VROEGER
KON MEN
KATWIJK
ONDER DERTIG NAMEN VANGEN
In een snelle ontwikkeling konden
de achterstanden
worden ingehaald
4*
door Johan
van Wolfswinkel
17 AT WIJK, vooral Katwijk aan Zee, was vanouds een afgesloten gemeenschap
t met sterke onderlinge banden en tradities. Een vreemdeling drong er niet zo ge
makkelijk of misschien wel nooit in door. De eerste wereldoorlog liet zelfs dit geïso-
perde, op de zee uitziende Katwijk, niet geheel onberoerd.
iEr kwam een garnizoen wit
iuda. Enkele mannen trouwden
let Katwijkse meisjes en bleven
wonen. Ook Belgische vluchte-
ngen vestigden zich. Wie het
eetP herkent nog de vreemde
amen.
Maar ondanks de toenemende In-
Deden van buitenaf bleef de
rstevige gemeenschap nog lang on-
Vept
„Die postzegel mag u hebben,
g eester" zei een zesde klas-leerling
ft an de heer Seinstra (hervormde
:hool H - Weeshuisschool).
„Moet je 'm dan zelf niet gebrui-
en, jongen, die geef je toch zo maar
lef wegje kunt 'm tochop een
■Jrfplaktep,.."
,wij sturen nooit een brief weg,
[ester
M antwoord was onthullend. Kat-
ikers trouwden meestal onder el-
hadden geen of bijna geen fa-
ie buiten het dorp. Nog in de
[en dertig was 90 procent van de
>lking onder dertig namen te
jen. Zowat in ieder gezin was
een Jaap en eeh Cobie, een Kees
een Corrie. De gezinnen waren
1 'iddeld groot Eén achtste deel
de bevolking heette Van der
die namen zijn er nóg. Maar
de sterke bevolkingsaanwas (in
i halve eeuw het drievoudige )en
mee de immigratie, 'de import
industrie, vliegkamp, van mid-
(istanders, ambtenaren, onderwij-
nam het Katwijkse namenaan-
[1 relatief af.
GEVAREN
E KATWIJKSE gemeenschap is
mede door gezamenlijke gevaren
zorgen zo solide geworden. Veel
er dan in het Rijndorp waren de-
[evaren permanent aanwezig. Het
ere gemeenschapsteken, de kle-
dracht, wees dat ook scherp aan.
den duur werden echter alle
>ie levendige kleuren zwart. De
w voor familieleden breidde zich
ids meer uit. Vele vrouwen ble-
in het zwart. Zo groeide bij een
re generatie de overtuiging, dat
rt de eigenlijke kleur was.
ie klederdrachten zijn snel aan
verdwijnen, als teken van een
nbreken naar de wereld. Wie er,
gelegenheid, voor show, curiosi-
of voor de fotograaf, nog wel
s mee verschijnt, draagt het
rt.
e overgang naar de gewone, mo-
dracht verliep nog stroef, via
Trolletjes, gekleurde strohoeden,
—ge rokken. Er waren altijd nog
kleine jóngens, die „modern" ge
le vrouwen het woord „mode-
achterna riepen. Het nieuwe
d vaak als vijandig gevoeld,
atwijk was reeds toen een ge-
ite badplaats; maar het leek wel
f, mét het seizoen, alle „vreem-
verschijnselen en invloeden met-
verdwenen.
ele taboe's, die nu al lang niet
ir bestaan (bijvoorbeeld ten aan-
1 van badkostuums, het fietsen op
lag), handhaafden zich toch ze-
tot de Tweede Wereldoorlog. En
de bruiden betreft: in het wit
iwen: wat verbeeld je je wel...
het wél deden, waren verheven
onderingen
iDRUKWEKKEND
P 1 JANUARI 1920 telde Katwijk
13.313 inwoners. Burgemeester
t (sinds 2 november 1914): Jan
Qdrik de Waal Malefijt (geb. 31
uari 1852, Overveen), gerefor-
pd en anti-revolutionair. Een
1 n met een indrukwekkende
kt-van-dienst: burgemeester van
«tbroek, statenlid en gedeputeer-
van Utrecht, lid van Eerste en
tede Kamer, minister van kolo-
in het kabinet-Heemskerk, die
121/» jaar, zonder vakantie, tot zijn
vijf en zeventigste jaar toe, be
kwaam, hard en onvermoeibaar voor
Katwijk heeft gewerkt.
