1
IWIJ ZIJN „STRALING-BEWUST"
'■rs
Aardbeving
was onthullend
door
Paul v. Langstraat
JONGSTE BOEK VAN
DR. P. J. BOUMAN: Voor en na de zondvloed
ZATERDAG SI OCTOBER t?7°
srstsn
n dt
Dit
32,50
i vsn[
•uitss
teurs
Den
chtes
Uitg.
I blz.,
Vijftien jaar geleden opperde dr. Alice Stewart van de Medische Faculteit in Oxford de
mogelijkheid dat bloedkanker (leukemie) bij kinderen onder de tien jaar kon ontstaan
doordat de moeder tijdens de zwangerschap radiologisch was onderzocht. Zij publiceerde
haar bevindingen in de Lancet (1956, 447) een toonaangevend Brits medisch tijdschrift. In
hetzelfde blad van december 1969, Cl356, meldt ze dat ze vijftien jaar lang alle gevallen
van jeugdkanker in Engeland heeft gevolgd. Een te publiceren analyse van de Oxford Sur
vey of Childhood Cancers beschrijft een mogelijk rechtstreeks verband tussen het risico
kanker te ontwikkelen na een verloskundig röntgenonderzoek en het aantal films dat bij dit
onderzoek gebruikt werd.
Dokter Stewart noemde in haar herhaalde publicaties ook cijfers: tachtig procent van de
moeders van 547 aan leukemie gestorven kinderen was tijdens de zwangerschap radiolo
gisch onderzocht- Veel Engelse ziekenhuizen staakten daarna deze methode van onderzoek
maar het bericht kwam ook in de lekenpers en verontrusting was allerwege het gevolg.
Wat is er waar van de gevaren verbonden aan ioniserende stralen? Kan een röntgenolo-
gisch thoraxonderzoek dat van tijd tot tijd bij de hele bevolking gedaan wordt, schade op
leveren? Hoe zit dat met werkende moeders die verplicht zijn aan keuringen deel te nemen
en in verwachting kunnen zijn?
door Jeanne de Vlieger
In ons land is de röntgenologische bekkenmeting niet
in zwang. Wij zijn een beetje zuiniger met straling. Het
komt sporadisch voor. alleen in uiterste gevallen als
artsen van twee kwaden het beste moeten kiezen. Bij
vrouwen in de vruchtbare levensjaren zal niet dan met
grote noodzaak een röntgenologisch buikonderzoek wor
den verricht in de periode tussen ovulatie en menstrua
tie.
Als een werkende vrouw vermoedt dat ze xi ver
wachting kan zijn, wat moet ze dan doen bij een radio
logisch onderzoek?, vroegen wij mejuffrouw E. B. H.
van Doornum, hoofd-radiologisch-laborante van de the
rapeutische afdeling van de Dr. Daniël den Hoed Kli
niek in Rotterdam.
„Dat moet ze in ieder geval meedelen. Het is zelfs zo
(wij gaan nog veel verder) als het kleine bekken in de
bundel stralen zit, dan maken wij een afspraak met de
vrouw in het eerste gedeelte van de menstruatie-cyclus,
dus voor de eisprong, zodat zwangerschap niet mogelijk
Aangezien er geen vrucht aanwezig is, kan er geen
schade toegebracht worden. In grote klinieken wordt
daar rekening mee gehouden. Wij in Nederland zijn
„stralingsbewust". Bij onderzoek van nieren, urineleider
of blaas worden de eierstokken individueel afgeschermd
■iet lood, evenals de testes van mannen. Daar hebben
Wij speciale hulpmiddelen voor".
Dr. H. A. van Geuns, directeur van het Consultatiebu
reau voor TBC-bestrijding in Rotterdam zegt dat de
gevaren van straling gelden voor de tijd dat de vrouw
niet weet, in verwachting te zijn. Iedere vrouw die
werkt (wat onderwijskeuringen betreft telt Rotterdam
18.000 personen van wie zeker de helft vrouwen) zal
zich ervan bewust moeten zijn, wat bij haar het laatste
röntgenologisch onderzoek is geweest en zal de tijd voor
afspraak moeten laten vallen in het eerste gedeelte van
haar cyclus.
