VÜ0
IMPERIALISME AANZET
TOT OLYMPISCHE SPELEN
Jlrike Prokop: geen
>asklaar alternatief
München
Q8P
1972
De Coubertin over
ras en vaderland
corruptie
verspilling
waanzin
9
/KWARTET ZATERDAG 24 JUNI 1972
Sport T23/K23
Jllympische Spelen zijn
hap vailleen maar sat ze op het
gezicht lijken. Het vier-
|kse Feest mag dan de
te topsport-manifestatie ter
I zijn, iedereen weet dat
b dat Feest om iets anders
peelnemen is, zo wordt ons
Jhouden, belangrijker dan
rhetenh hoewel alles op dat
p lijkt te zijn gericht.
>m anders onderwerpen at-
Bich ,om als winnaar uit de
rde concurrentie-slag te-
thijn te kunnen komen, aan
je. reeds jaren tevoren uit
belde trainingsschema's;
)m anders sluiten de atleten
de onPP *n vee^a^ verafschuwde
WlJGpgskampen en waarom an-
augujcrijgen de sterksten en de
len, op een schavot met drie
u's, op rituele wijze hun be-
f, een stuk metaal, omge-
felling dat deelnemen belang-
t is dan winnen, is er
slechts één uit een ideologisch
pakket, dat als samenvattende ti
tel 'De Olympische Gedachte'
draagt. Het voornaamste ken
merk van die Gedachte is vaag
heid het heeft te maken met
steeds sneller, steeds hoger en
steeds verder; met vriendschap
en verbroedering; met gezonde
geesten in gezonde lichamen;
met vrede en met opvoeding;
met amateurisme en met adel en
elite in sportieve zin; met ridder
lijkheid en nog wat andere ar-
chaische begrippen.
Onder deze vlag ontvouwt zich
een Feest vol strijd. Verantwoor
delijk voor de continuïteit van
het wapperen is het Internatio
naal Olympisch Comité; een be
sloten en select gezelschap heren,
wier voornaamste eigenschappen
rijkdom en ouderdom zijn. Het
doel dat zij zich hebben gesteld is
niet mis: zij willen 'de goede
geestelijke en lichamelijke eigen
schappen ontwikkelen die voort
door Hans Schmit
komen uit de in vriendschappelij
ke sfeer beoefende amateursport
en de jeugd van de wereld in een
groot, vierjaarlijks feest samen
brengen, waardoor achting en be
grip ontstaat en een vreedzamer
wereld kan worden opgebouwd'.
De grondlegger van deze ideolo
gie die sinds 1896 heeft geleid tot
een Feest dat alleen nog maar
superlatieven kent, is de Franse
baron Pierre de Coubertin. Bij
vrijwel alles wat betrekking heeft
op zijn 'uitvinding', de Spelen, is
hij terug te vinden uit zijn
omvangrijke werk wordt altijd
wel een enkel zinnetje aange
haald en uit zijn regelmatig afge
drukte ovale portretje komt hij
naar voren als een vriendelijke
overgrootvader met een borsteli
ge, grote grijze snor. De Olympi
sche Gedachte, die in dat hoofd is
gegroeid, blijft er echter even
vaag bij. De Westduitse sociologe
Ulrike Prokop (26), leerlinge
van de bekende socioloog Theo-
dor W. Adorno, dook in het nog j
niet zo grijze verleden om te zien
wie De Coubertin nu is geweest
en wat hem eind vorige eeuw
voor ogen stond. Het resultaat is
het vorig jaar verschenen 'Sozio-
logie der Olympische Spiele
Sport und Kapitalismus'. Een
analyse die de huidige Olympi
sche ideologen shockeert, maar
die ook veel verduidelijkt van
wat er nu eigenlijk op het miljar-
den-projekt Oberwiesenfeld gaat
gebeuren.
