IET MAREE m.v.a.
erkoopt ideeën
land
in
de
frontlinie
:en zwak
Jeanne de Vlieger
ZOU 1
Dntui
dervraagd en de politie nam foto's van
ons, die soms in Zuidafrikaanse kranten
verschenen.
Vorig jaar zijn er verkiezingen ge
houden In Lesotho en de oppositiepartij,
die het in het parlement altijd voor ons
had opgenomen, won. Maar premier Jo
nathan kondigde de noodtoestand af.
verklaarde de uitslag ongeldig, arres
teerde de oppositieleider en zette de
vluchtelingen uit Zuid-Afrika gevangen.
We moesten Lesotho verlaten. Door be
middeling van de Verenigde Naties en
de Wereldraad van Kerken konden we
via Zuidafrikaans grondgebied naar Zam
bia gaan."
Voor Zambia is
de weg moeilijk
door Harm Lamberts
De vluchtelingen, met wie ik op een
binnenplaatsje van een hotel In de Zam-
biaanse hoofdstad Loesaka sprak, ver
telden allemaal soortgelijke verhalen. Ze
komen uit Zuid-Afrika, Rhodesie, de Por
tugese koloniën en Zuidwest-Afrika. De
meesten van de paar duizend vluchte
lingen in Zambia zijn al jarenlang van
huls en de kans dat ze binnen afzien
bare tijd terug kunnen, is uiterst klein.
De ballingschap laat bij velen diepe
sporen achter. Ze zijn verbitterd, teleur
gesteld, wanhopig soms. Ze hebben geen
uitzicht.
Het groepje vluchtelingen, dat ik in
Loesaka ontmoette, voelt zich ook nog
verraden door eigen leiders. Het Frelimo,
de bevrijdingsbeweging van Mozam
bique, en de MPLA, die van Angola,
worden redelijk goed geleld. Zij hebben
dan ook succes en voor de vluchtelin
gen uit de Portugese koloniën is er hoop.
Een deel van hun vaderland is bevrijd en
ho9wel het nog lang kan duren voor ze
terug kunnen, hebben ze althans Iets om
zich aan vast te klampen
Maar de mensen met wie ik zat te prB-
ten, hebben te maken met de bevrij
dingsbewegingen in Zuid-Afrika en Rho-
desië en die functioneren minder goed.
De echte Rhodesische en Zuidafrikaanse
leiders zitten In kampen en op de Rob
beneilanden. Hun plaatsvervangers zijn
veelal bezweken onder de druk van een
jarenlange uitzichtloze ballingschap. Ze
leiden een luxueus leven, zijn vaak cor
rupt en maken onderling ruzie.
De jonge vluchtelingen, die nog wel
idealen hebben, voelen zich in de steek
gelaten en velen nemen het niet langer.
Onlangs werden in Loesaka 21 vooraan
staande leden van ZAPU, één van de
verzetsorganisaties van Rhodesie, ont
voerd door jonge guerrillastrijders, die
ontevreden waren over de huidge lei
ding. De vluchtelingen in LoeBaka ver
telden me, dat er meer van dit soort
spectaculaire gebeurtenissen verwacht
kunnen worden, omdat de ballingen
schoon genoeg hébben van hun onbe
kwame leiders.
De gastvrijheid van Zambia wordt door
dit soort acties zwaar op de proef ge
steld. Premier Kaoenda heeft al een
paar keer gewaarschuwd dat er een eind
moet komen aan het onderling gekra
keel. De Zamblaan6e president heeft zich
volledig solidair verklaard met de vrij
heidsstrijd van de Afrikanen in zuidelijk
Afrika en hij betaalt daar een hoge prijs
voor. Hij heeft lang genoeg geduld ge
had met de ballingen die hem in Loesaka
voor de voeten lopen en hun eigen zaak
meer schade dan goed doen.
De jonge vluchtelingen hebben er ook
meer dan genoeg van en vertelden me
dat ze het liefst zo snel mogelijk Zam
bia zouden verlaten.
„Wij willen graag een goed vak leren
en dan naar Botswana gaan. Daar is de
toestand de laatste tijd aanmerkelijk ver
beterd. De regering van Botswana pro
beert zich steeds onafhankelijker op te
stellen tegenover Zuid-Afrika. Daar, vlak
bij huls, willen we graag een eigen toe
komst opbouwen en meewerken aan het
tot ontwikkeling brengen van het land.
Daar kunnen we de blanken laten zien
dat we wel degelijk In staat zijn onze
eigen zaken te regelen. We willen niets
meer te maken hebben met de officiële
organisaties, die het doel waarvoor ze
zijn opgericht volledig uit het oog heb
ben verloren".
