School-tv doorbreekt traditie
05S)
jj
Een ,zon'
op aarde
Turks fruit en Een zeker tegengif
DEZE
WEEK
Geschraagd gezag
1
Gezegd
Kanttekening
U
ZATERDAG 25 APRIL 1970
De schooltelevisie staat een spectaculaire ontwikkeling te
wachten. Nu reeds maken 2200 scholen gebruik van de NOS/
NOT-programma's, maar binnen twee jaar verwacht men al een
verdubbeling van dit aantal. De techniek is niet tegen te hou
den: er is een tendens in het onderwijs gaande die inhoudt dat
de onderwijskrachten een deel van hun instructieve taak af
schuiven naar de communicatiemiddelen (tv, radio, film, dia).
waardoor men meer gelegenheid krijgt de leerling intensief te
begeleiden bij zijn studie. Met behulp van de media kan meer
individueel onderwijs worden gegeven, er kan meer aandacht
worden geschonken aan de achterblijvende leerling. De com
puter, die voor iedere leerling een aangepast leerprogram kan
opstellen, wordt in dit verband steeds vaker genoemd.
door
Henk Houtman
Veel onderwijzers kunnen en
willen deze explosieve brain
storming niet bijhouden. Zij
zien de schooltelevisie nog te
veel als hun grote concurrent,
die hun positie aantast. Niets is
minder waar. Onderwijzers zul
len moeten aanvaarden dat ze
nooit opkunnen tegen weten
schappelijk uitgeknobbelde,
BEHALVE dat de strijd In
Vietnam zich tot heel Indochina
gaat uitbreiden, met een geheime
Amerikaanse oorlog In Laos en
onrustbarende infiltraties in Cam
bodja, en dat ondanks het opti
misme van Nixon, die meer Ame
rikaanse troepen zegt terug te
gaan trekken, behalve die
brandhaard is er deze week wei
nig opzienbarends in de wereld.
Wèl een overstelpende hoeveel
heid nieuws, en daarom ditmaal
weer eens een overzicht in tele
gramstijl.
POLITIEK. Ongerustheid in de
Kamer over fusiebesprekingen en
de positie van SER-voorzitter De
Pous te dezen. (Ook krantefu
sies, zoals het samensmelten van
NRC en Handelsblad, trekken de
aandacht: de invoering van RTV-
reclame heeft veel kwaad ge
daan.) Tweedejaars medische stu
denten lopen kans op een wacht
lijst te komen (de minister wil
dat van het cijfer, de CHU van
het lot laten afhangen). Het ka
binet verscherpt toezicht op
spionage in het buitenland. Even
tueel verbieden van radio Vero
nica (maar sommigen willen de
piraat wettigen) heeft geen kabi
netscrisis tot gevolg. Een nieuwe
ster: Rechts Jong Nederland.
DS'70 rekent op vijf tot zeven
kamerzetels in 1971.
ONRUST. De KNVB in op
schudding over de weigering van
de amateurs op zondag 3 mei in
Italië ri spelen omdat de zater
dagspelers niet mee mogen doen.
Het woningbouwprogram loopt
verder achter. Studenten bezet
ten een Amsterdams instituut.
Dolle Mina's dringen de Witte
binnen. Geheime Amerikaanse
basis in Steenwijkerwold ont
dekt.
ELDERS. Trinidad, eilandrepu
bliek bij Venezuela, wordt weer
wat rustiger nadat Amerika als
politieagent is opgetreden om hst
regime te steunen teqenover de
Black Power. Vorster is wel te
vreden na de verkiezingen in
Zuid-Afrika. maar de gematigde
oppositiepartij heeft de wind In
de zeilen, de kleine progressieve
partij zit goed in de stemmen en
ultrarechtse Hertzog is nergens
meer. China hekelt de Sowjet-
dictatuur t.g.v. de honderdste ge
boortedag van Lenin. De EEG zet
de deur voor Engeland wat wij
der open door een akkoord over
de wijnmarkt. De pech-Apollo 13
landt feiHoos.
