77
°i
7\
TROUW/KWARTET WOENSDAG 12 JULI 1972
Buitenland T8
Ondanks het feit dat er
dit jaar tot nu toe al
meer Russische joden
naar Israël konden
emigreren dan ooit
tevoren in eenzelfde
periode verblijven er nog
velen, voornamelijk op
beschuldiging van 'anti-
Russische activiteit', in
de gevangenissen en
werkkampen van de
Sowjet-Unie. Vooral in de
werkkampen moeten
deze mensen onder
erbarmelijke omstandig
heden leven.
Het comité tot steun aan
joden in Arabische en
Oosteuropese landen,
heeft in een aparte bijlage
van zijn bulletin
'Informatie' (onder
redactie van rabbijn
Soetendorp) een
getuigenis opgenomen
over het dagelijkse leven
van de joodse politieke
gevangenen in Potma,
een berucht werkkamp
in de streek Mordovië.
In het kamp bevinden
zich onder meer ook
joden die zijn veroordeeld
wegens de poging tot
vliegtuigkaping op het
vliegveld van Leningrad
eind 1970.
Twee beklaagden werden
toen aanvankelijk
veroordeeld tot de
doodstraf maar,
vermoedelijk ook onder
druk van de publieke
opinie in het buitenland,
werden deze vonnissen
later gewijzigd in lange
gevangenisstraffen. Het
getuigenis is in januari
1972 geschreven door
een niet-joodse
gevangene en heeft
klandestien het westen
bereikt. De identiteit van
de schrijver moet
uiteraard geheim blijven.
Ik ben ongeveer twee jaar geleden
in Mordovië aangekomen en ik be
vind me hier in een werkkamp.
Een van die werkkampen waarvan
er in Mordovië dozijnen zijn.
Ik herinner me de weg, die van
Potma naar onze plaats van gevangen
schap leidt, nog heel goed. Overal
waren dichte wouden, maar aan beide
kanten van de weg zag ik omheinin
gen, die de kampen afbakenden. Je
zou kunnen denken, dat er geen an
der leven is dan dat in de dichte
nabijheid van de kampen. Je kunt
daar groepen mensen in gevangenis
kleding tegenkomen. Zij zijn verge
zeld door gewapende bewakers met
honden. Aan de kant staan construc
ties waarvan we de bestaansreden niet
begrijpen. Zij zijn bedekt met slogans.
Maar wat het meest treft, zijn de
omheiningen, steeds maar omheinin
gen, altijd weer omheiningen
Er zijn talrijke kampen in Mordovië.
De gevangenen spreken eenvoudig
van 'zone's'. Maar wat zijn het in
werkelijkheid? Over het algemeen is
er sprake van een oppervlakte grond,
omgeven door een omheining van
twee. drie meter hoog. Een helemaal
dichte omheining. Zonder ook maar
de geringste opening. Ze is opgetrok
ken uit prikkeldraad en wordt onon
derbroken bewaakt vanuit observatie-
torens.
We zijn op een verschrikkelijke ma
nier van de buitenwereld afgesloten
door een verboden zone, die de gevan
genen niet mogen overschrijden. Het
is een strook omgeploegd land, op
nieuw omheind door een rij prikkel
draad.
Daar bevindt zich een gewapend deta
chement, waaronder ook een wacht
met indrukwekkende bewapening. De
soldaten observeren hun troepen van
uit hoge wachttorens. Van daaruit
kunnen onmiddellijk orders worden
gegeven als een gevangene d» verbo
den strook nadert.
Altijd licht
HET LEVEN VAN EEN
DWANGARBEIDER
IN DE SOWJET-UNIE
Iedere 'zone' bestaat uit een woonge
bied en een werkgebied. Wij wonen
in barakken van één of twee verdie
pingen. Binnen rijn ze verdeeld in
vertrekken voor vier tot twaalf perso
nen. De organisatie hiervan verschilt
per kamp. Wij slapen in kooien, twee
boven elkaar, 's Nachts blijft de ver
lichting aan, zodat ze ons vierentwin
tig uur per etmaal kunnen bewaken.
