'Want Hij
had hun
;en stad bereid...
KORTE KRONIEK
VAN JAAR 1920
f kqn:ned.toeristenbond anwb
61
"iS®
JEAN PESIJN'S HOF;
Gesticht in 1683 ingevolge testament
van Jean Pesijn en Maria de Lannoy.
Hier eertijds het huis waar John Robinson,
de voorganger van de Pilgrimlathers,
leefde en stierf.
Voor de herdenking van de vlucht der Pilgrime uit Engedané, htm
verblijf in Holland en hun vertrek naar Amerika werd vorig jaar een
speciale stichting opgericht. Eind april zal tijdens een bijeenkomst in
De Lakenhal de Leidse vroedschap van 1609 herleven, die na voorlezing
van het verzoek van John Robinson besloot, de Pilgrims in deze stad
toe te laten. Ook zal m het stedelijk museum een tentoonstelling, geheel
gewijd aan de Pilgrim Fathers, worden ingericht.
RIEHONDERDVIJFTIG JAAR geleden is het nu, dat een groep Engel
sen, na elf jaar in Leiden te hebben gebivakkeerd, de oceaan overstak
in Amerika een nieuw bestaan te bouwen. Ze woonden eerst in Amster-
n, maar daar boterde het niet met andere groepen afgescheiden Engelsen,
in lieten zij het oog op Leiden vallen. En het stadsbestuur van Leiden
ld het goed. Maar moeilijkheden bleven ook in Leiden niet uit. De werk-
!en vonden zij veel te lang. Sommigen konden met grote moeite nauwe-
is de kost verdienen.
lij vreesden ook een te grote invloed van de Hollandse maatschappij op
i kinderen en zagen met lede ogen aan hoe dezen van de strenge zondags-
liging werden afgehaald. De verwatering van hun engels-zijn konden ze
den duur niet verkroppen. Ten slotte bekroop hun de angst dat de
log met Spanje na het twaalfjarig bestand hier opnieuw zou uitbreken,
t beleg van Leiden lag nog niet zo ver in de geschiedenis. Er zat voor
ie verontrusten dan ook niets anders op dan definitief Europa, met zijn
'estigde tradities, te verlaten.
1 Engeland raakte koning Hen-
i VIII in conflict met de paus
Rome. Hij sneed de band met
ne door en stichtte een nationale
je, de anglicaanse. De koning zelf
d het hoofd. De kerkelijke leer
5g een protestantse inhoud, maar
roomse liturgie en het bisschop-
jjke bestuur bleven goeddeels in-
PURITEINEN
k HENDRIK VIII kwam Eduard
VI. De Hervorming had van hem
D kwaad te duchten. Wel van
ria de Bloedige, die hem opvolg-
Zij vervolgde de protestanten.
'ig. Haar opvolgster was Elisa-
k (1558-1603). Zij herstelde de
'icaanse kerk zoals deze zich on-
Eduard Vl had gepresenteerd. Er
en echter groepen in Engeland
met de reformatie van de kerk
verder wilden gaan. De liturgie
Ie bisschop waren voor hen ono-
;omelijke overblijfsels uit de
ïse tijd. Deze bezwaarden'zijn in
geschiedenis bekend als puritei-
jningin Elisabeth meende, dat
bestaande toestand in de kerk
st worden gestabiliseerd. Aan de
tnde positie van de Church of
and mocht niet worden getornd.
rooms-katholieken werden aan
jen gelegd, maar ook de puritei-
die aanvankelijk binnen de
,'ch of England de reformatie
en doorzetten. Zij zagen ten
e in een afscheiding het enige
lel om hun gedachten te realise-
Als er geen verzoening mogelijk
t, zouden zij verbannen worden.
1603 werd Elisabeth opgevolgd
Jacobus I. De puriteinen hoop-
lat zij hem aan hun kant zouden
en, maar zij kwamen al gauw
ogen uit. De vorst was een
ld van de bisschoppen, die de
jeinse ideeën fel bestreden.
CONFLICT
1604 brandde een conflict los
issen John Robinson, predikant
een parochie in Norwich
-Engeland), met de bisschop
die plaats over het schriftuur-
gezag van het bisschopsambt
Ie liturgische vormen in de
ch of England. Robinson wei-
het episcopale gezag te aan-
ïen en zijn bezwaren tegen de
)ie gaf hij evenmin op.
fsing was liet gevolg.
j liet Norwich achter zich en
t zijn geboorteplaats weer op:
bn in Nottinghamshire. Daar
n hij in aanraking met rector
Ird Clyfton, een vooraanstaand
ker. aanhanger van de Hervor-
„Much good had he done in
puntry where he lived and ma-
>nverted to God by his faithful
Itry both in preaching and or-
}ng" (veel goeds heeft hij ge
in het land waar hij woonde,
jelen bekeerden zich tot God
zijn gelovige en betrouwbare
hing. zowel in prediking als in
jisatie).
k ontmoette hij John Smyth,
ector was in Gainsborough, en
am Brewster, postmeester van
pats Scrooby, die in Leiden nog
•ling is geweest. Robinson ging
r de bevolking werken en dat
B tot zijn definitieve breuk met
irk van Engeland. De puriteinse
door
Simon de Grool
groep in Scrooby koos hem tot lei
der. De aartsbisschop van York en
de bisschop van Lincoln lieten de
afgescheidenen echter niet met rust.