PRIJZEN. Strak prijsbeleid blijft
nodig, zegt minister Nelissen;
wellicht is extra verhoging van de
BTW in 1971 noodzakelijk. Lar-
dinois ziet de landbouwprijzen
dalen. Margarine twee cent duur
der. dieselolie wat goedkoper.
ZAKEN. Hoogovens .eerste
kwartaal: 48 procent hogere winst.
DAF het afgelopen jaar 100 mil
joen meer omzet. Philips naar
Winschoten. Fel gevecht om Vre-
destein tussen Amerikaanse reu
zen Goodyear en Goodrich doet
de koersen stijgen.
EN DAN NOG: Girodienst gaat
1 juli rente geven op gewone
rekeningen. Weinig bedrijven slui
ten in de beroemde meitiendaag-
se. Ondernemers willen samen
chemisch afval gaan verbranden.
De Jong belooft meer aandacht
voor hït noorden.
En het bollenland begint nu
érg mooi te worden.
Laten we er allemaal noq maar
eens heel goed over nadenken
(H.M. de Koningin op het wand
bord bij de tentoonstelling „Mooie
Vrijheid!?").
Het overheidsbeleid houdt het
gevaar In dat alleen de allerbes-
ten overblijven. Heren in Den
Haag, keer terug op het spoor
van de gerechtigheid. (P. Renke-
ma, Chr. kruideniersbond)
psychologisch en pedagogisch
volledig verantwoorde tv-pro-
gramma's. Maar zonder een
juiste begeleiding het coa
chen heeft dit alles geen zin.
Hier ligt een andere, zeer be
langrijke taak voor docenten.
Het onderwijs is huiverig en
dat zal het blijven als ook het
ministerie van onderwijs zich
afzijdig blijft houden van de
schooltelevisie èn als de peda
gogische academies (kweekscho
len) de studenten niet leren hoe
zij straks als onderwijzers het
medium televisie moeten ge
bruiken.
Wie dacht dat de schooltelevi
sie onder het ministerie van on
derwijs valt, heeft het mis. Het
departement van cultuur, re
creatie en maatschappelijk
werk heeft er enige bemoeienis
mee. Hier komt ook het geld
vandaan, ten minste, de twee
miljoen gulder. die de Neder
landse Onderwijs Televisie en
Nederlandse Omroep Stichting
jaarlijks voor de schooltelevisie
nodig hebben, wordt onttrokken
aan de omroepgelden.
De nadruk bij de schooltele
visie ligt nog steeds op de tv,
hoewel de televisie slechts het
middel is om het onderwijs te
dienen. Deze verkeerde uit
gangspunten zijn ook te vinden
in het onlangs uitgebrachte rap
port van de NOS-commissie In
structieve Radio en Televisie.
De commissie, die ruim twee
jaar aan het rapport heeft ge
werkt, bepleit een zorgvuldig
voorbereid onderzoek- en eva
luatieperiode van enkele jaren,
voordat men een definitieve be
slissing neemt over de positie
van het onderwijs ten aanzien
van de radio en televisie.
Uit vele kringen is ernstige
kritiek op dit rapport gekomen.
Men is het aftasten en afwach
ten moe. Plet ministerie van on
derwijs wil geen standpunt in
nemen, terwijl in het buiten
land voorbeelden voor het op
scheppen liggen die het grote
nut van de tv aantonen.
In 1963 is men in Nederland
met de schooltelevisie begonnen
(op 200 scholen). Het experi
ment zou twee jaar duren, maar
er is nog nooit een conclusie ge
trokken, zodat het experiment
officieel nog altijd voortduurt.
De NOT, bet uitvoerend or-
Bepalend voor de aandacht van de kinderen is niet alleen de aard van het programma, maar ook de
wijze waarop het televisietoestel is opgesteld.
gaan van de samenwerkende
Katholieke Onderwijs Film, On
derwijs Film voor Openbare en
Neutraal-Bijzondere Scholen en
de Protestants-Christelijke On
derwijs Film, die verantwoorde
lijk is voor de opzet van de
schooltelevisie, is zo langzamer
hand het op de lange baan
schuiven moe. Men moet nu
maar eens de knoop doorhakken
en een duidelijke strategie voor
de komende jaren opstellen. De
techniek is niet tegen te hou
den, maar kan wel in de juiste
banen worden geleid, Daar moet
aan gewerkt worden.
