Tegen revolutie: roomse vaandels
en godsdienstig paardenvolk
AAN HET T01E
TAN ROTTERDAM!
Sperna Weiland:
uitstekende
inleider in de
nieuwere theologie
1.
Gerechtigheid een volk verhoogt, maar de zonde
(ook het ruw geweld) de schandvlek der natiën is.
Beroepfngs-
werk
Geref. Urk steunt VU ei
theol. hogeschool niet
Trouw
K wartet
lei
e i
No
TROUW /KWARTET ZATERDAG 18 MAART 1972 KERK K«]
door A. J. Klei
In de krant heb je gelezen over
theologieën van de revolutie en
nu is er op de televisie een theo
loog, die zo'n theologie uitlegt.
Daar ga je eens rustig voor zitten,
ze zullen van jou tenslotte niet
kunnen beweren dat jij zo'n man
netje bent die niks van nieuwe
ideeën wil weten en 't is beSt eens
goed dat eh.hoe noemen ze dat?
o ja... dat de maatschappij kri
tisch doorlicht wordt. Hé, wat zit
die kerel nou te beweren? Sub
versieve activiteiten? Subversief!
Toemaar! O wacht, hij wil het
woord in z'n oorspronkelijke be
tekenis némen en dan.Juist, op
die manier kun je er wel wat mee.
Want het moet natuurlijk niet te
gek worden. Je bedenkt dat je
ook best eens naar dat nieuwe
congresoord kon gaan als ze daar
over deze dingen praten, de om
geving is erg mooi en 't moet er
ook goed van eten en drinken
zijn.
En zo rommelen we gerieflijk met de
revolutie om, in de studeerkamer,
voor de televisie of op een conferen
tiecentrum. Dat kunnen we elkaar
niet kwalijk nemen, zolang in onze
omgeving revolutie beperkt blijft tot
geharrewar om inspraak en zo. Maar
hoe zou het ons vergaan als de boel
hier eens écht ondersteboven werd ge
gooid, als al de vanzelfsprekendheden
waar we tegenaan (moeten) schoppen
eens écht op de helling gingen?
Het is jóren geleden dat christenen in
ons land rechtstreeks met de vraag te
maken hadden, hoe hun houding tegen
over de revoiutie zou moeten zijn.
Dat was in 1918, toen we hier een
revolutie kregen die niet doorging.
Deze omschrijving is van de histori
cus dr. H. J. Scheffer die zijn boek
over "November 1918' een 'journaal
van een revolutie die niet doorging*
noemde.
Van Scheffers uitvoerige (312 pagi
na's) en boeiende boek is bij de
Arbeiderspers in Amsterdam net een
nieuwe druk uit: ongewijzigd om de
prijs laag te kunnen houden 14,50)
en daarom zijn de aanvullingen die
de auteur na drie jaar wilde geven, in
een uitvoerige inleiding verwerkt
Het leek me aardig in het werk van
Scheffer eens na te gaan hoe de
christenmensen van toen, die nog
geen weet hadden van een theologie
van de revolutie, aankeken tegen een
Deze opgetogenheid is me liever dan
de gemakkelijkheid waarmee Gerret-
sons medestander L. J. van Gybland
Oosterhoff in een nota godsdienstig-
zijn als een soort plattelandsbezigheid
beschouwt:
'En daarnaast zouden wij willen wij
zen op de cavaleriebrigade. Zoo wij
ons niet vergissen, heeft de SDP ont
binding van de brigade geëischt. Voel
den zijn niet, dat daar de kracht van
ons leger ligt? O.i volkomen terecht.