Zelfs terwijl we slapen. Het was moei
lijk om daaraan te wennen.
Alle gevangenen dragen dezelfde kle
ren. In de zomer katoenen broeken en
hemden en in de winter een dun
gewatteerd vest en een hoed. Alles
heeft een grauwe kleur en is vaak al
eerder gebruikt door andere gevange
nen.
Bijna al onze bezittingen zijn bij
aankomst in beslag genomen en ze
worden ons niet teruggegeven vóór
het einde van onze straftijd. We heb
ben geen toestemming om wollen kle
ren te dragen, hoewel de temperatuur
hier kan dalen tot beneden -40 graden
Celsius. Dit komt vaak voor.
De gevangenen hier zijn veroordeeld
om verschillende redenen. Er zijn
moordenaars, oorlogsmisdadigers, en
personen die men 'politieke gevange
nen' pleegt te noemen. Over het alge
meen ontkent men het bestaan van
politieke misdadigers in de Sowjet-
Unie. Daarom bestaat er ook geen
wet. die hun gevangenschap kan
rechtvaardigen. Het gevolg hiervan is,
dat personen die om hun ideeën zijn
veroordeeld, door de Sowjet-rechts-
spraak worden beschreven als 'misda
digers'. Zo is bijvoorbeeld in 1971 een
grote groep Joden naar Mordovië ge
stuurd. Ze waren in verschillende ste
den van de Sowjet-Unie veroordeeld
wegens anti-Sowjet-activiteit. Een aan
tal van hen heb ik ontmoet en ik heb
begrepen, dat hun enige misdaad was,
dat ze naar Israël wilden emigreren
Maar hier zijn we allemaal verplicht
achter prikkeldraad te leven.
Zware arbeid
Het hele leven in het kamp is georga
niseerd rond zeer zware arbeid. In de
pakhuizen, waar de meeste gevange
nen werken, bestaan twee werkploe
gen. Men werkt één week in de eerste
ploeg en de volgende week in de
tweede. In de eerste ploeg moet je om
zes uur opstaan. Dan ontbijt je en om
half acht wordt de ploeg aan het
werk geroepen. De eerste ploeg werkt
van acht uur 's morgens tot half vijf
's middags met een onderbreking van
een half uur voor de lunch. Dat is
van twaalf tot half een. Om vijf uur,
als het werk klaar is. gebruiken we
de avondmaaltijd en dan hebben we
tot tien uur 'vrij'.
De tweede ploeg heeft naar mijn
mening het meest uitputtende rooster.
Overigens moet ik nog opmerken, dat
het erg onaangenaam is. dat je je
iedere week opnieuw moet organise
ren. Het rooster van de tweede ploeg
ls als volgt: Je staat 's morgens om
acht uur op. Er is ontbijt en 's mid
dags lunch. Om vier uur keren we
naar het werk terug cn daar blijven
we van half vijf tot half een 's nachts.
We werken dus tot half een 's nachts
na een avondmaaltijd te hebben ge
bruikt tussen zeven uur en half acht
We verlaten het werk om kwart voor
een 's morgens. Vanaf half twee kun
nen we slapen. Het is toegestaan dat
mensen die in de tweede ploeg wer
ken, slapen in de tijd tussen de lunch
en het moment dat we weer aar het
werk moeten. (Hierdoor kunnen de
vier uur 'vrije tijd' niet worden be
nut):
Het werk in de fabriek Zenkowka. dat
een groot aantal gevangenen moet
doen. is het moeilijkst. Daar werken
een hoogleraar. Waldimir Mogilever
(veroordeeld tot vier Jaar), een mili
tair Ingenieur. Wolf Zalmanson (ver
oordeeld tot tien jaar), zijn broer
Israël (veroordeeld tot acht jaar), stu
dent aan het polytechnisch Instituut
van Riga. Asher Frolow (veroordeeld
tot vijf jaar), student aan het poly
technisch instituut van Rlazan. en
Shimon Levit (veroordeeld tot twee
jaar).
