Huisvrouw heeft het
bij de fabrikanten
maar voor het zeggen
Verhalen over boze en goede mensen
DEZE
WEEK
Raad voor de raad
CHABOTS „BRAND" NAAR ROTTERDAM?
Kanttekening
5
ZATERDAG 30 MEI 1970
Het is natuurlijk triest wanneer een kledingbedrijf moet sluw
ten en weer zoveel mensen op straat staan. Indien de eigenaar
als reden opgeeft, dat het traditionele costuum steeds minder
gewild is en de moderne mens meer geld over heeft voor vrije-
tijdskleding, geeft hij blijk niet verder te hebben rondgekeken
dan zijn neus lang is. Grote concerns kunnen zich zulke strop
pen niet veroorloven. Ze tasten de markt af via marketing en
volgen nauwkeurig de ontwikkeling in andere landen. Zaken-
Heden zijn geen koffiedikkijkers; ze interpreteren feiten en
cijfers.
-#• Een magnetronoven, nu een uitkomst in ziekenhuizen en restaurants, zal een* tot het machinepark van de
huisvrouw gaan behoren.
Futurologen hadden het al
voorspeld: de meeste mensen
krijgen een veertigurige werk
week. In 1970 zouden we be-
ichikken over twee miljoen
1 luto's, honderdduizend tenten
en negentigduizend caravans.
In 1850 werd gemiddeld nog
ZO EINDIGT de meimaand met
te ijsheiligen, nieuwe haring in
ivervloed en een heropend hen-
elselzoen: de zomer kan begln-
sn.
Plannen van de regering deze
reek: de zilveren koorden tussen
irk en staat uit de grondwet
huren ook van oude huizen
imhoog achterstand in de wo-
lingbouw inhalen al met het
8e jaar naar de stembus
- geen hogere kiesdrempel en
iet de door de commissie Cals-
Donner voorgestelde veranderin-
en in het kiesstelsel.
Zwarigheden voor het kabinet:
e liberalen laten de confessio-
ele partners in de steek bij de
restie van de oorlogsslachtof-
rs, maar vooral bij de door oud-
nks gewenste democratisering
an de pbo.
Zal Roolvink het wetsont-
irp intrekken eer het liberale
nendement wordt aanvaard?
rnk op het kabinet om met slui-
ig bedreigd Werkspoor te hulp
9 schieten. De werknemers sta-
uit verontrusting.
Actie van de politie in de grote
vestigt de aandacht op de
nel toenemende verkoop van
iexbladen. De provincie Zuid-
lolland gaat scherper toezien
de aanleg van gasbuizen,
lieuwe Atlantic-vliegtuigen van
Ie Marine blijven aan de grond
(regens roestvorming.
Het Westduitse systeem van
>onberaad wordt in studie geno-
len. De Bijenkorf, de Spoorwe-
en en anderen weigeren langer
ngegarancïeerde girokaarten te
anvaarden. Shell koopt Billiton
oor 422 miljoen. Fusie van Wer-
ink en Vandervliet. De fabriek
an Spandon (400 man) dreigt
oor familieruzie te sluiten, maar
j is er toch een oplossing in
icht met eer bereidheid tot fu-
ie. Brood duurder, sommige si-
aretten goedkoper. Akzo en
mev hoger winst, KLM 73,4 mil
ten winst (dat is 15 miljoen la
ar dan vorig jaar).
De Navo-ministers in Rome
ebben zorg om het Nabije Oos-
tn. Amerika gaat met de Russen
raten ever hun invloed, die de
panning doet toenemen; daarvan
■I afhangen of Israel meer vlieg-
van Amerika krijgt. Liba-
keert zich tegen de Ara-
guerrilla's in het grensge-
fed.
Cambodja erkent Zuid-Vietnam
en vraagt de Amerikanen,
Ec na juni te blijven. Moskou
arschuwt het Cambodjaanse
kwind. Amerikanen bombarderen
(eer in Noord-Vietnam.
