VROEGER KON MEN KATWIJK ONDER DERTIG NAMEN VANGEN In een snelle ontwikkeling konden de achterstanden worden ingehaald 4* door Johan van Wolfswinkel 17 AT WIJK, vooral Katwijk aan Zee, was vanouds een afgesloten gemeenschap t met sterke onderlinge banden en tradities. Een vreemdeling drong er niet zo ge makkelijk of misschien wel nooit in door. De eerste wereldoorlog liet zelfs dit geïso- perde, op de zee uitziende Katwijk, niet geheel onberoerd. iEr kwam een garnizoen wit iuda. Enkele mannen trouwden let Katwijkse meisjes en bleven wonen. Ook Belgische vluchte- ngen vestigden zich. Wie het eetP herkent nog de vreemde amen. Maar ondanks de toenemende In- Deden van buitenaf bleef de rstevige gemeenschap nog lang on- Vept „Die postzegel mag u hebben, g eester" zei een zesde klas-leerling ft an de heer Seinstra (hervormde :hool H - Weeshuisschool). „Moet je 'm dan zelf niet gebrui- en, jongen, die geef je toch zo maar lef wegje kunt 'm tochop een ■Jrfplaktep,.." ,wij sturen nooit een brief weg, [ester M antwoord was onthullend. Kat- ikers trouwden meestal onder el- hadden geen of bijna geen fa- ie buiten het dorp. Nog in de [en dertig was 90 procent van de >lking onder dertig namen te jen. Zowat in ieder gezin was een Jaap en eeh Cobie, een Kees een Corrie. De gezinnen waren 1 'iddeld groot Eén achtste deel de bevolking heette Van der die namen zijn er nóg. Maar de sterke bevolkingsaanwas (in i halve eeuw het drievoudige )en mee de immigratie, 'de import industrie, vliegkamp, van mid- (istanders, ambtenaren, onderwij- nam het Katwijkse namenaan- [1 relatief af. GEVAREN E KATWIJKSE gemeenschap is mede door gezamenlijke gevaren zorgen zo solide geworden. Veel er dan in het Rijndorp waren de- [evaren permanent aanwezig. Het ere gemeenschapsteken, de kle- dracht, wees dat ook scherp aan. den duur werden echter alle >ie levendige kleuren zwart. De w voor familieleden breidde zich ids meer uit. Vele vrouwen ble- in het zwart. Zo groeide bij een re generatie de overtuiging, dat rt de eigenlijke kleur was. ie klederdrachten zijn snel aan verdwijnen, als teken van een nbreken naar de wereld. Wie er, gelegenheid, voor show, curiosi- of voor de fotograaf, nog wel s mee verschijnt, draagt het rt. e overgang naar de gewone, mo- dracht verliep nog stroef, via Trolletjes, gekleurde strohoeden, —ge rokken. Er waren altijd nog kleine jóngens, die „modern" ge le vrouwen het woord „mode- achterna riepen. Het nieuwe d vaak als vijandig gevoeld, atwijk was reeds toen een ge- ite badplaats; maar het leek wel f, mét het seizoen, alle „vreem- verschijnselen en invloeden met- verdwenen. ele taboe's, die nu al lang niet ir bestaan (bijvoorbeeld ten aan- 1 van badkostuums, het fietsen op lag), handhaafden zich toch ze- tot de Tweede Wereldoorlog. En de bruiden betreft: in het wit iwen: wat verbeeld je je wel... het wél deden, waren verheven onderingen iDRUKWEKKEND P 1 JANUARI 1920 telde Katwijk 13.313 inwoners. Burgemeester t (sinds 2 november 1914): Jan Qdrik de Waal Malefijt (geb. 31 uari 1852, Overveen), gerefor- pd en anti-revolutionair. Een 1 n met een indrukwekkende kt-van-dienst: burgemeester van «tbroek, statenlid en gedeputeer- van Utrecht, lid van Eerste en tede Kamer, minister van kolo- in het kabinet-Heemskerk, die 121/» jaar, zonder vakantie, tot zijn vijf en zeventigste jaar toe, be kwaam, hard en onvermoeibaar voor Katwijk heeft gewerkt. Hij ijverde voor goede woningen, was bij alle bestuursvergaderingen, als