Ook dit is een aspect van het leven der joden in de Sowjet Unie: een geschonden joodse begraafplaats (foto Philippe Gamma - Parijs).
Boormachine
De mensen die in Zenkowka werken,
moeten een zenker' (gereedschap
voor het uitboren van cylinders)
plaatsen in een grote boormachine.
De 'zenker' lijkt op een boormachine,
maar heeft een buitengewone stompe
punt. Zij wordt dan ook niet gebruikt
om tc boren, maar om een gat groter
te maken. Na het plaatsen van de
'zenker' moet men een as nemen, die
men in een (woord weggevallen)
bevestigt en aan een ventiel draaien.
De samengeperste lucht verplaatst de
zodanig dat de as onder de boor
terechtkomt. Vervolgens moet men
aan het rad van de pers draaien,
zodat de boor naar beneden gaat tot
aan de opening, en die vergroot.
Als de opening groot genoeg is, draait
men het rad in tegenovergestelde
richting om de boor op te heffen.
Dan opent men. draaiend aan het
ventiel, de.Zonder dat de boor mag
ophouden met draaien, moet men de
as verplaatsen en er een nieuwe voor
in de plaats zetten. De hele handeling
herhaalt zich. Per werkdag moeten er
1200 klaarkomen.
De gevaarlijkste handeling is het weg
halen van een voltooide as en het
ervoor in de plaats zetten van een
nieuwe. Tijdens dit proces is er niet
in voorzien, dat de pers kan worden
gesloten, wat een ernstige overtreding
is van de technische veiligheidsregels,
die buiten het kamp berlist ontoelaat
baar zou zijn. De draaiende boor kan
gemakkelijk de handen van de gevan
genen verwonden. Dergelijke verwon
dingen komen dan ook veel voor.
Verder kunnen ook hete splinters en
stukjes staal vanonder de boor ont
snappen. Het is verboden met hand
schoenen aan te werken (dat is zelfs
verboden volgens de technische veilig
heidsregels). omdat, als een hand met
handschoen onder de boor komt.
handschoen aan de boor zou kunnen
vasthaken, wat ontzetlende gevolgen
zou hebben. De hand zou tegen de
boor worden getrokken
Hier moet ik nog dingen aan toevoe
gen als het rondvliegende oliehouden
de zaad. dat de huid aantast, de rook
en het oorverdovende lawaai. Een la
waai. dat niet van elke pers afzonder
lijk komt, maar een vreselijk geluld,
dat de werkplaats als geheel voort
brengt.
Het laadwerk is nog erger. David
Chernoglaz (veroordeeld tot vijf
jaar), een ingenieur, werkt in wat
men hier de 'urgentiebrigade' noemt.
Wij zijn allemaal bang om te worden
geplaatst in deze speciale brigade, om
dat het hierbij gaat om het inladen
van wagens. Het werk is heel zwaar
cn bijna onuitvoerbaar. Bovendien is
het gevaarlijk. Ieder uur van de dag
of de nacht kan deze brigade worden
opgeroepen: er is geen enkel rooster.
Zelfs op zondag moet men werken.
Vrouwen
Op het eerst gezicht lijkt het naaien
van wanten in het pakhuis van het
kamp een gemakkelijke bezigheid. De
wanten, die in Mordovië worden ge
naaid. zijn van vlas en worden gedra
gen door arbeiders heel ver weg van
Mordovië. De pakhuizen staan in bij
na alle 'zone's' van het kamp. Daar
werken de vrouwen, die op politieke
gronden zijn veroordeeld. Het zijn er
veertien, onder wie de zuster van
Israël en Wolf Zalmanson, Silva (ver
oordeeld tot tien jaar).
