zien
Shell-
Drechtsteden
Moerdijk als spookbeeld
3000
Toekomst industrieterrein
baart eveneens zorgen
nodig
Dit jaar al
bouwvakkers
bij Shell-Chemie
Chemie en het Leefmilieu: volgens
directie kan het allemaal...
PPR EN ESP
NIET SAMEN
Opnieuw boetes
geëist tegen
zeeloodsen
CH-Kamerleden in Brabant
7
DRECHTSTREEK In
hoeverre levert de vestiging
van Shell-Chemie aan de
Moerdijk gevaar op voor het
leefmilieu in de Drecht-
streek? Wat staat de inwo
ners van bijvoorbeeld Dor
drecht, Zwijndrecht, Papen-
drecht, Hendrik-I do-Am
bacht, Sliedrecht, Alblasser-
dam, 's-Gravendeel en Har-
dinxveld-Giessendam te
wachten als straks, in maart
van dit jaar, de funderingen
voor de eerste fabriek van
Shell op het industrieterrein
aan de Brabantse zijde van
het Hollands Diep worden
gelegd? Deze eerste fabriek
(vervaardiging van etheen-
oxyde: 120.000 ton per
jaar) zal eind 1972 bedrijfs
klaar zijn. Een tweede fa
briek, voor de fabricage van
etheen, propeen, benzine,
butadieen en gasolie zal een
jaar later gereedkomen.
Inde grote kantine van
de Dienst Sociale Werkvoor
ziening in Dordt zullen don
derdag 25 februari de Shell-
directie en haar deskundi
gen gaan proberen „de
heersende ongerustheid on-
de de bevolking tijdens een
informatieve hoorzitting
weg te nemen". De afgelo
pen maanden hebben zich
in tal van plaatsen comités
en actiegroepen gevormd.
Zelfs de kerken hebben zich
mer deze hoogst actuele
materie beziggehouden. De
Drechtstreek is bepaald niet
in haar schik met het in
dustrieterrein, daar aan de
overkant van het Hollands
Diep. Dit ongenoegen is vo
rige maand nóg groter ge
worden, toen het Franse be
drijf l'Air Liquide bekend
maakte naast Shell een
zuurstof- en stikstof fabriek
te gaan bouwen.
Shell-Chemie hoopt een goede en gewaardeerde buurt te worden.
Of dit het geval zal zjjn, wordt door velen ernstig betwijfeld. De ge
meente Dordrecht heeft wanhopige pogingen gedaan „inspraak" te
verkregen in het bestemmingsplan. Een beroep bij de gemeenteraden
van Klundert en Zevenbergen werd echter ongegrond verklaard.
Ook G.S. van Noord-Brabant zag de Dordtse bezwaren tegen vele
aspecten van de Shell-vestiging niet zo zitten.
Mei vorig jaar begon Dordt aan de laatste fase van het gevecht.
Het stelde een beroep bij de Kroon in. Den Haag laat nu op zich
wachten met een beslissing en intussen verrijzen de eerste bouw
werken op het industrieterrein. De hoop dat de Dordtse verlangens
worden ingewilligd, is door deze gang van zaken eigenlijk al de
grond in geboord.
NUUHD BRABAST
Na het westen is nu ook het zuidelijke deel van Zuid-Holland aan
de beurt voor een chemische fabriek. Gevestigd aan de overkant van
het Hollandse Diep, dus in Brabant, zal de overlast bij de overheer
sende zuiden- tot zuidwestelijke wind (41%) in dit zogenaamde Drecht-
steden-gebied, of "Drechtstreek" terechtkomen. Volgens Shell vait het
allemaal wel mee, maar andere deskundigen vrezen voor een twee ver-
vuilingsgebied gelijk aan Rijnmond
Begin januari heeft Shell, op ver
roek van Dordrecht, een besloten
hoorzitting gehouden, waarop talloze
deskundigen en ook burgemeesters,
wethoudcres en raadsleden van de
.verontruste" gemeenten acte de
présence gaven, hun bezwaren uitten
zich, voor zover mogelijk, lieten
informeren. Hun indruk over dc ves
tiging kan er bij deze hoorzitting niet
gunstiger op zijn geworden. Een aan
tal essentiële vragen werden ontwij
kend, zeer diplomatiek of aarzelend
of pas na lang aandringen beant
woord. Deskundigen uitten hun onge
noegen over het ,niet voorhanden
lijn" van belangrijke cijfers.