H.A.Y
n en w
IRE BARON DE COUBER-
geboren op 1 januari 1863
uijs, stamt uit een adellijke
Koel!ie- waarvan de meeste leden
lam. tygen kasteel bezaten en als
terrein' de diplomatie en
er kozen. Aanvankelijk
'oog ook Pierre de Couber-
en loopbaan in het leger,
op het laatste moment zag
van een vorming aan de mi
le academie St. Cyr en ver
is hij zich in de politieke
ischappen.
riode waarin de baron De Cou-
opgroeide, gaf hem (en de
mensen uit zijn klasse) weinig
tot ontevredenheid. Voor de
nan De Coubertin was er echter
red den zich zorgen te maken, want
Dooaderland bewoog zich lang niet
•214|t niveau waarop hij dat graag
:zien. Terwijl de Westerse we-
net een niet aflatende ijver
continenten veroverde en op
viel Frankrijk buiten de prij-
let Britse eilandenrijk bouwde
en gigantisch koloniaal imperi-
ïaar Frankrijk ging in zes we-
onder tegen Duitsland.
ogeli^j]
doet
leidii inialist
Iroeve situatie voor De Couber-
lie overtuigd voorstander was
et kolonialisme. In een rede in
[heeft hij het over de expedities
lappere mannen door het zwarte
tent; mannen die hun gezond-
op het spel zetten en dapper hun
vergieten wanneer het er om
oor de handel van het land nog
itoor te openen en de nationa-
op een inboorlingen-hut te
In de voorliggende jaren, van-
i, had hij naarstig gezocht naar
aken van het Britse succes. Hij
uiteindelijk terecht bij de gees-
Thomas Arnold, die van 1828
18 'headmaster' was van Rugby
;e, in Warwick. Op die scholen,
ht door de zonen van de Britse
heersten erbarmelijke toestan-
'Brute kracht voerde de boven
in deze gemeenschappen. Boos-
gheid en haat kenmerkten de
waarin leiding werd gegeven
le jongens, die slachtoffer waren
een kwellende tyrannie. Drank
misbruik en kaartspelen waren de
voornaamste, welhaast algemeen voor
komende ondeugden,' schrijft dr.
Wim van Zijll, algemeen secretaris
van de Nederlandse Sportfederatie, in
zijn proefschrift 'De Olympische be
weging en haar betekenis voor de
sportbeoefening*.
Tolerantie
Het wapen waarmee Thomas Arnold
de misstanden te lijf ging, was de licha
melijke opvoeding. Hij voerde de veld-
sporten in en wist de discipline terug
te brengen. 'De prijs,' schrijft Ulrike
Prokop, 'die Arnold voor de discipli
nering van de scholieren betaalde,
was tolerantie'. Zij kregen de vrijheid
in de sport de baas te spelen, initia
tieven te ontwikkelen zij leerden
in de sport het leiderschap niet alleen
uit te voeren, maar ook te aanvaar
den. Het gevolg van die repressieve
tolerantie was 'dat de jonge Engels
man niet plotseling en onvoorbereid
vanuit de onrealistische gemeenschap
van de schoolklas in het geraas van
het moderne bestaan werd geworpen,
zoals wèl het geval was met de gemid
delde Franse jongeling. In plaats
daarvan was hij onderworpen geweest
aan de wet van het geven en nemen
van het leven. Hij had zich moeten
schikken naar de wil van sterkere
jongens, was gedwongen zich te hou-
den aan de door ouderen voorgeschre
ven regels, in het midden latend of
die goed of slecht waren. Hij had
geleerd te vechten voor een plaats in
een of ander sportteam van de school.
Kortom, alles wat hem in het latere
leven te wachten stond, hield verband
met hetgeen hij op school reeds had
ervaren' (1).