Als paardenvolk, grootendeels platte
landsbewoners, en daardoor uit gods
dienstige streken afkomstig, heerschl
daar o.i. nog een oude geest, terwijl
het officierscorps ook absoluut be
trouwbaar is. Dirigeer deze troepen
naar hoofdstad en residentie
Dr. H. J. Scheffer
mogelijke omwenteling Scheffers
boek biedt deze mogelijkheid, omdat
daarin de tegen-actie net zoveel aan
dacht krijgt als wat de al dan niet
echte revolutionairen bedisselen.
een van de oprichters van de Bond
van Christen-Socialisten citeert uit
een verslag in het bondsblad Op
waarts. Het enige agendapunt op de
Leidse vergadering was: 'Onze hou
ding in de huidige gebeurtenissen en
de verslaggever meldt o.m.:
de vraag: staat de Bond op 't
gewelds- of op het antigewelds-stand-
punt, wordt beantwoord met de vast
stelling dat de Bond beide standpun
ten kan toelaten. Naast, of liever
boven, die verschillen staat als groote
overeenkomst opnieuw vast, dat de
B.v.C.S. eensgezind optreedt tegen het
georganiseerde en gesanctioneerde ge
weld, het militarisme, om 't even of
het zich voordoet als imperialistische
dan wel als volkslegerorganisatie'.
Steile weg
Oproep
Wanneer je dan kunt beginnen met
te constateren dat de christenen be
hoorlijk afwijzend tegenover Troel
stra's plannen stonden, moet je oppas
sen dit niet meteen onder de noemer
te brengen van oeverloze eerbied voor
t bestaande. De taal van bijv. de
oproep van de hervormde en gerefor
meerde kerker aden in Rotterdam mag
ons dan luidruchtig genoeg zijn, daar
in wordt toch wat gezegd over sociale
hervormingen, die nodig zijn om mis
standen weg te nemen. Toegegeven,
de Rotterdammers praten niet over
strukturen die veranderd moeten wor
den, maar laten we wel wezen: dat
doen wij ook nog maar sinds een jaar
of wat! Overigens lijkt me in het
algemeen wel de vraag gewettigd of
door velen de noodzaak van hervor
mingen niet als minder dringend er
varen werd, toen die hele revolutie
het liet afweten.
Zaterdagavond 16 november 1918 hiel
den protestants-christelijke groeperin
gen een grootscheepse bijeenkomst in
het concertgebouw te Amsterdam,
zondag de 17e waren er rooms-katho-
lieke massameetings in het Amster
damse stadion en in het Haagse Hout-
rust en geloof maar dat daar
stevige taal is gebruikt
Diezelfde zondag 17 november 1918
kwam de Bond van Christen-Socialis
ten in Leiden bijeen. Scheffer vertelt
er weinig over en daarom pakte ik
het boekje 'Een tijdverschijnsel' van
Daan van der Zee op. Van der Zee,
Zoals gezegd, kende men toen nog
geen theologie van de revolutie, maar
de Bond van Christen-Socialisten
heeft wel geprobeerd het woord revo
lutie te interpreteren. Dat deed me
vrouw Truus Kruyt-Hogerzijl, de echt
genote van ds. J. W. Kruyt, tweede
kamerlid voor de bond (van wie in de
kringen van de bond werd betreurd
dat hij zich 'zoo absoluut laat vereen
zelvigen' met de revolutionaire ka
merclub met David Wijnkoop).
Uit de beschouwing van mevrouw
Kruyt (geciteerd via 'Een tijdver
schijnsel'):
wij willen een revolutie die uit
groeit uit het eenheidsbesef aller
menschen, waardoor zij hun onderlin
ge verantwoordelijkheid voor het ge
meenschappelijk bezit der produktie-
middelen beseffen De revolutie,
die niet van de eenheid der men
schen uitgaat, mist haar diepsten
grondslag. En deze mag juist nimmer
verwaarloosd worden: uit dat besef
leeft aller leven; alle leven, dat gebo
ren zou worden buiten dat besef, zou
een misgeboorte zijn; er zou geen
eenheid wezen maar verschillende
groepen zouden gevormd worden, die
wederom door geweld zich tegenover
elkander zouden willen handhaven.
Onze tijd is nog niet gekomen, wij
zullen voorloopig het vertrouwen der
massa moeten ontberen, want wij wil
len het proletariaat den steilen weg
laten gaan tot verinnerlijking en tot
zelfkennis, opdat zij zoo leeren, den
medemensch. zelfs in den vijand te
herkennen. Doch daarom moeten wij
juist op dit oogenblik, midden in den
strijd staan, om tegen elke opvatting
in, ons beginsel uit te dragen, en zoo
den strijd al nader te doen komen,
waarop wij strijdend hopen'.