ere-voorzitter van de Katwijkse Bouwvereniging, aanwezig. Geen wonder, dat er een lange straat in die bouwsector later naar hem is genoemd. Net zo min als la tere Katwijkse gemeentebesturen Den Haag, kon De Waal Malefijt de stad Leiden van de noodzaak van een eigen zeehaven overtuigen. Katwijk aan den Rijn, waar destijds het raadhuis stond (het mooie gebouw is er nóg) en de bur gemeester woonde, was een tuin- bouwdorp gey/orden. Men keek daar 'jneer naar; binnen (Leiden) dan naar de zee. Tussen de beide Katwijken lag trouwens ook een tol. Hier waren de klederdrachten eer der verdwenen dan in het zeedorp. En de import van buitenaf was veel groter ('t Sandt). Zo speelde hier de traditie een belangrijk geringere rol. Katwijk-Binnen was dus gemak kelijker voor vernieuwingen, o.a. op kerkelijk gebied, toegankelijk. En tot een echte integratie tussen de beide dorpsdelen is het eigenlijk nooit gekomen. Nu het toch over Katwijk-Rijn gaat, moeten we het eerst even over het nieuwe gemeentehuis hebben. Tegen het prae-advies van B. en W. (in 1918), het aan de Tol, dus net in Katwijk aan den Rijn, te bouwen, verzetten zich vooral de raadsleden (reders) P. Meerburg en N. Parle- vliet fel. Ze wilden het namelijk in Katwijk-Zee hebben. Het mocht niet baten. B. en W. gesteund door V V V en een adres van 125 inwoners van Katwijk-Bin nen, zagen hun voorstel met 9 tegen 5 stemmen door de gemeenteraad aanvaard. Een lichtend voorbeeld voor nu: er werd een prijsvraag uitgeschreven en uit de ingezonden projecten dat van de Rotterdamse architecten Lokhorst en Hooykaas aanvaard. De Katwijkse aannemer Rein Ouwe hand, die voorheen al heel wat ge bouwd had in de gemeente, kreeg de opdracht tot uitvoering. Het fraaie zeker voor die tijd ruime, monumentale gebouw, nog al tijd een sieraad voor de gemeente, werd op 21 september 1932 door prinses Juliana geopend. Inmiddels was mr. Wicher Jacob Woldringh van der Hoop, die ook de Tweede Wereldoorlog met zijn ge meente zou doormaken (op 18 april 1932) burgemeester geworden. Katwijk is altijd zeer oranjegezind geweest. De band, die nog bestaat, werd nauwer door het verblijf van prinses Juliana (en haar gevolg) in de villa's ,,'t Waerle" en „Hoogcate" aan de Noord-Boulevard, van 10 sep tember 1927 tot 13 december 1929, tijdens haar studie in Leiden. Zij onthulde ook het monument bij de Oude Kerk („de zee zal de doden, die in haar zijn, wedergeven"). Na de oorlog zette haar bakker vol trots het bord met opschrift „leve rancier van H.K.H. 'prinses Juliana", weer in de etalage. Villa's en winkel bestaan niet meer. HARDE WERKERS T)E KAT WIJ KERS zijn harde wer kers gebleven, ook in de fabriek, de ambachten. Men kan op hun IJ ver, hun werklust staat maken. Een andere eigenschap is de bedacht zaamheid, het niet zo spoedig tot besluiten komen. Nog altijd speelt deze voorzichtigheid, een rol in de gemeentelijke politiek. Zo ontwikkelde het dorp zich vóór de oorlog, in langzaam tempo, maar gestadig. De algemene crisis legde toen ook veel lam. Een nogal belang rijke uitbreiding was de Parklaan flater Duinoord), zodat de Adria- nastraat niet langer in de duinen uitmondde. Het oude tolhuisje ver dween; alleen de grenspaal tussen Zee en Rijn bleef staan, en hij staat er nóg, zodat men goed kan zien, dat het Raadhuis op het gebied vari Kat wijk-Binnen is gebouwd. Vlak erbij werd, na de oorlog, de heroïeke, wat lieve mollige vrij heidsleeuw gezet De volksmond sprak al spoedig van „de doffer". Ja, vele