Gevechten tussen politie en
Itreem linkse lieden in Parijs,
In West-Berlijn en een
bder soort rel zet de voetbal-
portwereld op stelten, als Bobby
loore in Zuid-Amerika van dief-
lal wordt beschuldigd. Colombia
de ster voorwaardelijk vrij
hij toch kan spelen.
De natuur is gevaarlijk; het is
ster fr'tes er. cola te gebruiken
in giftige planten. Leven in de
ire natuur is ongezond, het leidt
I reumatiek; het is aangenamer
In tent, caravan of motel als
■applaats te nemen. Natuurbe-
moet als doel hebben de
ituur voor iedereen toegankelijk
maken. Natuurbehoud is onzin,
tof. Hr. A. de Froe)
Zoals het celibaat de pijler is
in de looms-katholieke kerk, zo
het huwelijk de vijand van de
idle. (Prof. dr. J. F. Nuboer)
De voortgang van het onder
is wordt door democratise-
igsbewegir.gen in ernstige mate
rstoord. Diverse hoogleraren
1 wetenschappelijke medewerk-
knaposn af, zijn overwerkt en
en door ziekte verstek gaan.
ie deskundige docenten verla-
de universiteit en voor de
engevallen plaatsen zijn geen
uwe mensen te krijgen. Het
diepeil gaat naar beneden,
idierichtingen gaan kapot,
of. mr. A. D. Belinfante)
gemoed is somber, maar
wanhopen niet. (VN-com-
voor de levenskansen van
■dom)
84 uur per wek gewerkt (75 pet.
van de tijd die men niet in bed
doorbracht). Nu werkt de ge
middelde Nederlander nog
slechts 38 pet. van die tijd. Va
kantie was omstreeks de eeuw
wisseling voor 99 pet. van de
bevolking een ongrijpbare luxe
en 's zondags had men pas na
twaalf uur 's middags vrij.
Wat doen we met de vrije
tijd? Plaatjes draaien, klussen
opknappen, televisiekijken, va-
kantiehouden. In 1969 gaven we
met z'n allenhonderd miljoen
gulden uit aan grammofoonpla
ten, voor honderd en tien gulden
per persoon aan doe-het-zelf-
artikelen.
In 1954 gingen 4,2 miljoen
Nederlanders met vakantie, nu
bijna negen miljoen. Het aantal
dat de grens overtrok verdrie
voudigde. Velen van ons gaan
meer dan één keer met vakan
tie (al meer dan 30 pet.). Vrije-
tijds- en vakantiebestedingen
bedragen 11 pet. van het netto
inkomen.
De aanschaf van vrijetijds-
kleding hield daarmee gelijke
tred: van 131 miljoen in 1962 tot
248 miljoen in 1967. Dit jaar
verwacht men een markt van
driehonderdmiljoen. De leve
ranciers van vrijetijdskleding
zitten goed, dat is zeker.
Het percentage gehuwde
werkende vrouwen is in ons
land (nog) betrekkelijk laag,
namelijk 16 pet. In Zweden be
draagt het 58 pet. en in Italië 51
pet. Dat beïnvloedt uiteraard
het levenspatroon. Waar vrou
wen minder thuis zijn, is er
minder tijd beschikbaar voor
huishoudelijk werk. Levensmid
delen waaraan zo weinig moge
lijk gedaan behoeft te worden,
genieten de voorkeur; super-
markts waar je alles onder één
dak 'kunt kopen van drogisterij,
groenten en fruit, tot zuivel en
vlees, zijn in trek.
Kochten we vroeger stroop in
het kannetje, havermout, rozij
nen en koffie los afgewogen, de
ontwikkeling dwingt tot een
compacte, praktische, in het oog
springende verpakking van le
vensmiddelen. Die verpakking
heeft voor een deel de rol van
de verkoper overgenomen. Wij
vragen geen advies aan onze
kruidenier, maar bestuderen de
gebruiksaanwijzingen en recep
ten nauwkeurig.