Hit d]B orniUgi dign dl» wij doorloeeo. Soolaltasie is inirchlim itikio il drlnlir bil hoofd omboog n
IiiBdigiTosd bobbiD do loldori bot lo toriliu gognin, dal dj „doiBoodi" slot logos bol plogoa tob gtwold
nUoi opdis.
Dtiram oobliB «IJ in vairiobavead woerd moor das ncodaaiiltjt Ho gaaoob do iubobIotIbi lot In baar
gedraal» aebokl ob tthadl, la bit Boodlg allo manos on ttoowob no CbriiUUJko lollJdoDla ar au tl
Ttgon aoolala tonormlflgoa at)B wtj elol
Tot do vognomtng vod allorlol mlutasdoe la op obio SMdovorklng li rokuu. loor bood Cv hoofd
kool ob two barton on bandon win. Hat nlot fonwriB of aloltldn lol dtdu, dio gij togonowr flod nooit
mutwwrdiB knot
stooa on stork Two landoltjki on Mo atodolljko Owrbold, dlo nlot sallon nalatos bit goidi voor bat
rebtele Tolk to ankeo.
Togin dos Revolutiegeest mot Allo kmbt epgHnm hu oogubui giwiifiid
at givisMi Hot ku nlot godold word», dit do BOOrdorbOld dia volka bnkkO vnor
tont Mvolotlonalw mlndorbold.
Tortroa* tv Higioring on oobior t ala W« maa rondom du troon tu OmbJo, - ilawbotli u
waarborg vu ouo Telkavrljhedn.
Work «r uodoiodo too modo, dal Alle Boodnkolijki hervormingen guoUidu (aap
dti goordondon wig.
;v wettige Ovorheld Ml nlot aalitu do noodu vu bol gABBOhO VOlk to lntgifc
luk baar dit slot onmogelijk door onwillige volkibewegtagu.
Da Kerkamdan dor Ned. Herv. Cemoente van Da Karkaradan dar Cereformeerde Kerken van
ROTTERDAM. ROTTERDAM.
DELF8WAVEN. DELF8HAVEN.
KRAUNCEN.
FEYENOORD. FEYENOORD.
CHARLOI8 e.a. CHARL£ltru-r
KATENDRECHT.
Afzijdig
Oproep van hervormde en gereformeerde kerkeraden in Rotterdam in de span
nende november-dagen van 1918 (ill. uit 'november 1918').
De christen-socialisten stonden vér uit
de buurt van de protestantse tegen
actie van (de later bekende hoogle
raar) F. C. Gerretson en zijn mede
standers: een pressiegroep die zo
omschrijft Scheffer het voorname
lijk als haar taak zag de regering te
doordringen van de noodzaak van het
nemen van voorzorgs- en tegenmaatre
gelen.
Er was ook een rooms-katholieke tegen
actie, die naar buiten toe meer spec
taculair te werk ging: men zocht het
in massaal optreden om duidelijk te
maken dat de meerderheid van het
Nederlandse volk niet gediend was
van Troelstra's denkbeelden.
Over spectaculair gesproken, hoe aan
doenlijk trots is minister P. J. M.
Aalberse als hij, over de huldiging
van de Koningin op maandagmiddag
18 november 1918 op het Malieveld
schrijvend in zijn dagboek, de roomse
bijdrage signaleert:
"t Was een schitterend gezicht,
al die vereenigingen met hare
banieren. En de meerderheid waren
roomsche vaandels!'
De christen-socialisten waren niet de
enigen wier namen niet te vinden
waren onder oproepen en verklarin
gen, gericht tegen Troelstra's optre
den: de Ned. Chr. Studenten Vereni
ging plaatste zich niet achter een
verklaring die van studentenorganisa
ties uitging.
