DE TSJECHEN TOSSEN OOST EN WEST
Trouw aan eigen vaderland
en volk respecteren
V erkeershinder
bij West-Berlijn
wordt groter
Blijdschap over liet
colportage-voorstel
ISSm^ (rnSS'-m
Sancties tegen
gebruik „zwarte
koppelbazen"'''
7
Een gezicht op Praag
gOHEMEN, raet de hoofdstad Praag, ligt in het
hart van Europa. Vanaf de komst van het
Christendom door de Byzantijnse missionarissen, de
broers Konstantinos (later Kyrillos genaamd) en
Methodios, in 863 hebben de Tsjechische (of Bo
heemse) volkeren steeds in de spanning verkeerd,
of zij tot Byzantium of tot Rome, tot het Oostromein-
se Rijk of tot Karei de Grote gerekend zouden wor
den.
Dit geldt tot in onze tijd, zij leven waar de Mos-
kouse en de Westeuropese invloedssfeer op elkaar
stoten. Naar taal en stamverwantschap zijn zij sla-
visch. naar cultuur en politieke ontwikkeling zijn zij
in de loop van de geschiedenis meer westers georiën
teerd geweest.
Hun Hussitieche protestantisme is al honderd jaar
ouder dan het Lutherse; tegen 1600 was Bohemen
bijna geheel protestants maar daarna werden zij
door het voor hen ongunstige verloop van de gods
dienstoorlog sedert 1620, definitief sedert 1648, aan
de contrareformatie prijsgegeven.
Wij als Nederlanders moeten nooit vergeten, dat
dezelfde vrede van Westfalen, van 1648, die on?
van de Spaanse Habsburgers bevrijdde en ons gods
dienstvrijheid schonk, hen aan de Oostenrijkse
Habsburgers uitleverde, die in korte tijd hun protes
tantisme met wrede hand nagenoeg uitroeiden.
In 1781 kregen de protestanten zeer beperkte, pas
in 1918 bij de stichting van de eerste republiek, vol
ledige vrijheid en gelijkstelling; en ook nu is de
beperkte vrijheid onder de communisten méér dan
ze ooit ten tijde van de Habsburgse overheersing
hadden.
Tn 1968 ontwikkelde zich een „marxisme met menselijk gelaat"
Het Tsjechische volk was diep gelukkig - bijna allen stonden
achter dit vernieuwde socialisme met nieuwe argumenten. F. Marek
had al eerder in die zin geschreven: het is onzin, zo vond hij, de
communistische ideologie te bouwen op protest tegen uitbuiting
van de arbeiders in het westen - het moet ons positief te doen zijn
om een communisme dat hoge menselijke hoedanigheden garan
deert: ontwikkeling, moraal, bezinning op de zin van het menselijke
leven, democratie en cultuur. Partijleider Dubcek zei: het is onzin
dat we alleen uit de zin van de Oktoberrevolutie zouden leven, wij
hebben onze eigen geschiedenis en veel goede mensen daarin.
Christenen en Marxisten vonden
elkaar. De jeugd, die altijd en overal
op vernieuwing uit is, deed enthou
siast mee. Thomas Masaryk, de grote
voorbereider en eerste president van
ie in 1918 gestichte republiek, kwam
opnieuw tot ere.
Het ingrijpen van de landen van
St Warschaupakt onder Russische
ding is daarentegen door allen er-
nen als een tegenbeweging, een
Itrarevolutie het voortgaan van
I revolutie naar meer menselijkheid,
lancipatie van ontrechten en verne
derden, werd verhinderd.
Waarom? De Russen zagen, (in Le-
inistische terminologie uitgedrukt)
de nieuwe ontwikkeling een anta-
onistische Widerspruch, zij vreesden
oor een teruggang naar een voor-
ommunistisch model. Inderdaad zat
er wel in, dat de partij van com-
junistisch tot sociaaldemocratisch
Feranderde. Maar de Tsjechen waren
net van plan uit het communisme te
tappen en tendenzen in die richting
verden door Dubcek en de zijnen
«et kracht onderdrukt.
