KERKBORDEN OVERBRUGGEN DE TIJD
Geref.-Katholieke kerk
op economische basis
ik
Restaurateur J.G. Koeken:
Reeuwijks
bouwplan
is klaar
voor
uitvoering
Regionaal centrum
natuurbescherming
in Delft
Scherper toezicht op
Haagse koppelbazen
Yoorjaarsshow
Kon. Mij. Tuinbouw
en Plantkunde
Twee itfan ontsnapt
uit jeugdgevangenis
Weissenberg toonde
zich groot solist
Premie kerkbouw
stak spaak in
samenwerking
5
door
Leen Post
DELFT De vogelwacht van
Delft en omstreken wil in de omge
ving van het recreatiegebied „De
Delftse hout" een regionaal centrum
voor natuurbescherming oprichten,
als alles volgens plan verloopt dan
kan dit begin 1973 in gebruik worden
gesteld.
Doel van het qentrum is de mensen
wegwijs te maken in het leven van
de vogels en hen te confronteren met
de vele milieuhygiënische problemen
in de maatschappij. Het centrum
wordt waarschijnlijk gevestigd in een
gebouw, dat eigendom is van de ge
meente Delft.
Volgens de heer A. H. N. Schaap,
secretaris van de vogelwacht, wordt
thans al materiaal voor het centruip
verzameld.
Made en Drimmelen
„Toch leven we in een tijd, dat een
r.ieuwe generatie die oude dingen uit
het verleden weer wil herontdekken"
zegt de heer Kogken, terwijl hij
zijn vingers langs de vormen van een
antieke ketel laat glijden. Die intense
belangstelling voor oudheden komt
hem bij zijn ambacht van kerkres-
taurateur goed van pas. Want voordat
een Tiengeboden-bord in een oude
huldigt redders
MADE EN DRIMMELEN Maan
dagmiddag om drie uur zal burge
meester C. W. Smits in restaurant ..De
Biesbosch" in Drimmelen een oor
konde uitreiken aan vertegenwoordi
gers van zes detachementen militai
ren. Bii deze plechtigheid zullen de
territoriaal bevelhebber zuid. de gar
nizoenscommandant Breda, de direc
tie van de provinciale Noord-Bra
bantse Electriciteits Mij en autoritei
ten van rijkswaterstaat en staatsbos
beheer aanwezig zijn.
In deze oorkonde is de grote waar
dering van de hele plaatselijke bevol
king en van alle instanties die waren
betrokken bij de Amer-olieramp voor
de inzet waarmee deze militairen
onder uiterst moeilijke omstandighe
den in en rond de Biesbosch de resten
stookolie hebben geruimd, waarmee
een- bijdrage van betekenis leverend
in het belang van recreatie en na
tuurbescherming.
T)ASTOOR Grijpink (links) en
de heer Polet bij de maquet
te van de "gereformeerd-katho
lieke kerk" voor Reeuwijk.
De multi-functionele kerkzaal
krijgt 350 zitplaatsen. Rechts
daarvan achtereenvolgens toi
letten en garderoberuimten, de
sacristie, de kerkeraadskamer
een vergaderzaal en een grote
zaal van 8x10 m, die met on
geveer 150 zitplaatsen voor
verschillende doeleindenmaar
voornamelijk voor allerlei vor
men van jeugdwerk kan wor
den gebruikt.
gelijkse beslommeringen terugtrek
ken en zich in hun woonplaats door
de rustige levenssfeer laten be-
invloeden. Daardoor zijn er praktisch
geen spanningen. Overspannen men
sen zijn in Reeuwijk een uitzonde
ring.
Voor de pastoor staat het vast dat
dit klimaat van gunstige invloed is op
het kerkelijk leven en dat hij daar
door over allerlei geruchtmakende
godsdienstige problemen in zijn paro
chie geen woord hoort.
In dit klimaat past een zekere sa
menwerking met de gereformeerden
uitstekend, maar dan voor pastoor
Grijpink wel graag zo dat ieder voor
de volle honderd procent op zijn
eigen standpunt blijft staan en an
derzijds de verschillen met de ander
respecteert.
„Misschien", zegt pastoor Grij
pink, „is er over honderd jaar
één schristelijke kerk, maar dat
moeten we dan maar aan volgen
de geslachten overlaten. Wij
moeten alleen maar de tijd ge
ven om daar naar toe te groeien,
maar vooral rekening houden
met de mensen met wie we nu
te maken hebben."
Restaurateur J. G. Koeken (57) is
hier bezig aan een antiek kopje, dat
eens het interieur van een machtige
kathedraal in Mechelen sierde.