Botswana, dat bijna helemaal omgeven
is door Zuidafrikaans en Rhodesisch
grondgebied, zal overspoeld worden
door vluchtelingen. Nederlandse vrijwil
ligers zouden daar enorm goed werk
kunnen doen. Die mensen moeten ge
holpen worden met landbouwprojekten.
moeten leren omgaan met gereedschap
pen. De vluchtelingen in Botswana vor
men een vergeten groep. Als we bij
voorbeeld op de tropische landbouw
school in Deventer een opleiding zou
den kunnen krijgen, zouden we onze
landgenoten In Botswana enorm kunnen
helpen. We willen niét rijk worden, we
willen het alleen graag overleven. Het
politieke geharrewar hangt ons de keel
uit. We willen wat doen".
Ik had de vluchtelingen ontmoet in een
kantoortje aan de Cairoweg in het cen
trum van Loesaka. Daar zetelt Afrika 2000,
een organisatie die probeert de Zam-
bianen zoveel mogelijk voorlichting te
geven over de ontwikkelingen in heel
zuidelijk Afrika.
Afrika 2000 wil de Zambianen er meer
en meer bewust van maken, dat hun
toekomst ten nauwste samenhangt met
wat er gebeurt in de door blanke min
derheden bestuurde buurlanden. Want
de politiek van president Kaoenda is een
enorme uitdaging voor de blanken in zui
delijk Afrika. Een opinieonderzoek heeft
onlangs aangetoond dat Kaoenda ook
in Zuid-Afrika de populairste leider is.
Dat zit de blanken natuurlijk erg dwars
De Zambiaanse president is een van de
belangrijkste obstakels op de weg die
de blanken hebben uitgestippeld naar hun
doel: handhaving van de bestaande
machtsverhoudingen In zuidelijk Afrika.
Daarom hebben zij hun Inspanningen
verdubbeld om Kaoenda ten val te bren-
fien.
Het is van het grootste belang dat
de Zambianen weten wat er aan de hand
is. Afrika 2000 probeert ze in te lichten
Het Ideaal van Kaoenda. een maatschap
pij op te bouwen waar blank en zwart
werkelijk op voet van gelijkheid kunnen
leven en werken, staat op het spel. „We
werken hier aan een experiment wsar
heel de wereld belang bij heeft", zei
een blanke Zambiaan in Loesaka tegen
me. „Als het hier, aan de grenzen van
de apartheldslanden, om wat voor reden
dan ook mislukt een niet-raclalé maat
schappij op te bouwen, heeft de wereld
waarschijnlijk zijn laatste kans verspeeld
op een vreedzame oplossing van het
rassenvraagstuk".
De drijvende kracht achter Afrika 2000
is de Nederlander Ir. Tom Dralsma. Hij
is jarenlang leraar geweest op Munali,
de beroemde kostschool in Loesaka.
waar president Kaoenda en de meeste
andere leiders van Zambia, hun oplei
ding hebben gekregen.
Tom Draisma en zijn vrouw hebben
zich helemaal geïdentificeerd met de
vrijheidsstrijd in zuidelijk Afrika. Zij ne
men de waarschuwingen van president
Kaoenda, dat het in zuidelijk Afrika on
vermijdelijk afgaat op een verschrlkke
lijk bloedbad als er geen fundamentele
verandering komt In de houding van de
blanken in dat deel van de wereid, se
rieus. Zij leven al jaren in Zambia en
volgen van dichtbij de onmiskenbare
escalatie.
De eerste avond dat ik in Zambia
was, namen Tom Dralsma en zijn vrouw
me mee naar Munali, waar in de recrea
tiezaal enkele honderden jongens de film
zagen, die Rob de Vries heeft gemaakt
in het bevrijde deel van Mozambique. De
vertegenwoordiger van het Frelimo, het
bevrijdingsfront voor Mozambique, gaf
de jongens een indruk van de strijd In
Mozambique. Zelf ontsnapte hij enkele
dagen later aan de dood. In zijn kan
toor ontplofte een postpakket, waarbij
een jonge functionaris van het Frelimo
om het leven kwam. Hij overleefde de
aanslag omdat hij iets later dan gewoon
lijk In zijn kantoor verscheen.
De Zambianen werden er weer eens
nadrukkelijk aan herinnerd dat zij In de
frontlinie leven. Zelfs al zouden ze het
willen, kunnen ze zich niet afsluiten
van de buitenwereld en zich alleen con
centreren op eigen problemen.