Zij wilden niet terug bijvoorbeeld
aar het privaatbezit van de produk-
imiddelen (fabrieken en bedrijven),
ok wilden zij het moeilijke militaire
venwicht in Europa niet in gevaar
rengen door uit het pakt van War-
ïhau te treden.
De Russen waren bezorgd: zij za-
en in Dubcek niet een sterke leider:
ij kan wel zulke voornemens heb-
maar is hij in staat de ontwik-
eling in de hand te houden? Hij
ordt gedragen door een golf van
ïthousiasme, maar waar kan het
mslotte op uitlopen als die golf ster-
er is dan hijzelf?
MOTIEVEN
1 De Russische partij-orthodoxie
oelde de vernieuwing als een ideolo-
ische ketterij en nam daartegen har-
e maatregelen niet anders (elgen-
]k veel minder hard) dan drie
euwen eerder de Habsburgers samen
iet de r.k. kerk tegen de religieuze
etters waren opgetreden.
Het zou een strategisch gevaar
>r het Warschaupakt opleveren, als
CSSR geen betrouwbare bond-
loot meer zou zijn door innerlijke
eologische) en economische toena-
ring tot het Westen.
De federale opbouw: Tsjechië en
owakije in een federatief in plaats
een unitarisch verband, zou kun-
overslaan naar Rusland: op de
ikraïeme, de Baltische staten en
imige Aziatische republieken
irtegen moest aan het model van
eenheidsstaat met strakke centrale
iding worden vastgehouden.
- Jé.
De schrijver van dit arti
kel, prof. dr. A. J. Rasker te
Oegstgeest is hoogleraar aan
de faculteit der godgeleerd
heid van de Rijksuniversiteit
in Leiden. Hij bezocht van 29
december tot 9 januari de
Tsjechoslowaakse hoofdstad
Praag en de Moravische ste
den Vsetin en Valasske Me-
zirici.' Hij woonde in Vstin
ook een oecumenische dienst
bij.
Het Hitshuis in Praag, het centrum
tan het Tsjechische protestantisme.
Ook de Comeniusfaculteit is hier
gevestigd.
De ingang van de Huskapel in
Praag-Liben. Let op de kelk, het
symbool van het Tsjechische pro
testantisme: de lekenkelk
4. Mannen als Ulbricht en Gomoel-
ka waren stellig niet zonder vrees,
dat het lot van Novotny ook hen zou
treffen.
Zo was er een convergentie van mo
tieven, die leidden tot een ingrijpen
onder de naam van broederlijke hulp,
maar die door veel Tsjechen ervaren
werd als een herinnering aan de oc
cupatie onder Hitier.
AANVAARDING
Na de bitterheid van de diepe te
leurstelling („wij waren altijd goede
vrienden met de Russen") en nadat
Husak Dubcek van zijn plaats heeft
verdrongen, kom* men er geleidelijk
toe de tegenwoordige toestand te aan
vaarden. omdat elk streven naar een
alternatief tot grotere moeilijkheden
zou kunnen leiden.
Husak is onder Novotny elf jaar
gevangen geweest hij wil zeker
niet naar het Stalinisme terug, de re
habilitatie van de slachtoffers van
het Slansky-proces zet hij nog door.
Hij is een krachtige figuur, intelli
gent, een scherp analyticus, eerzuch
tig Men hoopt dat hij de zaak in de
hand houdt en niet verdrongen wordt
door radicalere figuren van links.
Men heeft verder hoop, dat hij als
een Kadar in Hongarije kan zijn:
eerst niet gewild, heeft Kadar in de
loop der jaren het land bepaald voor-
uitgebracht. tot zekere mate van wel
vaart en geleideliik aan enige vrijhe
den toegestaan. Men hoopt dat de
Russische machthebbers zijn rege
ringsvisie zullen accepteren dat ze
wat voorzichtig en toegevend zullen
zijn, zll het ook in geringe mate. 7.o
staan de meeste Masaryk-monumen-
ten er nog, die in de Novotnytijd
weggeruimd waren
De economie gaat nog slecht. Het
goede arbeidsethos tijdens Dubcek is
verdwenen. De prijzen zijn de laatste
jaren gestegen. De lonen ook wel.
