Johs Tenmann:
Schaatsen is een circus
Dag Fornaess doet aan face-
VRIJDAG 22 JANUARI 1971
HAMAR De man achter het pure Noorse talent Dag Fornaess zoekt de publiciteit niet. Toch kent
ihs Tenmann, de 53-jarige gymnastiekleraar uit Hamar, 'zijn' Dag wellicht beter dan Fornaess zelf.
ij kan hem haarscherp analyseren, dank zij een jarenlange observatie van zijn pupil'.
[Vanaf zijn twaalfde levensjaar
Eft Fornaess intensief met Johs
nmann te maken gehad. Aanvan-
ijk was hij zijn leraar op de mid-
bare school in Hamar, later werd
nmann zijn persoonlijke trainer,
in de jaren voor dat intensieve
itact was Dag Fornaess ook geen
bekende voor Johs Tenmann, Om-
iedereen in het schaatsstadje Ha-
r altijd alles van iedereen weet. In
i flat in Hamar begint Johs Ten-
nn aan zijn boeiend schaatsrelaas,
visie op de schaatssport in het
emeen en op het fenomeen Dag,
■naess in het bijzonder. De boeken-
t achter het grillig gevormde ge-
t van de Noor verraadt een schat
sportliteratuur. Johs Tenmann
>ft de sport tot wetenschap verhe-
>hs Tenmanns komst in de schaats-
rt is louter toeval geweest. Hij
ïdde zijn capaciteiten als trainer
«namelijk aan voor zijn grote lief
de skisport. Daarnaast was en is
een verwoed tennisser. In de zo-
rmaanden treedt hij op als
rdinator voor de tennistrainers in
irwegen. Zeven jaar geleden, in
4, kwam Hamar zonder schaats-
ner te zitten. Voor de ijsvere-
ing, die een grote reoutatie heeft,
dat weinig minder dan een ramp.
clubs immers nemen in de con-
latie van de Noorse schaatsbond
belangrijke plaats in en hun in-
:d is groter naarmate de prestaties
hun leden beter zijn. Johs Ten-
in: „Ik werd gevraagd om de trai-
op mij te nemen. Ik heb er aan-
kelijk maar wat om gelachen,
aatsen had nauwelijks mijn inte-
e. Na lang aandringen heb ik de
aging want dat was het Voor
toch maar aangenomen. En
rmate ik mij in deze sport ver-
te, raakte ik meer geïnteresseerd,
tijn veel elementen in deze sport,
voor mij razend interessant zijn
klassementsrijder moet zowel
sprint kunnen rijden als een tien
meter. Dat maakt het topschaat-
tot een uiterst gecompliceerde be-
eid.
■fe Troeven
ibtrainer Johs Tenmann kreeg
troeven in de schoot geworpen:
iter Johan Lind en... Dag For-
Geen van beiden had tot op
moment internationale of zelfs
Sr nationale aandacht getrokken.
•Vv bleek de aanleg van vooral For
ss voor het schaatsen al op heel
dlge leeftijd. Tenmann: „Dag
laess is op zijn twaalfde wat
r serieus aan schaatsen gaan
1. Dat is niets bijzonders, want
doen alle jongens hier in Hamar.
af het begin was het duidelijk
hij buitengewoon veel talent had
om in sport te kunnen uitblinken. Om
bij het schaatsen te blijven: als jon
gen al was hij zijn leeftijdgenoten
ver vooruit. Als vijftienjarige reali
seerde hij al een tijd van 43.5 seconde
op de 500 meter en dat met een paar
schoenen die hem drie maten te groot
waren. Ik weet het nog precies. Hij
had toen schoenen aan met maat 44,
terwijl hij nu 41 krijgt aangemeten
Dat Fornaess is geen eenzijdig
sportman. Hij blinkt in meer sporten
uit. Johs Tenmann: „De begaafdheid
van Fornaess in de sport maakte de
keuze moeilijk voor hem. Hij was
naast een goed schaatser ook een ex
cellent voetballer, atleet, handballer
en basketballer. Dag Fornaess dankt
dat voor een belangrijk deel aan zijn
unieke lichaamsbouw, hij lijkt ge
schapen te zijn voor de sport. Hij kan
razendsnel reageren en de coördinatie
tussen zijn spieren en zijn hersens is
buitengewoon. Zijn balgevoel maakt
dat hij in alle balsporten uitstekend
uit de voeten kan. Zelfs tennissen
gaat hem zeer goed af. De vraag was
destijds alleen of schaatsen hem zo
veel zou fascineren, dat hij het zou
kunnen opbrengen om jaar-in-jaar-
uit die loodzware training te doen.