Via marketing, waaraan een
groot aantal huisvrouwen mee
werkt, is uitgedokterd welke
verpakking wij het fijnst vin
den, welke kleuren we bestem
pelen als fris, helder, uitnodi
gend. De fabrikant komt er pre
cies achter welke behoeften en
ideeën de huisvrouw heeft, en
welke prijs ze er voor over
heeft.
De heer H. M. Threflfall,
hoofd internationale verpak
kingsafdeling van Unilever, ziet
de toekomst zo: „De consument
zal meer geld hebben. Hij zal
zich vaker verplaatsen en
daardoor meer buitenshuis eten.
In Amerika wordt nu al één op
de vier maaltijden buitenshuis
gebruikt. Daardoor ontstaat een
grote behoefte aan verpakkin
gen die speciaal gericht zijn op
restaurants en snackbars. Door
de verstedelijking van de bevol
king wordt het eten buiten de
deur gestimuleerd."
„Er zal meer vraag ontstaan
naar verpakte hapjes en een
persoonsporties. Het systeem
van de zogenaamde multi-
packs, dat voor bier- en fris
dranken wordt toegepast, zal
zich tot andere levensmiddelen
uitbreiden. De huisvrouw heeft
het bij de fabrikant maar voor
het zeggen. Haar ontwikkelings
niveau stijgt almeer. Ze zal be
ter op de hoogte raken en kriti
scher zijn. Daaraan draagt de
groei van de consumentenorga
nisaties bij."
De heer Threflfall waar
schuwde dan ook op het We-
reldverpakkingscongres in
Utrecht: „De behoefte zal toene
men aan verpakkingen die be
ter, goedkoper, handiger, waar
schijnlijk aantrekkelijker en in
elk geval eerlijker zijn". (Laat
ons hopen, dat dit ook zal gaan
gelden voor de reclamespots, die
nu vaak bewijzen uit het onge
rijmde aan de lopende band
van de beeldbuis laten rollen).
Ook een concern als Philips
volgt nauwlettend de gedragin
gen van de vrouw, die verande
ringen in de maatschappelijke
structuur te weeg brengt. De
werkende vrouw, verkorte ar
beidstijd, het studerende kind,
de grotere keuzevrijheid van de
bewoner moet men realiseren
bij de woningbouw nu. Een
slaapkamer wordt steeds meer
tevens studie- en knutselruimte,
waar de tiener zich terugtrekt
om zijn geliefde pop- en beat-
muziekte draaien.
Onze huidige woningen zijn
De gecomprimeerde keuken
aanrecht, fornuis, koelkast, af
valbak is allang werkelijkheid voor
vele vrouwen.
over vijftig jaar niet meer zon
dermeer bewoonbaar. De te
verwachten kleinere gezinnen
vragen een ander soort wonin
gen. In de ruwbouw dient men
ai rekening te houden met de
verlangens, later in de woning
wijzigingen te kunnen aanbren
gen, zonder relatief hoge kosten.
Door middel van losse wand-
units kan het huis worden
aangepast aan de gezinsgrootte.
Onze verlichtingsinstallaties
zijn niet veel verder dan vijf
entwintig jaar geleden. Het
aantal aansluitpunten blijft on
der de maat voor onze huidige
normen. In de toekomst dienen
we meer plaatsruimte te heb
ben, meer muurruimte en aan
sluitpunten voor onze electri-
sche apparatuur. Wie kan van
daag in zijn keuken een was
automaat, een wasdroger, een
koelkast met diepvriesruimte,
een fornuis kwijt, en heeft dan
nog geaarde stopcontacten
„over" voor de mixer en de
centrifuge?