Dr. Van Geuns: „Ik woonde pas een congres in Duits
land bij. Bij het onderwijs daar ontwikkelde zich een
„ziekte"; de röntgenofobie, dat is het bang zijn voor
stralen. In het Nederlands blad de Kleuterwereld ben ik
ingegaan op een ingezonden stuk over stralingsangst.
Bij een röntgenologisch thoraxonderzoek is de dosis op
de eventuele vrucht belangrijk kleiner dan 1 mrem".
De aarde heeft een natuurlijk stralingsniveau. Er zijn
«treken waar de bevolking ten gevolge van uranium- of
thoriumertsen in de bodem bloot staat aan een dosis
natuurlijke straling die twintig tot tachtig maal zo hoog
is als die voor de gemiddelde aardbewoner. Als men
bang is voor leukemie ten gevolge van bestraling, kan
men stellen dat het ongeveer even gevaarlijk is van
Edinburgh naar Aberdeen te verhuizen als zich twee
maal per jaar aan bevolkingsonderzoek van de thorax
ondertverpen.
Een jonge vrouw met een pasbegonnen zwangerschap
zou men dan ook een vakantie in de bergen moeten
afraden. Een verblijf van twee weken in een-bergstreek
waar de natuurlijke straling 200 mrem per jaar hoger
kan zijn dan in ons lage land met weinig radioactieve
gesteenten, zou evenveel risico's voor de jonge vrucht
kunnen inhouden als twintig schermbeeldfoto's van de
thorax der moeder.
Dit laatste stelt mevrouw dr. Z M. Nooteboom-Beek-
man, adviseuse voor de stralenbescherming van de Ge
neeskundige Hoofdinspectie vast. In de radiologie is het
voor zwangere vrouwen in ons land verboden radiolo
gische arbeid te verrichten.
De straling, uitgezonden door radio-actieve stoffen en
electrisch opgewekte ioniserende stralen is geen uit
vinding van de laatste jaren. Deze straling uit stoffen
werd in 1898 door Madame Curie ontdekt. In 1895 con
strueerde Wilhelm Röntgen een toestel, dat
röntgenstralen opwekt. Sedertdien worden zowel radium
als röntgenstralen in de geneeskunde bij onderzoek er.
behandeling toegepast. Als stralingsbron gebruikt men
of een röntgentoestel, dat straling produceert als hel
wordt ingeschakeld, of een hoeveelheid radioactieve stol
die doorlopend energierijke straling uitzendt.
Al spoedig ontdekte men dat er bij radiologen zweren
en huidtumoren ontstonden. Door de schade aan de
weefsels constateerde men dat bepaalde weefsels veel
gevoeliger zijn voor straling. In het algemeen is het zo.
dat wat zeer snel deelt (groeit), zeer gevoelig is voor
straling. Een embryo deelt zeer snel. De voornaamste
periode van het ontstaan der organen ligt bij het men
selijk embryo tussen de tweede en de zesde week na de
conceptie. Dit is de periode van de hoogste gevoeligheid
van het embryo, en niet alleen voor straling. „De moge
lijkheid bestaat dat bij embryo's een dosis in de orde
van 1 mrem verhoogde kans geeft op misvormingen'
aldus mevrouw dr. Nooteboom.
In ons land begint het bevolkingsonderzoek op vijf
tienjarige leeftijd. Een röntgen-onderzoek wordt uitge
voerd indien het te verwachten nut groter is dan het te
verwaahften risico. Men haalt er zoveel dingen uit: hart
afwijkingen, tumoren, tbc in een beginstadium. Waren
ze later ontdekt dan waren patiënten niet meer behan
delbaar. Het bevolkingsonderzoek afschaffen zou daar
om dwaasheid zijn. Het geeft geringe stralingsschade en
het redt mensenlevens.
Er is een Wet op het Bevolkingsonderzoek. Dat onder
zoek is bestemd voor al degenen die geen gelegenheid
hebben zich op een andere manier te laten onderzoeken.
Wordt een werknemer bij de PTT, bij het onderwijs, de
verpleging, grote ondernemingen, reeds radiologisch on
derzocht, dan is een bezoek aan Tuberova, Masro en hoe
het bevolkingsonderzoek dan ook mag heten in uw stad.