Maar de waren zijn krap. Goedkoop
zijn alleen nog openbaar vervoer en
woningen gebleven.
Toch is er iets gebleven: een verin
nerlijking van het Tsjechische volk.
een sterke onderlinge verbondenheid,
ook al zijn de uiterlijke vormen daar
van voor een deel verdwenen. De stu
denten houden zich stil. De officiële
contacten van christelijke en marxis
tische jeugd zijn verboden. Maar in
de harten blijft het ideaal dat ze in
1968 hebben zien wenken en dat is
een nationaal ideaal over alle schei
dingen heen: de geest van het oude
Hussitisme is weer opgeleefd.
Ten tijde van de „Praagse lente"
zijn veel christenen enthousiast lid
van de partij geworden. De christe
lijke jeugdorganisaties hadden offi
cieel contact en samenwerking met
de marxistische zo was er meer.
De dialoog tussen christenen en mar
xisten, die sedert 1963 op universitair
niveau gevoerd werd, vond ten tijde
van Dubcek in het openbaar plaats
grote samenkomsten met 3.000 jonge
ren in de Fucika-hal duurden soms
van 's avonds acht tot 's nachts drie
uur. Onderwerpen van de dialoog
waren bijvoorbeeld: geloof en rede;
geschiedenis en openbaring: grondsla
gen van de moraal; schuld en lot;
vrijheid en verantwoordelijkheid;
christelijke hoop en humanistisch op
timisme.
Dat gebeurt nu niet meer. De filo
sofische faculteit in Praag, die cen
trum van de dialoog was, is opgehe
ven, en door een nieuw instituut met
nieuwbenoemde mensen vervangen.
Alle dialoog-filosofen zijn afgezet.
Motief: de dialoog verslapt het mar
xistische bewustzijn, ze onderstelt
ideologische coëxistentie en dat is een
even groot, gevaar als men driehon
derd jaar geleden de coëxistentie van
katholieken en protestanten vond.
RESPECT
Toch is te hopen, dat de dialoog
weer op zang kan komen De basis
van de dialoog is: wederzijds respect
het gaat er niet om marxisten tot
christenen te maken en christenen tot
marxisten, maar om naar elkaar te
luisteren en in de ontmoeting eigen
tekortkomingen in te zien. Marxisten
ontdekken dan: wij bestaan als ideo
logie nog maar 120 jaar, als politieke
macht nog maar 50 jaar we heb
ben in die korte tijd van strijd en
opbóuw te weinig kunnen denken
over vragen aangaande de zin van
het menselijke leven, de grondslagen
van de moraal, dus over anthropolo
gic en ethiek, vragen naar menselijk
heid, gerechtigheid, waarachtigheid.
De christenen hebben daarover
eeuwenlang nagedacht en het is de
moeite waard daarvan kermis te ne
men. Grote denkers als Augustinus
en Pascal hebben ook ons nog wat te
zeggen, en de bijbel is een boek dat
iedere marxist moet kennen, zal hij
niet armer zijn dan alle andere men
sen.
Christenen zagen in: de tekortko
mingen van introverte, piëtistische
vroomheid (opium van het volk) en
hoe verkeerd het geweest is dat het
Prof. en mevrouw Hromadka
BERLIJN De verkeersbe-
lemmeringen, die Oost-Duitsland
op de wegen tussen West-Duits-
land en West-Berelijn veroor
zaakt, hebben een ernstige om
vang aangenomen. Aan de Ber-
lijnse grensposten stonden gis
termiddag onafzienbare rijen
vrachtauto's, waarvan de voorste
al langer dan 14 uur op doorla
ting wachtten.