DEN HAAG Sinds drie da
gen wordt op de Haagse en
Rotterdamse stations weer in
tensiever gecontroleerd i.v.m.
aktiviteiten van Haagse koppel
bazen, die in Rotterdam en het
Rijnmondgebied werk zoeken.
Nu het vrijwel onmogelijk is
geworden vanuit Rotterdam ac
tief te zijn, heeft een aantal kop
pelbazen de activiteiten naar
Den Haag vetlegd.
De regering is echter vastbesloten
ook deze ronselacties de kop in te
drukken. De arbeidsinspectie, de af
deling economische delicten van het
departement van justitie en de Haag
se en Rotterdamse recherche werken
nauw samen om te voorkomen, dat de
activiteiten van de koppelbazen op
nieuw tot onrust in de Rotterdamse
haven zullen leiden.
Verleden jaar, nadat de onrust in
Rotterdam tot een landelijke loongolf
(ƒ400,-) had geleid, heeft minister
Roolvink het uitlenen van personeel
aan een vergunning gebonden Het
departement is bijzonder karig met
die vergunningen. De grote bedrijven
in Rotterdam is nog eens per circulai
re op het feit gewezen, dat het in
dienst nemen van „personeel van
derden zonder vergunning" strafbaar
is. Nietttemin wordt er toch weer van
de diensten van niet-erkende koppel
bazen gebruikt gemaakt.
Onlangs werd in een Haagse krant
per advertentie door een uitleenbe
drijf onder nummer een groep van
180 Turken voor werkzaamheden
aangeboden.
Dit was aanleiding genoeg om op-,
nieuw een straffe controle op buiten
landers te beginnen. Het is bekend,
dat vanuit Duitsland tientallen Tur
ken clandestien ons land binnenko
men. De controle aan de grenzen is
verscherpt, maar niettemin zijn er
..mensenhandelaars", zoals de vreem
delingenpolitie ze noemt, die de Tur
ken de grens weten over te brengen,
ze onderbrengen in pensions, om ze
daarna als werkkrachten uit te beste
den.
Maar de regering wenst niet. dat op
deze wijze haar zorgvuldig uitgestip
pelde kwetsbare economische politiek
(„de loonmaatregel") opnieuw in ge
vaar komt en zal nu ook geen consi
deratie meer hebben met illegaal in
ons land verblijvende arbeidskrach
ten en met degenen, die deze huisves
ting en werk verlenen.
Een van de indrukwekkendste kerk-
borden, die de restaurateur onder
handen had. Telkens is het weer
een avontuur om te ontdekken aan
de hand van de teksten, kleuren en
vormen uit welk jaar het bord af
komstig is.
chelen en Antwerpen. Thans is hij
bezig met een opdracht uit Kampen.
Zó wordt de tjjd overbrugd en de
coratieve vormen van vroeger krijgen
een nieuw perspectief.
(Van een onzer verslaggeefsters)
POELDIJK zoals alle jaren
houdt ook nu de Kon. Mij voor Tuin
bouw en Plantkunde een keuring van
voorjaarsbloemen, ditmaal van 16 tot
en met 20 maart in de voormalige
bloemenveiling aan de Julianastraat
in Poeldijk.
De tentoonstelling is op de ope
ningsdag open van twaalf uur 's mid
dags tot half tien 's avonds, op de drie
volgende dagen is zij open van 's
morgens negen uur tot 's avonds half
tien, zaterdag 20 maart is zij open
van 's morgens negen uur tot 's
avonds zes uur
Zoals altijd worden de bloemen van
de veilingkwekers gekeurd door een
jury van vakspecialisten. De beste in
zendingen worden beloond met een
diploma of wisselbeker.
Er worden niet alleen voorjaars
bloemen geëxposeerd: door toepassing
van wetenschappenike kweekmetho-
den is het zoals bekend mogelijk de
bloeitijd te beïnvloeden Zo is de
chrysant het gehele jaar door bloei
end verkrijgbaar
De leiding berust bij hoofdarrang
eur C. J v. Berg Smit uit Noordwij-
kerhout. Men verwacht enkele en ge
vulde fresia's, irissen, alstroemia's,
amaryllis in diverse kleuren, tulpen,
gerbera'g rozen, anjers, chrysanten,
orchideeën en diverse potplanten.
(Van een onzer verslaggevers)
De liederencomponist Hugo Wolf
Cs
DEN HAAG Reeds in de
cember 1968 maakte de Bulgaar
se pianist Alexis Weissenberg
een overweldigende indruk als
solist bij het Residentie Orkest.