Dezen besloten in 1608 tot een
vlucht naar Holland. Onder leiding
van Robinson kwamen zij nog in dat
jaar in Amsterdam aan.
Voor deze uitgeweken puriteinen
werd het elfde hoofdstuk uit het bij
belboek Hebreeën werkelijkheid:
zij hebben beleden dat zij vreemde
lingen en bijwoners waren op aarde;
zij geven te kennen dat zij een va
derland zoeken. En als zij gedachtig
waren geweest aan het vaderland
dat zij verlaten hadden, zouden zij
gelegenheid gehad hebben terug te
keren: maar nu verlangen zij naar
een beter, dat is een hemels, vader
land. Daarom schaamt God Zich
voor hen niet hun God te heten,
want Hij had hun een stad bereid".
Uit hun geloofsverbondenheid met
dit bijbelgedeelte is de naam Pilgrim
Fathers ontsproten.
LEIDEN
jy ERFSTS TORM EN gierden over
Amsterdam, toen de Pilgrims
daar aanmeerden. Ze bleken een
voorteken te zijn van de moeilijkhe
den die zouden leiden tot hun ver
zoek aan het stadsbestuur van Lei
den om zich daar te mogen vestigen.
In Amsterdam hadden zich al groe
pen Engelse afgescheidenen ge
vestigd en spanningen tussen deze
en de Robinson-volgelingen vonden
geen oplossing. Op 12 februari 1609
besloot het Leidse stadsbestuur de
Pilgrims toe te laten. Immers, zij
beleden de gereformeerde godsdienst
en waarom zou men eerlijke perso
nen weigeren. Engeland bleef het re
calcitrante volkje achtervolgen en
liet zijn ambassadeur in Holland po
gingen doen om vestiging in Leiden
te verhinderen. Zonder resultaat.
Leiden wordt in die tijd beschre
ven als „a busy city of about 50.000
inhabitants" (een drukke stad met
ongeveer 50.000 inwoners). Een
Franse geschiedschrijver typeerde
Leiden (op grond van gedegen ken
nis) zelfs als een van de voor
naamste, schoonste en aangenaamste
steden van de wereld.
De Leidse groep bestond uit onge
veer honderd personen. De Pie
terskerk was als het ware hun ba
ken. Robinson en een paar van zijn
vrienden kochten in 1611 voor acht
duizend gulden een huis aan de
Kloksteeg. de Groene Poort ge
naamd, waar hij woonde en werkte.
In 1683 is op die plaats het Jean
Pesijnhofje gebouwd. De timmerman
William Jepson, lid van de Ro-
binsongroep, bouwde een aantal
kleine woningen in de tuin achter de
Groene Poort. Enige families onder
de Pilgrims konden zich dat finan
cieel wel veroorloven. De anderen
huurden een huis in de onmiddel
lijke omgeving. The Green Gate van
Robinson was hun hoofdkwartier.
Wilde de groep hecht bijeenblijven,
1 januari: Leiden wordt door de denking van het vertrek der Pel-
aimexatie van gedeelten van Lei- grimvaders van Leiden naar
derdorp. Oegstgeest en Zoeterwoude Noord-Amerika in 1620
vijfduizend ingezetenen rijker;
1 september: te Katwijk aan Zee
1 januari: firma J. C. Zaalberg grote levende zeehond gevangen
Zn. 150 jaar
7 september: vier aftredende
7 februari: Leidsch Studenten Leidse wethouders (mr. J. C. van
Corps schaft de verplichte groentijd der Lip, J. A. Bots, J. de Lange en
af en stelt daarvoor het patronaat W. Pera) herkozen
in de plaats;
29 september: begin Leidse win-
7 februari: J. Varkevisser treedt kelweek
af als gemeentesecretaris van Kat
wijk 2 oktober: bij Noordwijk aan Zee
strandt het Engelse s.s. Armistice,
10 februari: het Katwijkse boot- op weg van Londen naar Hamburg,
je wordt opgeheven
4 oktober: viering 3 oktober
9 maart: de njksumversi- grote optocht, voorstellend de Vol-
teitsmanege aan de Kaïserstraat in keren der Aarde
betere staat hersteld en weer in ge
bruik 1 november: het Oude Poet huis
T onder Sassanheim brandt tot de
13 lebruan: hotel Levedag aan grond toe af
Breestraat na 45 jaar opgeheven
1 april: het eerste nummer van de b"T*00'bl(?«*>P
Nieuwe Leidsche Courant verschijnt Luxortheoter treedt in werking
19 april: burgemeester Visser van y-s
Alphen aan den Rijn viert veertig- ÖÖ.UUU ITIWOYIGYS
jarig ambtsjubileum
GiMLrhuUing van dc De
Leiden had toen ruim 06.000 In-
5 mei: inwerkingtreding win- woners; burgemeester was jhr. mr,
keisluiting te 8 uren 's avonds, za- dr. N. C. de Gijselaar; commandant
terdag te 11 uren van de gemeentepolitie: de heer P,
no Stapel; dijkgraaf van Rijnland! mr,
28 juni: opening zaterdagavond- P. A. Pijnacker Hordijk.