Hoeveel badkamers zijn on
verwarmd (maar wordt bij de
bouw zo'n straalkachel veilig en
in serie aangebracht dan kost
dit de bewoner slechts een
kwartje per week!) en hoe staat
het met de keukenventilatie?
Philips verwacht in Neder
land voor het jaar 2000 een ver
bruik dat gelijk is aan het hui
dige gemiddelde verbruik in
Amerika, een toename van ca.
1200 kWh per jaar naar bijna
5000 kWh. een verviervoudiging
van ons electriciteitsverbruik.
Rekening houdend met die
electrificatie van ons huishou
den pleit de heer J. P. Biele-
veld, hoofd marktgroep woning
bouw Philips dan ook voor een
hechte samenwerking tussen
electriciteits-, gas- en waterlei
dingbedrijven, bouwwereld, be
leggers, installateurs en wo
ninginrichters, consumentenor
ganisaties en standaardisatie
instituten,
„Een standaardisatie van de
maatvoering in de woningbouw
en daarop aangepaste inrich
tingspakketten zal moeten wor
den ontwikkeld". De huisvrouw
anno 2000 zal dan de beschik-
]N een land en een volk als de onze, waar
ook met de politiek ernst pleegt te wor
den gemaakt, is vrijwel elke politieke situatie
een boeiende.
Dat geldt de politiek zoals deze, ook als
resultaat van allerlei pogingen tot eigen gel-
dendmaking en tot onderlinge beïnvloeding,
gestalte krijgt m een bepaald beleid voor
land, provincie, gewest of gemeente.
Het geldt niet minder het politieke spel zo
als wij dat zich zien verwerkelijken binnen
en tussen de politieke partijen. Partijen
waarvan ons volk vrijwel altijd en zeker
ook tegenwoordig een rijke veelheid kent.
De kenbaarheid van heel dit politieke be
weeg is door de toegenomen openheid niet
gering te noemen. Wij zitten, als eenvoudige
maar belangstellende burgers, van ogenblik
tot ogenblik als het ware op de tribune en
kunnen het volgen.
Soms zijn het dan de politici zelf, die ons
met klem onder de aandacht brengen, dat
wij behalve belangstellend ook belangheb
bend zijn. Bijvoorbeeld bij de nadering van
verkiezingen, waarbij dus een beroep op ons
wordt gedaan.
W/"ELNU. die politici hebben gelijk: we zijn
behalve belangstellend ook belanghèb-
bend.
Volgende week dan zal het gaan om de nieu
we samenstelling van de gemeenteraden. In
dit verband mag wellicht de opmerking wor
den gemaakt, dat naar veler indruk, die
ik graag deel de gemeenten, na een perio
de waarin ze aan belangstelling wat achter
uit zijn gegaan, hard doende zijn weer aan
aandacht te winnen. Geheel terecht.
Zoals bekend, is het destijds Thorbecke ge
weest die de betekenis van de gemeente
bijzonder heeft onderstreept. Hij zag haar
als de bakermat en als de voedplaats van de
door de burger te verwerkelijken politieke
belangstelling. Zeker in zijn tijd en nog lang
daarna had hij zonder meer gelijk.
Daarna heeft de politieke belangstelling zich
verwijd. Kranten, nog later radio en televi
sie, gingen in staat stellen tot de verschaffing
en tot de ontvangst van informatie uit eigen
land in zijn geheel, maar ook ten aanzien
van het buitenland en straks van heel de
wereld.
Waar nu de aandacht van een mens altijd
een zaak is van onvermijdelijke proportione-
ring en dus van wisseling, daar lag het voor
de hand dat ook de gemeenten de gevolgen
gingen ondervinden.
J7CIITER, zonder dat land en wereld daar
van nu dadelijk weer de nadelen onder
vinden beleeft de gemeente in onze tijd on
miskenbaar eerherstel. Misschien kan de mens
van tegenwoordig ook méér aan: èn land èn
wereld èn gemeente hebben zijn aandacht.