De nu al drie dagen durende Oost-
duitse actie waarschijnlijk uit pro
test tegen de vergadering van West-
duitse liberale parlementsleden in
West-Berlijn en de bezoeken van
bondspresident Heinemann en bonds
kanselier Brandt hebben scherpe
protesten uitgelokt.
De fractieleiders van de FDP in
Bonn. wier vergadering in West-Ber
lijn de vermoedelijke oorzaak van
de moeilijkheden is. hebben op die
bijeenkomst de westerse bondgenoten
verzocht voor een ongehinderd ver-
1,5 mil joen kinderen
op de lagere school
DEN HAAG Begin vorig jaar
cntvingen bijna 1,5 miljoen leerlingen
gewoon lager onderwijs.
Door een kleine toeneming van het
aantal leerkrachten daalde het ge
middelde aantal leerlingen per onder
wijzer van 31,0 tot 30.3.
Dit blijkt uit de statistiek van hel
gewoon lager onderwijs, die het CBS
onlangs heeft gepubliceerd.
Uit deze gegevens kan eveneens
worden afgelezen dat 56 procent van
de leerlingen na het glo algemeen
voortgezet onderwijs gingen volgen
en 42 procent beroepsonderwijs.
keer van en naar West-Berlijn te
zorgen.
De christen-democraten dienden in
de bondsdag een motie in, waarin
wordt gezegd dat de belemmeringen
in strijd zijn met de geest van ont
spanning en normalisering. Zij willen
een veroordeling door het parlement
van de door Oost-Duitsland veroor
zaakte moeilijkheden.
Minister Scheel van Buitenlandse
zaken noemde de Oostduitse maatre
gelen een doorkruising van de vier-
mogendhedenbesprekingen over Ber
lijn.
Majoor Jhr. A. W. Snoeck is met in
gang van 1 februari benoemd tot
adjudant van de Koningin.
Ook boeken en platen moeten in wet
Een van de laatste foto's van Hro
madka (overleden op 26-12-69
de kerken de eeuwen door vaak te
veel om macht en aanzien te doen
was we moeten weer leren dienen
de kerk te zijn en we kunnen ons
daarin oefenen in de tegenwoordige
situatie.
,Zo kunnen marxisten en christenen
béide in deze ontmoeting tot Inkeer
komen, tot zelfcorrectie, en zij ont
dekken dan ook de mogelijkheid om
zich samen in te zetten voor de toe
komst van da mensheid.
Uit deze kring is het bekende boek
van Gardavsky: Nog is God niet
dood. Het boek van Machovec over de
zin van het menselijke leven komt
over enkele maanden in het Duits uit,
zijn boek over Augustinus het vol
gend jaar; een boek over Jezus (zijn
laatste college-serie die zeer grote
aandacht trok) hopelijk een jaar la
ter. Ik kon sommige van mijn mar
xistische vrienden geen groter vreug
de bereiden dan door hun boeken te
geven als Miskottes „Als de goden
zwijgen" en Kraemers ..Godsdiensten
en culturen".
KERK INTERN
De meeste Tsjechen en Slowaken
horen nog bij een kerk, 70 i 80 pet.,
dat verschilt niet veel met de getallen
in ons land. Het aantal uittredingen
is gering. De grote protestantse ker
ken zijn de Tsjechoslowaakse kerk,
de Evangelische Kerk van de Tsje
chische broederen, en in Slowakije de
Lutherse; daarnaast zijn er kleinere
groepen als de Broeder-uniteit, de
Baptisten, p a. De grote meerderheid
van het volk is rooms-katholiek.
Sommige regelingen van controle
en toezicht worden weer strakker
toegepast, bijvoorbeeld het uitnodigen
van vreemde predikers. Het kerkbe-
7.oek is niet groo4, maar er zijn overal
trouwe kernen. Datzelfde geldt van de
catechisaties. In de week der gebe
den, daar wat vroeger gehouden dan
bij ons, preekte ik in een oecumeni
sche dienst in de Baptistenkerk op 5
januari de kerk was vol en het
viel op dat er betrekkelijk veel man
nen en jonge mensen waren. Ook in
andere kerkdiensten merkte ik dit op.