Leiders
Dat 'latere leven' betekende voor de
Britse zonen die dergelijke scholen
bezochten, het leger en/of de gebieds
delen overzee. Met genoegen citeert
De Coubertin later gezegden uit die
dagen, zoals: Jongens die leren te beve
len in de sport, leren de Indiërs te
bevelen (Didon), en: De slag van
Waterloo werd gewonnen op de sport
velden van Eton (Hertog van Wel
lington). Met deze kennis, die hij in
de Verenigde Staten in zekere mate
zag bevestigd, trok De Coubertin ten
strijde in zijn eigen land. Hij had
ingezien dat 'op deze scholen de vor
ming plaats vond van de leiders van
WAT DE COUBERTIN NU PRE
CIES onder het Olympisch streven
('Ol.vmpisme') verstond, zette hij
op 5 augustus 1935 nog eens in
een radio-rede, een jaar voordat
zijn Spelen onder het bescherm
heerschap van Adolf Hitler werden
gehouden, uiteen. Een kleine
bloemlezing uit die rede:
'Het eerste en wezenlijke kenmerk
van het oude zowel als het moder
ne Olympisme is: een religie te
zijn. Door lichaamsoefeningen
vormde de strijder uit de oudheid
zijn lichaam, zoals de beeldhouwer
zijn beelden, en 'eerde daarmee
zijn goden'. De strijder uit de
moderne tijd, die hetzelfde doet,
verhoogt daardoor zijn vaderland,
zijn ras en zijn vlag.'
'Het tweede kenmerk van het
Olympisme is, dat het adel en elite
betekent, maar dan wel een adel
die van het begin af aan volledige
gelijkheid betekent, die alleen be
paald wordt door de lichamelijke
superioriteit van het individu
'Later zal men eens zonder twijfel
door betere particuliere en openba
re gezondheidszorg en verstandige
maatregelen voor de verheffing
van het ras erin slagen het aantal
van degenen die geschikt zijn voor
een harde sportopvoeding te verho
gen.'
'Maar het is niet voldoende een
elite te zijn: zij moet door ridder
lijkheid verbonden zijn. Ridders
zijn voor alles 'wapenbroeders',
dappere, energieke mannen.'
'Persoonlijk zou ik het zelfs toejui
chen wanneer midden in de oorlog
de vijandelijke legers een ogenblik
hun strijd zouden onderbreken om
zich op loyale ,cn. ridderlijke wijze
over te geven aan de Spelen van
de Spierkracht.'
'Ik persoonlijk billijk de deelname
van vrouwen aan openbare wed
strijden niet, hetgeen niet bete
kent dat zij een reeks sporten niet
zouden mogen beoefenen alleen
niet in openbare voorstellingen.
Bij de Olympische Spelen zal hun
rol er voornamelijk uit moeten
bestaan zoals bij de oude toer
nooien de overwinnaars de
krans om te hangen.'
het Britse imperium. Leiders die
reeds in hun schooljaren hadden ge
leerd onder tucht te staan, zichzelf
hun weg te banen, zich te beheersen
ondanks geleden onrecht, zelf initia
tieven te ontplooien, hun eigen ge
meenschap te leiden en verantwoorde
lijkheid te dragen. Aan dergelijke lei
ders had Engeland behoefte, omdat
vele bekwame, karaktervolle mannen
nodig waren om de Britse belangen
in de gehele wereld te dienen' (2).
De Coubertin trok zijn conclusies en
maakte de lichamelijke opvoeding tot
de drijvende kracht van de mannelij
ke opvoeding. Hij wijdde zijn krach
ten aan een pedagogische hervorming:
'Opvoeding is voor De Coubertin een
politiek instrument. Hij ziet daarin
een mogelijke oplossing voor de pro
blemen van de Franse bourgeoisie:
een imperialistische buitenlandse poli
tiek ,te voeren en binnenlandse stabi
liteit te bereiken' (3). Hij had echter
weinig succes met zijn vernieuwings
pogingen zes jaar lang zette hij
zich enthousiast maar tevergeefs
voor de hervorming in. In 1894 be
sloot hij uit te wijken naar 'de grote
wereld van de internationale sport':
op een sportcongres aan de Sorbonne
lanceerde hij het idee de oude Griek
se spelen, ter ere van Zeus op de
Altis in Olympia gehouden, te doen
herleven.