Zambia is uiterst kwetsbaar. Niemand
kan voorspellen hoe lang president Ka
oenda nog in staat zal zijn de druk uit
het zuiden te weerstaan. De mensen van
Afrika 2000 zijn er van overtuigd dat
Aan Zambia's zuidgrens lijkt alles rustig. Toch vormt deze grens de
frontlinie tussen het door blanken beheerste zuiden en zwart Afrika.
Kaoenda alleen stand kan houden als
de Zambianen weten waartegen en waar
voor zij vechten. En zelfs dan is het nog
de vraag of Kaoenda genoeg tijd zal
hebben om zijn Idealen te verwezenlij
ken. Als het Westeo hem nog veel lan
ger In dè kou laat staan, kan spoedig
de dag komen dat Kaoenda de strijd
moet staken. Dat zou niet alleen het
einde van Zambia betekenen. De wereld
zou een reden minder hebben om te
hopen.
Dit Is het vijfde en laat
ste artikel in deze serie.
ZATERDAG 3 JULI 1971
ilmisj
z«j
chep> 1966 werd ik in Zuidweit-
SjH" gearresteerd, omdat ik
ider papieren het land was
gegaan en ook weer binnenge-
zTjn ken. Ze brachten me naar Pre-
Hia, waar ik acht maanden in
gevangenis heb gezeten. Toen
eUeJgen ze me terug naar de Ca-
istrook, bij de Zambiaanse
is. „Je bent hier zonder geldi-
papieren binnen gekomen,
EIGIrom zetten we |e er hier weer
zeiden ze. „Als we je weer
(treffen, schieten we je dood
gooien we je in de Zambezi",
hadden honden bij zich die me
ten. Ik werd in een boot gezet
afgezet op een klein eilandje
de rivier. Drie dagen zat ik
Ir zonder eten of drinken.
In zagen Zambiaanse vissers
i Ze pikten me op en brachten
naar hun dorp. Via Livingsto-
kwam ik toen op 4 juni 1967
Iffide hoofstad Loesaka aan.
sn tweede vertelt: „In 1960 zat Ik zes
men nden in Zuid-Afrika in de gevange-
II In 1965 vier maanden, het jaar daar-
'es e fén maand. Toen werd Ik zo geslagen
ik naar een ziekenhuis moest. Op
ebruari 1966 vluchtte Ik uit het zie-
iuis en kon naar Botswana ontko-
Vandaar ging ik naar Zambia. Dat
veiliger, want de Zuidafrikanen heb-
In Botswana een hjop te vertellen."
'eer een ander zegt: „Ik vluchtte al
1962 naar Lesotho. Dat was toen
een Brits protectoraat. Toen het een
tandige staat werd, kreeg Zuid-Afrl-
lychiatfer steeds meer te vertellen en werd
>08ltie van de Zuidafrikaanse vluch-
gen erg hachelijk. We werden on
v v>. v
lichtval intensere kleuren, die
vaag herinneren aan glas-in-
lood. Mozaïek kun je trouwens
heel fijn uityoeren met steen
tjes, met natuurtegels, met
stukjes van gebroken kopjes of
schalen, en uiteraard: met glas.
De ramen rondom de oude
hooiberg, die zorgen voor een
heel mooie lichtinval van alle
kanten, zijn gedecoreerd met
glas-mozaïek. Een geraffineer
de decoratie die een fijn sa
menspel vormt met de zon die
op het water schijnt, water dat
vlak langs de ramen en muren
van de woning stroomt. Klate
rend water binnen en een fon
tein buiten, zowel in het inte
rieur als het exterieur een ge
raffineerde opbouw van plan
ten, ook dit is een ontwerp
voor een boek dat op stapel
staat „het duurt jaren tot ik die
éne foto kan maken".
Marée schrijft zijn boeken
met potlood. Hij kent vele uit
gevers in binnen- en buiten
land, en iedere uitgever van
zijn boeken heeft wel iemand
die z'n handschrift kan lezen.
Een boek uitgeven is vaak bluf
fen. Een uitgever komt eens
neuzen naar nieuwe bedenk
sels: „Heb je wat?" Piet Marée
laat alvast het ontwerp voor
een omslag zien, maar krijgt de
schrik van zijn leven als er een
paar dagen later opgebeld
wordt: „We gaan het doen".
Marée schreef behalve knut-
selboeken ook kinderboeken.
Welke oude lezer herinnert zich
niet Jan Pierewiet, het ver
haal van een poppetje op een
lei? Er komt een heruitgave.