Met grote tegenzin noemden de
Shell-mensen tenslotte hun globale
schatting van de S02-emissie (hoe
veelheid zwaveldivxyde, die de
schoorstenen verlaat). Het was (onge
veer) 1.500 ton per jaar, oftewel vier
ton per etmaal Wii informeerden bij
het KNMI te De Bilt naar de gemid
delde windrichting in de
Drechtstreek. Wij schrokken wel
even: deze gemiddelde windrichting
(per jaar gerekend) is in 32 pet. ZZW.
Z\V of WZW en in 9 pet. zuid. De
andere percentages zijn vrij gelijk
matig over de overige windrichtingen
verdeeld. Maar deze 41 pet. brengt de
Drechtstreek gemiddeld tien uur per
dag rechtstreeks in het „schootsveld"
van de S02 uitbrakende schoorstenen
van Shell-Moerdijk.
De Shell "ebruikt zwavelarme
brandstoffen (0.3 pet. van het totaal
san verbruikte brandstof is zwavel).
Hierdoor kunnen de schoorstenen
laag blijven. Zestien fornuizen van de
etheenfabriek worden met gas ge
stookt en krijgen elk een schoorsteen
van 55 meter Zogenaamd „heavy
fuel" zal wél worden gestookt in drie
drukinstallaties. De ketels hiervan
worden aangesloten op een schoor-
stpen van 130 meter hoogte. De moge
lijkheid schoorstenen tot 150 meter te
bouwen zal Shell, althans de eerste
jaren, niet eehruiken.
vele malen zal overtreffen.
Na aandringen komt Shell met de
volgende gegevens: de hoeveelheid
stikstofoxyden, die in de rookgassen
aanwezig zal zijn, wordt berekend op
2.000 ton per jaar, oftewel zes ton per
etmaal. Het brandstofpakket gaat er
als volgt uitzien: methaan en ethaan
780 ton/etmaal, butaanmengsel 360
ton/etmaal en kraakresidu 410 ton
etmaal.
Het ligt niet in onze bedoeling in
secticiden te gaan produceren aan de
Moerdijk, zo stelt Shell. Deze verze
kering is op zijn zachtst gezegd mis
leidend. omdat etheenoxyde (pro-
duktic Moerdijk 120.000 ton per jaar,
waarvan 80.000 t«n wordt omgezet in
etheenglycol, dat weer wordt ge
bruikt voor bijv. anti-vriesmiddelen)
wordt gebruikt als insecticide en zeer
giftig is. Reeds een kleine hoeveel
heid ervan is schadelijk voor land
en tuinbouwgewassen, maar, aldus
Shell, bij een eventueel lek in een
leiding zal deze schade slechts „zeer
lokaal" zijn. Hier moeten agrariërs in
de omtrek het dan maar mee doen.
„Opvallend" bij Shell is haar uit
gangspunt dat het Eiland van Dordt
ver weg ligt, zo'n tien kilometer. Men
schijnt echter te vergeten dat Wil
lemsdorp aan de overzijde van de ri
vier ligt en dat het Eiland zodoende
op 2500 meter van Moerdijk reeds be
gint. Dit punt is bovendien bijzonder
geliefd als recreatieoord. Er wordt
veel gezwommen, gebaad en er zijn
enkele restaurants. In het structuur
plan voor het Eiland wordt stadsuit
breiding in deze richting als moge
lijkheid genoemd.
Hoe moeten wij in het licht van dit
bovenstaande de uitspraak van Shell
zien, dat het Eiland geen overlast zal
ondervinden van het noodzakelijke
en onvermijdelijke roetblazen (maxi
maal één keer per acht uur met een
max. uitworp van 0,25 ton'etmaal)?