4 Alle personeelsleden die in aanraking zouden kunnen komen met
straling, dragen so'n „filmbadge". Om de veertien dagen wordt de
film verwisseld om, na ontwikkeling, te kunnen controleren In welke
mate de betrokkene straling heeft ondergaan. Foto boven de kop: De
laborante staat achter een loden scherm en bedient vandaar de scha-
keltafel. Door een loodglazen venster houdt zij het oog op de patiënt.
niet nodig. Dat staat trouwens op de oproepkaart ver
meld. Het bevolkingsonderzoek als geheel draagt nau
welijks bij aan genetische schade.
Radiologisch - personeel, dat „stralen-minded" is, is
er niet zo gelukkig mee om foto's of onderzoekingen te
doen als een radiologisch onderzoek pas gebeurd is.
„Liever ziet men dat recente foto's Opgevraagd worden,
maar het geheel weegt niet zwaar genoeg om er moei
lijkheden over te maken", zegt mejuffrouw Van Door
num. Wel is men bezig, met name in Amsterdam, om
bij het massa-röntgenonderzoek de datum en dosis van
de bestraling vast te leggen op een kaart die de Maat
schappij voor Geneeskunst verstrekt voor medisch ge
bruik. Bij jeugd-artsen is er grote aandacht voor de
vaccinatiekaart, er wordt genoteerd welke vaccinaties
en wanneer gegeven werden. Zo'n kaart zou de mens
z'n leven lang moeten begeleiden. Het is denkbaar dat
er op een moment ook een „stralingsdosiskaart" komt,
om bij het voorkomen van frequente keuringen doublu
res bij röntgenologisch onderzoek te voorkomen.
Op de Provinciale Gezondheidsdag 1962 die gewijd
werd aan de biologische gevolgen van straling en ra-
dioaktiviteit, zei drs. A. Somerwil dat in 1959 de radio
logen van de Ned. Ver. voor Radiologie (nog) afwijzend
stonden tegenover zo'n stralingskaart. Wel suggereerde
men op de Gezondheidsdag: „Doe meer met minder
stralen!" Daar wordt intussen aan gewerkt door fotofa
brikanten. Zij vervaardigen films die nog gevoeliger
zijn, waarmee men minder straling nodig heeft voor
dezelfde beeldzwarting.
Vraag aan mejuffrouw Van Doornum: „Zijn radiolo
gische laboranten niet bang om onvruchtbaar te wor
den?"
„De verantwoording over de leerlingen (ook leerling
verpleegsters hier in de Dr. Daniël Den Hoed-kliniek)
telt bijzonder zwaar. Er zijn voorschriften zodat zij
geen schade oplopen door onbekendheid met het mate
riaal. Het vasthouden van kinderen (die voor een foto
«komen) zal een radiologisch laborante nooit doen. Ze
kijkt wel uit! Dat wordt gevraagd aan een oudere
vrouw die niet meer vruchtbaar is, bijvoorbeeld de oma
van het kind. Er is bijzonder weinig schade bekend bij
radiologisch personeel. De afschermingsmaatregelen zijn
doorgetrokken tot in het belachelijke. Radiologisch per
soneel krijgt bij. huwelijk heel gezonde kinderen. U
kunt de handen van radiologen van nu bekijken!"
Straling en straling is niet gelijk. In de
röntgendiagnostiek werkt men met „zachte" straling. In
de radio-therapie werkt men met „harde" stralen. Een
loden schot, waarachter de schakeltafel staat, is vol
doende voor afscherming van het personeel tegen stra
ling bij dagnostiek (dat ziet u trouwens zelf bij het
bevolkingsonderzoek, de laborante kijkt door een lood
glazen raam en blijft achter het schot). Heeft de straling
een groter doordringend vermogen dan is een dikke
muur nodig om.de straling tegen te houden.
Die zijn er dan ook in de therapeutische ruimten van
de Daniël den Hoed kliniek, enorm dikke betonmuren
die vaak gebouwd zijn in de vorm van een labyrinth.
Bovendien zijn de toegangen tot de ruimten alle bevei
ligd. Zou men een hek of deur met verboden toegang
toch openen, dan gaat via een elctrische schakeling aan
die deur of dat hek het ^„gevaarlijke" toestel uit Het
personeel verlaat, nadat het toestel op de zieke plek bij
de patiënt is gericht de ruimte waarin bestraald wordt.
De laborante observeert de patiënt via een tv-monitor
en schakelt het toestel waarmee bestraald wordt in een
andere ruimte in.