Nu mag ook worden erkend dat de huidige
situatie op allerlei gebied metterdaad tot
ruime aandacht voor wat binnen eigen ge
meente gaande is leidt. Er is immers binnen
heel wat gemeenten heel wat gaande en aan
de gang. En ook dat alles is door openbaar
heid nog meer dan voorheen kenbaar ge
worden voor ons allen als burgers. Burgers
bovendien die zich zeker ook in deze tijd
ménsen weten, met inbegrip van alle daar
uit voortvloeiende verantwoordelijkheden.
Er is heel wat gaande, inderdaad. Op het
gebied van zaken van orde en rust. Op on
derwijsgebied. Op het terrein van de wo
ningbouw. Denk ook aan het verkeer. Aan
problemen als luchtverontreiniging en andere,
die de leefbaarheid zo volop betreffen.
In tal van gemeenten zou men graag méér
doen dan in feite mogelijk is. Men stuit dan
evenwel op de grenzen van wat financieel
of in ander opzicht mogelijk is. Dat kan dan
ontmoedigend werken, het kan echter óók
leiden tot groter druk naar buiten.
pjOE het zij, reeds de genoemde onderwer
pen waarmee een gemeentebestuur van
doen krijgt en het lijstje laat zich gemak
kelijk vervolgen bewijzen, hoe wezenlijk
het vaak is wat zulk een gemeentebestuur
heeft te doen en waarmee het zich heeft te
bemoeien. Wezenlijk is het óók in principieel
opzicht.
Kiezen wordt met begrijpt het al ook
volgende week weer een daad van beginsel.
Gelukkig kan in een land als het onze
méér wellicht dan waar ook elders daar
naar ook worden gehandeld.
Hierin is en blijft ons volk zichzelf. Princi
pieel denkend als het is, gedoogt het niet of
nauwelijks wat politici kunstmatig willen
laten verschuiven of door kunstgrepen wil
len veranderen.
Het blijft dan liever thuis, zoals het bij de
laatste verkiezingen heeft laten zien. Een ge
drag overigens dat overigens al niet verder
brengt.
Ook voor volgende week kan het betere ad
vies alleen zijn: voor een verantwoorde ge
meentepolitiek. ook in deze tijd van zo we
zenlijke waarde, past een principiële keuze.
DIEMER
king hebben over de magnetro-
nische oven, waarin ze in een
handomdraai de diepgevroren
maaltijd gaar straalt.
Ons land zal waarschijnlijk
voorop gaan in die ontwikke
ling: wij hebben veel voor hui
selijk comfort over. In 1975 zul
len we waarschijnlijk 1100 mil
joen gulden aan electrische huis
houdelijke apparaten besteden.
Wat het bezit van die apparaten
aangaat steken wij met kop en
schouders boven de EEG-landen
uit. Wie had enkele jaren gele
den kunnen voorspellen dat 82
pet. van de Nederlandse huis
houdens in 1970 over een trom
melwasmachine zou beschik
ken? Men zegt dat de prijzen
zullen dalen, dankzij kostenbe
sparende produktiemethoden,
massafabricage en concurrentie.
Verreweg het beste schilderij dat
de Rotterdamse schilder Hendrik
Chabot heeft nagelaten, is „Brand
van Rotterdam". Het is thans samen
met de andere schilderijen uit de
periode 19401945 te zien in het
Amsterdamse Rijksmuseum. Chabot
schilderde het in zijn huisje aan de
Rotte waar hij toen woonde. Zijn
atelier in de Wijnstraat werd al
direct op de ochtend van de tien
de mei door een Duitse vliegtuig
bom getroffen.
Het is een schilderij dat documen
taire waarde heeft, maar dat boven
dien geladen is met dat ontzagwek
kende drama dat zich voor zijn ogen
afspeelde. Met op de voorgrond
scheefgezakte woninkjes en een lan
delijke entourage waarin de tele
graafpalen merkwaardig zielig om
hoog steken, is de lucht een chaos van
kleur, ondoordringbaar gordijn voor
een toen nog onbekende vernietiging
van het stadshart.