Het succes van dit 'redmiddel' was
aanvankelijk beperkt Tot aan de eer
ste wereldoorlog waren de Spelen wat
vrijblijvende randverschijnselen in
Parijs en St. Louis vonden ze plaats
in het kader van dc wereldtentoon
stelling. In Parijs (1900) konden ver
slaggevers nauwelijks de slechts één
keer zacht voorgelezen uitslagen ho
ren. Amateurproblemen waren er
niet: profs streden tegen amateurs. Ul
rike Prokop spreekt over het festival
der burgers, die in het belang van de
Imperialistische expansie moesten
worden gedisciplineerd.
PIERRE DE COUBERTIN
Massa-Speleri
Na de wereldoorlog echter veranderde
het karakter var. de Spelen: sport
werd van de massa en de Spelen
werden door een medium als radio
toegankelijk voor de massa. De Spe
len, die toen ook een disciplinerende
functie tegenover de in verzet komen
de arbeiders vervulden werden gere
glementeerd: het amateurisme deed
zijn intrede, het protokol kreeg ge
stalte; de duiven, de Olympische eed,
de vlag, het Olympische vuur wer
den ten tonele gevoerd de Spelen
werden een demonstratie van perfekte
bureaucratie, getuigden van de indivi
duele bereidheid tot het brengen van
offers en het geheel kreeg een kitsche
rig aureool. Tot grote vreugde van De
Coubertin, die zijn Olympische ere
dienst in 1936 in Berlijn door de
fascisten zijn 'hoogtepunt' zag" berei
ken. Sinds 1916, toen de Spelen ook
reeds in Berlijn zouden worden ge
houden maar vanwege de oorlog niet
konden doorgaan, had hij daarop ge
hoopt. Want hij wist dat déér 'dankzij
het Duitse instinct voor orde en disci
pline de Spelen op het hoogste niveau
zouden komen' (4).
Na de tweede wereldoorlog, zo trekt
Ulrike Prokop haar fasering door,
verdween de sentimentaliteit en deed
de nuchterheid, de zakelijkheid zijn
intrede. Helsinki gaf in 1952 het voor
beeld. Vanaf 1960, in Rome, werden
de Spelen echter technisch en organi
satorisch meer en meer op een hoger
plan gebracht Het gigantische bereikt
deze zomer in München zijn hoogte
punt: op het Oberwiesenfeld vindt
dan een super-show plaats, die West-
Duitsland miljarden heeft gekost en
waarvoor alle deelnemende landen
ook reeds jaren een onschatbaar veel
voud daarvan in hun atleten hebben
geïnvesteerd. Op dat Feest, dat vóór
alles vrolijk moet worden, geven die
atleten op versterkte wijze uitdruk
king aan twee principes die in onze
geïndustrialiseerde samenleving zo
hoog in het vaandel staan geschreven:
presteren en concurreren. En zij wek
ken daarbij de indruk dat zij alleen
dankzij grote offers de weg naar bo
ven hebben gevonden, want materiële
beloning is, daar zorgen de amateur,
bepalingen wel voor, officiëel uit den
boze. De sportmensen weerspiegelen
een aantal principes uit de samenle
ving d'ie, zeker nu het onderzoek naar
hoe ver we van de grenzen van onze
groei verwijderd zijn, zulke sombere
perspectieven heeft geopend, op zijn
minst discutabel zijn geworden. Vol
gens Ulrike Prokop word* in
München de mensen, ter versteviging
van hun bereidheid te presteren, een
show geboden die zich met technische
perfectie concentreert op het beeld
van de zichzelf disciplinerende mens.
En dat heeft nog maar weinig met
spel en plezier te maken.