Dit roet zou volgens Shell niet
verder dan één twee kilometer ko
men. Tevens stelt Shell dat de ge
vreesde emissie'van 1500 ton S02 per
jaar op het Eiland niet, of nauwelijks
meetbaar zal zijn.
Belachelijk
De argumentatie hiervoor is ron
duit
belachelijk: in Pernis (Shell noemt
afstand Pernis - Dordt 10 a 15 km
i.p.v. de 25 a 30 km, die het in werke
lijkheid is) worden wél brandstoffen
met een hoog zwavelgehalte gebruikt,
terwijl de rookgassen in een schoor
steen van 250 m (zie foto) worden
afgevoerd. Omdat het Eiland van de
ze vervuiling op 15 km geen
last zqu hebben, zou ook van de ves
tiging te Moerdijk, afstand 10 km
geen gevaar zijn te duchten.
Shell gaat hierbij regelreeht voorbij
aan de volgende feiten: Pernis ligt
verder van Dordt dan 15 km. en het
Eiland ligt dichterbij dan 10 km. de
overheersende windrichting is zuid
west, het Eiland is kaal en als er
bebouwing komt, zullen dit woonwij
ken zijn. Bovendien staat helemaal
niet vast dat de Drechtstreek niets
merkt van Pernis. Op de in januari
gehouden hoorzitting stelde namelijk
drs. F. Muller uit Sliedrecht dat bij
NW-wind (uit Pernis) ten gevolge
van de daar geloosde 6.000 ton S02
het gehalte hieraan in de Drechtste-
den met honderd microgam per m3
wordt verhoogd.
Het „normale" gehalte aan S02 in
de Drechtsteden bedraagt (volgens
Shell) 50 tot 150 microgram'm3 met
uitschieters van 300 tot 700 micro-
gram/m3 De heer Muller stelt nu dat
deze uitschieters bij NW-wind voor
minstens honderd microgram m3 af
komstig zijn van het Waterweggebied
rond Pernis. Als dit waar is. stelt dit
de Shell-uitspraak dat het Eiland van
Dordt van S02 geen gevaar heeft te
duchten, in een wat vreemd daglicht.
Deze geweldige schoorsteen 213 meter hoog heeft Shell Per
nis gebouwd als wapen in de strijd tegen de luchtvervuiling. Hier wor
den echter brandstoffen met een hoog zwavelgehalte gestookt. Volgens
Shell zal uit de schoorsteen te Moerdijk ('slechts' 130 meter hoog)
1.500 ton S02 perjaar komen. Dit geeft een daggemiddelde van vier
ton per etmaal. Shell kan in de toekomst ook gebruik maken van de
mogelijkheid aan Moerdijk schoorstenen tot 150 meter hoogte te gaan
bouwen.
Een jeit waar men bij een beschouwing over de vestiging van
Shell-Chemie niet aan voorbij mag gaan, is dat van de toekomst. Al
de genoemde cijfers hebben slechts betrekking op de twee fabrie
ken die eind 1973 zullen draaien. Het Industrieschap Moerdijk heeft
echter de beschikking over 1400 ha uit te geven industrieterrein (ex-
clusif groenstroken, wegen e.d.). Shell-Chemie nu heeft en optie
op 500 ha, dus ongeveer éénderde deel. Maar de twee fabrieken
zullen, mét de bijbehorende kantoren, werkplaatsen, laboratoria,
kantines en installaties voor de energievoorziening slechts 90 ha
beslaan. Bij de vraag wat op de overblijvende 410 ha gaat komen,
hult Shell zich in een geheimzinnig stilzwijgen.
Hoewel Shell-directeur mr. A. D.
Vas Nunes twee weken geleden in de
NCRV-documcntaire „Het Uur der
Waarheid" toegaf voor Moerdijk
plannen voor de eerstkomende vijf
tien jaar gereed te hebben liggen, is
hij niet van zins enige opening an
zaken te geven. Wel wordt bijvoor
beeld (in bedekte termen) gezegd dat
het niet uitgesloten moet worden
geacht, dat in de toekomst chloor zal
warden verwerkt.