In het Rijksmuseum hangt het tus
sen 43 andere schilderijen die vooral
de figuren weergeven zoals hij die in
de oorlogsjaren zag: door de Nazi's
vervolgden, uitgemergelde hongerige
mensen, vluchtelingen, onderduikers,
saboteurs, maar ook de ontvangst van
het Zweedse brood.
Nu Chabots werk in het Rijksmu
seum hangt, komen de reacties weer
los. Ze zijn opnieuw in discussie, de
stereotiepe zetting: grote holle ogen,
derlandse expressionist die aan Per-
mekedoet denken.
Het meeste van zijn oorlogswerk
laat ons de koppen zien in een bijna
stereotiepe zetting: grote holle ogen,
dikke lippen, grote neus en brede
mond, zware jukbeenderen. Ze krij
gen zo iets primitiefs dat echter door
de herhaling clichématig gaat aan
doen, ook door de steeds terugkerende
zelfde kleuren waarin het aandachti
ge geel overheerst.
Maar wij willen deze keer dit over
bekende werk niet bespreken. In hel
eigen particuliere museum van de
heer D. Tol, de man die in Hillegers-
berg de grootste collectie Chabots van
Nederland bijeen heeft gebracht, zijn
ze trouwens het hele jaar door te
zien.
Kan Rotterdam het zich permitte
ren, een als „Brand van Rotterdam" in
het bezit te laten van het Haags Ge
meentemuseum? Is Rotterdam op his
torische of artistieke gronden ver
plicht de collectie Tol aan te kopen?
Die „Brand van Rotterdam" is een
picturaal monument dat eigenlijk in
het hart van de stad thuishoort, in
een der ruimten van het Stadhuis die
nog steeds volhangen met vaak erbar
melijke kitsch en een volkomen ver
ouderde esthetiek ademen. Wanneer
zal daar eens de bezem door gehaald
worden?
Het Haags museum heeft het schil
derij in 1956 aangekocht toen het
werd aangeboden door de Haagse
verzamelaar A. E. B. J. Tergast Al
geruime tijd zijn er onderhandelingen
aan de gang om tot uitwisseling van
dit schilderij voor een stuk uit de col
lectie van Boymans te komen.
Dit zal echter zeker gaen andere
Chabot kunnen zijn. Het ziet er dus
naar uit dat de besprekingen stranden
op de waardebepaling van dit werk
tegenover dat van een ander schil
derij.
„Maar er is nu eenmaal geen schil
derij van het bombardement op het
Bezuidenhout of zoiets", zegt de con
servator J. L. Locher ervan. „Wij
hebben er ook liever geen andere
Chabot voor, omdat we nog zes Cha
bots in bezit hebben. Het is ons wel
bekend dat Boymans moeite doet om
de gehele oorlogsseric te verkrijgen".
Van de zijde van de gemeente ver
zekerde men ons, dat men er niet
over denkt, de gehele collectie te ver
werven, maar dat men wel bereid is
enkele schilderijen aan te kopen.
De heer Tol zegt hierover: „Je kunt
er uit die collectie niet zo maar een
paar uithalen. Het is net als met een
boek waar je een paar bladzijden uit-
scheurt. Dan \-erbreek je de eenheid".
Hij is eigenlijk al jarenlang ver-
Chabots „Brand van Rotterdam".
baasd dat de gemeente Rotterdam de
collectie niet aankoopt. Hij heeft veel
aanbiedingen afgeslagen, tot uit Afri
ka toe. En als ik sterf, wordt de col
lectie over mijn kinderen verdeeld."