Olympisch*
1). Dr. Wlm van Z1JU;
beweging en haar betekenis
oefening. Den Haag i.J. blz. 42.
2). ld. bil. 44
3). Ulrike Prokop; Sozlologle der Olympi
sch en Spiel* Sport und Kapltaliamus.
München 1971. Bil. 22.
4). Hans Lenk: Werte, Ziele, Wlrkllchkelt
der modernen Olymplschen Spiel*. Stuttgart
1964. Bil. 34
nofRIKE PROKOPS ANALYSE
De Coubertin en het instituut
>ctfljhij in het leven riep, heeft in
at Bondsrepubliek géén revolutie
I98S eeg gebracht. Zelfs de kritiek
grote bladen als Der Spiegel
Stern heeft niet geleid tot
otscheepse bezinning op het
jekt op het Oberwiesenfeld
de protesten hebben nauwe-
weerklank gevonden. De
stduitse pers heeft dan ook
ike's boek links laten liggen
een interview dat ze op ver
van de Münchner Abend
tong zelf heeft geschreven, is
gepubliceerd.
^langstelling uit Nederland ver-
naar en mede daarom zet ze
afkeer van vraaggesprekken
'taan van zich af. De reden van
afkeer is typerend voor Ulrike
*°p: ze is scherp in haar kritiek
maatschappij en de functie van
*port daarin, maar ze weigert él
bestaande overboord te gooien.
Porkop: 'Ik hou er niet van
microfoon voor mijn mond te
Sen, een vraag te moeten aanho-
en dan in drie zinnen de absolute
Meid te moeten zeggen. Zo een-
M|g ligt het nu eenmaal niet'.
is de aanleiding geweest tot het
njven van deze sociologische be
dwing over de Spelen?
*op: 'In vind het verwonderlijk
deze verwondering is het eerste
•jopingspunt van mijn kritiek
de wereld de zwakken, de ouden,
Deken en de sociaal-achtergeble
venen aan hun lot overlaat en dat
diezelfde wereld tegelijkertijd het
volk een 'feest' geeft 'Spelen voor
iedereen' organiseert. De verdenking
ligt voor de hand dat in een maat
schappij waarin alles zijn prijs heeft,
ook deze Spelen voor de organisaties
die voor de financiering zorgen, ren
dabel moeten zijn. De rentabiliteit
van de Olympische Spelen ligt echter
niet alleen op 't financiële vlak. De
verborgen betekenis van de Spelen,
het 'nuttige produkt' dat de poes-pas
lonend maakt voor de bureaucratie
die het moet opbrengen, bestaat uit
'ideologie'. Dat heeft Pierre de Cou
bertin zeer duidelijk gemaakt zo
duidelijk dat het mij heeft verrast
toen ik op het Carl Diem-instituut
(de Sporthochschule in Keulen) ben
gaan snuffelen in de literatuur'.
De reactie op het boek in de West
duitse pers was gering. Heeft de ver
schijning geen enkel effect teweeg
gebracht?
Ulrike Prokop
Sozlologle
der Olymplschen Spiele
Sport und
Kapitalismus
„Nun mud das
Lebender
I proletarischen
I Jugend vonder
Freude am Sport durchdrungen
werden. Ee mufi dies geschehen,
weil sie das billigste
Vergnügen, das dem Prinzip
der Gleicfiheit am besten
entsprechende, das wirksamste
gegen den Alkohol und das
produktivste an beherTschten
und kontrollierten Energien ist."
(Coubertin) Relhe Hanser
Prokop: 'De kranten hebben weinig
aandacht aan mijn boek besteed, hoe
wel de radio meer én aanzienlijk
positiever heeft gereageerd. De mees
te reacties echter kwamen van sport-
studenten. Ik krijg veel uitnodigingen
voor discussies en op meerdere acade
mies, zoals in Marburg bij Frank
fort en Tübbingen worden pogin
gen in het werk gesteld de lespro
gramma's te veranderen om tot een
andere benadering van de sport te
komen. De studenten zijn erg actief
om groepen kritische sportleraren te
krijgen. Van officiële Olympische zijde
heb ik geen enkele reactie gekregen'.