Steeds meer scholen melden
zich in een steeds sneller tempo
aan bij de NOT/NOS. In 1972
verwacht men zeker een ver
dubbeling van dit aantal.
Er wordt op de scholen geen
druk uitgeoefend om mee te
doen. Men stelt zich op het
standpunt dat de scholen wel
door anderen gedwongen wor
den om de televisie binnen de
schoolmuren te halen. „Voor
veel ouders is het gebruik van
Een waaiervormige opstelling van tafels en stoelen is bij televisie-
lessen ideaal.
schooltelevisie doorslaggevend
als zij hun kinderen bij een
school al of niet aanmelden,"
aldus een woordvoerder van de
NOT.
Frappant is dat bij het pro
testants-christelijk basisonder
wijs de belangstelling ver onder
het landelijk gemiddelde ligt.
Daar neemt 13 pet van het aan
tal scholen deel aan het school-
televisieonderwijs. Van de
openbare lagere scholen heeft
thans 19 pet schooltelevise en
bij de katholieke lagere scholen
bedraagt dit percentage 23.
Het tijdstip van uitzenden
van de programma's is nog
steeds het grote probleem. Voor
lagere scholen is het iets ge
makkelijker de uitzending in
het lesrooster in te passen dan
bij de scholen voor voortgezet
onderwijs, die vaste lesuren
hebben.
De opkomst van de video-re
corder (soort bandrecorder voor
het opnemen van tv-program-
ma's) gaat hierin absoluut ver
andering brengen. Men is dan
niet meer geDonden aan de tijd
stippen van uitzending. Het
programma wordt op de video
recorder gezet en kan in de
klas op elk gewenst tijdstip via
het televisietoestel worden „af
gedraaid".
In dit verband is het ook be
langrijk dat de prijs van de vi
deo-recorder steeds verder zakt.
Nu al is een eenvoudig te be
dienen apparaat voor 1800 te
koop. SchoJen kunnen via het
Rijksinkoopbureau aan de Laan
van Meerdervoort in Een Haag
nog een korting krijgen.
De wetenschappelijke begelei
ding van de schooltelevisiepro
gramma's Krijgt een steeds bre
dere basis. Regelmatig worden
enquêtes gehouden om het ef
fect van de programma's te pei
len. Veel onderwijzers komen
met suggesties. Dit heeft onder
meer geleid tot het opnemen
van een aantal actuele pro
gramma's.
Er worden door de NOT/NOS
goede programma's gemaakt De
serie „Kijk, als je tekent, zie je
meer" won op een concours in
Japan de eerste prijs. Men kijkt
overigens al weer verder! er
wordt hard gewerkt aan het sa
menstellen van kleurenpro-
gramma's. Bij een vak als
plant- en dierkunde komen hier
ongekende mogelijkheden om
de hoek kijken.
De staf van de NOT/NOS
werkt door. Het wordt tijd dat
het ministerie van onderwijs
gaat inzien dat uitstellen geen
oplossing biedt en dat ten slotte
eens het mes in traditionele
structuren èn opvattingen moet
worden gezet.
T"\E mensheid is eigenlijk alle eeuwen
door in beweging geweest. Altijd op zoek.
Op zoek ook naar de vormgeving aan het
bestaan. Tegenwoordig zeggen we: op zoek
naar de leefbaarheid van het menselijk leven.
We moeten vaststellen, dat er. de eeuwen
door, in feite weinig geluk is geweest. Daar
entegen wel veel leed. Wel veel tekortkomen.
Met ook daarom in het hart een hunkering
naar een toekomstige levensstaat, waarin dan
toch wèl dat geluk er zou zijn dat hier en nu
zo smartelijk werd gemist.
Een mensheid in beweging. Zoekend naar
vrede en bevrediging. Naar harmonie en naar
mogelijkheden tot ontplooiing. Maar naarmate
de bereiking ervan moeilijker bleek, werd de
berusting in het eigen lot meer als een deugd
gepredikt.