Gisteravond vertolkte hij het eerste
pianoconcert van Brahms bij dit or
kest, ec-n werk dat alleen gestalte
verkrijgt in handen van de grote pia
novirtuozen. Weissenberg is een klas
se apart, hij is een pianistisch feno
meen met meer kwaliteiten dan al
leen virtuositeit. De technische per
fectie hield in deze interpretatie ge
lijke tred met de muzikale grandeur
en noblesse. Men wenste Weissenberg
een meer sluitende begeleiding toe dan
Van Otterloo en het Residentie Or
kest op dit concert presteerden. Met
name de blazers hadden niet hun
glansavond.
schreef slechts een gering aantal or
kestwerken. Eén van zijn composities
voor het grote podium is de Italiaan
se serenade, waarvan ook een uitgave
voor strijkkwartet bestaat. Het is een
even sprankelend als zonnig werk
waarvoor Van Otterloo zich heeft in
gespannen, al klonk het meer als een
Hollandse serenade.
Het programma van dit woensdag
avondconcert blonk niet uit dooi no
viteiten. Na Brahms en Wolf bracht
men een verlate hulde aan Beethoven
met diens eerste symfonie. Daar waar
ook het Residentie Orkest in het
Beethoven-jaar grotendeels verstek
heeft laten gaan, had men deze hulde
wel beter mogen voorbereiden.
Het orkest als geheel maakte een
zwakke en weinig overtuigende in
druk, het aantal repetities had men
met minstens één moeten uitbreiden
DEN HAAG Uit de jeugdgevan
genis De Sprang in Sche\ eningen zijn
gistermiddag twee gevangenen ont
snapt. Een derde, de 20-jarige W. P.,
kon nog juist op de binnenplaats wor
den gepakt. De anderen waren gister
avond nog voortvluchtig. Het zijn de
20-jarige los werkman J. D. H., die
wegens vermogensdelicten lot een
jaar celstraf was veroordeeld en de
19-jarige opperman P. AI. A. de V.,
die in voorarrest zat.
Zij wisten via afdakjes en een ver
bouwing te ontvluchten
Koos Del haas
v,
?bot REEUWIJK „Zakelijk zijn we gescheiden, maar geestelijk niet".
-i3j Dat zegt pastoor L. J. F. Grijpink (50) uit Reeuwijk over de
menwerking van z\jn parochie met de plaatselijke gereformeerde
:rk. In de nieuwe Reeuwjjkse wijk Ravensberg ligt een stuk grond
t) laar waarop de katholieken en de gereformeerden samen een kerk
bouwen. De eerste paal wacht alleen nog op de rijksgoedkeuring.
den de twee kerken het samen eens
worden: De gereformeerden verkoch
ten hun kerkje, kregen voor hun
morgendiensten gastvrijheid in de
hervormde Ichthuskerk en verhuis
den met hun avonddiensten naar de
r.k. hulpkapel.
Dank zij enkele geslaagde acties en
de 115.000 die de verkoop van de
oude kerk heeft opgebracht beschik
ken de gereformeerden nu over
280.000, wat in grote trekken voor
'de bouw en inrichting van de nieuwe
kerk, althans op dit moment, vol
doende is. Men krijgt echter nog te
maken met een belangrijk bedrag
aan variabele kosten, zodat men met
de acties voorlopig moedig doorgaat
en daarnaast nog altijd blijft hopen
op een bijdrage van de gereformeerde
Stichting Steun Kerkbouw, waarbij
men tot nu toe buiten de normen
valt.
Hieihij moet in aanmerking wor
den genomen dat gereformeerd Reeu
wijk de laatste jaren de kerkbouw
heeft laten prevaleren en hoege
naamd niets heeft kunnen doen aan
de predikantsvakature.
De kerkbouwaeties hebben de ge
meente aan het toppunt van haar fi
nancieel kunnen gebracht, maar als
die straks achter de rug zijn wil men
zich gaan inspannen voor de bouw
van een pastorie en vervolgens voor
hel beroepen van een predikant. Het
is duidelijk dat een SSK-bijdrage
voor de kerkbouw de nu nog ver in
het verschiet liggende komst van een
predikant zou kunnen bespoedigen.
ECONOMISCH
De gereformeerd-katholieke sa
menwerking bij kerkbouw, die in de
classis Gouda van de gereformeerde
kerken geen novum is (Waddinx-
veen en Nieuwerkerk aan den IJssel
gingen Reeuwijk al voor) is meer
een economische dan een oecumeni
sche aangelegenheid. Duidelijk stelt de
heer G. Polet, praeses van de kerke-
raad, dat het uitgangspunt van de sa
menwerking van zuiver commerciële
aard is.