De Coubertin heeft, zo heb Je aange
toond, er geen twijfel over laten be
staan dat het bij de sportbeoefening
niet om lichamelijke gezondheid al
leen ging, maar dat van het begin af
aan bij de Spelen ook de discipline
ring (het hiërarchisch denken, de
controle van de spontaniteit en de
fantasie en de bereidheid tot preste
ren) een doel Is geweest Toch
neemt het principe van dc gelijkheid
een belangrijke plaats in in de Olym
pische Ideologie: iedereen is gelijk,
arm of rijk, blank of zwart, iedereen
kan aan het verbroederings-feest deel
nemen,
Prokop: 'De Coubertin ziet in het
kader van de sport alleen de formele
gelijkheid alle personen worden
volgens dezelfde maatstaven gewaar
deerd. Je kunt prestaties meten die
onder gelijke omstandigheden zijn
verricht, maar in de praktijk leert het
individu zijn lichamelijke en psychi
sche grenzen kennen: hij leert zijn
plaats kennen en mensen die meer
kunnen presteren te accepteren. Daar
om zijn de autoritaire landen van het
Oostblok, die rich socialistisch noe-
meö, in de sport, die afhankelijkheid
van autoriteiten bevordert, geïnteres
seerd: in het belang van de stijging
yan de produktiviteit'.
De Coubertin zag in de Spelen een
niiddcl, omdat sport een aantal func
ties vervulde die hij sis waardevol
ULRIKE PROKOP
zag. De sport vervult ook in ónze sa
menleving deze functies. In hoeverre
Is hier sprake van een bewuste mani
pulatie?
Prokop: 'Je kunt zeggen dat Iedere
vorm van opvoeding manipulatie is,
maar je moet daar voorzichtig mee
zijn. Ik geloof niet dat je kunt spre
ken van bewuste manipulatie; ook in
de huidige situatie kim je er niet van
uitgaan dat de massa bewust wordt
bedrogen en dat de heersende groep
samenzweert of zoiets'.
Topsport, en de Spelen als grootste
manifestatie daarvan, kan rekenen op
forse steun \an overheid en bedrijfs
leven. Het argument waarmee die
steun wordt verleend, is veelal dat
door de topsport de breedtesport
wordt gestimuleerd. En daarmee
wordt in feite de volksgezondheid be
vorderd. Sport is dan een remedie
tegen de welvaartsziekten.
Prokop: 'Men gaat er van uit dat de
sport tot de instandhouding van de
gezondheid en de verhoging van het
lichamelijk prestatie-vermogen van de
arbeidende bevolking kén bijdragen.
Alleen kén, want juist degenen die
het 't meeste nodig hebben, zijn niet
in staat de tijd en de energie er voor
op te brengen. Maar bovendien kan
sport slechts in geringe mate ziekten
bestrijden die hun oorzaak vinden in
de repressieve arbeidssituatie en in
onopgeloste openbare problemen.
Slechte arbeidsomstandigheden, lucht
vervuiling, lawaai, slechte woonom
standigheden en psychische onder
drukking zijn de eigenlijke oorzaken
van de 'welvaartsziekten'. De mensen
worden opgeroepen te gaan trimmen
dat is een goedkope bestrijding
van de gevolgen van de slechte ar
beidssituatie, terwtjl bovendien de
schuld bij de mensen zelf wordt
gelegd: als je je niet fit voelt,
moet je gaan trimmen. Met de bevor
dering van de sport wordt in feite
niet gewerkt aan het oplossen van
collectieve problemen, maar schuift
men het bedreigde individu een mo
gelijkheid toe symptomen te bestrij
den.'