In de kerkelijke organisatie is het
een goede regel dat de voorzitter van
de kerkeraad niet de predikant maar
een ouderling is, met de titel Kurator.
Ook de voorzitter van de Synode van
de Kerk van de Tsjechische broede
ren is een niet-theoloog.
Er zijn aanwijzingen van groeiend
interesse voor wat de kerk te brengen
heeft, juist onder intellectuelen.
Oecumenische samenwerking met
de rooms-katholieken is er weinig.
Tijdens de Praagse lente was die er
meer, vooral onder progressieve jon
geren en intellectuelen, die ook zeer
in de nieuwe Nederlandse catechis
mus geïnteresseerd zijn. Maar de re
gering houdt het tegen, ze ziet «liet
graag blokvorming van de kerken.
Ofschoon de predikanten tot de
laagstbetaalden in de samenleving
behoren, hebben zowel de Comenius-
als de Husfaculteit nog genoeg stu
denten, ook wel uit niet-christelijk
1. Het eerste dat wij voor onze Tsjechische vrienden kunnen doen
is: met hen meeleven. Maar we moeten hun niet onze levensstijl aan
prijzen. hen niet tot innerlijke emigratie verleiden. Veeleer hebben
wij reden, hun trouw aan eigen vaderland en volk, hun volharding
te respecteren en te eren.
2. Zij van hun kant hunkeren ook niet naar de voordelen van het
westerse leven. Al verlangen zij naar vrijheden die zij nu ontberen
zoals reismogelijkheden naar het westen, boeken en tijdschriften
uit het westen, zij zien ook de schaduwzijden. Zij zien ook achter
onze welvaart de wreedheden in Vietnam, de uitbuiting in Latijns-
Amerika en Afrika, nachtzijden van onze welvaart. Hun kritiek op
ons is niet minder ernstig dan die op de partij orthodoxie in Rusland
en de DDR. Zo is hun positie, tussen Oost en West. Dit moeten wij
respecteren.
3. Wij moeten bedenken, dat de spanningen die er intern zijn,
de druk en krampachtigheid, alleen te verlichten zijn als de externe
spanningen tussen Oost en West minder worden.'Daartoe kunnen wij
meewerken, als wij tot vreedzame coëxistentie bereid zijn, als wij
begr\jpen dat een Europese veiligheidsconferentie beter zal zijn dan
een voortdurende versterking van de NAVO en het pakt van
Warschau.
DEN HAAG Het Consu
menten Contact Orgaan en de
Consumentenbond hebben in een
commentaar op de voorgestelde
wet tot best rij ding van agressieve
verkoopmethoden verklaard ver
heugd te zijn, dat dit voorstel er
nu is.
Het heeft lang geduurd, voordat de
regering met een wetsvoorstel kwam,
milieu. De katholieken hebben een
faculteit in Olomouc.
LIBUSE
In het Nationaaltheater woonde ik
1 januari een uitvoering van de opera
Libuse bij in 1868 door Smetana
speciaal voor de opening van het
theater gecomponeerd en sindsdien
jaarlijks uitgevoerd.
Libuse was de eerste, legendari
sche koningin van Bohemen, stam
moeder van het vorstengeslacht der
Premysliden, waartoe ook Wenzel de
heilige (overleden 929) behoorde. De
opera speelt in het eind van de ne
gende eeuw.
Aén het eind voorzegt de vorstin in
een profetische verrukking de toe
komstige roem van haar volk. In haar
visioen staan grote helden op als Ja-
roslav van Sternberg, die de overval
van de Tataren weerstond; Karei IV
die dc Tsjechen hun eigen cultuur
aan eigen dis gaf; de Hussieten; Jiri
van Podebrad, dc vredeskoning. Zij
besluit met een voorspelling van de
onsterfelijkheid van het Tsjechische
volk. Dit gedeelte wordt dikwijls
staande aangehoord en gevolgd door
een geweldige ovatie. Door Hitler was
deze opera verboden, maar- in tijden
van nood gaat er altijd een grote in
spiratie van uit, ook nu.