De vrouwen moeten vrijwel uitslui
tend dit werk doen, maar dat is toch
ook voor hen erg uitputtend. En om
het over de mannen te hebben, Arie
Knokh (veroordeeld tot tien jaar),
Josef Mendelewitsj (veroordeeld tot
twaalf jaar), Joeri Fedorow (veroor
deeld tot vijftien jaar) en Alexis
Moczjenko (veroordeeld tot veertien
jaar) moeten voldoen aan uitzonder
lijk hoge eisen. Er wordt gewerkt in
slechtverlichte ruimten en met machi
nes die voortdurend kapot gaan. Toch
moet men, als men aan straf wil
ontkomen, voldoen aan de verplichte
arbeidsproduktiviteit. Silva Zalmanson
heeft tijdens het werk aan één stuk
door pijn m haar rug en lijdt aan
duizelingen door dc ononderbroken
inspanning van haar ogen.
Als ontbijt krijgen we 'soep'. Wie
voldoet aan de arbeidsnormen. heeft
recht op extra voedsel; havervlokken
met plantaardig vet en suiker. Omdat
ik geen recht heb op havervlokken, ga
ik 's morgens zelfs maar niet naar de
eetzaal.
Als lunch krijgen we koolsoep met
gort (of zelfs met kleine erwten of
ragout, die echter nauwelijks eetbaar
is). Als avondeten geeft men ons een
klein stukje gebakken vis en opnieuw
gort. Als gevolg van een griepepide
mie geeft men iedere gevangene op
het ogenblik van tijd tot tijd een ui.
Er worden zelfs uien verkocht bij de
kampleiding, maar dat zijn er te wei
nig om te verdelen. Gewoonlijk ver
koopt noch geeft men vers fruit of
verse groente.
Onder voorwaarde, dat men voldoet
aan de arbeidsvoorwaarden en van
'goed gedrag' blijk geeft, kan een
gevangene buiten het gewone rant
soen van het kamp tegen de miserabe
le som van vijf roebel per maand
produkten kopen bij de kampleiding.
Het assortiment aangeboden produk
ten is erg klein. Er is margarine, kaas
die op knoflookworst lijkt, een slechte
kwaliteit vis in blik, bonbons, grauw
brood (dat is een slechte kwaliteit
witbrood), tabak, jam en ook noodza
kelijke spullen als tandpasta, envelop
pen en postzegels. Dit assortiment is
officieel vastgesteld cn al tientallen
jaren niet veranderd.
Hospitaal
Het voedsel in het kamphospitaal is,
overeenkomstig reglement 6b, aanmer
kelijk beter dan in de rest van het
kamp. Enkele wezenlijke verschillen
zijn, dat het brood wit is of grauw, cr
is compote of pudding (aangedikt met
aardappelpuree, niet met gelatine)
melk (50 gram per week) en een stuk
vlees (50 gram per dag) als hoofdge
recht bij het avondeten. Iedere gevan
gene streeft ernaar om in het hospi
taal te worden opgenomen. Daar is
hij verzorgd en kan hij eten. Maar
het is ontzettend moeilijk dat tc be
reiken.
Het hospitaal heeft ongeveer 120 bed
den, terwijl het totale aantal gevan
genen in het kamp. veroordeeld tot
streng of tot normaal regime, meer
dan 1500 personen bedraagt. Het hos
pitaal plaatst geen specialisten, als
men tenminste de drie stagiaires, een
chirurg, en een tandarts niet meere
kent. die er allemaal zijn om hun
Medicijnen
De toevoer van medicijnen naar de
verpleeginrichting is heel erg aan
banden gelegd en het merendeel er
van wordt goed bewaard, omdat er
beperkingen zijn in het gebruik van
dc medicijnen. Het is verboden medi
cijnen te ontvangen van familieleden.
De vrouw van Altman mocht geen
vikaline naar.haar man brengen, hoe
wel hij dat nodig had om vreselijke
maagpijnen te onderdrukken. De
vrouw van Fedorow was verplicht si-
nalar, die ze voor haar echtgenoot
Joeri had meegebracht, in de contro
lekamer achter te laten. Puur toeval
lig is het medicijn toch overgebracht
naar het hospitaal en Joeri heeft het
van tijd tot tijd kunnen innemen om
een eczeem te genezen, dat hij in het
kamp had opgelopen.