De bestralingsdosis, die het personeel eventueel ont
vangt, is meetbaar. Het radiologisch personeel draagt
een filmbadge (zie foto). Deze fcvordt eens in de veertien
dagen verwisseld en ontwikkeld. Aan de hand van de
zwarting van het filmpje is vast te stellen hoe groot de
dosis is die de draagster heeft ontvangen. Heeft een
jeugdige leerling-verpleegster een zwart filmpje dan
wordt ze meteen onder handen genomen: Kind wat heb
jij uitgevoerd?
Het is zaak. de werking en het nut van zo'n filmbadge
duidelijk uiteen te zetten. Leerlingen beschouwen het
soms als een soort mascotte, maar het beschermt na
tuurlijk op generlei wijze!
Resumerend: er is althans in ons land geen
reden tot ongerustheid bij toepassing van
röntgenstralen. De schoenfluorscoop werd op een goed
moment verboden, want het ding was wellicht verkoop
bevorderend maar niet medisch verantwoord. De Hel-
derse huisarts die zijn dochter verbood zich voor een
sportkeuring te laten doorlichten, had zich beter kunnen
oriënteren. „Een huisarts weet ook niet alles!", zegt
mejuffrouw Van Doornum.
„Temperatuur kan veel gevaarlijker zijn dan straling
In Zweden heeft men gevonden dat de hoge tempera
tuur die de geslachtsdelen van Europese mannen onder
gaan vanwege hun manier van kleden, invloed heeft op
het aantal mutaties, met andere woorden op de toename
van het aantal onvolwaardige kinderen
Er is voor radiologische laboranten geen reden om
bang te zijn. Het is na een opleiding van drie jaar
(als je middelbaar onderwijs genoten hebt) een interes
sante baan die beslist ongevaarlijk is. Je hebt het ge
voel dat je bijdraagt tot de genezing van de mensheid".
Goede Vrijdag. 27 maart 1964,
eindigde voor de Amerikaanse staat
Alaska minder mooi dan hij was
begonnen. Laat in de middag werd
dit gebied getroffen door een aard
beving waarbij ruim 100 mensen
om het leven kwamen. Nog geen
dag later bevond zich onder de
reddingsploegen een team van vijf
sociologen afkomstig van de uni
versiteit van Ohio die een onder
zoek instelden naar de wijze waar
op de bevolking de gevolgen van
de ramp opving.
De bewoners zelf schreven hun
energiek gedrag toe aan de pio
niersgeest die nog cteeds zou heer
sen, maar de sociologen kwanten
tot de conclusie dat dat een mythe
was. Ofschoon zij inderdaad staal
tjes van heldhaftig optreden re
gistreerden, vertoonde de getroffen
bevolking niet meer opofferings
gezindheid dan van heit verwacht
zou mogen worden. Nadat het on
middellijke gevaar geweken was,
kwamen de individuele belangen
van de bevolking weer boven. On
dernemingen die eerst voorraden
en uitrusting gratis hadden ver
strekt, verwachtten al spoedig be
taling voor hun diensten, maar ook
de bevolking wilde hun overuren
betaald zien.
Een van de opmerkelijkste con
clusies van de vijf sociologen die
onlangs hun rapport publiceerden,
was dot in de eerste uren na de
ramp men deed waarvoor men op
geleid was. Dit klinkt mooi, maar
in de praktijk bleek dat dit zaken
waren die niet bet dringendst uil-
gevoerd behoefden te worden. Dr
politie regelde het ontwrichte ver
keer, de brandweer rukte uit op
zoek naar vuur en wegwerkers pro
beerden de verbindingen te her
stellen. Niemand scheen geneigd te
zijn nieuwe taken zoals het samen
stellen van reddingsploegen op zich
te nemen. Dit had tot gevolg dal
pas twaalf uur na de aardbeving dr
speurtocht naar gewonden op gang
kwam De behoefte om weer con
trole te krijgen over de natuurlijke
omgeving scheen voor de bevolking
belangrijker te zijn dan het zoe
ken van gewonden onder het puin.
Officieren van het Leger des Heils
hielpen bijvoorbeeld het eerste half
uur van de ramp de politie bij de
verkeersregeling.