markt op Vis- en Boommarkt glotte dp gemeentfr.
29 juni: Leidsch Leesgezelschap raad- zoals die °P 30 juni 1920 werd
Tot Nut en Genoegen 75 jaar gekozen: S. C. Baart-Braggaar, A.
Bisschop, J. A. Bots, C. E. Dubbelde-
30 juni: verkiezing gemeenteraad. mr- ^.„va? dr- B-
Eerdmans, F. Eikerbout, T. Groene -
15 juli: eervol ontslag veldwach- v^l<i, J. A. van Hamel, B,
ter O. C. van Hemessen te Wou- Heemskerk, B. J. Huurman Dzn^ IX
brugge M. Kuivenhoven, dr. J. A. N. Knut-
lc tel, J. de Lange, mï. J. van der Lip,
16 juli: opening gemeentelijke J. B. Meynen, A. Mulder, A. J.
drinkwaterleiding Noordwijk Oostdam, W. Pera, mr. C. W. van
2» Ju": post- en telegraafkantoor j v
Hererwiucht 25"""^ verplaakt nr' Schoneveid, 'j. Splinter Gat, 1. i
Herengracht 25 van stralen_ Th F c stljnman, K.
30 juli: J. P. Gouverneur biirge- D' Sytsma' Jac- Wilbrink, Th. Wil-
meester van Sassenheim
De verhouding was: 19 rechta «q
17 augustus: te Leimuiden een 12 'inks, rechts: 7 7 r.k., 5 ej».|
meerval van 27 pond gevangen links: 7 soc.-democraten, 2 vrijz.
dem., 1 Unie-Liberaal, 1 Vrij-Li be-
29 augustus tot 2 september: her- raai, 1 communist.
ke belangrijkste reformatorische
kerken, vooral in de angelsaksische
landen.
Leiden zal dit jaar ongetwijfeld
meer Amerikanen ontvangen dan
gewoonlijk in het toeristenseizoen.
Vele toeristen uit de „Nieuwe We
reld" zullen naar „Holland" komen
met het speciale doel de historische
Pilgrim-plaatsen te bezoeken. In
Leiden zijn dat het hofje aan de
Kloksteeg en de Pieterskerk. De uni
versiteit en het gemeente-archief
aan de Boisotkade, dat het Pilgrim-
Op de plaats aan de Klok
steeg te Leiden waar de Pilgrims
hebben gewoond, werd later dit
fraaie hofje gebouwd, het Jean
Pesijnhofje.
fathers-huisje exploiteert, zullen bet
ook wel merken.
Leiden heeft zich voorbereid op
deze toeristische pelgrimage. Het
voelt zich aan de historie verplicht,
de tastbare herinnering aan dit boei
ende „geloof«avontuur" zo gaaf mo
gelijk te bewaren.
fcr t yx- t f
Q^yï.ïVtièrhvwrv£t^»a
V S-«i
hi) jWósl.V»-H-■
ijK-1. c '1 4-V
Een stukje van de brief die de uitgeweken puriteinen vanuit Amsterdam richtten tot het gemeentebestuur van
Leiden met het verzoek zich in deze stad te mogen vestigen.
«uk
Pilgrims genoten hier
oprechte gastvrijheid,
maar zij vreesden het
verlies van tradities
en konden ook niet op
tegen lange werktijd
In deze kledij bewoog de
vrouw van de Pilgrim-father
zich door het Leidse leven.
dan moest zij zich niet over de hele
stad verspreiden.
