De Grevelingen is al dood - straks de Oosterscheide ook?
J
I®
OUW/KWARTET DINSDAG 20 JUNI 1972
■linnrnlnnd Kil
LEVEN VERLIEST
TERREIN IN DE DELTA
door Huib Goudriaan
Deze geweispons, met aan de voet anemoontjes, is nog kerngezond:
de foto werd gemaakt voor de afsluiting.
In de weken na het sluiten van het Brouwershavense Gat begon het afbraak
proces van de geweispons. Duidelijk zichtbaar is het verschrompelen van dit
onderwaterorganisme, dat op het ogenblik van de opname een week na
de afsluiting nog wel herkenbaar is. Links onder een dode krab
Laatste fase van de ondergang/iel rottingsproces is begonnen.
In het jaar verstreken na de af
sluiting van de Grevelingen, vol
trok zich onder water de af
braak van een interessante bio
logische levensgemeenschap
(ecosysteem) en laaide boven
water de discussie over de toe
laatbaarheid van een gesloten
Oosterscheide hoger op dan ooit.
De aanvankelijk zo vanzelfsprekend
schijnende afsluiting ('daar wordt
iets groots verricht') werd een
controversieel punt, dat doordrong
in de politieke arena. De argu
menten van voor- en tegenstanders
zijn bekend. Maar met de ondergang
van de uitgebalanceerde levensge
meenschap van flora en fauna in de
Grevelingen voor ogen, kan het geen
kwaad te wijzen op het vergelijkba
re lot dat de Oosterscheide wacht na
de afsluiting in 1978.
Grevelingen zowel als Oosterscheide
waren (de Oosterscheide nóg.bij
duikers bekend en geliefd, dankzij
de nergens ter wereld zodanig voor
komende 'stoffering' van de bodem
met broodspons en geweispons. Een
kleurrijk tapijt vol afwisseling door
hydroïdpoüepen, zee anemonen, mos
selen, oesters, kreeften, zeesterren,
krabben en verschillende vissoorten.
Dr. H. L. Knook, duiker sinds 1955
en onderwaterfotograaf sinds 1966
ook buiten Europa legde het
afbraakproces (veroorzaakt door
gebrek aan zuurstof en het verdwij
nen van de getijdenbeweging) vast
met dia's. Op deze pagina tonen
foto's van deze dia's gemaakt in de
periode tussen de dag van afsluiting
en zes weken nadien, stadia in het
afsterven van enkele van de onder-
waterorganismen. Tevens publiceren
we foto's van de duiker-fotograaf P.
de Blocq van Scheltinga.
indruk
In de opnamen voor de krant ging
veel verloren, doordat de kleurscha
keringen van de gele, geelgroene en
oranje sponzen en de rose, witte en
soms bruin-witte anemonen ont
breken. Toch geeft deze nu voor het
eerst gepubliceerde serie een indruk
van een veelvormige onderwater
wereld, die dr. Knook in een artikel
eens, weliswaar wat lyrisch, aldus
beschreef: waar elke steen en
elk wrak in dichte lagen overwoe
kerd is door sponzen in de meest
groteske vormen, aaneengevoegd tot
een overweldigend decor, opgeluis
terd door velden veelkleurige ane
monen, wuivend in de stroom, door
ploegd met witgelcraagde mosselen
en oesters, getooid met rose zee
sterren en drukdoende krabben, ver
dedigd door de kreeft, heerser over
vele gaten en spelonken'.
Deze wereld, reeds afgestorven in de
Grevelingen, zal ook in de Ooster
scheide volgens biologen de zee
arm met het rijkste ecosysteem van
Europa verdwijnen: minister
Drees (verkeer en waterstaat) heeft
24 me! gezegd, dat de Oosterscheide
volgens plan dicht gaat.
nog vijf procent
Hoe is de stand van zaken nu in de
Grevelingen? De voorzitter van de
biologische werkgroep van de Neder
landse Onderwatersport Bond en
medewerker van de studiegroep
'Zeeuwse Meer?' H. Waardenburg:
'Op acht d tien meter diepte is nog
vijf procent van het oorpsronkelijke
leven kwantitatief aanwezig;
op 15 meter diepte is nog slechts 1
procent aanwezig. De honderden
soorten getijdenorganismen. als bij
voorbeeld blaaswier, dat niet
permanent in het water of droog
staand kan leven, zijn allemaal ver
dwenen. Uit de Grevelingen ver
dwenen alle vissen, die er geduren
de een bepaalde levensperiode
verbleven: de circa tien soorten plat
vis, die er hun jeugd doorbrachten.
De harder stierf massaal in februari
van dit jaar, omdat de Grevelingen
een te lage temperatuur kreeg
(voordien kwam dat niet voor, dank
zij de verbinding met de Noordzee).
De garnaal is ook voor een groot
deel uitgestorven en zal geheel
verdvtfjnen, omdat dit dier de
Noordzee en zijn zee-armen nodig
heeft voor de voortplanting'.
Bedenkelijk is dat organismen, die
zich ingraven op platen en slikken
als zeepieren, zagers en kokkels,
ook het onderspit delven door het
droogvallen van die platen. Hierdoor
kunnen de vogels, die deze diertjes
aten, alleen nog voedsel vinden in
de smalle zone langs de waterlijn.
Als de Oosterscheide nu ook nog
verloren gaat als fouragegebied kan
dit van enorme negatieve invloed
zijn op de trekvogels.