De eerste reactie van de Eskimo's
in Anchorage, de getroffen hoofd
stad van Alaska, was een kerkdienst
houden terwijl de muren nog na
trilden. Deze aardbeving kwam de
kerkelijke leiders niet geheel on
gelegen zoals bleek uit de latere
toeloop naar de Russisch ortho
doxe kerk. het meest voorkomend
geloof onder de eskimo's van Alas
ka.
De vloedgolf die door de aard
beving werd opgewekt bracht een
dramatische scheiding teweeg tus
sen de Protestantse en de Russisch
Orthodoxe kerk. Het water spoelde
het lagergelegen Protestantse kerk
gebouw weg, maar spaarde de Rus
sische Orthodoxe. Ofschoon deze
kerk op een heuvel lag, zagen vele
gelovigen hier toch een wonder in.
Het was dan ook geen wonder dat
bij zoveel tegenslag de zending het
eskimodorp spoedig daarop ver
liet. Want reeds eerder was bij een
veel kleinere aardbeving de pro
testantse kerk ernstiger getroffen
dan de Russisch Orthodoxe.
Ofschoon de geologische dienst
van de Verenigde Staten had ge
waarschuwd voor mogelijke aard
verschuivingen cn dat ook inder
daad uitkwam, bleek men by de op
bouw van Anchorage toch niets ge-
leerd te hebben. Verplaatsing van
de zakenwijk werd te duur geacht.
Thans, zes jaar na de aardbeving ia
het verwoeste deel weer op de zelf
de plaats herbouwd.
Da komende kabinetsformatie,
ons aller gezondheid en de con
troverse Amerlka-Rusland zijn de
drie grote hoofdstukken in het
nieuws van deze week, dat overi
gens weer zo overvloedig
stroomde, dat we weer eena In
telegramstijl moeten vervallen.
POLITIEK Naar een kabinet
links van het midden, propageert
AKPA, dat ia Actie progressief
akkoord. Schmelzer: geen be
zwaar tegen Biesheuvel als pre
mier .(Geerteema: „Hij is niet de
eerst aangewezene..."). KVP:
naar een hogere kiesdrempel
(Schmelzer-Van Thiel tegen, Bies
heuvel gereserveerd). PvdA-PPR-
D'66: formateur direct kiezen. AR
commissie: rapport over abortus,
pornografie, homofilie. Kamer:
verzet te verwachten tegen wie-
beltax. Weer wijziging In voor
stellen voor de gemeentelijke be
lastingen. Plan om rente te hef
fen op belastingschuld.
GEZAG Haagse politie eist
onderzoek naar beleid, gezien de
vele slachtoffers onder politie
mannen. Regering wil politie
meer dan de f 400 extra betalen.
Dienstplichtigen krijgen de 400.
GEZONDHEID Specialisten
tegen een algemene volksverze
kering. Farmaceuten beloven
nieuwe geneesmiddelen en bel
pleiten groter openheid tegenover
de patiënt. Insecticiden zijn niet
zo schadelijk voor de mens, zegt
Shell-bedrijfsarta. Proces In Kleef
tegen de Rijnwatervervuilers. On
gerustheid over de vuile zee. Ge
vaarlijk drinkwater in Seraing
(België, aan de Maas).
STUDENTEN Voorkeur voor
VVD en D'66. Bijzondere univer
siteiten zeer links. Weinig stu
denten uit arbeideregezinnen, een
derde zonder levensovertuiging.
Sociale faculteiten luiden de
noodklok: geen geld en man
kracht om de toevloed van stu
denten te verwerken.
Gematigd optimisme van Lun«
over Nabije Oosten.
Verder in het buitenland: so
cialist Allende president van Chi
li. Nobelprijzen voor twee atoom
geleerden en een biochemicus.
Botsing van tankers voor Engelse
zuidkust met dreigende olieramp.
Conservatieve premier Heath be
looft Britse volk magere jaren.
VN-veroordeling van kolonialisme
en apartheid. Over 30 jaar ver
dubbeling van de wereldbevol
king.
Het jongste boek van prof. dr.
P. J. Bouman: Voor en na de zond
vloed (uitg. Arbeiderspers, Amster
dam, 133 blz., ƒ9,50) heb ik, hoe
wel ik iets anders had moeten doen,
in één ruk uitgelezen. Niet door een
bijzondere stijl of vanwege opval
lende literaire kwaliteiten, maar door
de rijpheid en openheid van geest
van de auteur en zijn grote, bezon
ken en verwerkte geleerdheid. Ook
de opzet van het werk heeft hierbij
meegespeeld.