Wladik Mogilever. die geen werk kan
doen dat lichamelijk moeilijk is (ik
heb reeds gesproken over de omstan
digheden in de boorfabriek) als ge
volg van een vergevorderde bijzie
heid, heeft werk gekregen, waan
geen vaste arbeidsnormen bestaan,
zit bij een brigade, die is belast
het produceren van ronde stammei
brandhout. Hij is erin geslaagd in
hospitaal te komen en is daar met
nodige rechtvaardigheid behandi
Dit verklaart de gunstige verander
in zijn leven, waar hij nu van pn
teert. Maar voor talrijke anderen
het bereiken van het hospitaal e\
moeilijk als het bereiken van de hi
ge graal.
Edik Koeznetsow lijdt aan erns
moeilijkheden met zijn maag, j
hij een maagzweer heeft. Toen hij
heel zwaar karwei deed, heeft
hevige pijn hem tegen de grond
worpen. Hij heeft ook duizelii
gehad. Toch moest hij doorwei
Men heeft hem een geneesmiddrf
de mond gestopt, dat wordt gebi
tegen dysenterie. Dit zonder i
maar een diagnose te stellen. Ir
zelfs geen sprake geweest van t
speciaal dieet, hoewel Edik nog s
een tiende eet van wat hem n 1
kamp wordt voorgezet.
Hot is erg moeilijk een diagntse
laten stellen van een ziekte. Dit fc
maanden duren. De beroepen dl'
den gedaan op de kampleiding b
ven meestal zonder resultaat. Di
hoop nabij gaan gevangenen bij wij
van protest in hongerstaking. D;t li
enkele dagen duren en onderiii
hun gezondheid. Iedere mdisc
dienst moet in het kamp duur vor4
betaald
Diagnoses
Pas na een hongerstaking vai t
week kon Edik Koeznetsow uiein
lijk naar het hospitaal worden <vej
bracht. Bij een eerste onderzoek hei
de arts een ontsteking vastgiffl
ondanks het feit dat alle sympon
met grote zekerheid de aanwezgbi
van een maagzweer bewijzen. V!
baasd heeft Edik gevraagd, of e e
röntgenfoto kon worden gemm
Men heeft 'beloofd', dat dat bn
een maand zal gebeuren. Er is p
enkele maatregel genomen, beul
dat men hem pillen geeft on,
duizelingen tegen te gaan. En 11
Koeznetsow opnieuw aan het
Onder dezelfde omstandigheden
voorheen.
Zijn vrouw, Silva Zalmanson hl
steeds meer last van haar maag.]
heeft hevige pijnen en duizeling
Bovendien gaat haar gehoor achten
Silva heeft eigenlijk een volledig i
disch onderzoek nodig, maar dat is
de huidige omstandigheden in Mod
vië praktisch niet te krijgen.
Anatoly Altman is in het kamp aan
komen met een zweer in de twaalf!
gerige darm. Dat was al vastges»
toen hij nog in vrijheid leefde. Sa
het begin lijdt hij intense pijneiil
hij is een van de eerste joden f
weest, die er in slaagde in het hoa
taal te komen. Ondertussen heeClI
het hospitaal weer verlaten. De dii|
nose luidde: 'Een ontsteking, diegej
enkele aanleiding geeft tot bijzoidd
voeding.'
Bezoek
Het intrekken van bezoekrechtm I
een nog strengere straf. Voor wi< za
in het kamp bevinden, is het hl
belangrijk brieven en bezoek te krl
gen.
studie af te maken cn te weinig
ervaring hebben. De artsen werken
van 10 uur 's morgens tot" 5 uur.