Hij koos toch voor het schaatsen.
Wellicht heeft die keuze te maken
met de traditie in deze stad, die hele
maal voor het schaatsen leeft. Ik ge
loof niet dat schaatsen op zich Dag
Fornaess zo erg veel interesseert Hij
wil winnen, de beste zijn en in welke
tak van sport dat gebeurt, kan hem
niet zoveel schelen. Na Sapporo, waar
de Olympische Winterspelen worden
gehouden, zal hij stoppen. Maar net
als in de sport, zal hij ook daarbuiten
carrière maken. Niet omdat hij een
„Streber" is, maar eenvoudig omdat
hij goed wil verdienen om gemakke
lijk te kunnen leven."
Relativeren
Johs Tenmann, de outsider, die on
danks zijn 53 levensjaren pas zeven
jaar schaatstrainer is, weet als geen
ander deze sport te relativeren.
„Schaatsen is een cirkus. Het wordt
zo enorm overdreven. Maar als je de
ze sport nu eens goed gaat beschou
wen, hoe goed zijn de resultaten dan
eigenlijk? Hoeveel mensen zijn er in
de wereld, die ernst maken van de
schaatssport? In Nederland misschien
100, in Noorwegen zonder het pre
cies te weten 50 tot 100. De Russen
geven een aantal van 300.000 op,
maar ik geloof dat officiële cijfer
niet Ik heb met Russische trainers
gesproken en daaruit blijkt dat het er
hooguit 50 zijn. Er zijn daar meer
trainers dan rijders. Duitsland telt
nog geen tien toprijders en dan zijn er
nog wat Zwitsers, Oostenrijkers,
Amerikanen, Fransen, Italianen en
Finnen. Je moet het wel in verhou
ding zien. Als je de zwemsport volgt
dan weet je dat bij elke grote mee
ting de wereldrecords als rijpe appe
len van de boom vallen. Dat betekent
dat het zwemmen ten opzichte van
andere sporten onderontwikkeld is.
Het schaatsen ligt ongeveer in het
zelfde vlak. Dat er minder records
worden gebroken komt omdat er
naast de atleet zelf, nog zoveel facto
ren meespelen als de conditie van het
ijs en het vochtigheidsgehalte van de
lucht Ik persoonlijk vind wielrennen,
dat qua beweging wel wat met
schaatsen gemeen heeft, een veel gro
tere sport. Ik weet dat er mensen
zijn. die sterven aan overmatig do-
pinggebruik, ik weet ook dat er
enorm veel wordt gezwendeld in de
wielrennerij, maar desondanks moe
ten degenen, die in de Tour de France
aan de top staan, fantastische sport
mensen zijn."
•fe Leermeester
Fornaess* leermeester ziet de toe
schouwersaantallen op de ijspistes
angstig dalen. „Het komt voorname
lijk door de televisie. De mensen
krijgen Verkerk, Schenk, Fornaess en
al die anderen in de huiskamer ge
bracht. Je hoeft er. niet meer voor in
de rij te staan. En bij ons spreken
uiteraard ook de mindere prestaties
met. Wij missen bovendien een man
als Anton Huiskes of Leen Pfrommer.
Die maken van het schaatsen od 6"
piste een show. Op zich vind ik he'
niet 7jo ocxaxrgrijk wie er od het iis
**aat te coachen. Het aangeven van
het schema kan iedereen. Maar Huis
kes en ook Pfrommer weten er meer
van te maken. Eigenlijk is het stom
vervelend een schaatser 25 rondjes te
zien draaien op een 10.000 meter.
Maar die vingers van de coach langs
de kant maken het voor het grote
publiek interessant. De kunst is om je
in de competitie in te leven. Pfrom
mer en Huiskes zijn de enigen ter
wereld, die dat klaar spelen. Leen
Pfrommer in een echte wedstrijd te
observeren is een belevenis.