Hij ijverde voor goede woningen,
was bij alle bestuursvergaderingen,
als ere-voorzitter van de Katwijkse
Bouwvereniging, aanwezig.
Geen wonder, dat er een lange
straat in die bouwsector later naar
hem is genoemd. Net zo min als la
tere Katwijkse gemeentebesturen
Den Haag, kon De Waal Malefijt de
stad Leiden van de noodzaak van
een eigen zeehaven overtuigen.
Katwijk aan den Rijn, waar
destijds het raadhuis stond (het
mooie gebouw is er nóg) en de bur
gemeester woonde, was een tuin-
bouwdorp gey/orden. Men keek daar
'jneer naar; binnen (Leiden) dan naar
de zee. Tussen de beide Katwijken
lag trouwens ook een tol.
Hier waren de klederdrachten eer
der verdwenen dan in het zeedorp.
En de import van buitenaf was veel
groter ('t Sandt). Zo speelde hier de
traditie een belangrijk geringere rol.
Katwijk-Binnen was dus gemak
kelijker voor vernieuwingen, o.a. op
kerkelijk gebied, toegankelijk. En
tot een echte integratie tussen de
beide dorpsdelen is het eigenlijk
nooit gekomen.
Nu het toch over Katwijk-Rijn
gaat, moeten we het eerst even over
het nieuwe gemeentehuis hebben.
Tegen het prae-advies van B. en W.
(in 1918), het aan de Tol, dus net in
Katwijk aan den Rijn, te bouwen,
verzetten zich vooral de raadsleden
(reders) P. Meerburg en N. Parle-
vliet fel. Ze wilden het namelijk in
Katwijk-Zee hebben.
Het mocht niet baten. B. en W.
gesteund door V V V en een adres
van 125 inwoners van Katwijk-Bin
nen, zagen hun voorstel met 9 tegen
5 stemmen door de gemeenteraad
aanvaard.
Een lichtend voorbeeld voor nu: er
werd een prijsvraag uitgeschreven
en uit de ingezonden projecten dat
van de Rotterdamse architecten
Lokhorst en Hooykaas aanvaard. De
Katwijkse aannemer Rein Ouwe
hand, die voorheen al heel wat ge
bouwd had in de gemeente, kreeg de
opdracht tot uitvoering.
Het fraaie zeker voor die tijd
ruime, monumentale gebouw, nog al
tijd een sieraad voor de gemeente,
werd op 21 september 1932 door
prinses Juliana geopend.
Inmiddels was mr. Wicher Jacob
Woldringh van der Hoop, die ook de
Tweede Wereldoorlog met zijn ge
meente zou doormaken (op 18 april
1932) burgemeester geworden.
Katwijk is altijd zeer oranjegezind
geweest. De band, die nog bestaat,
werd nauwer door het verblijf van
prinses Juliana (en haar gevolg) in
de villa's ,,'t Waerle" en „Hoogcate"
aan de Noord-Boulevard, van 10 sep
tember 1927 tot 13 december 1929,
tijdens haar studie in Leiden. Zij
onthulde ook het monument bij de
Oude Kerk („de zee zal de doden,
die in haar zijn, wedergeven").
Na de oorlog zette haar bakker vol
trots het bord met opschrift „leve
rancier van H.K.H. 'prinses Juliana",
weer in de etalage. Villa's en winkel
bestaan niet meer.
HARDE WERKERS
T)E KAT WIJ KERS zijn harde wer
kers gebleven, ook in de fabriek,
de ambachten. Men kan op hun IJ
ver, hun werklust staat maken. Een
andere eigenschap is de bedacht
zaamheid, het niet zo spoedig tot
besluiten komen. Nog altijd speelt
deze voorzichtigheid, een rol in de
gemeentelijke politiek.