Belangrijk vindt hij dat in deze sa
menwerking gereformeerden en
roomskatholieken elkaar als broe
ders en zusters in Christus leren her
kennen. Daarnaast zit er voor de heer
Polet het perspectief in dat bij een
verdere groei van Reeuwijk mogelijk
ook de hervormde gemeente aan deze
samenwerking gaat deelnemen.
Pastoor Grijpink, die zichzelf als
„gematigd progressief" bestempelt, is
niet van plan in de nieuwe kerk
„gekke dingen te gaan uithalen". Dat
in deze tijd uit het kerkelijk leven de
franje eruit gaat vindt hij best, maar
als pastoor moet je je in de eerste
plaats aanpassen bij de mensen.
Oecumenische diensten ziet hij dan
ook nog niet zitten.
Van veel meer belang vindt pas
toor Grijpink de menselijke omgang
met elkaar en daarover heeft hij in
de drie jaar dat hij in Reeuwijk staat
zeker niet te klagen.
RUSTIGE SFEER
De parochie omvat ruim duizend
gelovigen, van wie ongeveer tachtig
procent praktizeert. Dit opmerkelijk
hoge percentage houdt volgens pas
toor Grijpink verband met het karak
ter van de bevolking: voor het over
grote deel bestaat Reeuwijk uit fo
renzen, die zich van vrijdagsavonds
tot 's maandagsmorgens uit hun da-
jinds 1968 is gezamenlijke
jkbouw inderdaad de bedoe-
hg geweest van de gerefor-
M eerde kerkeraad en het r.k.
15c,° irochiebestuur. Dat er nu tóch
in een zakelijk gescheiden op-
f£ö6 ekken sprake is heeft men te
;^v ij ten aan de strakke regels die
et rijk hanteert voor de subsi-
iëring. De Wet Premie Kerken-
mgaj ou heeft namelijk een spaak ge-
Ijoken in het Reeuwijkse wiel:
aanspraak te kunnen maken
>o't) een rijkssubsidie van dertig
|ari<rocent moest de parochie de
erkzaal, en de gereformeerde
oo- erk de bij-lokalen bouwen,
oo-
r9e3n] En zo gaat het nu gebeuren: van
i\ ontwerp van architect ir. L. F. M.
m der Plas uit Goirle heeft het pa-
'8- ichiebestuur voor ƒ247 500 de kerk-
jei( al aanbesteed en komen de bijge-
ve uwen voor ruim 140.000 ten laste
veSan de gereformeerde kerk. Als de
nai leuwijkse Aannemingsmaatschappij
do< v. Bontenbal het complex straks
wei «ft opgeleverd gaan de beide kerk-
pe Nootschappen eikaars ruimten hu-
na n.
irvt
Ziwel in de parochie als in de ge
formeerde kerk is er nogal wat te-
urslelling over deze ontwikkeling,
A e echter aan beide kanten noodge-
[■Iwongen wordt geaccepteerd omdat
de aan de parochie toegezegde
ikssubsidie niet in gevaar wil bren-
TWAALF JAAR
De al viereneenhalf jaar vakante
*cul sreformeerde kerk van Reeuwijk
'Mraat eigenlijk al een jaar of twaalf
'is, rer een nieuwe kerk.
icw
o. i Het pittoreske gebouwtje aan de 's-
ieP ravenbroekseweg werd met de ge-
.3o! a6e groei van de gemeente hoe lan-
i ir hoe meer een onmogelijkheid,
avo aardoor nam de behoefte aan
ieuwbouw toe, maar men vond het
en' iverantwoord een kerk te bouwen
adt ie uitsluitend op zondagen enkele
Pat! ren te gebruiken zou zijn: er moest
igdt fn voorziening komen die voor een
i warieerd pakket van activiteiten
ienstbaar zou kunnen zijn.
Toen bij de r.k. parochie dezelfde
óch ehoeften bleken te bestaan, omdat
no, e bestaande hulpkapel niet meer
l oldeed en de hervormde gemeente
!o'. i imiddels haar fraaie Ichthuskerk
jr. ad gebouwd zodat zij als partner
®*7' oor de gereformeerden afviel, kon-
als de kapel rond 1500 ontdekt.
Vervolgens moet de heer Koeken
het bord in de stijl uit die tijd te
rugbrengen. „Ik krijg bij het bestu
deren van deze borden steeds meer
respect voor de makers ervan. Want
wat deze mensen, die in onze ogen tot
de primitieven gerekend worden, be
reikt hebben met een ongekend vak
manschap en een onvoorstelbaar ge
duld, is kolossaal.