De constellatie van de Noorse
schaatsenrijder maakt het onmogelijk
om te werken volgens het Neder
landse systeem. Na Aage Johansen.
die in conflict kwam met Tenmann,
heeft Noorwegen geen centrale coach
meer gehad. Tor Berg, de man, die
vorig jaar aan het roer stond, kreeg
te veel tegenwerking om werkelijk
als hoofdcoach te kunnen fungeren
Nu maakt een trainersraad van el
kaar fel-beconcurrerende trainers de
dienst uit. De een wil geen adviezen
aannemen van de ander en het ge
volg is dat niemand voldoende ver
trouwen geniet van de andere top-
trainers om hoofdtrainers te zijn. Johs
Tenmann: „Er zijn natuurlijk te veel
mensen in die trainersraad. Maar
niemand van ons is goed genoeg om
de baas te zijn. Niemand van ons
moet ook die centrale coach zijn. Het
moet een buitenstaander worden. Het
is moeilijk om iemand, die je twee,
drie of vier jaar hebt getraind, los te
laten. Als je iemand erg ver hebt ge
bracht, wil je ook de bekroning. Dan
wil je hem zover brengen als hij kan
komen. Wat heb ik eraan als er in
Oslo een man achter het bureau zit,
die de oefenstof of de algemene lijn
voor de training van Dag Fornaess
uitstippelt. Ik ben vier of vijf keer
per week met Fornaess bezig. Ik be
studeer zijn techniek en breng, waar
nodig, verbeteringen aan. In al die
jaren heb ik geleerd hem psycholo
gisch te doorgronden. Zijn program
ma wordt van dag tot dag bekeken.
Hoe kan iemand anders op afstand
nu beoordelen wat goed of wat
fout is voor Fornaess. Als de bond
iemand zou aanwijzen, die het grote
programma moet uitstippelen, zou ik
toch mijn eigen lijn aanhouden. Het
is de vreugde van de trainer iemand
te brengen, die op zijn manier een
grote wordt. Wij hebben op dit mo
ment niemand die de capaciteiten
heeft om hoofdtrainer te zijn. En ik
ben niet de enige, die er zo over
denkt."
•fc Systeem
In de trainersraad is dit punt uite
raard meermalen besproken. De No-
Johs Tenmann, de man achter Fornaess
ren zijn het er wel over eens dat er
in de toekomst iets anders moet ko
men. Tenmann: „Toch geloof ik in
het systeem dat wij nu hebben. De
rivaliteit tussen de toptrainers stimu
leert de prestatie. De andere oplos
sing moet gezodht worden in de vol
gende generatie. Aan de sport-hoge-
school in Oslo zijn vijf leerlingen, die
schaatsen studeren, llvee van hen
wonen regelmatig de vergaderingen
van de trainersraad bij. Als het aan
mij ligt wordt Arne Lier, een van
hen, over een paar jaar hoofdtrainer.
Hij heeft er de capaciteiten voor.
Maar zover is het nog niet. Nu zullen
wij eerst zelf onze problemen moeten
oplossen. In de raad worden de alge
mene punten behandeld over de trai
ning. De details worden uit concur
rentie-overwegingen niet overge
bracht. Ieder van de trainers stippelt
een lijn uit. Welke lijn de juiste is,
weet ik niet. Ik geloof in de mijne,
JAMAR De triomf van Ard
snk in 1970, die tegelijk de
ng van Dag Fornaess inhield,
'"ft een louterende invloed uit-
fend op de man, die dit
aikeinde als de grootste con-
ent moet worden gezien voor
Nederlandse toppers. Door
lederlaag heeft hij geleerd te
-tiveren. Boven de benen, die
veelde van een Noorse, een
)pese en een wereldtitel in
niet bleken te kunnen dra-
verrees een nieuwe For-
s. De Dag Fornaess van dit
•en is gerijpter, bedachtza-
meer ervaren en daardoor
veel gevaarlijker dan de
jtman, die vorig jaar al zijn
klariteit in Noorwegen en
buiten verspeelde. Dag For-
js vat het zelf kernachtig sa-
in 'Ik ben een ander mens
prden.'