Onze verantwoordelijkheid jegens
hen bestaat uit:
zegt het CCO, maar het verheugt de
ze organisaties, dat het voorstel ver
der gaat dan het SER-advies van
1968. Dit geldt met name voor het
vergunningenstelsel voor. colporteun
en de afkoelingsperiode van 6 dagen.
Klachten
Boeken en grammofoonplaten zul
len buiten de werking van de voorge
stelde wet vallen en het CCO tekent
hierbij aan, dat er bijzonder veel
klachten worden ontvangen juist over
colportage in boeken en platen.
Waarschijnlijk zal ook colportage
in schriftelijke cursussen niet onder
de wet vallen omdat dit weer in
strijd zou zijn met de vrijheid van
onderwijs. Het CCO is echter van 1
mening dat ook deze cursussen een
puur commerciële activiteit zijn.
waarvan de consument de dupe kan
worden.
De voorgestelde manier om een
koop weer ongedaan te maken, name-
lijk via het deurwaardersexploit,
vindt het CCO niet erg gelukkig. De
gewone bewijsvoering, bijvoorbeeld
het afschrift van een aangetekende
brief, vindt het CGO meer aan te be
velen, omdat dit eenvoudiger zou zijn.
Enigszins argwanend staat het CCO
tegenover het stelsel van vergunnin
gen, omdat de ervaring met de wet
op het afbetalingsstelsel heeft ge
leerd, dat van de mogelijkheid om
iemand zijn vergunning te ontnemen,
weinig gebruik wordt gemaakt, ook al
bestaat daartoe aanleiding.
DEN HAAG Een werkgever die
gebruik maakt van arbeidskrachten
die hem door een koppelbaas of uit
zendbureau ter beschikking zijn ge
steld zal in de toekómst hoofdelijk
aansprakelijk blijven voor de sociale
verzekeringspremie, indien die kop
pelbaas of dat uitzendbureau niet in
het bezit Is van een vergunning van
de minister van sociale zaken en
vol ksgezondheid.
Het wetsontwerp tot wijziging van
de coördinatiewet sociale verzekering,
dat gisteren door de ministerraad
werd goedgekeurd, zal binnenkort
worden ingediend.
Naar de mening van premier De
Jong. die dit na afloop van de vrij
dagzitting van het kabinet openbaar
maakte, zal de werkgever die ar
beidskrachten van een koppelbaas o£
van een uitzendbureau betrekt er dus
goed aan oocn te zijner tijd te infor
meren naar de vereiste vergunning.
Geen volksstemming,
ze<rt VN-commissie
O
NEW YORK De V.N.-commissie
voor Zuid-West-Afrika heeft ver
klaard dat Zuid-frika niet het recht
heeft voor te stellen in „Namibië"
de naam die men in VN-kringen ge-
MMBÉMn f
4. Wij kunnen hen bezoeken. Niet alleen maar als toeristen die
deviezen opbrengen maar als christenen, bereid tot de dienst der
verzoening, waarvoor ook de in Praag 12 jaar geleden opgerichte
christelijke Vredesconferentie, die nu helaas in een crisis verkeert,
altijd heeft willen werken. We kunnen ook helpen door hun goede bruikt voor Zuid-West-Afrika
theologische boeken te geven aan christenen en marxisten; en volkstemming te houden
door b.v. steun te geven aan de S.O.S.-dorpen, die nu in Tsjecho-
slowakije ook bestaan, een vorm van particulier initiatief in sociaal
vierk die is toegestaan en zeer goed werk doet. Ik ben graag bereid
daar desgewenst advies of inlichtingen over te geven.
A. J. RASKER
Volgens de commissie heeft het
Zuid a frik a an se voorstel ten doel
„verwarring en twijfel te zaaien ten
aanzien van de wettigheid van de
VN-aetie* met betrekking tot
Namibië".