De afzijdigheid van de NCSV mis
haagde een aantal oud-leden van de
NCSV, onder wie leden van de groep
Gerretson-Van Gybland Oosterhoff en
in een brief (waarin we de al ge
noemde ds. Kruyt weer tegenkomen)
geeft men aan 't adres van het hoofd
bestuur der NCSV lucht aan zijn
misnoegen:
'Toen in de vergadering op 15 Novem
ber jl. der Leidsche Afdeeling het in te
nemen standpunt ten opzichte van de
revolutie werd besproken, werd beslo
ten een afzijdige houding aan te ne
men en de Regeering niet te steunen,
o.a. op het motief, dat het den Chris
ten niet past, het nieuw opkomende
leven den kop in te drukken.Wij
weten den aanhang, die menschen als
ds. Kruyt, de Christen-Revolutionnair,
en andere zijner geestverwanten in
ons midden hebben. Wij herinneren
ons, hoe de revolutionnair Hijkoop,
die zelfs door een Oudegeest op j.l.
Zondag moest worden afgestraft, on
der de vanen van de NCSV in Rotter
dam heeft gesproken. Wij weten, dat
het in de bedoeling heeft gelegen.
Mevrouw Roland Holst en Troelstra
op Hardenbroek uit te noodigen.
Wij zijn niet blind voor het feit, dat
de NCSV zooveel mogelijk alle gees
tesrichtingen op Christelijken grond
slag in znch wil opnemen, maar mocht
inderdaad de invloed van bedoelde
personen zoodanig zijn geworden, dat
in moeilijke uren voor vorstenhuis en
land een beroep op de NCSV tever
geefs blijkt te zijn, dan gelooven wij
beslist, dat de NCSV een harer belang
rijkste roepingen ten eenenmale
heeft gemist, n.1. hoe leiders te vor
men van ons volk, die dit in banen
leiden en houden van Gezag en Orde'.
Tegen de revolutie het evangelie.
Dat was het thema wan de bijeen
komst in het Concertgebouw op de
16e november 1918.
Je kon in die dagen ook iets meema
ken van: tegen de revolutie godsdien
stig paardenvolk. Of roomse vaandels.
Vandaag zitten we in gerieflijke con
gresoorden. maar dat heb ik al
gezegd. Ik wou tenslotte alleen maar
attenderen op de herdruk van Schef
fers 'November 1918'.
MET LUIDER STEM bel
Met deze woorden begint psalm re
De man in de kerker, of alfand
bijzonder bedreigd, zegt: ik roep
luider stem tot de HERE. Dat
bij ons misschien een beetje
over. God is niet doof en de af evei
doet er niet toe, bovendien iaege
vlakbij die Hem aanroepen, ruil
waartoe zo hard geroepen? Wij tde
den er niet van. Een dominee difpiei
stem overmatig gebruikt vinde
een schreeuwerd en we vragen o pne'
waar het voor nodig is. Ik heb va
een dominee horen preken ove
i r» rt-not riot MifVial lnnhtt
•eke
Theologie is een wetenschap die
niet in de studeerkamer of aan de
universiteit kan blijven, maar op
gezette tijden 'vertaald' moet
worden in gewone boekjes. Niet
omdat iedereen zo nodig moet
horen wat deze of gene theoloog
denkt, maar omdat theologie een
oriënterende wetenschap is en
oriënterende wetenschappen ver
vullen hun functie pas als ze men
sen leren leven. Dat geldt ook
voor de theologie; zij moet ten
slotte resulteren in vingerwijzin
gen waar ieder wat mee kan.
Ik kan niet anders zeggen dan dat de
Amsterdamse hoogleraar J. Spema
Weiland met Oriëntatie en Voortge
zette Oriëntatie twee boeken heeft
geschreven die allebei op uitnemende
wijze deze dienst van het helpen en
wegwijs maken in de theologie ver
vullen. Van het eerst-genoemde boek,
Oriëntatie (uitg. Het Wereldvenster.
Baarn; prijs 12,50) verscheen on
langs de vijfde druk terwijl Voortge
zette Oriëntatie (zelfde uitgever; prijs
10,50) enkele maanden daarna op
de markt kwam bij wijze van aanvul
ling op Oriëntatie.