beeld dat het schaatspubliek
in Hamars beroemdste inwoner
gevormd, geeft niet de realiteit
Dag Fornaess, de 22-jarige
is geen stugge vedette, die lou-
alleen bijtende opmerkingen
[zijn tegenstanders maakt. Hij is
te niet lastig, hooguit voor zich-
Tohs Tenmann. zijn trainer, ka-
iseert hem zelfs als een uiterst
>are pupil. „Het beeld dat de
iwacht zich van hem heeft ge-
is vals. Misschien is Dag er
ik wel een beetie schuldig aan.
met hem allemaal wat te snel
In het seizoen 1967-'68 werd
<rs kampioen, op een moment
leenliik niemand in zijn kansen
1de. Vier weken later had hij
jog een Furope=e en een wereld-
Od zak. Dat al'es was voor Dag
jrolos'eve verandering. Hii kreeg
>t van de onbekende, d>e ntetse-
1e grote kampioen wordt. Pers,
en telev'c'e hadden uiteraard
belanvstelün0 voor hem. Zij
len b'i hem. d'kwiils od de ver-
ofenblikken. Dag gaf d^n kor-
antwoorden. Dat werd hpt be-
n het verkeerde beeld, dat h"
'ede gestalte gaf. Fornapss had
iicl meer voor zichzelf. Na zün
'en kwam de naslePD. Dp tplp-
tond roodgloeiend, de stortvloed
rieden hooDte zich on. Dag wil-
ailemaal 7e'f afhandelen. Het
ïpmpoi voor hem."
Reactie
Reactie kwam al heel snel daar-
Jnmann: „Dag wilde alleen zijn.
zo blijven. Ik heb de beste trainer,
die er is. Ik besef dat de anderen dat
ook van hun trainer zeggen, maar
daar heb ik niets mee te maken. Ik
wil Tenmann. Hem kan ik volledig
vertrouwen. Het Nederlandse systeem
vind ik gevaarlijk. Als je één man
aan de top hebt, houdt dat automa
tisch in, dat je de ideale man moet
hebben. In het Nederlandse geval is
dat voor zover ik het kan bekijken
ook inderdaad zo. Maar ik zou niet
weten welke trainer in Noorwegen
voor alle anderen acceptabel is."
Kritiek
Dag Fornaess in actie
Hij wilde even de tijd hebben om die
enorme verandering in zijn leven te
verwerken. Maar men gunde hem die
tijd niet. Hij werd lastig gevallen tot
in het oneindige toe. Na de toernooien
van het vorige seizoen is hij veran
derd. Ik onderscheid twee figuren
Fornaess. De ene zoals hij werkelijk
is met zijn verloofde Ingunn
Björnstad. een sympathieke jongen,
en de andere figuur zoals hij nog al
tijd bestaat in de verbeelding van an
deren. Een vals beeld, waarmee hij
leven moet."
Dag Fornaess is geschrokken van
dat beeld. Vriendelijker dan voorheen
staat hij de pers te woord. Hij ge
troost zich zelfs de moeite om te rei
zen, louter en alleen om de echte
Fornaess te tonen. Tenmann: „Dag
kreeg een uitnodiging van de Neder
landse televisie (AVRO-Sportpanora-
ma red.) midden in zijn voorberei
dingsperiode. Hij ging omdat hij dat
foutieve beeld van zichzelf wilde wij
zigen."
Dag Fornaess deelt de visie van
zijn trainer over de tijd na zijn
triomfjaar 1969. „Ik was jong en on
ervaren. Alles was nieuw en ver
schrikkelijk opwindend. Ik vond het
prachtig alles wat er om mij heen
gebeurde. Na zo'n seizoen als vorig
iaar ga je de dingen anders bekijken
Niet alleen de schaatssport, maar
mijn hele levensvisie is veranderd. Ik
zie dezelfde dingen als vroeger, maar
nu vanuit een andere positie. Vroeger
stond ik middenin het bos. Nu sla ik
op een heuvel, kan ik de dingen
overzien..'