's Avonds en 's nachts, tijdens vakan
ties en rustdagen, kan men niet ver
zorgd worden, want geen enkele dok
ter verzekert aanwezig te zijn. In
plaats van een dokter, in plaats van
een verpleegster of verpleger is er
een persoon, die 'para-geneeskundige'
wordt genoemd. Hij heeft geen enkele
medische opleiding gehad. In het hos
pitaal van de zevende barak is een
'para-geneeskundige' bijvoorbeeld een
voormalig tractorbestuurder.
Het is interessant om te merken, dat
zelfs in het hospitaal, waar werken
niet verplicht is, nog onderscheid
wordt gemaakt tussen mensen die on
der een normaal of onder een streng
regime gevangen zitten. Wie onder
streng regime zijn, liggen op zalen,
terwijl speciale gevangenen meestal in
aparte kamertjes worden bewaakt.
Als er een chirurgische ingreep nodig
is, dragen" de gevangenen de zieke op
een draagbaar net buiten de zone en
na de operatie wordt de patiënt on
middellijk weer teruggebracht in de
zone.
,11
Tijdens een persoonlijk bezos
men. overeenkomstig de wensen vi
de man die de verantwoordelijke!
voor het kamp draagt, niet verilid
te werken. Maar ik heb niet één jevi
gezien waarin een joodse gevatgei
het recht kreeg bezoek te ontvaige
zonder dat men van hem vroeg
hele dag te werken. Dat is in 191
gebeurd met Aaron Shpilberg. Iavi
Chernoglaz. Victor Bogoeslawski [\t
oordeeld tot drie jaar). Lassal K
minski, Joeri Fedorow, Anatoli Al
man en in het algemeen met il
andere joodse gevangenen. Het is a
begrijpelijk dat de toch al zo kif
bezoektijd nog verder wordt belot
Het is een wreedheid zonder zin. Ei
bezoeker heeft honderden kilomeM
gereisd en wordt op deze mal
hevig teleurgesteld, evenals door
dere dingen waarop hij niet is vool
reid.
De bewakers van de vrouwen v
zich met alle gezag bekleed en
meer dan dat. De bezoekers woidj
onderworpen aan fouillering en di
tegen de wet, maar wordt op jti
enkele manier gestraft door wat v«
kampregel dan ook. Het is niet I
verklaren waarom dit zo is. Als me
zich er niet aan onderwerpt, worde
de bezoeken helemaal verboden. Hi
is gebeurd met de echtgenotes vi
Chermoglaz en Kaminski en met d
ouders van Koeznetsow.
Brieven en postkaarten uit Israël woi
den door de bewakers beschouwt ij
misdadige voorwerpen. Ze wordeijll
het fouilleren in beslag genomen. Dl
is dan vrijwel alles wat men k»
vinden bij de familieleden vanjd
gevangengenomen joden. Dit virffl
derende onderzoek herhaalt zich *di
re keer. Dikwijls wordt het ben*
geheel verboden. Men geeft als rrd«
op. dat de arbeidsnormen niet lij
geëerbiedigd.
Censuur
Alle correspondentie van de jocA
gevangenen is onderworpen aan et
strenge censuur. Op de arts na le<
alle functionarissen van het kampd
brieven. Het is gevangenen verbodi
het kampleven te beschrijven of W
te zeggen over het gebruik van d
tijd en over het voedsel. De coiti
pondentie moet een strikt persoonlij
karakter dragen, zo niet, dan won!
de brieven eenvoudig niet oveerf
bracht aan de geadresseerde of cc
ontvangt de brief met talrijke veni
derde passages. Dit is buitengewofl
naar voor de politieke gevangen#
Zij mogen geen brieven van hun I
milie ontvangen als de inhoud ni
onbetwistbaar is. Deze maatregel is
om iedere overdenking bij dc gcvj(
gene tegen te gaan en ze hebben
de indruk, dat ze, omdat niemand h(
schrijft, volledig vergeten zijn. w
weten nu, dat brieven van de echt|
note van David Chernoglaz zijn v«
nietigd, voordat ze hem bereikte
Fedorow en Koeznetsow hebben l
twee maanden geen brieven meer o#
vangen, hoewel ze onophoudeUl
schrijven.'