Beide boeken volgen ongeveer het
zelfde patroon: na een deel informatie
over het landschap zeg maar: het
geestelijk klimaat van onze tijd, ge
tekend aan de hand van enkele filoso
fen en filosofische, resp. wereldbe
schouwelijke stromingen volgt in
elk van beide boeken een tweede deel
waarin een aantal huidige theologen
als 'verkenners* van het nieuwe land
schap ten tonele worden gevoerd. Het
is niet mogelijk om beide boeken in
hun beschrijving van de verschillende
theologen, op de voet te volgen. Ik
maak liever enkele aantekeningen ter
introductie.
Uitstekend
Allereerst wil ik zeggen dat zowel
Oriëntatie als Voortgezette Oriëntatie
uitstekende Inleidingen zijn in de
nieuwere theologie, en ook voor niet-
theologen (die dan wel enige scholing
moeten hebben) zeer wel leesbaar. De
heb mij vroeger ook nog wel eens wat
kritisch over Oriëntatie uitgelaten;
dat was bij de verschijning van de
eerste druk, als ik mij niet vergis.
Maar ik denk nu toch wat anders
over dit boek. Niet omdat Sperna
Weiland er zelf ook nogal wat in
veranderd (en aan toegevoegd) heeft,
al zie ik daar niet overheen. Ook niet
alleen omdat ik zelf over sommige
dinger anders ben gaan denken dan
vroeger. Maar eigenlijk vóór alles om
dat ik voor mijn deel heb leren
inzien wat Sperna Weiland aan het
begin van Voortgezette Oriëntatie
schrijft, n.l. dat de 'nieuwe wegen' in
de huidige theologie als belangrijkste
kenmerk hebben, dat theologen van
verschillende confessies hun strijdbij
len begraven en samen op zoek zijn
naar een geloofwaardige interpretatie
van het Evangelie voor mensen van
deze tijd (13) en laat ik eraan mogen
toevoegen: omdat ik ook de rampzali-
door prof. dr. H. M. Kuitert
Prof. dr. J. Sperna Weiland
ge gevolgen van het tegendeel van
zo'n houding meen te zien.
Prikkeling
Ik moet overigens zeggen dat mij nog
steeds bij Oriëntatie een prikkeling
tot tegenspraak overkomt, ik denk
omdat het toch teveel de vorm van
een lappendeken heeft gehouden, of
misschien ook wel omdat Sperna
Weiland in die fase van zijn theologi
sche ontwikkeling nog al voor existen-
tiale interpretatie van de christelijke
traditie koos. In Oriëntatie overheerst
m.i. die trend; in Voortgezette Oriën
tatie is ze verdwenen. Dat ligt aan
het onderwerp, kan men zeggen: het
vervolg van een theologische ontwik
keling moest erin besproken worden,
en dat vervolg brenirt eenvoudig mee
dat over andere dingen geschreven
moest worden dan in het vorige boek.
Ik zou dat niet ontkennen, maar vind
toch dat Sperna Weiland vandaag met
zijn voorkeur dichter bij de theologen
uit Voortgezette Oriëntatie staat dan
bij de existentie-theologen van zijn
eerste boek.
Dat zal er wel mee samenhangen dat
wij langzamerhand de ogen open ge
kregen hebben voor de gevaren van
aanpassing die elke existentie-theolo-
gie bedreigen, en niet minder hebben
geleerd dat theologie een theorie voor
christelijk handelen in en aan onze
wereld is, dat wil zeggen: voor een
handelen dat niets in onze wereld bij
het oude wil laten.
Dit tweede boek Voortgezette
Oriëntatie dus vind ik om deze en
nog andere redenen (waarop ik nog
terugkom) ronduit voortreffelijk als
wegwijzer.
Welke theologen komen hier aan de
orde? Ik noem ze op de rij af, om
de lezer te informeren over wat hij
aangeboden krijgt. Om te beginnen
Harvey Cox, die krijgt wat hem toe
komt. Hij blijkt niet die gemakkelijke
naloper van de modes te zijn zoals
hem dikwijls wordt aangewreven
maar een man die niet alleen theolo
gisch doch ook praktisch zijn hand in
het vuur steekt. Paul van Buuren
krijgt vergeleken met Oriëntatie
een aanvulling, en vooral met Doro-
thé Sölle is dat het geval. Wat Sperna
Weiland over haar schrijft, is zeer
verhelderend. Ik vind dit stuk, met het
stuk over Moltmann, het beste deel
van het boek. Na Moltmann komen
Shaull en J. B. Metz nog aan de orde.