Katwijkers waren en zijn geestig. Het is alleen maar jammer, dat het aantal volkstypen afneemt Wanneer er een sterft ,kan men dit een reëel verlies voelen. Een man, die met hoofd en schou ders hoger was dan al het volk, heeftte „psalm 119"; een vrolijke, modern geklede christen: „keric-enjwereld,,r.' een socialistische christen: „Vroom - én - Dree'sman". Na afloop van de dienst dankte een organist de dominee, dat hij voor hem gebeden had. „Hoe zo?" vroeg zijn eerwaarde, die zich niets kon herinneren. „U hebt toch immers ge beden voor degenen, die in hoogheid gezeten zijn Kunstschilders, als Toorop en Blommers, hebben, om de zee ,de duinen, de typische koppen en schui ten, het eeuwige spel van water, wolken en licht, in Katwijk gewoond en gewerkt Zo hebben ook vele anderen, op hun manier, Katwijk gezien en ge hoord. Ze kwamen als badgasten, fantaseerden (zelfs na afbraak en opbouw), dat de tijd hier stil stond, zochten oude dingen, voorbije tijden. Een dame van elders schreef in een ingezonden stuk (nu al weer ve le jaren geleden), dat zij het statige golvende psalmgezang in de kerken zo bewonderde. Zelf zong zij nooit zo. Wat haar echter aantrok in dat zingen, was in werkelijkheid de 'fol klore, waartoe ook de klederdrach ten, de dorpsomroeper, en nog zoveel andere dingen behoorden. Maar de ontwikkeling ging ook hier door, na de oorlog in steeds sneller tempo, en veranderde veel. INNEMING T)E OORLOG heeft Katwijk slui pend ingenomen. Nou ja, ieder een las de krant, luisterde naar de radio. Maar alles leek zo ver weg. Toen, nog plotseling, kwam de eerste mobilisatie, maart 1939, sloeg toch niet erg in, weinig jongens maar, voor de grensbewaking. Maar in september werd het menens; sol daten kwamen in garnizoen, oude scholen moesten eraan geloven. De naam van majoor Mallincrodt wordt door ouderen, niet ten onrech te, in vererende herinnering gehou den. Hij was een edel, tactvol man. Zonder veel geruis voltrokken zich de eerste schuchtere veranderingen in mentaliteit. Mensen kwamen, ver trokken; een vreemde dreiging hing in de lucht. Toen het losbarstte (mei 1940), scheen het niet zo erg. Maar om het vliegveld werd zwaar ge vochten; later gierden de granaten over het dorp en verwoestten Val kenburg. Katwijk kwam óók onder de laars; de Ortskommandant aan de Park laan kreeg het voor het zeggen. Een onderwijzer moest uiterst voorzichtig zijn met z'n woorden; kinderen van deutsch-freundliche ouders konden het overbrengen., j iDood en .«verderf wepden soms op ,h§t j «trottoir voor het huis van de oranjé- tiefje met een lange rij kiepkarre- tjes, vol materiaal voor de bunkers, de Nederlandse atlantic-wall in de duinen. Om de gaarkeukens te laten func tioneren werden de mooie oude lin- Toen, op die onvergetelijke zon dag, 29 april lieten Engelse bommen werpers blikken met biscuits, pin da's, chocolade, sigaretten boven het vliegveld Valkenburg vallen. Het leed scheen geleden. Katwijk was bij lange na nog niet het ergst ge troffen. Maar de doden (hoeveel wa ren het er?) keerden niet terug. Vlaggen en versieringen hingen wekenlang, dank- en herden kingsdiensten volgden elkaar op. Ve le, soms doodgewaande dorpsgenoten doken op, enigen ook met Engelse en Russische vrouwen, vreemde figuren scharrelden rond. Ik zie nog de trotse NZH-halte- chef, in zijn uniform weer te voorschijn gekomen. HONGER aangekondigd,.t-Meri vberde ménsèn me'e, haar arDelds- of jvriend i jonge mèi strafkamp, soms zomaar op