In onze tijd heeft de zoekende mens nog aan
actualiteit gewonnen. Ook omdat hij datgene
wat eens als de toekomst gold wil toetrekken
naar het tegenwoordige. Niet langer een wis
sel op de toekomst, maar een uitbetaling in
het heden.
Verkeerd? Ik geloof het niet. De toekomst zal
altijd datgene blijven waaraan men vandaag
werkt. Komt het ons in de toekomst toe,
waarom dan niet reeds vandaag?
A/AND A AR dat de mens van vandaag zó
bewust en zo actief wil leven. Het leven
zelf is zijn leefterrein geworden. Vandaar ook
dat tegenwoordig dat aloude duo van „gezag
en vrijheid" weer volop in discussie is geko
men. Ze behoren tot al die zaken de le
venswaarden niet uitgezonderd waaraan
tegenwoordig de eis wordt gesteld dat ze zich
waar weten temaken.
De vrijheid lijkt in dat opzicht acceptabeler
dan gezag. Dat ligt ook in de rede. Vrijheid
immers ligt ons als vóóronderstelling gemak
kelijk. Het is met de vrijheid als met de lucht
en de adem. Wie haar ontbeert, krijgt het
benauwd; zijn levensadem dreigt te worden
afgesneden.
Met het gezag lijkt dat anders te liggen. Bij
gezag denken we aan iets dat ons wordt op
gelegd, aan iets dat ons als een grens omgeeft.
Niemand zal vragen: waarom vrijheid? De
vraag ligt meer voor de hand: waarom gezag?
Ik meen dat die kritische vragen rondom het
gezag heel gezond kunnen zijn. Er is hier
namelijk in de loop van de tijd telkens heel
wat onkruid omheen gegroeid. Er is heel wat
misbruik van gezag geweest en ook veel ge-
zagsaanmatiging. En in wezen moest dat dan
altijd neerkomen op een tekortdoen aan men
selijk leven en menselijk bestaan.
is in de loop van de tyd ook te veel
vereenvoudigd in het denken over het ge-
lan
wii^B
ee^™
zag. Men denke aan de „structuren" waarin
de mens als mens is komen te leven: huwe
lijk, gezin, staat, onderneming, kerk, school.
Men kan ze onderscheiden naar ouderdom; er
zijn zelfs „scheppingsstructuren" bij. Andere
echter zijn van later datum, en tooh vindt
men ook daarin gezagsverhoudingen terug.
De meeste nu van deze structuren, indien nie^..
alle, zien tegenwoordig het gezagsvraagstuk
wel aan de orde gesteld. Het gezin heeft dan
nog „het rijfde gebod" en de staat een enkelj"
Paulinische vermaning, maar hoe verder?
het voldoende om te constateren dat er aan-f
wijzingen zijn dat het zonder vormen van
gezag blijkbaar niet kan? Dat het anders een
chaos wordt, zoals de geschiedenis telkens op
nieuw heeft bewezen?
Dat in de scheppingsstructuren het gezag ia
„ingebouwd" is overigens al een aanwijzing*™"™1
van het algemene nut ervan. En wanneer hier
van „nut" wordt gesproken, is dat niet zonder
bedoeling. Want zoveel leert de bijbel ons ook |n
wel, dat gezag nooit doel in zichzelf mag zijnferte|,
nooit gezag-om-het-gezag mag zijn, altij^g 5
echter tot iets moet strekken, ja tot iets moe(ager
dienen. oren
i Jan
on d
yO ligt hier wellicht een antwoord ojachi
actuele vragen. Gezag als in de mense-pmm
lijke samenleving ingebouwd gezag, maar daijlt n
ook als dienend gezag. Opdat het leven funcsn d
tioneren kan en opdat het leven leefbaar is. P^in
Dat zit natuurlijk ook al in die belofte bij hefroe
rijfde gebod: het gewlchtig-nemen van de
sitie der ouders als voorwaarde voor de be-^ na
stendiging van het menselijk bestaan. ,n is
Die toets van de „dienstbaarheid" is uiteraard Na
ook andere vormen van gezag aan tdnnei
leggen. Want het blijft in heel het mensenle
ven gaan om het leven zelf en om de leef<
baarheid. Daartoe sijn we geschapen; daartot
zijn we In de wereld gezet met enkeU
„aanwijzingen" (geboden, normen, beloftenl
hoe die leefbaarheid kan worden volgej
houden. Toen het desondanks grondig waf
misgelopen is Christus verlossend en bevrijl
dend gekomen. Hij heeft ons, ontspoordenf
opnieuw op het spoor gezet.