Wat betreft de watervervuiling zal
het Drechtstedengebied hiervan
althans in eerste instantie geen
overlast ondervinden. Het verontrei
nigde water zal via een leiding in de
Westerschelde worden geloosd. Het
RijksTnstituut voor Zuivering van
Afvalwater (RIZA) zou, aldus Shell,
een a f val waterzuiver in gsinstallatie
niet nodig hebben gevonden.
Informatie bij het RIZA leerde
echter dat dit wat te ongenuanceerd
is gesteld. Het RIZA weet namelijk
nog niet welke stoffen door de leiding
naar de Westerschelde worden ge
pompt en zal hiervoor zeker toestem
ming onthouden, indien deze stoffen
niet te zuiveren zijn. In '73 zal 500
m3/uur verontreinigd water naar de
Westerschelde gaan. in 1985 1.500
m3/uur. Het kan, aldus Shell „tot en
kele tienden procenten verontreinigd
materiaal bevatten".
Wat Shell wél in hel Hollands Diep
gaat lozen, is (schoon) koelwater, dat
een maximum temperatuur van 35 gr.
C zal hebben. Het probleem van de
thermische verontreiniging van het
rivierwater, dat met deze hoge tem
peratuur samenhangt, heeft, aldus
Shell, „onze volle aandacht".
Vervoer
Een ander aspect van de vestiging
dat onder de bevolking leeft, is dat
van het vervoer van gevaarlijke stof
fen over de weg. Hoewel Shell de
voorkeur geeft aan pijpleidingen
(waardoor veel chemicaliën van en
naar Pernis zullen worden geperst),
daarna aan de spoorwegen en daarna
aan vervoer per schip, zal een aantal
stoffen ook over de weg moeten wor
den vervoerd
Shell schat dat slechts twee a drie
tankauto's per dag van Rijksweg 16
in noordelijke richting gebruik
maken. Dit (lage) getal wordt echter
door velen betwijfeld. In ieder geval
zullen deze tankauto's na het gereed
komen van de achtbaanstunnel onder
de Oude Maas tussen Dordt en
Zwijndrecht (waar geen gevaarlijke
stoffen doorheen mogen) de route
dwars door de gemeente Zwijndrecht
moeten nemen, en ook Dordt zal hier
een graantje van meepikken.
De Zwijndrechtse suggestie dan
maar de route via Numansdorp te ne
men, stuitte op dé Hcinenoordtunnel,
waar gevaarlijke stoffen ook niet
door mogen. Maar natuurlijk bestaat
er altijd een mogelijkheid om buiten
om van Pernis naar Moerdijk te rij
den, desnoods via Gceree-Overflak-
kee. Interessant zal zijn te horen wat
de Shcll-directie op de aanstaande
hoorzitting zal zeggen, in vervolg op
een eerder gedane toezegging cvrn „als
er een veiliger route is. wij die dan
ook zeker zullen
evenmin als tegen inzage van de
Hinderwetaanvragen (vereist oor
het plaatsen van vrijwel alle installa
ties) door de Commissie
Milieuhygiëne.
Illusie
Als besluit een vraag van één der
deskundigen op de in januari gehou
den hoorzitting en het antwoord van
Shell-directeur mr. A. D. Vas Nunes
daarop:
Is Shell bereid te verklaren
die investeringen te doen, die uit
oogpunt van milieuhygiëne zinnig
zijn, opdat daarmee onze onge
rustheid in deze kan worden
weggenomen?
Antwoord: „Shell heeft niet de illu
sie, dat zij alle ongerustheid kan
wegnemen, alvorens het bedrijf enige
tijd in werking is geweest, en u zelf
heeft kunnen constateren, dat u geen
last van ons heeft."
Wij hebben helaas niet de il
lusie dat de heer Vas Nunes
daarmee antwoord heeft gege
ven op een simpele, maar voor
velen uiterst belangrijke vraag.
Een vraag, die we liever niet be
antwoord willen zien als het be
drijf al enige tijd in werking is,
want dan kon het wel eens nega
tief zijn
DEN HAAG De voorgestelde sa-
nenwerking tussen de P.P.R. en de
Evangelische Soliauriteitspartij (ESP)
is van de baan Door tijdgebrek en
principiële verschillen is de samen
werking niet meer mogelijk, is in een
gezamenlijk communiqué meegedeeld.
