebied
werd opgedeeld. Gigantische bedra
gen werden neergeteld voor een
kansje een olieveld te mogen exploi
teren. De hoogste prijs was 7.000
dollar per 1.000 vierkante meter
Amerika had een eeuw geleden
Alaska gekocht voor een halve cent
per vierkante meter. De 'veiling'
bracht in totaal 900 miljoen dollar
op. Uiteraard waren de oliemaat
schappijen ervan overtuigd dat een
veelvoud van dit bedrag kon worden
terugverdiend.
Er deed zich eenter één groot pro
bleem voor. Hoe moest nu die olie
van de noordpool naar de Verenigde
Staten gebracht worden? De oplos
sing leek spoedig gevonden: een pijp
leiding die van de ijswoestijn van
het noorden van Alaska over een
afstand van 1250 km naar de Ijsvrije
haven Valdez loopt, vanwaar de olie
per schip naar de havens van de
Amerikaanse westkust kan worden
vervoerd. Het project zou weliswaar
900 miljoen dollar kosten, maar dat
kon de verwachte winst best dragen.
Aanzienlijk minder vertrouwen in
de onderneming hadden milieu-orga
nisaties, die uit ervaring weten hoe
oliemaatschappijen plegen om te
springen mot de omgeving (een blik
op het woud van boortorens in
Texas is reeds /oldoende). Zij sloe
gen onmiddellijk groot alarm. Vol
gens hen was ^e pijpleiding een
levensgrote bedreiging van het fra
giele evenwicht in een van 's werelds
laatste stukjes ongerepte natuur.
Erosie
Een pijpleiding betekent de aanleg
van sintelwegen en landingsstrips,
groot genoeg om Hercules-vliegtui
gen te bedienen, twaalf opslagplaat
sen en zeker zes pompstations, ieder
20.000 m2 groot. Daarvoor moeten
ongeveer 20 miljoen kubieke meter
grint weggegraven worden. En dat
betekent onvermijdelijk venal twg
en erosie. Het aanleggen van de
pijpleiding, de vliegtuigen, die lan
den en opstijgen, dc helikopters die
de leiding controleren, zullen Alas
ka's zeldzame dieren opjagen. Als de
beesten naar andere gebieden vluch
ten. zullen ze gedood worden door
andere dieren of andere dieren do
den. En daarmee het kwetsbare
evenwicht in het gebied verstoren,
's Winters heeft een karibou er al
zijn energie nodig om alleen maar
in leven te blijven. Het dapperste
hert kan dan gedood worden door
een enkele wolf of door het
geluid van een enkele bulldozer.
De pijpleiding moet 350 riviertjes
passeren, vele daarvan zijn broed
plaatsen voor zalm en andere vis.
Een lek in de leiding kan daar
rampzalige gevolgen hebben. De lei
ding moet ondergronds worden aan
gelegd, want anders zal ze de levens
lijnen van vele trekkende dieren
afsnijden. Maar de warme buizen
de olie moet verwarmd worden om
vrijelijk te kunnen vloeien zuilen
de bevroren onderlaag, de zogenaam
de permafrost doen smelten. De
permafrost is een eeuwig bevroren
laag van aarde, kiezels en water, die
verscholen onder een dun planten-
dek, grote delen van Alaska be
schermt. Smelt de permafrost, dan
treden er verschuivingen en verzak
kingen op. En daardoor kan de pijp
leiding breken en zal ze de ruwe
olie uitbraken m het maagdelijke
landschap onherstelbaar vernietigen.
Twee-derde van de pijpleiding zal
een gebied doorkruisen, dat bekend
staat om zijn gevoeligheid voor
aardschokken. In de afgelopen 70
Jaar deden zich 23 aardbevingen
voor die sterk genoeg waren om een
pijpleiding te beschadigen of te ver
nielen. In maart 1964 werden delen
van Alaska getroffen door een serie
aardschokken, die vier Indiaanse vis
sersdorpen wegspoelden en grote
schade aanrichtten in andere dorp
jes. In totaal kwamen 74 mensen om
het leven. Ook de havenstad Port
Valdez werd overspoeld door vloed
golven, waarvan sommige wel vijftig
meter hoog waren. Deskundigen zeg
gen dat het vrijwel zeker ls dat dc
pijpleiding getroffen zal worden
door één of meer krachtige aardbe
vingen tijdens de periode dat ze in
gebruik is
Vanuit Valdez zullen tankers de olie
na3r Amerika moeien brengen. Voor
de lange, moeilijk wendbare sche
pen is dat niet gemakkelijk. De zee
Is erg grillig, de wind krachtig en
dikke mistbanken belemmeren dik
wijls het uitzicht. En ook hier
kunnen aardbevingen hun vernieti
gende kracht lalcn voelen. Ontsnap
te olie bij ongelukken op zee of bij
het laden in de haven vormt een
bedreiging voor de visstand voor de
Canadese en Amerikaanse kust.
Als een Torrey Canyon op klaarlich
te dag op een goed gemarkeerd rif
kan lopen, wat kan er dan allemaal
gebeuren op de gevaarlijke zee-route
van Alaska naar de VS?
Stopgezet
Als het aan de olie-maatschappijen
had gelegen, zou de pijpleiding
reeds in vol bedrijf zijn. De tragi
sche geschiedenis van de indianen
en de buffels zou zich herhaald
hebben. De laatste eskimo's en de
laatste karibous zouden in een dood
strijd gewikkeld Jjn. Maar gelukkig
zijn steeds meer Amerikanen tot het
Inzicht gekomen, dat de dollar niet
altijd op de eerste plaats kan komen
en dat de natuur zich niet steeds
straffeloos laat plunderen. Terwijl
de milieu-organisaties bezig zijn alle
gerechtelijke wegen te bewandelen
om het rampzalige project te verbie
den. ls de aanleg van de leiding op
bevel van de regering voorlopig
stopgezet Maar de duizenden pijpen,
die de oliemaatschappijen hebben la
ten opslaan bij de Prudhoe-baai, ge
tuigen van hun vertrouwen in de
'goede afloop'.
Dit Is "het eerste artikel uit een
serie van vier. Volgende artikel: Het
lot van de eskimo's.