Zo ontwikkelde het dorp zich vóór
de oorlog, in langzaam tempo, maar
gestadig. De algemene crisis legde
toen ook veel lam. Een nogal belang
rijke uitbreiding was de Parklaan
flater Duinoord), zodat de Adria-
nastraat niet langer in de duinen
uitmondde. Het oude tolhuisje ver
dween; alleen de grenspaal tussen
Zee en Rijn bleef staan, en hij staat
er nóg, zodat men goed kan zien, dat
het Raadhuis op het gebied vari Kat
wijk-Binnen is gebouwd.
Vlak erbij werd, na de oorlog, de
heroïeke, wat lieve mollige vrij
heidsleeuw gezet De volksmond
sprak al spoedig van „de doffer".
Ja, vele Katwijkers waren en zijn
geestig. Het is alleen maar jammer,
dat het aantal volkstypen afneemt
Wanneer er een sterft ,kan men dit
een reëel verlies voelen.
Een man, die met hoofd en schou
ders hoger was dan al het volk,
heeftte „psalm 119"; een vrolijke,
modern geklede christen:
„keric-enjwereld,,r.' een socialistische
christen: „Vroom - én - Dree'sman".
Na afloop van de dienst dankte een
organist de dominee, dat hij voor
hem gebeden had. „Hoe zo?" vroeg
zijn eerwaarde, die zich niets kon
herinneren. „U hebt toch immers ge
beden voor degenen, die in hoogheid
gezeten zijn
Kunstschilders, als Toorop en
Blommers, hebben, om de zee ,de
duinen, de typische koppen en schui
ten, het eeuwige spel van water,
wolken en licht, in Katwijk gewoond
en gewerkt
Zo hebben ook vele anderen, op
hun manier, Katwijk gezien en ge
hoord. Ze kwamen als badgasten,
fantaseerden (zelfs na afbraak en
opbouw), dat de tijd hier stil stond,
zochten oude dingen, voorbije tijden.
Een dame van elders schreef in
een ingezonden stuk (nu al weer ve
le jaren geleden), dat zij het statige
golvende psalmgezang in de kerken
zo bewonderde. Zelf zong zij nooit
zo. Wat haar echter aantrok in dat
zingen, was in werkelijkheid de 'fol
klore, waartoe ook de klederdrach
ten, de dorpsomroeper, en nog zoveel
andere dingen behoorden.
Maar de ontwikkeling ging ook
hier door, na de oorlog in steeds
sneller tempo, en veranderde veel.
INNEMING
T)E OORLOG heeft Katwijk slui
pend ingenomen. Nou ja, ieder
een las de krant, luisterde naar de
radio. Maar alles leek zo ver weg.
Toen, nog plotseling, kwam de
eerste mobilisatie, maart 1939, sloeg
toch niet erg in, weinig jongens
maar, voor de grensbewaking. Maar
in september werd het menens; sol
daten kwamen in garnizoen, oude
scholen moesten eraan geloven.
De naam van majoor Mallincrodt
wordt door ouderen, niet ten onrech
te, in vererende herinnering gehou
den. Hij was een edel, tactvol man.
Zonder veel geruis voltrokken zich
de eerste schuchtere veranderingen
in mentaliteit. Mensen kwamen, ver
trokken; een vreemde dreiging hing
in de lucht. Toen het losbarstte (mei
1940), scheen het niet zo erg. Maar
om het vliegveld werd zwaar ge
vochten; later gierden de granaten
over het dorp en verwoestten Val
kenburg.
Katwijk kwam óók onder de laars;
de Ortskommandant aan de Park
laan kreeg het voor het zeggen.
Een onderwijzer moest uiterst
voorzichtig zijn met z'n woorden;
kinderen van deutsch-freundliche
ouders konden het overbrengen.,
j iDood en .«verderf wepden soms op ,h§t
j «trottoir voor het huis van de oranjé-
tiefje met een lange rij kiepkarre-
tjes, vol materiaal voor de bunkers,
de Nederlandse atlantic-wall in de
duinen.
Om de gaarkeukens te laten func
tioneren werden de mooie oude lin-
Toen, op die onvergetelijke zon
dag, 29 april lieten Engelse bommen
werpers blikken met biscuits, pin
da's, chocolade, sigaretten boven het
vliegveld Valkenburg vallen. Het
leed scheen geleden. Katwijk was
bij lange na nog niet het ergst ge
troffen. Maar de doden (hoeveel wa
ren het er?) keerden niet terug.