Ir. P. Tideman zei over dit foura-
geren op het Oosterschelde-congres
van 1967: 'In het dagelijks overspoel
de zogenaamde pendelmilieu komen
speciale organismen in grote aantal
len voor. Hierop fourageren vele
eend-achtigen en steltlopers, naar
schatting 30 procent van de wint er-
ga sten ln het deltagebied. In rijk
dom zijn zij met de Wadden verge
lijkbaar, d.w.z. behoren zij tot de
rijkste van Europ»'.
recreatie
Hoe staat het met de hoog geprezen
recreatieve functie, die de Grevelin
gen zou krijgen na afsluiting? Dui
ker H. van Vlimmeren, actief lid
van de Nederlandse Onderwatersport
Bond en van de actiegroep 'Ooster
scheide Open' oordeelt dal de nu
dode Grevelingen alle aantrekkings
kracht op duiker, hengelaar, dijk-
recreant en zeiler heeft verloren.
'De duizenden dijkrecreanten van
vroeger zijn weg en dood water in
teresseert zeiler noch hengelaar. Te
kenend is bv. dat 's morgens 'n einde
loze stroom pleziervaartuigen de
sluizen van het Veerse Meer
passeert om op de Oosterscheide de
sfeer van het open water te kunnen
ondergaan: de getijdenbeweging, de
mogelijkheid van zeehengelen en
het avontuur van op een droogko-
mende zandplaat liggen'.
Drs. W. J. Wolff klaagde onlangs in
het Zeeuws Tijdschrift over de ver
keerde inzaai langs de Grevelingen.
waardoor de ontwikkeling van na
tuurterreinen volkomen wordt ge
blokkeerd. Hij meent, dat men voor
een afgesloten Oosterscheide hieruit
lening kan trekken. Maar: 'Het is
echter ecologisch gezien nog beter
de Oosterscheide helemaal niet af te
sluiten en voor ons milieu gebruik
te maken van de grote biologische
waarde van deze zeearm', aldus drs.
Wolff. Over het geharrewar rond de
inrichting van de afgesloten Greve
lingen zei dr S. Parma van 't Delta
Instituut voor Hydrobiologisch On
derzoek op de laatst gehouden Oos-
terschelde-conferentie in Hedenesse-
'Een herhaling van deze vorm van
beleid voor een Zeeuws Meer (zoals
de eenmaal afgesloten Oosterscheide
zal worden genoemd) zal fataal zijn
voor het natuurlijk milieu'
'watermilieu' weg
Van dr. K. F. Vaas, verbonden aan
hetzelfde instituut, is de uitspraak,
dat het Deltaplan 'geen beheren,
maar volkomen annihileren' van het
watermilieu betekent. De vraag (an
dere terzake doende argumenten
tegen afsluiting van de Oosterschei
de nog buiten beschouwing gelaten»
of verantwoord beheer van het unie
ke ecosysteem van deze zeearm
openhouden vereist, lijkt inmiddels
op intrappen van een open deur
Zeker in het licht van één van de
maatregelen bepleit op de milieu
conferentie in Stockholm: het con
serveren van genetische bronnen in
natuurgebieden.
Een ecosysteen? vormt immers een
reservoir van genetisch materiaal.
Drs. W. J. Wolff acht zo'n reservoir
'vooral belangrijk voor regulerende
functies met betrekking tot plagen
en kllmatologsoihe omstandigheden,
als waarschuwers tegen sluipende
vergiftigingen in onze omgeving,
als opslagplaats van de in een miljard
jaar verzamelde genetisch vastgeleg
de levenservaring
waarde
De waarde van een dergelijk ecosys
teem als onderzoekterrein om aan
de mens dienstbaar te maken is ook
moeilijk te schatten. De heer Waar
denburg: 'Uit de broodspons van de
Oosterscheide zou bijvoorbeeld een
anti-bioticum kunnen worden ge
wonnen, een mogelijkheid die verlo
ren gaat bij het verdwijnen van de
spons. De natuur heeft er miljoenen
jaren over gedaan om deze spons tot
ontwikkeling te brengen, maar wij
kunnen dat geldt voor het hele
ecosysteem er in een ommezien
een eind aan maken door het leggen
van een dam'.
Nederland heeft er nooit een
geheim van gemaakt, dat met
de uitvoering van de Deltawer
ken 'iets groots' werd verricht.
De wijze van afsluiting van de
Oosterscheide, die een onver
vangbaar biologisch milieu en
woest natuurgebied kapot
maakt, roept terecht twijfels op
aan deze kwalificatie.
De broodsponsslechts in Oosterscheide en Grevelingen in zulke dichte kolonies voorkomend en daarom een uniek
verschijnsel, begon het snelst van alle organismen in de Grevelingen te rotten. Op deze foto een broodspons-
kolonie in gezonde staat.
De broodspons (detail) enkele weken na de afsluiting: een duidelijk zichtbare afbraak
De zee-anjelier in volle glorie, met links onder een
zeester en rechtsonder hydroïdpolicpen. Deze uitzonder
lijk fraaie zeebloem is afhankelijk van de getijden
beweging en daarom de Grevelingen verdwenen.
Een begroeide oester in de Grevelingen voor de af
sluiting. Rechts een deel van een geweispons.
De liydroidpoliepen vormden in de Grevelingen en vormen in de Ooster
scheide gigantische kolonies. Twee dagen na afsluiting ran de Grevelingen
waren ze afgestorven.
Een unieke foto van mosselen (in Grevelingen en Oosterscheide ten dode
opgeschrevenmet geopende in- en uitstroomopening, zodat zij voedsel uit
het doorstromende water kunnen opnemen (foto: P. de Blocq van Scheltinga,