Sport vervult in onze samenleving, zo
luidt ongeveer dc opvatting van de
moderne sportcriticl die vooral in de
Bondsrepubliek actief zijn. een func
tie waar het kapitalisme bij gebaat is.
Sport is geen spel meer, maar een
voorbereiding op de arbeid en, In
lichamelijk opzicht, een compensatie
voor de gevolgen van die arbeid. Kan
de sport een tegenovergestelde functie
in de samenleving gaan vervullen,
d.w.z. een middel worden om de sa
menleving te veranderen?
Prokop: 'Sport is natuurlijk niet het
centrum van waaruit je het kapitalis
me moet bestrijden. Hetgeen niet
wegneemt dat de sport-theorie in '.iet
raam van de vrije t.jd interessant is
en dat sport, in het algemeen een
model van het laat-kapitalisme, voor
veel mensen erg belangrijk is. De
Deutsche Sport Bund telt meer leden
dan de vakbeweging vooral op de
jeugd heeft de sport grote aantrek
kingskracht. Als je vindt dat sport
een bepaalde functie vervult en Je
bent het daar niet mee eens, moet je
je niet van de sport afkeren. Je moet
niet zeggen: ik word geen sportleraar
om die sport enzovoort, maar je
moet als sportleraar naar nieuwe vor
men van bewegen zoeken zien te
komen tot een kritische herstructure
ring van de sport*.
Een van Je conclusies is dat sport een
kapitalisch gedeformeerde vorm van
spel is. Wat is spel, hoe zou sport
weer spel kunnen worden, welk al
ternatief staat Je voor ogen?
Prokop: Tk heb, laat ik dat voorop
stellen, geen pasklare oplossing; ik
kan niet konkreet stellen wat wèL Do
moeilijkheid is wat sport überhaupt
is, wat bewegen tot Lport maakt AJa
ik ga wandelen is dat geen sport
ik blijf eens staan, kijk naar een
boom, een vogel. Jij kunt tijdens zo n
wandeling heel verschillende ervarin
gen opdoen. Dat wandelen maak je
pas tot sport door de omstandigheden
gelijk te maken en een doel te stel
len. Maar is dat nog wel de bedoeling,
de zin van wandelen? Neem het drin
ken van bier als je een club maakt
om zoveel mogelijk bier te drinken,
zullen de meeste mensen het er wel
mee eens zijn dat dét nu niet de
bedoeling van bi er drinken is. Bewe
gen is iets lichamelijks, maar je moet
met dat bewegen van het lichaam
geen technisch instrument maken dat
te ao efficiënt mogelijk en efficiënt
handelen is een kenmerk van arbeid
gebruikt. Je moet je door dat
bewegen uitdrukken. Hoé, dat zullen
groepen sportleraren moeten uitprobe
ren. In Marburg en Tübingen zijn
studenten hiermee bezig men pro
beert groepen kinderen van tien tot
veertien jaar met bewegingen te laten
uitdrukken wat ze willen. In het ten
toonstellingsgebouw in Frankfurt is
daar reeds mee geëxperimenteerd. Het
gebouw was vorige zomer een maand
lang een grote speelplaats met auto
wrakken, hutten, plaatsen waar je kon
koken en bakken enzovoort. Men
heeft daar ook geprobeerd rollenspel
len te spelen jonge kinderen wa
ren daartoe beter in staat dan oudere
kinderen. Jongens en meisjes van tien
jaar of ouder hadden over het alge
meen meer moeite. .ïadden veel uit
drukkingsmogelijkheden verloren. In
die richting zal moeten worden ge
werkt, maar nogmaals, een vast alter
natief staat me niet voor ogen'.
Dit is bet vierde artikel over de
Olympische Spelen. Het eerste ver
scheen In Trouw/Kwartet van 3 Juni.
het tweede in het Kwartet van 10
Juni en Trouw van 12 Juni en het
derde in Trouw/Kwartet van 17 juni.