„Naast mij zijn er nog maar acht
particulieren die schilderijen van
Chabot hebben. Als die gemeente nu
eens 25.000 per stuk gaf, dat is twee
ton, dan is de collectie compleet. Voor
zo'n 44 schilderijen is een miljoen
toch niet te veel".
Uit onze informaties is wel geble
ken dat het Rotterdam ernst is om nu
eens de knoop door te hakken, wat
men wel of niet wil aankopen.
„Het was een vreselijke, weerzinwekkende wereld waarin
wij leefden. Wij hadden te verslinden om niet verslonden te
worden. Onberispelijk gedrag ach, wat was dit anders dan
levensangst? Ook ik kreeg ervaring in het sluipen door het
oerwoud dezer wereld. De mens is een ontspoord wezen. Deze
hersenen van hem zijn iets hinderends, iets onnatuurlijks. De
mens gaat tgn gronde aan het wapen, waarmee hij de andere
dieren heeft overwonnen. Alleen de bandieten hadden zich
kunnen rechthouden. Erotiek was nog steeds sterker dan alleen
maar wil naar macht. Maar alleen door selectie was het mo
gelijk, dat een sterk ras op aarde verscheen: een ras van niets
ontziende, oersterke bandieten."
Wat hier als één geheel is geci
teerd bestaat uit een aantal afzon
derlijke uitspraken voorkomende
op ongeveer de laatste twintig
bladzijden van het boek van deze
week. Het is geen sociologische of
filosofische beschouwing, maar een
roman, t.w. Niets gaat ten onder
van Louis Paul Boon, u weet wel
die socialistische Vlaamse schrijver
die onlangs de schrijfmachine voor
palet en penseel heeft ingeruild.
Het betreft nier weliswaar een
tweede druk (De Arbeiderspers.
112 blz., f 7.90). maar de eerst heb
ik nooit besproken. Dat die conclu
sies aan het eind van het boek
voorkomen, wijst voor de kenner al
dadelijk op het vakmanschap van
de auteur. Het spel is gespeeld, tot
een zeker punt althans, want het
boek zou. evenals Sartre's Huis
Clos, kunnen besluiten met „Con-
tinuons". laten we verder gaan.
Niets gaat immers ten onder.
De roman beschrijft het leven
van Frans Ghoedele. Als kind komt
hij terecht op het Internaat van de
ambachtsschool Constructa. Na
zijn schooltijd wordt hij vakleraar
aan dezelfde inrichting. Ghoedele
is schichtig, onbeholpen en pas
sief. Een buurmeisje. Agnes. kiest
hem uit als haar man. Zij is onaan
trekkelijk, en bezeten van machts
drift.
Louis Paul Boon
Twee meisjes. Eva en Margaret,
spelen voorts in zijn leven een rol:
op Eva is hij verliefd, maar zij blijft
voor hem onbereikbaar, terwijl
Margaret zich aan Frans opdringt
om hem financieel uit te bulten.
Frans wordt Ingenieur en verdringt
de Kaalkop, de gehate onderdirec
teur, van diens plaats. Agnes blijft
zolang intrigeren tot Frans direc
teur is.
Zijn levensangst wordt nu tot
een climax gevoerd en ten slotte
wurgt hij Margaret. Maar aangezien
niets ten onder gaat en de Kurk
(zijn bijnaam) steeds blijft boven
drijven, vindt er geen strafvervol
ging plaats. De hinkende en aan
drank verslaafde dokter Goethals
tekent een overlijdensakte. De
doodsvijandinnen Agnes en Eva
werken hier voor een ogenblik sa
men. Frans merkt alleen maar
werktuig te zijn geweest en dat
iedereen dit door heeft, tot de leer
lingen toe.
Op de achterkant van het boek
staat: „Vol woede richt Boon zich.
in deze meest sombere van zijn
romans, tegen een maatschappij
die zich aandient als een monument
van vooruitgang, maar die in wer
kelijkheid alle trekken van het oer
woud heeft behouden."