straat opgepikt; sommigen keerden nooit terug. Verscheidene dorpsgenoten gingen een zwerversbestaan leiden; het ver raad sloop rond. Invallen 's avonds en 's nachts waren altijd te ver wachten; daarom hielden de actie ven hun vluchtwegen open. BOULEVARD QNDERTUSSEN was de boulevard ontruimd; een heel bevol kingsdeel moest evacueren; hun hui zen werden afgebroken alleen de villa van Trouselot (nu hotel Savoy), pension Christina (nu hotel Stella Maris; het werd voor de Duitse offi cieren bestemd), de Oude Kerk (zon der toren) en de Vuurbaak bleven staan. Langs de kust stonden paaltjes met venijnige mijnen, die op kwal len leken. Een lange groene muur met brede ronde rug, waar je niet overheen kon kijken (of klimmen), verrees. Daarachter lag het afbraak- terrein, een breed schootsveld. Alles was daar „streng verboden toegang". De Voorstraat, met zwaar prik keldraad afgesloten, reikte niet ver der dan tot de tegenwoordige Prin ces traat. Door het dorp, van het kanaal, via de Parklaan (nu Duinoord), langs de melkhandel van Van Egmond, over de Parklaan (de Bethelkerk was er nog niet) slingerde zich de zoge naamde betonexpres, een lokomo- T ANGZAAM aan zakte de opge- wöndeiiheid. Een honger naar veel, wat men zo lang had moeten missen, werd sterk. De Katwijkse Kunstkring voorzag in een behoefte. Zelden zag men de Kapel zo vol als bij een concert van Jo Vincent (te gen voor die tijd hoge prijzen). Kunstenaars van grote naam traden In de Oranjezaal op. Na drie seizoenen was het voorbij; het Nutsdepartement kon daarna de zaak niet meer redden. De culturele wind had de publieke belangstelling slechts oppervlakkig gerimpeld. Drempelvrees, van een groot bevol kingsdeel, accommodatiegebrek, toe nemende bewegingsmogelijkheden, maakten een eind aan een hoopvolle ontwikkeling. Het koor- en korpsleven herstelde zich echter blijvend. De jaarlijkse uitvoeringen trokken veel publiek, ook en vooral door het grote aantal rechtstreeks geïnteresseerden. Al spoedig na de blijde meidagen werd met de sanering van het doods- gevaarlijke strand begonnen. De muur was echter een groot pro bleem. Het groene ding bij stukken te laten springen bleek veel te riskant voor de ruiten. Een vernuftige oplossing was toen het graven van een lange sleuf en hier de muur in kiepen. Hij ligt er, on zichtbaar, nog altijd en versterkt de zeewering. De stormvloed van 1953 heeft toch wel de KRB-gebouwtjes, en de helft van het naar buiten ste kende restaurant Brittenburg mee genomen. Katwijk gunde zich een heel mooie boulevard, waaraan de gedu- den in de Kerkstraat gerooid. peerden hun kans kregen .Dank zij het streven van een ijverig comité, kwam er ook weer een toren op de Oude Kerk. Er is hard en voortva rend gewerkt. Het probleem van een komende woningnood doemde echter reeds op BEROERING TN HET hervormd kerkelijk leven van Katwijk-Zee ontstond tijdens het verblijf van ds. P. J. J. Monster (na november 1950) een, ongekende beroering. Hoewel niet als gerefor meerde bonder beroepen, introdu ceerde hij dit, voor het confessionele Katwijk ogenschijnlijk vreemde be ginsel. Het sloeg echter bij velen aan. Hervormd Katwijk had van oudsher behoudende groepen gekend. Ze wa ren beducht voor nieuwigheden, al braken ze geen banden. Reeds vroeger hadden uiterst- rechtse groepen de kerk in de richting van gereformeerde gemeen ten en christelijke gereformeerde kerk verlaten. Er ontstonden in de hervormde gemeente (voor het eerst) twee modaliteiten. De strijd