Een puzzelboek: Raadt mee
met Piet Marée, een feestboek,
een borduurboek, een lees- en
legspel, uit de serie „verniel-
boeken" van 96 pagina's, u weet
wel zo'n boek waar een kind
naar hartelust in kan knippen,
prikken en scheuren. Het veer
tig jaar oude kinderboekje
„Piep de muis" komt nu in
Amerika uit, ook sprookjes
boeken in Nederlands. Frans,
Duits, Engels in een co-produc
tie; met oude houtsneden. Voor
de bladen Mac'Calls, Für Sie,
Ariadne, Prinses worden hele
pagina's voor vrijetijdsbeste
ding gevuld: ontwerp, tekening
en foto's compleet.
Ik kom handen te kort om
te schrijven, oren om onderwijl
te luisteren en ogen om te kij
ken naar het antiek en de cu
riosa die in een mengeling van
stijlen staan opgesteld op de
oude hoeve. De Zondagsschool
Obadja uit Zwijndrecht was
dezer dagen in de varkensstal,
die nu omgebouwd is tot sfeer
volle koffiekamer waar vijftig
tot zestig gasten tegelijk kunnen
worden ontvangen. Zo'n rond
leiding langs de ideeën en
schatten van de kunstenaar
duurt twee uur (tevoren aan
vragen! tel. 03483-1573).
In de varkensstal alias
koffiekamer liggen zeshon
derd jaar oude plavuizen (ge
vonden onder de funderingen).
De zoldering heeft donkerbrui
ne grenen balken, en als het kil
is brandt de Tielse plattebuis-
kachel waarop een antiek wafel
ijzer. Ieder vertrek in de boer
derij heeft trouwens een platte-
buiskachel. In de gierkelder
staan werkstukken opgesteld
die bestemd zijn voor boeken
over arbeidstherapie. Prachtig
kunstsmeedwerk geeft evenzo-
vele voorbeelden voor een leer
boek voor smeden. Piet Marée
is van huisuit trouwens smid;
zijn vader was scheepsbouwer
in Krimpen aan den Lek.
Idere werknemer van studio
Marée heeft zijn eigen atelier:
de smederij, de lasserij, de pot
tenbakkerij, ruimte voor het
emailleren. Naast de honderden
werkstukken uit een zeer werk
zaam leven, verzamelde Marée
antiek: oude bijbels, psalm
boeken, een arreslee, antieke
speculaasplanken, en vooral re
ligieuze kunst.
In een grote deel met de open
haard heeft hij „wegwerpdin-
gen" zoals hij cynisch zegt:
kruisbeelden, een corpus van
albast, oude religieuze schilde
rijen. „Ze worden met karre-
vrachten vol weggegooid uit
katholieke kerken." Onlangs
nog kreeg de Johannahoeve van
een moeder-overste een kruis
beeld uit 1500.
Zo'n voorwerp staat in scherp
contrast met de maanwagen,
speelgoed voor de moderne
jeugd dat de kunstenaar eerst
ontwierp voor een fabriek, die
het niet nam. Nu komt dezelfde
houten maanwagen, die kunstig
veert door een doodgewoon
elastiek, als Amerikaanse speel
goed ons land binnen, en dan
accepteert men het wel. „Een
profeet is niet geëerd in zijn
land", ervaart Piet Marée. „Je
moet in dit land een titel voor
je naam hebben, anders accep
teren ze geen pedagogisch
speelgoed van je". Op zijn kaart
jes liet hij eens achter z'n naam
m.v.a. drukken. Dat stond heel
indrukwekkend; niemand vroeg
ooit wat het betekende Ma
nusjes Van Alles. Grap? Nee,
de treurige waarheid.
Hoe speelt een zeventigjarige
het klaar zo fit te zijn en nog
tientallen werkstukken en boe
ken onderhanden te hebben?
„Creatief zijn, en hard werken"
is het antwoord. „Verstandig
eten en je gewicht in de gaten
houden. Ik slaap maar vier uur
per etmaal, daar blijf ik gees
telijk fit door. Neem een grote
tuin, dat prest je om bezig te
zijn. Van de week nog zat ik
op het rieten dak. Zei de riet
dekker: zal ik u een handje ge
ven? Het kwam er op neer, dat
hij moeizaam de trap afklauter-
de, terwijl ik al lenig beneden
stond", zegt Piet Marée effen.
Hij belooft zélf de foto's te
maken bij dit verhaal, „maar
het duurt een week". Binnen
anderhalve dag liggen ze, keu
rig aangetekend, in de brieven
bus.
en op boerenerven. Oude tafel
bladen kisten en kasten kunnen
het materiaal leveren voor een
hobby; Marée is dan ook bezig
met een nieuwe cursus „Volks
kunst-schilderen" in boekvorm.
„Iedereen kan het. De Neder
landse vrouw creatief? (beden
kelijk:) Wat de buurvrouw
heeft, moet zij ook hebben.