Met de zondvloed bedoelt hij de Tweede
Wereldoorlog (die met meer recht
Wéreldoorlog genoemd kan worden dan de
eerste); het boek gaat over doorleefde ge
schiedenis en zo brengt de schrijver wel
bewust een autobiografisch element in zijn
werk aan.
Dr. Bouman is zich als historicus ervan
bewust, dat de eigen levensgeschiedenis
het beeld dat men zich van- de contempo
raine historie vormt mede bepaalt. Daarom
wisselen gewoon gedrukte beschouwingen
over wat sinds 1914 over ons gekomen is
af met cursief gedrukte passages, waarin
de auteur kort en sober zijn eigen levens
loop vertelt. Aanleiding hiertoe kan ge
weest zijn dat hij november 1967 zijn
ambt als hoogleraar te Groningen had
neergelegd en geneigd was terug te blik
ken op het stuk geschiedenis waarbij hij
lijfelijk en mentaal betrokken was geweest
Het resultaat is zoals gezegd een bijzon
der boeiend boek. met een originele opzet
en een evenwichtige compositie. Op bl 68
noemt de schrijver als kenmerk van zijn
jongste pennevrucht „het heen en weer
spelen tussen het algemene en het per
soonlijke
Mag ik me hier een kleine uitweiding
veroorloven? In zuiver wetenschappelijke
werken doet men zich alleen voor als
brein; het persoonlijke en subjectieve
wordt met zorg buiten de lijst gehouden
Maar volstrekte objectiviteit Is een utopie
Onlangs las Ik ergens dat geleerden onder
elkaar jaloerser zijn dan kunstenaars. Zou
dat niet komen door de frustratie vanwege
dat krampachtige streven naar objectivi
teit?
door dr. C. Rijnsdorp
Bouman heeft ingezien dat het veel 'we
tenschappelijker' is de onomstotelijke
waarheid te erkennen dat de geleerde een
brein heeft maar geen brein is. In diezelfde
lijn ligt zijn rekenen met het irrationele. De
fanatieke rationalist sluit alle irrationaliteit
buiten (of verbeeldt zich dat te doen)
Maar hij die niet alleen geleerd is maai
ook wijs, is realist genoeg te weten welk
een machtige rol het affect, de impuls, het
vooroordeel, de persoonlijke aanleg en
smaak, de domheid, de frustratie, de jaloe
zie. het gestel, de tegenzin, de narigheid
enz. in de samenleving spelen, op kleine
schaal en grote schaal
Bouman gaat trouwens verder Als jonge
man had hij al groot respect gekoesterd
voor een oom, een arbeider en een van
Kuypers 'kleine luyden'. Deze man kocht
van zijn karig weekloon boeken en was
geabonneerd op de Handelingen van de
Tweede Kamer. De neef peilde achter deze
intellectuele belangstelling een geloofshou
ding die hij wei niet oeelde. maar toch
respecteerde
Die stap die bij het nadenken over het
irrationele voert tot de schrik voor het
demonische, lag in de laatste jaren van de
oorlog en onmiddellijk daarna voor de
hand. De gedachtenwereld van het Nieuwe
Testament maakte diepe indruk op dr. Bou
man en zo voegde hij zich in 1946 bij de
Nederlandse Hervormde Kerk
Bouman deelt niet mee in religieuze ter
men. maar met een voorzichtige aanduiding
die niet wil afschrikken en waarbij men het
essentiële tussen de regels door kan le
zen. Boeiend is ook te lezen over zijn
belangstelling voor de film, zoals die zich
heeft ontwikkeld tot een zelfstandig me
dium met een eigen beeldtaal. Dit heeft
invloed gehad op de conceptie van zijn zo
bekend geworden boeken Revolutie der
eenzamen en Vljfstromenland.
Terzijde wil ik hier opmerken dat het
maken van veel microfoon-programma's
langs een andere weg dus. tot verwante
resultaten kan leiden. In beide gevallen
richt men zich rechtstreeks tot de lezer-
les), wat een boeiender stijl oplevert dan
het doceren van brein tot brein. Het ge
schrevene krijgt zo een menselijk gezicht
en waarom zou dat in Boumans geval af
breuk doen aan de wetenschappelijke kwa
liteit?
