Uakmanschap is Meesterschap en de Schoonheid van het eigen land
%d\f*
£ea>- dip Ceel'dat is d'r's'n keer zon niewenvehenghaidjcX^ Nj
'pró yROLSCHE JjIERBRO U. WE RIJN.V ENSCHEDE VxMlCHELS féct'L
NIEUWE IEIDSE COURANT
DONDERDAG 24 DECEMBER
'De strook Nederland ten Noorden van de lijn
over Zaandam en Pumerend en ten Zuiden
van Alkmaar, lussen Ifssehneer en Noordzee-
duinen, is een winderig waterrijk land van molens
en van polders, van ringvaarten en -dijken, van
lage stenen boerderijen met hoge piramide
daken en van huizen met houten gevels of gevel
toppen en genaaide houten wanden, geschilderd
in de Zaanse kleuren qroen en wit, van kleine
pittoreske dorpen en grote industrieën.
In de 13e eeuw was er nog niets anders dan
een smalle duinenstrook met hier en daar een
kerkdorp op lioge gronden, temidden van veel
water. Aan het einde van de 16e eeuw was er
door inpoldering van water land gemaakt, maar
Beemster en Schermer, Wormer en Heerhugo-
waard waren nog uitgestrekte meren.
Dank zij het genie van fan Adriaanszoon
Leeghwater. oorspronkelijk timmerman en mo
lenmaker en later ook uilvinder en ingenieur,
constructeur en waterbouwkundige, dijken
bouwer en architect, konden die meren in de
eerste helft van de 17e eeuw worden droogge
legd met behulp van per polders tienlallen
windmolens, door hem ontworpen.
Om op de bouwkosten te besparen koos hij de
binnenhui-constructie, voordeliger dan die van
de buitenkruier met zijn dure staart, maar
vermoeiender voor de molenaar. Bij het kruien
van de molen - het van stand doen veranderen
en naar de wind zetten van de kap met de
wieken - moet deze naar boven in de molen
klimmen, wat bij een buitenkruier niet nodig is.
De Schermer werd met 51 molens, die samen
per minuut 1000 kubieke meter water buiten
de dijken brachten, in vier jaar drooggemalen.
Ze hebben tot 1927 hun werk als poldermolen
gedaan. Toen werd, bij de overgang op machinale
bemaling, hel overgrote deel gesloopt. Van wat
overbleef staan er bij Schermerhorn nog zes, in
twee groeperingen van drie. een mooi gezicht,
die batterijen, die zoveel nuttig werk verrichtten.
De eerste Nederlandse poldermolen werd in
1326 gebouwd in Oterleek. Het was een wip
molen, slank en getailleerd, met een draaibaar
vierkant bovendeel op een piramidevormig on
derstuk. Buiten de Zaanse Schans staat er in
de kop van Noord-Holland nog maar één
molen van dit type, bij Obdam.
De eerste industriemolen werd in 1594 door de
boer Cornelis Corneliszoon van Uitgeest ont
worpen en gebouwd, nadat hij daarop in 1592
het octrooi van de Staten van Holland had
verkregen. Die houtzaagmolen. 'Het Juffertje',
stond op een driehoekig vlot en kruide op het
water. In 1596 werd de jongedame met vlot en
al naar Zaandam versleept. Uit deze molen
zijn de paltroks voortgekomen, die eveneens in
hun geheel worden gekruid, 'gekroden zegt men
in de Zaanstreek ook wel. Dit is mogelijk omdat
luin zware eikenhouten vloer op rollen rust.
die in een rolring zijn gevat. Die rolring op
zijn beurt ligt op de huivloer, ook van eiken
hout, waaronder de fundering, een ronde muur
van metselwerk. De pallrokmolen heeft twee
vleugels, door luifels overdekt. Met de zaag-
zolder van de molen vormen ze de zaagloods,
die van achteren open kan zijn zonder dal men
last van wind en regen heeft, omdat de molen
alljd met zijn voorkant op de wind staat. De
naam van deze onderkruier komt van het korte
bovenkleed met onder de gordel wijd uitstaande
slippen, dat door mannen werd gedragen in de
lijd toen de eerste molens werden gebouwd.
De bovenkruier is een Zaanse vinding. De
oudst-bekende, een buitenkruier, een houtzager,
is van 1604. Hij was de voorloper van alle
latere bovenkruiers, ook van de bovenkruiende
poldermolens.
De industriemolens, altjd buitenkruiers, waren
de luttele voorgangers van wat nu imposante
industrieën zjn, met een veel uitgebreider assor
timent dan dat van de molens.