De mensen beoefenden in die tijd
een decoratieve vorm, die toen mode
was. Het was voor die mensen een
vorm van communicatie." Met het
restaureren komt er een stuk streek
geschiedenis en kerkhistorie voor de
dag.
Alhoewel uiteraard het restaureren
op zich een moeilijk vak is, zijn de
voorbereidende werkzaamheden
minstens zo enerverend.
Geschenk
„Het leuke is, dat je met dit werk
een stuk geschiedenis als geschenk
aan de stad mag teruggeven. Wie was
bijvoorbeeld Daniel Thijssens, die als
eerzaam en vroom burger zijn ge
meente en kerk een fraai bord aan
bood?"
Overigens is de heer Koeken een
nuchter mens en hij is ervan over
tuigd, dat men bij het restauratie
werk geestelijk gesproken ook weer
r.let te diep moet graven. Een witte
kerk werd in die tijd heus niet gebo
ren uit een intentie van zuivere
vroomheid, maar was alleen maar erg
hard nodig uit het oogpunt van de
hygiëne.
Uit een rekening uit 1380 kan bij
voorbeeld opgemaakt worden, dat
pest, honger enoorlog weilig voor
kwamen en alleen maar uit hygiënisch
oogpunt werd de St. Jan in Den
Bosch helemaal gewit.
Schoonheid
Evenals de kerken onderling in die
tijd wedijverden in schoonheid en
formaat, was er ook een grote varia
tie in borden. Er waren dure en
goedkopere kerkborden.
Dit kwam weer tot uiting in kleu
ren er. vormen. Vooral de vaklieden,
die in die tijd opdracht hadden bor
den met bladgoud te vergulden moe
ten goed in het geld gezeten hebben.
De heer Koeken heeft in tal van ker
ken in ons land en daarbuiten borden
gerestaureerd.
Zo restaureerde hij in de Sint Jan
in Den Bosch, Sint Stephen in Nijme
gen en verschillende kerken in Me-
ASPEREN „Weet je wat je tegenwoordig in die nieuwbouw-
kerken zó mist, die sacrale ruimte! Weliswaar heeft de nieuwbouw
ook zijn goede kanten, want nu staat de gemeenschap voorop en
vroeger was het alleen maar de kerk en kwam de gemeente pas op
de derde plaats, maar die sacrale ruimte, waarin de mens tot zich
zelf komt door alle op hem afkomende impressies van vormen en
kleuren, treft men steeds minder aan."
Dit zegt restaurateur J. G. Koeken (57) op zijn inspirerend atelier
in Asperen, dat verscholen ligt achter nog kale linden.
Stijl
Voor de eerste kerkborden rond
1550 is meestal de Lutherbijbel ge
raadpleegd. De eerste bijbel in het
Nederlands zou in Zwolle in 1499 ver
schenen zijn.
Naast een studie van de teksten en
een archiefonderzoek, moet met che
mie en microscopie nauwlettend
voorbereidend werk verricht worden.
„Maar de voldoening als een bord
klaar is, is enorm groot", zegt de heer
Koeken trots. Bij zijn restauratie
werkzaamheden werkt hij nauw sa
men met de fotodienst van Monu
mentenzorg, dr. Steensma van de
universiteit in Groningen, dr. Gruijs
van de universiteit in Nijmegen en
met dr. Struyk uit Utrecht.
Bij zijn werkzaamheden stuit hij
vaak op de meest merkwaardige
vondsten. Zo werd nog niet zo lang
geleden een kapel bij Nijmegen, die
uit het jaar 1520 moet dateren ont
dekt. Lange tijd was het bestaan van
deze kapel in nevelen gehuld, maar
door intensief speurwerk werd deze
als fietsenstalling ingerichte ruimte
kerk .weer in historische staat is,
komt er heel wat kijken.
Wanneer de heer Koeken een op
dracht krijgt om een gebodenbord of
Onze Vaderbord te restaureren, ge
beurt het vaak, dat er van het hele
bord niets meer bloot ligt. Komt de
tekst dan na het bewerken met ver
schillende chemische stoffen boven,
dan zijn de letters soms zo onleesbaar
dat hele gedeelten aangevuld moeten
worden.
Op het eerste gezicht lijkt dat niet
zo moeilijk, wanneer enkele woorden
immers van een tekst bekend zijn,
kan de rest er vanuit de bijbel ge
makkelijk aar. toegevoegd worden.
Maar nu komen juist de problemen.
Want de teksten, die op de borden
vermeld zijn, stammen uit een be
paalde periode. Eerst moet dus nage
gaan worden uit welke periode de
borden afkomstig zijn. En aar. de
hand van vertalingen uit die tijd kan
dan de tekst aangevuld worden.