In het bijzonder is het opstel over de
politieke theologie van de laatste de
moeite waard. Het kan veel mensen
van misverstanden over dit soort van
theologiseren afhelpen.
Wat zijn de lijnen die door de nieu
were theologie lopen? Bij de lectuur
van Sperna Weilands boek springt er
in de eerste plaats uit, dat geloven
zijn theoretisch karakter heeft verlo
ren, en dat theologie er dan ook in de
eerste plaats is, om de handelende
mens te orienteren.
Daarmee is een tweede doorgaande
lijn gegeven. De nieuwere theologie is
ook een soort van theologische zelf
kritiek, nl. kritiek op dat soort van
theologiseren dat vrijblijvend geloven
(nog steeds) in de hand werkt. Bij
Metz en Dorothé Sölle komt dit as
pect duidelijk naar voren. Daaraan
gekoppeld krijgt theologie een kerk-
kritische trek: een kerk die zich niet
identificeert met de verdrukten en
hongerigen van deze wereld verliest
haar zo fel begeerde identiteit.
In het verlengde daarvan liggen weer
de maatschappij-kritische elementen
van de nieuwere theologie. Zij wil
bevorderen dat mensen niet alleen
de gelovigen niet meedoen met de
wereld.
Het kruis laat immers zien aldus
b.v. Moltmann dat God ook niet
meedoet. Die maatschappij-kritische
trek betekent overigens weer dat de
politieke strekking en betekenis van de
kerk en van de theologie naar voren
gehaald worden door vrijwel alle be
sproken theologen. Zwijgt de theoloog
in een bestaande controvers en
onze wereld bestaat nu eenmaal uit
controversen dan heeft zijn zwij
gen een politieke strekking (wie
zwijgt, stemt toe). Spreekt hij, dan
heeft zijn spreken een politieke strek
king. Het beste is dus maar om niet
te zwijgen of zich z.g. neutraal op" te
stellen, maar te bezien welke uit
spraak zich in welk geval nog het
beste laat verenigen met het evange
lie van de Jezus die kwam om te
redden wat verloren was.
'Verkenners'
Ik laat het noteren van enkele the
ma's hierbij. Sperna Weiland merkt
aan het slot op dat de besproken
theologen allerminst een doorsnee te
zien geven van de huidige stand van
zaken in de theologie. Dat klopt; maar
dat was ook niet de bedoeling. Het
ging om de 'verkenners' en niet om
de zoveel anderen die het broodno:
dige andere werk doen. En over
dat lijstje van verkenners laat zich
bovendien nog twisten. Tot mijn gro
te verbazing miste ik er Pannen berg.
Ik denk dat prof. Sperna Weiland
hem niet alleen als 'verkenner' goed
gebruiken kan maar hem als zodanig
zelfs broodnodig zal hebben als het
om de verdediging van het theologi-
chal. Er staat dat Michal lachte
ha. De wijze waarop hij ons
voordeed wekte onze lachlust oj
zeker de bedoeling niet was. Eén
stond voor ons vast dat Michal
niet zo gelachen kon hebben,
terug naar Psalm 142. De mail
kerker roept hard tot zijn Got
zal onze bedenkingen gekend he
Toch had hij er behoefte aan
wilde er iets mee uitdrukken
wilde er waarschijnlijk mee ove
gen hoezeer hij in een hoek gi
gen was, hoe onhoudbaar zijn
stand was. Het kon geen uitste
den, de hulp waarom hij riep. K(
wij deze intensiteit eigenlijk
Ons gebed lijkt vaak veel ojj^
vrijblijvend indienen van een
met wat wenselijk is. 't Zou mot
als het ingewilligd werd, maai1
verwachten we er niet van. We 'Jn
dan met God als met een ins
waar je in zesvoud een verzoek
indienen en dan moet je maar
dat er nog wat van komt.