Na het vorige seizoen ging het ge
rucht dat Dag Fornaess de schaats
sport vaarwel zou zeggen, dat hij zich
uitsluitend en alleen aan voetballen
zou wijden. Fornaess: „Dat is ver
keerd overgekomen. Ik heb inderdaad
gezegd dat ik zou gaan voetballen en
dat ik in het zomerseizoen geen con
ditietraining voor het schaatsen zou
doen. Maar dat impliceert niet. dat je
dan stopt. Er zijn een groot aantal
dingen, die mij aan deze sport bin
den. Ambitie is er een van. Je hebt
jarenlang zware trainingen gevolgd.
Je wilt er wat voor terugzien. Een
nieuw succesjaar bijvoorbeeld. Maar
denk niet dat schaatsen alles voor
mij betekent. Zolang ik met mijn
sport bezig ben. blijf ik geconcen
treerd. Maar als ik stop wordt het
schaatsen in de rangorde van alle fa
cetten van mijn leven volkomen on
belangrijk."
0 Populariteit
Fornaess hangt niet aan populari
teit. „Het betekent niets voor mij. Ik
wil alleen niet dat de mensen een
fout beeld van mij krijgen. Maar de
populariteit zelf is het eerste dat ik
wil opgeven. Ik ben niet afhankelijk
van anderen, alleen van mijzelf. Er is
van mij gezegd, dat ik een apart
mens ben. Ik ben individualist; ik
vertrouw op de eerste plaats op me
zelf Als ik als student in de wis
kunde een examen moet afleggen,
moet ik dat zelf doen. Voor de sport
geldt hetzelfde. Je kunt hooguit je
trainer vertrouwen. Tenmann en ik
vormen een twee-eenheid, een team.
Buiten de wedstrijden wil ik vriend
zijn met al mijn tegenstanders. Als
mens waardeer ik hen, als tegenstan
der zal ik tot het uiterste gaan om
hen te verslaan. De sportman Dag
Fornaess ziet zichzelf centraal in het
gevecht met zijn tegenstanders. De
mens Fornaess wil buiten de competi
tie één van hen zijn."
Dag Fornaess heeft de afgang van
het vorige seizoen volledig verwerkt.
„De overwinningen van Ard Schenk
heb ik leren accepteren. Het veroor
zaakte geen crisis bij mij. Als schaat
ser is het voor mij uitermate belang
rijk te winnen, maar een nederlaag
kan ik gemakkelijk aanvaarden."
Johs Tenmann: „Dag wist dat hij
verslagen was, maar niet vernederd.
Wat hij in Innsbruck op de 10.000
meter heeft laten zien, was wereld
klasse Hij wist toen dat hij er nog
altijd bijhoort."
Het Noorse trainingssysteem bevalt
Dag Fornaess best. „Van mij mag het
In de maanden voor het Europese
kampioenschap heeft Dag Fornaess
een storm van kritiek te verwerken
gekregen. Die storm brak los na zijn
weigering om in de landenwedstrijd
tegen Nederland te starten. Dag For
naess. gewend om zijn mond te roe
ren als er naar zijn mening onrecht
vaardig wordt gereageerd: „Er werd
verteld dat ik goed genoeg zou zijn
voor het team. Misschien is dat waar..
Maar Johs Tenmann en ik waren sa
men tot de conclusie gekomen dat ik
nog niet zover was. Doordat ik zo
lang ben doorgegaan met voetballen,
had ik een belangrijke achterstand op
de andere schaatsers. Zo'n achter
stand werk je niet in twee maanden
weg. Het verlangen van de bond om
mij in die landenwedstrijd te laten
rijden, was in dat licht bezien onre
delijk."
Die achterstand van Dag Fornaesa
had een reden. Johs Tenmann: „Dag
heeft geleerd van het vorige seizoen.
Toen was hij, omdat hij dat zelf wil
de, vroeg in vorm. Te vroeg naar la
ter bleek. Wij moesten daarom voor
dit seizoen wat anders doen. Dag ging
voetballen, voor zijn plezier en ook
om het schaatsen te vergeten. Om af
leiding te hebben. Naast zijn studie
had hij de voetbalsport. Hij kon
daardoor die andere sport even naar
de achtergrond dringen."