Alleen door de accenten zo
sterk aan te zetten, kon het resul
taat worden bereikt De figuren zijn
bijna karikaturen, evenals dit zo
dikwijls bij Dickens het geval is
Maar Dickens, als goed negentien-
de-eeuwer. met zijn zin voor sym
metrie zoals die ook In de rang
schikking van de huiskamers uit
kwam (links van de schoorsteen
een zonsopgang, rechts een zons
ondergang enz.), zorgde altijd aan
de andere kant voor edelaardige of
dom-goedhartige figuren, ter com
pensatie. Hij werkte volgens een
zwart-wit schema.
In dit boek van Boon is alles
zwart. Het is een zwartboek tegen
de maatschappij. Van klassenstrijd
is niets te merken: de knechten
zijn al even verdorven als de he
ren. De strijd gaat niet tussen de
klassen, maar tussen men9 en
mens. Niet de economische ver
houdingen beheersen het leven,
maar erotiek en machtsdrift. Geïn
dustrialiseerd of niet, de samenle
ving i9 een jungle-
Meer dan knap vind ik dit boek
overigens niet. Het is fel. maar niet
groot. Natuurlijk zijn er zwakke
mannen, die door hun eerzuchtige
vrouwen worden opgejaagd. Maar
dit wreekt zich meestal. Men blijft
piekeren over de vraag: wat maakt
een roman, ook de eenzijdigste ro
man. als literair werkstuk soms
qroot? En wat ontbreekt daartoe
aan het onderhavige boek? Ik ge
loof dat de afstand tussen schrijver
en figuren te klein is.
Bij Dickens proeft men een gro
tere geestelijke distantie, waardoor
zelfs figuren als Uriah Heep bij al
hun monsterlijke huichelarij toch
leven.
Het zou mij hier te ver voeren
daarop nader in te gaan. Boven
dien heb ik nog een tweede boek-
(je) aan te kondigen: Kom Van
avond..., Verhalen uit de Bezet
tingstijd, door Dieuwke Winsemius
(Kok, Kampen, 78 blz., f 5,90).
Deie acht stukjes hebben geen
literaire pretentie, maar vormen
toch behoorlijk goede lectuur. Men
merkt te doen te hebben met een
ontwikkelde vrouw met gevoel voor
proportie en die de kunst verstaat
het bijkomstige weg te laten en
zich te bepalen tot de hoofdzaak.
Een kleine jongen wordt door
Duitsers bij het lijk van zijn vader
gebracht, ter identificatie. Anton
van der Waals doet zich voor als
ontslagen gevangene en weet van
de vrouw van een werkelijke ge
vangene bezwarende inlichtingen te
verkrijgen. Een invalide moet zijn
houten been inleveren en slaat het
stuk op het hoofd van de man ach
ter de officiële tafel.
De verzetsman Adje wordt door
zijn loslippigheid gevaarlijk voor de
groep en aan de overkant van de
Biesbos in verzekerde bewaring
genomen Een soortgelijk geval
doet zich voor met de al te spraak
zame dominee Timmer (niet te ver
warren met de werkelijke ds. Tim
mer).
Het mooiste verhaal gaat over
ondergedoken Joden. De gastvrouw
vindt ook noodleugens zonde en
zegt teoen de Duitser aan de deur,
op diens vraag of er Joden in huis
zij: ..Jawel mijnheer, zelfs een hele
familie." De Duitser denkt dat ze
niet goed bij het hoofd is en gaat
verder.
De volgende geschiedenis: een
vrouw bezoekt haar gevangen man
en denkt een ogenblik dat hij weg-
qevoerd is. Tot hii aan een raam
pje verschijnt en haar een kushand
toewerpt De koerierster Leentje
trekt zich terug als ze merkt dat ze
niet uit het goede spionnehout is
gesneden.
Men ziet: levensechte en boeien
de geschiedenissen, op intelligente
wijze verteld.