leidde tot een zeker com promis; in het aantal predikanten werd zelfs de fifty-fifty-verhouding bereikt (4 -f 4). Links van de confessionelen ston den de zgn. midden-orthodoxen, die ook „recht" vroegen. Dit werd hun echter niet gegund. Ze bleven een vergeten groep, die ten slotte bij de kerk van Katwijk-Binnen en ook el ders onderdak vond. De Katwijkse gereformeerden vormden altijd een, door de historie bepaalde, eigen groep, met een ande re samenstelling, voor wie de nieu we bijbelvertaling, de gezangen, de nieuwe berijming minder hete hang ijzers waren. SPECTACULAIR 1\JA DE OORLOG werden de com- municatiemogelijheden verbe terd, wegen vernieuwd en verruimd. Een spectaculaire verandering was het verdwijnen van de vertrouwde blauwe tram in 1960. Eigenlijk had dat op eeen zaterdag met enig offi cieel vertoon moeten plaatsvinden. Maar de NZH-directie, beducht voor vandalisme en afbraak, besloot tot een geruisloze overgang. Wie vrijdagavond 7 oktober met de tram naar Lelden ging, vond 's avonds de bus voor de terugreis op de gewone plaats klaar staan. Op 4 september 1949 werd als eerste, in plaats van de verdwenen Weeshuis-school, de Rehobothschool aan de Parklaan in gebruik geno men, een semi-permanent gebouw, dat er nog altijd staat. In flink tempo heeft Katwijk ver der gebouwd: koestal. Molenwijk, *t Sandt, de Hoornes, Cleynduln. Het zal zaak zijn, de behoefte zoveel mo gelijk vóór te blijven. De grenswijziging met Noordwijk gaat ruimte maken voor de „tweede Hoornes". Architectonisch en stede bouwkundig riep vooral de Hoornes felle kritiek op. Men verweet de ont- werper(s): volstoppen van ruimten, gebrek aan fantasie, tekort aan be planting. Toegegeven moet echter worden, dat het geheel nog lang niet klaar is, ook Cleijnduin niet; er kan dus nog ten goede worden gecorri geerd. VEROVERING T)E SPORT kreeg, terecht, bijzon dere aandacht van het gemeen tebestuur. Sportvelden, een overdekt zwembad en vcrwarmbare open ba den kwamen tot stand. Men doet veel, om de jeugd op te vangen. Katwijk maakte een snelle ont wikkeling door, haalde achterstan den in. veroverde veeL De Katwijkse vrouwen en meisjes (tegenwoordig: mevrouw en mejuffrouw) zijn net zo modieus gekleed als de stadse. Vroe ger hoefden de knappe jongens niet door te leren („we zijn maar gewone mensen"), nu doen zelfs de meisjes mee. Drempelvrees bestaat niet meer, zelfs voor de Havo (die ook in Katwijk groeiende is). Katwijk wordt zichzelf bewust; heeft intellect genoeg: zonde, als het verloren zou gaan. En de in dustriescholen voor jongens en meisjes groeien en bloeien, doen be langrijk cultureel werk. Ieder heeft en krijgt in het Kat wijk van 1970 zijn kans. Katwijk krijgt hier en daar, vooral 's avond* een grote-stadsaspect En de inwo ners hebben de weg naar buiten ge vonden, ook door de stijgende wel vaart, die velen een eigen auto be zorgde. De druk bezochte zomerconcerten en de eerste uitvoering in Katwijk van Bachs Matthaus Passion, in de Sporthal met als grote bijzonder heid, een- meisjeskoor („De Lente klokjes") als soprano di ripieno, mo gen in dit overzicht niet onvermeld blijven. Er blijven dringende wensen: een cultureel centrum, een gebouw, in clusief leeszaal, voor de openbare bi bliotheek, een flink theater, een versnelde sanering, de uerbin- d ingsweg door de Zanderij. Men mag hopen, dat ze bij de tegen woordige dynamiek spoedig zullen worden vervuld.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1970 | | pagina 55