Rijkdom hebben de Pilgrims hier
niet vergaard. Zij moesten hard
werken om in hun onderhoud te
voorzien. Hun beroepen liepen nogal
uiteen. Er waren lakenwevers onder,
een bakker, een brouwer, een vlag-
genmaker, een schrijnwerker, koop
lieden, een zilversmid, tabakmakers,
een schoenlapper, een kuiper, win
keliers, metselaars en een drukker.
Robinson zelf ging het financieel
wat beter. Hij zag kans theolo-
gie-colleges aan de universiteit te
volgen. Dit confronteerde hem met
de godsdienstige geschillen, die in
die tijd ons land beroerden. De
strijd tussen arminianen en goma-
risten, rekkelijken en preciezen. Ro
binson mengde zich in die contro
verse en durfde zelfs het openbare
debat aan. Op een dispuut tussen
calvinisten en arminianen verdedig
de hij het calvinisme hartstochtelijk.
PERS
TROUWENS, de Pilgrims waren In
het algemeen toch een dyna
mische groep. Van 16171619 onder
hielden zij in Leiden zelfs een Pil
grim Press, die onder meer theolo
gische geschriften produceerde. Zij
kritiseerden daarin de kerkelijke
gang van zaken in Engeland en von
den illegale wegen om de blaadjes
daar in te voeren. William Brewster
was er de drukker van. Deze clan
destine oppositie irriteerde King Ja
mes zo, dat hij via zijn ambassadeur
in Den Haag probeerde Brewster te
laten arresteren. Maar dat lukte
niet.
Toch nam de onzekerheid onder
de Pilgrims toe. Sommigen twijfel
den of zij hier wel konden aarden.
Ze wilden toch het liefst in een
stukje vrije wereld een nieuw
bestaan opbouwen, waarbij zij niet
werden gehinderd in de beleving
van hun puriteinse opvattingen en
gewoonten.
Eerst lieten zij het oog vallen op
het Amerikaanse Virginia, een En
gels gebied, waar de Virginia Com
pany de Pilgrims als kolonisten wil
de toelaten en King James de
godsdienstvrijheid voor de Pilgrims
wel zou garanderen. Bij de onder
handelingen in Londen hebben, zich
nogal wat moeilijkheden voorge
daan, ook financiële.
Maar op 22 juli 1620 vertrok dan
toch een aantal Pilgrims vanuit
Delfshaven met de gekochte Speed
well naar Engeland, waar de ge
huurde Mayflower inmiddels in Sou
thampton was aangekomen voor de
grote oversteek naar Amerika. Rond
de Speedwell ontstond ook al one
nigheid. Het resultaat was dat dit
schip in Engeland bleef en alle deel
nemers zich op de Mayflower
inscheepten. Dat waren niet alleen
Leidse puriteinen.
HEI.FT
J^ANG NIET «He Leidie Piljrims
gingen mee. Eén beschrijving
heeft het over de helft, een andere
zelfs over een minderheid. Brewster
behoorde tot de leiders van deze
emigranten. De anderen bleven in
Leiden Robinson trouw. Onder hen
was ene Richard Masterson, die aan
de Uiterstegracht een eigen huis
had. Hij is in 1629 de groep van 1620
naar Amerika gevolgd, ook met een
schip dat de Mayflower heette.
In 1625 stierf Robinson. De buiten
muur van het Jean Pesijnhofje be
vat een steen, die aan hem herin
nert: „On this spot lived, taught and
died John Robinson 10111625"
(op deze plaats woonde, onderwees
en stierf John Robinson). Reeds in
1650 restte nog slechts één tastbare
herinnering aan de Leidse Pilgrims
als groep: het huis aan de Kloksteeg.
De reis van de Mayflower is niet
zonder kritieke ogenblikken verlo
pen. Het schip moest opzeilen tegen
vervaarlijke winden en de Ameri
kaanse kust was rijk aan grillige
klippen. Na dagenlang de kust te
hebben afgetast, slaagde het erin bij
Cape Cod (boven New York) aan te
leggen. Dat was op 10 november.
In Amerika hebben de Pilgrims de
nederzetting New Plymouth gesticht.
In de Amerikaanse onafhankelijk
heidsverklaring van 4 juli 1776.
waarbij dertien staten zich op een
congres te Philadelphia losmaakten
van Engeland, komen elementen
voor, die zijn te herleiden tot de
opvattingen van vrijheid en demo
cratie waaruit deze emigranten wil
den leven. Vele Amerikanen kunnen
zeggen, afstammeling van de Pil
grims te zijn. De Congregational
Churches zijn uit deze kolonisten
voortgekomen.
Een van hun kerkordelijke regels
is, dat elke vergadering van gelovi
gen (congregatie) zelfstandig is en
dus niet staat onder het gezag van
een staatskerk, zelfs niet onder sy
nodale instellingen. Nog steeds vor
men de congregationalisten een van