Bij de onderhandelingen over een
mogelijke samenwerking werd van de
zijde van de F.SP een viertal voor
waarden gesteld, onder meer wat be
treft het behoud var de eigen identi
teit en zelfstandigheid, zowel tijdens
als na de komende verkiezingscam
pagne.
De ESP bleek niet bereid te zijn
propaganda te maken voor een grote
progressieve partii Niet een progres
sieve partij, maar een progressief sa
menwerkingsverband, waarin ook
plaats is voor een evangelische partij,
acht de ESP de oplossing voor de
partij-politieke impasse.
De gesprekken tussen PPR en ESP
over de wederzijdse verhoudingen
zullen worden voorlgezet.
AMSTERDAM In de zogenaam
de „loodsenaffaire" hebben gisteren
zeven rijkszeeloodsen terechtgestaan.
De officier van justitie, mr. Bergsma.
eiste tegen alle verdachten een boete
van 800 gulden, subsidiair twee
maanden hechtenis wegens het aan
nemen van een „soort aanmoedigings
premie", zoder daarbij in strijd te
handelen met hun ambtsplicht.
Hij conformeerde zich daarmee aan
het arrest van het Amsterdamse hof,
dat in november vorig jaar in hoger
beroep drie van hun collega's veroor
deelde tot boetes van 800 gulden
(twee maal) en van 400 gulden.
Tegen 82 op het Noordzeekanaal
werkzame riiksloodsen uit IJmuiden
en Amsterdam werd in 1968 proces
verbaal opeemaakt, omdat zij tussen
1961 en 1966 van de sleepbootrede
rijen Wijsmuller (IJmuiden) en Goed
koop (Amsterdam) steekpenningen
zouden hebben aangenomen om kapi
teins van zeeschepen te adviseren om
meer sleepboten te gebruiken dan no
dig was voor een veilige vaart.
De moeilijkhedi was dat er geen
enkel geval aan te wijzen was, waar
in inderdaad te veel sleepboten wa
ren geadviseerd. De rijkspolitie te
water had alleen kunnen vaststellen,
dat na het staken van de betalingen
door de rederijen minder sleepboten
werden gebruikt. Op grond hiervan
kwam mr. Bergsma tot de conclusie
dat de verdachten allen veroordeeld
kunnen worden voor het annemen
van „aanmoedigingspremies".
Uitspraak op 5 maart.
Prof. Van Hulst:
woorden over VVD
fout weergegeven
Van een verslaggever
DEN HAAG Prof Van Hulst,
voorzitter van de CHU, heeft zich
niet gedistancieerd van de VVD Het
verslag van eer door hem in Valken
burg gehouden toespraak zou ten on
rechte die indruk hebben gevestigd.
De aar. hem toegeschreven uit
spraak, als zou met de liberalen geen
goed sociaal beleid zijn te voeren is
onjuist weergegeven, aldus de Unie
voorzitter.
Prof Van Hulst noemde de VVD
een betrouwbare partner, die het ka
binet geholpen heeft om de rit tot een
goed einde te breneen Hij bliift ech
ter bezwaren hebben tegen een voort
zetting van de hu'dïge samenwerking
van de CHU met de liberale nartij.