Uit houtzaagmolens kwamen doorgaans onbe-
kante balken en delende huidige industrie
produceert deuren en vloeren, keukens en pot
loden en nog veel meer van hout. In de pelmolens
werden gerst en rjst van basten en vliezen
ontdaan; de oliemolens pletten en maalden,
ureven en persten kool- en Ijn-, raap- en hen
nepzaad en maakten aldus olie voor consumptie
en verlichting, voor verven en voor werktuigen;
andere molens vermaalden cacaobonen, weer
andere mosterdzaad en specerjen. Hun opvol
gers van vandaag leveren een omvangt jk gamma
van de meest uiteenlopende voedings- en genot
middelen, schildersbenodigdheden en andere
technische producten als instant-rijst en cereals,
sauzen, verpakte soepen, chocoladehagelslag
en biscuits, natuurlijke en synthetische verven
en margarine;
In het gebied, hierboven afgebeeld, hebben
vroeger meer dan 600 molens tegelijk gedraai d.
Het landschap werd er door beheerst, zoals nu
door hoogspanningsmasten - in schrille tegen
stelling tot de molens die zijn blijven staan -
waarschjnljk onontbeerlijk. De cartograaf
Michels heeft zich tot taak gesteld alle mar
kante elementen van het landschap van nu in
zjn kaarten te doen uitkomen. In deze kaart
liet lij die masten weg. Hij schreef te zijner
verontschuldiging:
'De Overheid wenst hel euvel der antenne
mastbossen op de daken van particulieren in
bebouwde kommen te bestrijden. Zij weegt daar
bij esthetische en economische belangen tegen
elkaar af. Overeenkomstige overwegingen heb
ben ondergetekende particulier ertoe bewogen,
de mastbossen die de Overheid in verbijsterend
tempo als 'hoogspanningsleidingen over onze
landschappen uitstrooit, binnen hel kaartbeeld
alvast onder de grond te werken.
De Zaanse Schans is een openluchtmuseum
waarin gewoond en gewerkt wordt. Het is nog '-QigpkctWêfS
steeds in opbouw. Typisch Zaanse huizen en
molens uit de gehele Zaanstreek, vaak in staat
van verval, zjn en worden er in hun geheel
of m grote delen vervoerd - neergezet en met
groot Vakmanschap perfect gerestaureerd. Als
U er toch komt, trek dan letterljk bj mosterd-
maker Bosman in 'De Huisman' aan de bel
en neem een potje echte Zaanse mosterd mee.
Om tenslotte op Leeghwater terug te komen, zjn
bouwmeesierschap blijkt uit het Raadhuis dat in
1630 naar zjn ontwerp gebouwd werd in de Rjp,
waar hj geboren is.
Vakmanschap is Meesterschap. Dat geldt voor de
Zaanse molenbouwers, dat geldt sinds 1615 voor de
brouwers van Grolsch, opvolgers van Peter Cuyper, die
iii1676Gildemeester werd van de brouwers in Groenlo.
Cjrolsch, ambachteljk gebrouwen bier, met een eigen
karakter en een bijzondere smaak en frisheid, bereikt
door een volkomen natiuirljk brouw- en rijpingsproces,
dat bijna vier maanden duurt.
Dank zj de natuurlijke houdbaarheid van Grolsch,
kan het kunstmatig houdbaar maken achterwege
bijven, waardoor alle goede eigenschappen van dit
bier worden behouden
Grolsch bier, vers bier,
in beugeljlessen
eninpjpjes. /M
Wilt U een reproductie van deze kaart, perfect gedrukt op luxe-ver gé-papier? (40,5 x 255 cm.)
Doe dan in een enveloppe een briefje met Uw naam en adres en de naam van de kaart: 'De Nekker molen'. Voeg daarbj 5 stukken
van Grolsch-etiketten, waarop de G van Grolsch voorkomt. Van hel etiketje van een beugelfes kunt de G zo afscheuren;
I van een pjpje waarin precies hetzelfde verse Grolsch) zult U het etiket eerst moeten afwenen. Bent U geen Groischdrinker
en niet van plan dat te worden, sluit dan in plaats van stukjes etiket 5 geldige niel-vaslgeplakte postzegels van 25 cent in
Plak de enveloppe dicht, frankeer met een postzegel van een kwartje en adresseer aan: Grófsch, Postbus 55, Enschede.
De kaart wordt U dan in een kartonnen kokertje franco thuis gestuurd. De kaarten van Zwolle, Twente, Westkapelle, Utrecht,
Amsterdam en Groningen zjn nog in beperkte mate verkrjgbaar. op dezelfde wijze te bestellen als die van DeNekker molen