De te vroege vorm was niet de eni
ge reden van Dags matige titeltoer-
nooien. De tweede, wellicht belang
rijker reden, lag in de privé-sfeer.
Vader Fornaess was ernstig ziek, ver
keerde zelfs lange tijd in levensge
vaar. De ziekte van Fornaess' vader
is inmiddels genezen. De oud-wereld
kampioen heeft bovendien een heel
zomerseizoen zijn zinnen kunnen ver
zetten. Zijn niet imponerende ver
richtingen in het voorspel op de grote
toernooien bewijzen nog niet dat hij
afgeschreven moet worden voor de ti
tel. De stijgende lijn in zijn prestaties
hij werd afgelopen weekeinde heel
overtuigend Noors kampioen moet
ook door de Nederlanders worden ge
zien als een waarschuwende rode
draad. Johs Tenmann: „Vorig jaar
was Dag te vroeg in vorm. Hij was
niet meer „hongerig" toen het er echt
op aan kwam. Hier en daar hoor ie
dat de concurrentie bang is voor For
naess. Ze hebben reden om hem te
vrezen. Het is mijn taak hongerige
schaatsers te /naken. Hij is hongerig.
En een hongerige Fornaess is gevaar
lijk in een titeltoernooi."
Tor Berg in de zijne. Maar wij zijn
allemaal aan het gissen. Want nie
mand heeft in de schaatssport alle
grote vragen al opgelost In die ge
compliceerde sport ligt voor weten
schapsmensen nog een groot terrein
braak. Misschien dat de studenten
van de sport-hogeschool in Oslo een
aantal van deze vragen kunnen op
lossen. Ik weet dat de Russen in da*
opzicht al erg ver zijn. Verder dan
wie ook in Europa. Zij zijn alleen nog
aan het puzzelen hoe die veitworven
kennis in de oefenstof in te weven en
welke mensen geschikt zijn om ermee
te werken. Maar dat de Russen te
rugkomen, staat voor mij als een paal
boven water. De huidige generatie
klassementsrijders moet je afschrij
ven. Maar de volgende Russische ge
neratie zal beter zijn. In de sprint
hebben zij met Moeratow al succes
gehad. Dat moet een waarschuwing
zijn voor de andere landen om voor
uit te denken."
Johs Tenmann heeft behalve met
Fornaess en Lind nog te maken met
een groep minder begaafde schaatsers
van de club uit Hamar. Aan die
groep kan hij uiteraard niet zoveel
aandacht besteden als aan Fornaess
en Lind. Want naast dat trainer-
schap is hij nog leraar lichamelijk
opvoeding, doet hij nog werk voor de
Noordse tennisbond, bemoeit hij zich
nog met de skisport en speelt hij bo
vendien nog voor huisvader. „Ik pro
beer de minder begaafden zoveel mo
gelijk te helpen. Je mag iemand nooit
opgeven omdat hij niet van wereld
klasse is. Dat zou schande zijn. Het
uitoefenen van het vak als trainer, is
als een schaakspel, buitengewoon
boeiend. Als het lukt dan geeft dat
een speciaal soort van voldoening. Ik
krijg hetzelfde gevoel als een jongen
van 12 jaar een persoonlijk record
rijdt als wanneer Dag Fornaess mede
door mijn trainingsmethoden Wereld
kampioen wordt."
Wie op reis gaal,
neeml Norit mee
Waarom? Omdat
verandering van
voedsel of water
dikwijls maag-en
darmstoornis3en
veroorzaakt. Norit
helpt dan snel en
afdoend. Norit is
natuurlijk overal
verkrijgbaar maar
U vindt (bijvoor
beeld in het bui
tenland) mis
schien niet direct
de goede zaakl
Daarom altijd
Norit mee op reis!
Vraag Norit aan
Uw eigen apothe
ker of drogist.
AMSTERDAM Karei Deken,
Bert en Frans Schoofs, alsmede
bondscoach Tigerman en een nog na
der aan te wijzen speler uit de A-se-
lectie zijn door de financiële steun
van Delta-Lloyd in staat gesteld deel
te nemen aan de Wereldkampioen
schappen tafeltennis 1972. Deze wor
den in Tokio gehouden.