Laat ze liever zélf iets beschil
deren, hoe primitiever, hoe
mooier! Grandma Moses is er
miljardair door geworden
„Van niets tot iets" ook
een boek waaraan Piet Marée
nu werkt. Ieder ontwerp maakt
hij zelf in z'n studio; hij is per
fectionist en bevalt het resul
taat niet, dan gaat het ontwerp
weer naar de tekentafel en
wordt het opnieuw bekeken en
gemaakt. Vervolgens wordt in
een der ruimten van de boerde
rij in Harmeien een foto ge
maakt, een stilleven, of een
Religieuze kunet in de antiek-bibliotheek
kind dat met door hem ont
worpen speelgoed speelt. Op
een plank staan prachtige blank
beuken wagentjes, een serie
van twaalf in fijne gladde vor
men, een bulldozer, een opleg
ger, een treinwagen, een kraan
wagen. Piet Marée 'ontwerpt
dan ook het houten speelgoed
voor Simplex.
Voor een der grootste wol-
fabrieken maakt hij de calago-
gus, de ontwerpen voor de kant
en-klaar pakketten voor bij
voorbeeld kussen in Soedan-
wol. Piet Marée Produkties le
vert trouwens zelf ook doe-het-
zelf hobbysets. Voor Talens is
hij met een experiment bezig:
schilderen op matte plastic met
glasverf, in feite een oude tech
niek die heel moeilijk is.
,Ook een leuke hobby die snel
resultaat geeft: plastic steen
tjes knippen, wanneer je ze op
elkaar plakt krijg je door de
De drie wijzen uit Marée's studio
kjüie idyllische Johannahoeve
het centrum, het atelier met
B idio's, van waaruit zijn ideeën
wereld ingaan. Een voor-
ilige hooiberg staat rondom
-ie it ontwerpen. Wilt u er een
yp*ar? Een lamp bestaande uit
stuk plastic buis met een
ioUT|meter van 12,5 cm. Daar-
:erg(,en zjjn uitgeknipte vlinders
ie. plakt, maar dat zouden ook
droogde bloemen kunnen zijn,
een erop geschilderd motief,
kunt er gaten in boren en
.j. die gaten glazen knikkers of
alen lijmen. De zaak wordt
.plakt met doorzichtig plak-
'Jstic, bovenin komt een ron-
houten schijf met fitting, en
hebt een beeld van een
Jtglamp.
rt vpude tafelpoten u weet
le Hl die stevige bolpoten
in in in rood met goud in een
)erenmotief geschilderd. Sla
li een dikke spijker bovenin
op I je hebt een prachtige kan-
laar. Of maak er een lamp-
•t van. Van een oude schil-
jlijst of dito mangelbak
ikt u een spiegel die in het-
'de motief als de tafelpoten
hilderd worden. U hebt
prachtige artistieke set
een krats. U kunt het setje
Piet Marée niet kopen, hoe
•lokkelijk het er ook uit ziet:
'e verkopen niets, de mensen
wfêten het zélf maken", is zijn
t vnilregel.
aarvWat hij wél verkoopt dat zijn
ieën. Van ijzer, beton, vilt,
ïtwoéit, wol, resten plaktapijt, pa
id hfri plastic, glas, knopen,
ïst ilenboeken, polyvinyltegels,
id, klikkers, takken, stam-
i, draad maakt hij de
liste dingen. Zijn vinding-
;heid lijkt onbegrensd. Zijn
verp gaat eerst op de teken-
'1. Soms zijn de voorwerpen
ïaakt van oude zaken
s die tafelpoten en mangel-
sehkken.
■nschpe jongens van onze studio
gst p hebben acht man in dienst)
den. jiffelen naast de vuilnisbak
le
De oude uit 1642 daterende boerderij ligt, witgeschilderd onder de bruine
rietkap, te pronken in het frisse zomergroen. In de vroege morgen zet de
bewoner zijn geiten buiten aan de Breudijk in Harmeien. Zijn gang is soepel
als die van een atleet. Hij lijkt een goede vijftig maar telt zeventig jaren.
Tien tegen één dat er iets van hem in üw huis staat: kinderboeken uiteen
verre jeugd, knutselhandleidingen het speelgoed waar uw kind mee speelt
of het kussen dat oma borduurde. Onze gastheer is Piet Marée, groot expert
op het gebied van vrijetijdsbesteding
Piet Marée en zijn vrouw Joke beoordelen de borduurkunst van illustratrice Hetty van Wijngaarden: dit wordt een ontwerp voor een zonnige paarde-
bloem