Het ls geen wonder dat de mens, die in on:
tijd nog eens extra aan „volwassenheid" heetj
gewonnen, zich zo in de problemen rondon
het gezagsverschijnsel verdiept. En het is zeel
wel mogelijk, dat actuele verschuivingen ito
de altijd beslissende leefbaarheid van het lel"
ven ook tot enkele veranderingen in de gej
zagswaardering gaan leiden.
Maar ook daarin zal de wijsheid ons hebbi
te leiden. Wat dan verblijft is geschraagd gel
zag. En geschraagd gezag is dienend gezaj
Ook door volwassenen te aanvaarden.
DIEMEfl
Wanneer de energiebehoefte blijft toenemen, een ont
wikkeling waaraan weinigen twijfelen, zal de mens over een
eeuw duizend keer zoveel energie verbruiken als thans hei
geval is. Tegen die tijd zijn echter de steenkolen-, olie- en
gasvoorraden uitgeput en leveren de kernreactoren pro
blemen op in verband met de grote hoeveelheden radio
actieve afval. Er zal niets anders opzitten dan de benodigde
energie direct van de zon te betrekken öf een zon op aarde
te bouwen.
Het eerste zal slechts in be
perkte hoeveelheden kunnen
gebeuren, maar de tweede op
lossing biedt meer perspectief.
In verscheidene researchcentra
op de wereld zijn de onderzoe
kers hard bezig de fundamente
le problemen te overwinnen die
de beheerste kernfusie oproept.
Bij deze techniek worden kern
deeltjes samengevoegd, bijvoor
beeld twee protonen en twee
neutronen tot één heliumkern,
waarbij energie vrijkomt. Een
exploderende waterstofbom
verkrijgt zijn verwoestende
energie volgens een dergelijk
principe.
Lange tijd waren de onder
zoekers pessimistisch over de
mogelijkheden een kernfusie
langzaam te laten verlopen en
de vrijkomende energie te ge
bruiken. De voorbeelden klin
ken eenvoudig, maar een nood
zakelijke voorwaarde voor het
opwekken van energie door
middel van kernfusie zijn een
zeer hoge temperatuur (enkele
miljoenen graden) en een vol
doende hoeveelheid materie.
De hoge temperatuur zou elk
vat van een bestaand materiaal
direct doen smelten, waardoor
het proces nooit op gang zou
komen. Om hieraan te ontko
men zijn grote vaten gebouwd
waarbinnen het plasma (gasvor-
piige materie die volledig geio>-
niseerd is) door sterke magneti
sche velden wordt vastge
houden.
Wanneer het eenmaal zou ge
lukken een fusie tot stand te
brengen, onderhoudt de reactie
zich verder vanzelf. Zover is het
voorlopig nog niet. Voor een fu
sie is op zijn minst een seconde
nodig van stabiliteit in het vat:
honderd keer langer dan de on
derzoekers op dit ogenblik in
hun laboratoria hebben bereikt.
Vooraanstaande atoomgeleer
den, onder wie prof. dr. Meivin
B. Gottlieb, verbonden aan het
Plasma fysica laboratorium van
de Princeton Universiteit, zijn
echter optimistisch over de mo
gelijkheid zo'n fusie tot stand te
brengen. Men heeft thans een
overzicht van de fundamentele
problemen die echter een ver-
De Stellerator:
opgesloten.
wezenlijking niet in de weg
hoeven te staan.
Prof. Gottlieb meent dat nog
in deze eeuw de eerste thermo-
nucleaire reactoren gebouwd
worden.
Problemen waarmee de on
derzoekers te maken hebben
zijn de wederzijdse werking
van de positieve ionen en nega
tieve electronen, de invloed van
hun electrische lading op het
magnetisch veld, de vorm van
het vat, de temperatuur en de
druk.