Wat mi| ook bijzonder aanspreekt, is wat
de auteur van de beroemde Max Weber
(1864-1920), de 'professor voor de profes-
Dr. P. i. Bouman
soren, heeft geleerd, namelijk de opschor
ting van eigen waarde-oordelen. Reeds
Nietzsche in zijn tijd wees op het voorna
me van de traagheid in het oordeel. Bh
Weber en Bouman gaat het niet over voor
naamheid, maar over juistheid en recht
vaardigheid In het oordeel.
Treffend is de openheid waarmee de
schrijver erkent op de situatie In het begin
van de oorlog tijdelijk een verkeerde kijk
te hebben gehad. De manier waarop hij
dat doet kan een model heten voor leder
die moet toegeven het op een zeker punt
tijdelijk mis te hebben gehad. Merkwaardig
dat men juist zo vertrouwen wektl
Navertellen heeft weinig zin. want mei
het boek naast de schrijfmachine gaat men
weer lezen. Laat ik volstaan met enkele
passages te citeren die mij bij de lectuur
het meest getroffen hebben. Op bl. 19
spreekt de schrijver over zijn neiging tot
tolerante beschouwelijkheid, op bl. 24
stelt hij dat in de massaliteit van een aan
tal verschijnselen Iets onbeheersbaars lag
(en ligt).
„Benj9ting en opstandigheid, psychische
depressies en verschijnselen van decaden
tie laten zich niet in statistieken samenvat
ten" (35) „Machtsroes benevelt het ver
stand'' (40). „Het verband tussen de per
soonlijkheidsstructuur en het cultuurpa
troon blijft een der mee6t fascinerende on
derwerpen in de wetenschappen van de
mens." (45)
„Zachtheid voor de wolven kan
wreedheid voor de schapen beteke
nen." (79). „De profetie vindt In onze tijd
meestal niet meer dan een zwak applaus!
welwillend, maar 'vrijblijvend'. De vroegere
'roependen In de woestijn' zijn tegenwoor
dig roepers in rumoerig etadsgewoel ge
worden hoorbaar slechts voor enkelen die
nog willen horen" (83)
.Het was algemeen bekend dat Stalin in
nkele psychopathologische trekken aan
Hitler deed denken" (92). „De burgerij
'ormt na twee wereldoorlogen geen homo-
nene klasse meer" (105). „Men wil niet
overtuigen maar schokken" (107) „Men
verqeet soms hoe oemakkeliik veroverde
vrijheid wordt verraden" (110)
Het zijn maar enkele van de vele uit
spraken die waard zijn onthouden te wor
den. Dit kleine boek is vele herdrukken
waard.
Heath: mager
DRAMA Vijftien doden door
bfand In een psychiatrische In
richting te Wagenborgen. Moord
en zelfmoord In Dordrecht. Over
val op postauto In Wateringen.
KOUDE OORLOG Felle ver
wijten over en weer tutten Mos
kou en Washington, mede na het
kapen van weer een Russisch
vliegtuig en het „verdwalen" van
een Turks toestel met Amerikaan
se generaals, die nu in de Sow-
jet-Unie worden vastgehouden
Vrede In Nabije Oosten erbl| be
trokken. Beroep van Nixon op
Moskou, nieuwe weg te volgen.
Biesheuvel: Foch?
FUSIES Van Gelder Zonen
met Kon. Ned. papier (en Proost
en Brandt). Gazelle naar de Brit
se Raleigh, Philips Tabak naar
Britse Tabacco, Llps-GIspen naar
Chubb, maar Ringers terug van
Engeland naar Droste.
AKKOORD Scheepvaartver
eniging en vakbonden vinden el
kaar op bedragen die neerkomen
op méér dan de geëiste f 37,50
•er week bruto.
LONEN EN PRIJZEN Werk
gevers vragen matiging voor
1971, Nederland dreigt het duur
ste In Europa te worden. Chr.
werkgevers verzetten zich tegen
gedetailleerd ingrijpen In de prij
zen. Middenstanders komen met
hun actieprogram. Voor een
nieuw loon-prijssysteem wordt
serieus naar West-Duitsland ge
sken.
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