roepen betekent er met je lie
staan tegenaan hangen. Ons heng
staan moet er ook mee gemoei
als we bidden. Dan kom je ttaan'
soort roepen met luider stem. I
kan dan ook nog gefluisterd w in
De man van deze psalm beschrij
toestand als een kerker. Hij
tegen een wand, zo lijkt het.
lijkt het inderdaad, maar hij 1 £t
het als een roepen tot zijn Gopar
daar gaat het om.
icht
net
let
:n yi
dei
is, d
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Barneveld: J. Wit
Alblasserdam; te Houtijk en
J. Lugtigheid te Hem-Venhuizi
Bedankt: voor Harskamp: E
kamp te Nijkerkveen; voor
Schingen: F. v. d. Heijden te
voor Maarssen: H. Jongerden
nendaal.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepbaar: J. C. Schaeffer,
manstr. 146 te Kampen (buiten
b.).
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Utrecht: J. C. Wesfrt
te Meliskerke; te IJsselmonde:pf
Ridder te Nunspeet. Pv
Bedankt: voor St Annaland: A|je j
len te Werkendam; voor Nieuwe
E. Venema te Zwijndrecht;
Waardenburg: J. Mol te Hardii RS1
Giessendam.
GEREF. KERKEN
Afscheid: van Weesp: M. Hienst
te Barendrecht.
Intrede: te Paesens-Moddergat:
A. E. N. de Bruin uit Driebergi lt
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Afscheid: van Enumatil: R.
steen. ber. te Apeldoorn.
BAPT. GEMEENTEN
de:
ie
Intrede: te Arnhem: J. Bouritip Ui
Emmen.
imst
ags«
"de g
t in
leitei
ngei
enaa
ritis
Van onze correspondent
URK Blijkens een bericht
blad van de gereformeerde k f in
Urk, heeft de kericeraaid b «ie.
voortaan niet meer te collectere dr. J
de theologische faculteit van de* vai
Universiteit te Amsterdam en o «n
theologische hogeschool van de P'
fottneerde kerken te Kampen, b
formeerd Urk heeft ernstige be Irusl
tegen de theologische opleidin i bij
Amsterdam en Kampen, waarvitbas
de gereformeerde kerken de prptices
ten betrekken.
seren zelf zal gaan: theologie als een
gewoon menselijk bedrijf, waar men
niet kan volstaan met 'ik vind' en nog
minder met het zich beroepen op
openbaring als men merkt dat an
deren wat anders 'vinden'. Bij Pan-
nenberg vindt men het afscheid van
dit verkeerde soort van theologiseren
nog het meest bezonnen uitgewerkt
Ik denk dat bij een volgende druk er
toch wel een stukje over hem in zal
moeten.
Zo moet er in de volgende druk van
Oriëntatie ook een regel veranderd.
Oorspronkelijk stond op blz. 39 dat
theologie de verantwoording is van
(geloofs) oriëntatie. Dat werd in de
latere drukken: theologie is de verant
woording van de systematische oriën
tatie, en het had natuurlijk moeten
worden: theologie is de systematische
(of wetenschappelijke) verantwoor
ding van de oriëntatie. Maar dit zet
ik erbij om te laten zien dat ik mijn
best gedaan heb de gewijzigde nieuwe
druk met de oude te vergelijken.
Ik herhaal nog eens mijn oordeel:
vooral Voortgezette Oriëntatie lijkt
mij een bijzonder heldere en verant
woorde introductie in de theologie van
vandaag, zowel in haar motieven als
in haar zo verschillende uitwerkingen,
zeer goed leesbaar voor geïnteresseer
de en welwillende lazers.
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pen
)RD'
Ing. O. Postma, F. Diemetrstui
(er d£
Hoofdredactie:
J.de Berg (waarnemend)
Hoofdkantoor N.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280, n de
Amsterdam. Postbus 859. n Ka
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Gem.giro[Hier
X 500.
»e kl
de
wijs
val
waar
de
htbr
>!aat
isme
.D fc
'erjf
cam
sevei
ÏEN
het