Die bezwaren betreffen enerzijds de
verhouding van deze partii tot de vak
organisaties en anderzijds de zede-
lijkheidsparagraaf in het WD-ver-
kiezinesprogram
Wakker
Van deze laatste opmerking schrok
Hardinxveld-Giessendam wakker
Uitgaande van de principe dat hogs
schoorstenen het vuil ver weg bren-
Scn, en rekening houdend met de
overheersend WZW-windrichting
Werd ook hier een actie-comité opge
richt. We zijn er nog niet. Deskundi
gen vrezen dat de immissie (concen
tratie gemeten in bijv. een stad, dorp
of streek) van stikstofmonoxyde en
•dioxvde die van zwaveldioxyde on
der bepaalde weersomstandigheden
Het beeld van een chemi
sche fabriek (Shell in Pernis),
die over enkele jaren aan de
oevers van het Hollands Diep
zal staan. De grote vraag luidt
nu: voordeel of enkel nadeel':
Voordelen
Natuurlijk heeft een dergelijk grote
vestiging nabij de Drechtsteeden ook
voordelen. Er zal de eerste tijd door
Shell circa 300 miljoen per jaar wor
den gen esteerd, hetgeen invloed zal
doen gelden op toeleveringsbedrijven
en aannemers. Er zullen tenminste
3000 man aannemerspersoneel op het
Shell-terrein gaan werken aan de
bouw van de installaties. Als deze er
staan, wordt de werkgelegenheid ech
ter veel kleiner. In 1972 zullen er vol
gens een voorzichtige raming 150
eigen mensen van de Shell Wereken,
in
1973 400 en dan vervolgens 150 per
jaar meer.
Werknemers, zowel als aannemers
of leveranciers uit de Drechtstreek
komen als ze concurrerend zijn
in aanmerking voor opdrachten Maar
dat geheel westelijk Brabant reeds
met gretige ogen naar dergelijke op
drachten kijkt, staat buiten kijf. Het
is dan ook de vraag of de
Drechtstreek veel economische voor
de
len van de vestiging zal ondervinden,
temeer daar Shell heeft verklaard dat
op het Eiland van Dordt géén kanto
ren of woningen zullen worden ge
bouwd.
Toch heeft Shell op de in januari
gehouden besloten hoorzitting reeds
een paar min of meer belangrijke
toezeggingen gedaan. Ze is bereid
omtrent haar toekomstige doen en la
ten op onofficiële basis overleg
te plegen met bijvoorbeeld de onlangs
ingestelde Commissie Milieuhygiëne
Drechtsteden. Er bestaat bij Shell ook
geen bezwaar (meer) tegen openbaar
making van haar S02-metingen.
FIJN AART Niet minder
dan 3000 bouwvakarbeiders zul
len waarschijnlijk dit jaar al
nodig zijn voor de vestiging van
Shell-Chemie bij Moerdijk. Dat
zei gisteren in Fijnaart het
Tweede-Kamerlid voor de CHU,
de heer C. van der Pijl die met
een aantal van zijn fractie
genoten een werkbezoek aan
West-Brabant bracht.
De heer Van der Pijl vreesde dat
Shell-Chemie heel wat bouwvakkers
aan West-Brabant zal onttrekken wal
kan leiden tot moeilijkheden in dc
bouwerij. De keerzijde van de me
daille is dat de werkgelegenheid in
dit deel van Brabant belangrijk gro
ter wordt. Shell-Chemie komt in 1973
in bedrijf en heeft dan plaats voor
400 werknemers.
Het aantal arbeidsplaatsen zal jaar
lijks nog met 150 stijgen. Het CHU-
Kamerlid zei te verwachten dat als
gevolg daarvan, er een einde komt
aan de penden naar de Randstad
Holland.
Het gezelschap, onder wie ook frac
tievoorzitter Meilema maakte onder
leiding van her Kamerkringbestuur
Tilburg van de CHU een rondrit door
West-Brabant, bezocht enkele
industrieën en de fruitkwekerij van
Van Sprang in Willemstad
In het gebouw Hel Anker te Ze
venbergen gaf de burgemeester van
Fijnaart mr. E. P. van Veldhuizen
met een aantal cijfers een impressie
van dc gigantische ontwikkeling die
zich in West-Brabant aan het vol
trekken is. Hij zei het van belang te
achten dat er voor dit gewest een
plan komt voor een totale bestuur
lijke reorganisatie die van onderaf
begint.
ROTTERDAM - in het Academisch
Ziekenhuis Dljkzlgt slaagden voor het di
ploma zieken verzorging de dames P C.
Ansems de Vries; C D Barlels. M A.
Tax-Van Drlel. C C M Geerders, H M van
Maahen-Kranendonk. M A Manneke. M
van der Schoor. I V M Staats. A Surte. F J
Willemse en J H van der Zande