In Princeton wordt veel fun
damenteel onderzoek verricht
met behulp van de stellerator.
een van de kostbaarste appara
ten die ooit zijn gebouwd voor
het onderzoek naar de kernge
heimen. In het vat heerst een
in het hart van dit kostbare apparaat is de
'druk' van HlO.OOOste
veau atmosfeer.
De laatste aanwinst
Spherator, een ontwerp vO
33-jarige plasma-fysicus;
Schoichi Yoshikawa. Deze
ste van een nieuwe generct
in staat het plasma tien]
langer stabiel te houden
de stellerators.
Prof. Gottlieb denkt
vijf jaar nodig te hebben 6
huidige inzichten te testen'
verfijnen in de nieuwe a\
tuur. Daarna wordt het
tueel tijd een prototype ui
fusiereactor te bouwen.
Als de plannen ooit sla1
steeds meer onderzoekers!
hiervan overtuigd, zal het Lf
gieprobleem definitief rij£aj
aelost.
PAUL VAN LANGS"
srtf
trio
Het is niet de bedoeling in dit
artikel een vergelijking te trekken
tussen de Franse schrijver Paul Léau-
taud (1872-1956) en de Neder
landse beeldhouwer-auteur Jan
Wolkers. Ik heb namelijk zo'n enor
me weerzin moeten overwinnen eer
ik aan de lectuur van diens jongste
roman Turks Fruit (Meulenhoff, 214
blz., 8,50) kon beginnen, dat ik
er een boekje van een andere
schrijver heb bijgenomen. Merk
waardigerwijs heet dit Een zeker
tegengif. Het bevat een verzame
ling aforistisch proza van Léautaud
van oudere en jongere datum, een
soort lectuur waar ik gek op ben.
Deze uitgave van De Arbeiderspers
telt met inbegrip van het Na
woord van de vertaler Matthieu
Kockelkoren 121 bladzijden en
kost 5,—.
Punten van vergelijking zijn er overi
gens wèl. Léautaud zegt op bl. 10:
„Liefde is zuiver fysiek" en daar lijkt het.
oppervlakkig gezien, bij Wolkers hele
maal op. Dat ze a;lpbel het echte schrlj-
versbloed hebben, weet Léautaud wat
hemzelf betreft overtuigend te zeggen sn
Wolkers bewijst het eenvoudig in zijn
werk. Ze schrijven allebei recht op de
man af en gebruiken geen trucjes. Mooi
schrijverij haten ze beiden. Bij Léautaud
overigens is het schrijven doel. bij Wol
kers middel.
Door Dr. C. Rijnsdorp
Maar een roman wordt geschreven van
het leven uit, terwijl aforismen uitspraken
doen over het leven. Léautaud is een
bespiegelaar, Wolkers een vitalist.
Vanwaar die weerzin die ik hierboven
opbiechtte? Omdat ik me innerlijk verzet
en blijf verzetten tegen de cultus, zo niet
de dictatuur van de grofheid, die de laat
ste tien, twaalf jaar de literaire situatie in
Nederland heeft verpest. Die constellatie
verklaart ook voor een deel het grote
succes van Wolkers (en van Van het
Reve) als schrijver en het teveel aan pu
bliciteit ten koste van andere auteurs.
Bij Wolkers Is die grofheid voor een
deel natuur, voor een deel camouflage
van gefrustreerde tederheid. Maar voor
andere schrijvers (en uitgevers) wordt ze
een recept.
Wat me bij Wolkers tegenstaat, is zijn
agressieve anti-burgerlijkheid. Nu weet ik
wel. dat het burgerlijk fatsoen, als het
niet door een authentiek-christelijk ethos
wordt gedragen innerlijk niets waard is.
Het heeft bovendien zijn gezicht ver
brand, als men bedenkt hoeveel nette
huisvaders onder Hitier nazibeulen zijn
geworden. Maar de impliciete hoon voor
alles wat Wolkers' barbaars vitalisme te
boven gaat. Is voor mij onverdraaglijk.
Meen niet dat ik geen oog heb voor de
enorme passie waarmee dit boek ge
schreven Is; de passie voor de rode 01-
ga, een poos de vriendin van de ik-figuur,
daarna zijn vrouw, later van hem geschei
den; Olga die tegen het eind van het
boek bezwijkt aan een tumor In de herse
nen en door de ik-figuur met voorbeel
dige trouw tot het laatste toe wordt bijge
staan. Hier is een grootheid door mense
lijke passie, die aan benepen moralisten
ontgaat.
Wanneer Egon Friedell Beethoven met
Michelangelo vergelijkt, wijst hij op bei
der gewelddadige ruwheid, het onorde
lijke in de manier van leven, hun harts
tochtelijke erotiek en het ontbreken van
elke bereidheid tot concessies. Grote
kunst laat zich niet door een burgerlijke
moraal insnoeren. Maar bij Michelangelo
zowel als Beethoven stond tegenover dit
alles een enorm idealisme.
Na de impasse van Terug naar Oegst-
geest heeft Wolkers zich van het gene
ratie-conflict gewend tot de beschrijving
van een alles overheersende passie voor
een vrouw. Ook nu weer dus levensbe
kentenissen. De man is hier het in alle
jaargetijden bronstige mensdier; het
speelt zich allemaal af beneden de navel,
om met Nietzsche te spreken. Het is hier
de sexuele drift pu- sang, niet vermengd
met idealisme zoals in Wagners Tristan
und Isolde.
Zoals gezegd, het was me niet mogelijk-
me van mijn plicht als criticus ten aan
zien van Wolkers te kwijten zonder „Een
zeker tegengif". Léautaud is een typische
Franse literaat; in Nederland kan men
hierbij het beste aan Greshoff denken. Ik
heb in dit boekje zoveel aangestreept,
dat ik met het overnemen van de citaten
maar ben gestopt. Men zou het hele
boekje moeten overschrijven en dat heeft
geen zin. Wel een bewijs van het interes
sante van deze verzameling, althans voor
mensen die zelf ook iets van schrijvers-
bloed In zich hebben.
Na het aardsdlonysische van Wolkers
is het een verademing zich te bewegen In
de apollinische sfeer van Léautauds
nachtelijke schrijfsels met ganzeveer bij
kaarslicht. „De beste momenten uit mijn
leven: "s nachts tussen twaalf en twee,
alleen, in stilte dromend over de ontelba
re dingen die mijn geest bezighouden"
(33).
„Schrijven is niet alleen een plezier
voor de geest. Ook voor de zintuigen.
Het gekras van mijn ganzeveer over het
papier is iets heerlijks, ik zou het van
iemand anders naast mij niet kunnen ver
dragen" (50). „Ik leef bij kaarslicht, om
dat ik electriciteit Iets volkomen verachte
lijks vind" (66).
„Schrijven! Dat is toch iets wonder
baarlijks! Twee individuen werken samen
in één: de een schrijft vlug op
invalt, de ander let tegelijkertijd 01
deelt, wikt en weegt en hakt de
door" (70). „Ik heb weinig gesel
niet omdat ik zoveel ander werk ti
had (want aan werken heb ik stierl
land), maar omdat ik altijd alleenj
geschreven heb, als ik voelde
goed ging. Zo ik al een talent heb,
het dat van improvisator" (78),
„Esprit" is dat je de dingen
voelt, scherp observeert, ogenbll
snapt en je gedachten ook meteel
verwoorden" (87).
Het Franse realisme is nooit h<
gespeend van esprit. Die spirit
geeft een tegenwicht, dat ik in het
daagse Nederlandse realisme m
dingen des geestes" (67) waar bli
'In het .neo-barbarisme? Of ze
goed weggestopt, dat je ze niet!
terug kunt vinden.
Liever don mee te huilen met dl
ven in het bos, blijf ik dit openlijk
ren. Het geschokte burgerlijke fi
hoeft er niet eens een te pas
want dat is niet altijd een onvt
getuige.
Kritiek moet altijd gepaard
een element van zelfkritiek. Toch
volhouden dat onze literatuur in ei
passe is geraakt en dat de ovei
publiciteit voor Cremer, Wolkers, Vj
Reve en andere min of meer bef
barbaren daar geen goed aan doet.