Vlaggen en versieringen hingen
wekenlang, dank- en herden
kingsdiensten volgden elkaar op. Ve
le, soms doodgewaande dorpsgenoten
doken op, enigen ook met Engelse en
Russische vrouwen, vreemde figuren
scharrelden rond.
Ik zie nog de trotse NZH-halte-
chef, in zijn uniform weer te
voorschijn gekomen.
HONGER
aangekondigd,.t-Meri vberde
ménsèn me'e, haar arDelds- of
jvriend i
jonge mèi
strafkamp, soms zomaar op straat
opgepikt; sommigen keerden nooit
terug.
Verscheidene dorpsgenoten gingen
een zwerversbestaan leiden; het ver
raad sloop rond. Invallen 's avonds
en 's nachts waren altijd te ver
wachten; daarom hielden de actie
ven hun vluchtwegen open.
BOULEVARD
QNDERTUSSEN was de boulevard
ontruimd; een heel bevol
kingsdeel moest evacueren; hun hui
zen werden afgebroken alleen de
villa van Trouselot (nu hotel Savoy),
pension Christina (nu hotel Stella
Maris; het werd voor de Duitse offi
cieren bestemd), de Oude Kerk (zon
der toren) en de Vuurbaak bleven
staan.
Langs de kust stonden paaltjes
met venijnige mijnen, die op kwal
len leken. Een lange groene muur
met brede ronde rug, waar je niet
overheen kon kijken (of klimmen),
verrees. Daarachter lag het afbraak-
terrein, een breed schootsveld. Alles
was daar „streng verboden toegang".
De Voorstraat, met zwaar prik
keldraad afgesloten, reikte niet ver
der dan tot de tegenwoordige Prin
ces traat.
Door het dorp, van het kanaal, via
de Parklaan (nu Duinoord), langs de
melkhandel van Van Egmond, over
de Parklaan (de Bethelkerk was er
nog niet) slingerde zich de zoge
naamde betonexpres, een lokomo-
T ANGZAAM aan zakte de opge-
wöndeiiheid. Een honger naar
veel, wat men zo lang had moeten
missen, werd sterk. De Katwijkse
Kunstkring voorzag in een behoefte.
Zelden zag men de Kapel zo vol als
bij een concert van Jo Vincent (te
gen voor die tijd hoge prijzen).
Kunstenaars van grote naam traden
In de Oranjezaal op.
Na drie seizoenen was het voorbij;
het Nutsdepartement kon daarna de
zaak niet meer redden. De culturele
wind had de publieke belangstelling
slechts oppervlakkig gerimpeld.
Drempelvrees, van een groot bevol
kingsdeel, accommodatiegebrek, toe
nemende bewegingsmogelijkheden,
maakten een eind aan een hoopvolle
ontwikkeling.
Het koor- en korpsleven herstelde
zich echter blijvend. De jaarlijkse
uitvoeringen trokken veel publiek,
ook en vooral door het grote aantal
rechtstreeks geïnteresseerden.
Al spoedig na de blijde meidagen
werd met de sanering van het doods-
gevaarlijke strand begonnen. De
muur was echter een groot pro
bleem. Het groene ding bij stukken
te laten springen bleek veel te
riskant voor de ruiten.
Een vernuftige oplossing was toen
het graven van een lange sleuf en hier
de muur in kiepen. Hij ligt er, on
zichtbaar, nog altijd en versterkt de
zeewering. De stormvloed van 1953
heeft toch wel de KRB-gebouwtjes,
en de helft van het naar buiten ste
kende restaurant Brittenburg mee
genomen.
Katwijk gunde zich een heel
mooie boulevard, waaraan de gedu-
den in de Kerkstraat gerooid.
peerden hun kans kregen .Dank zij
het streven van een ijverig comité,
kwam er ook weer een toren op de
Oude Kerk. Er is hard en voortva
rend gewerkt. Het probleem van een
komende woningnood doemde echter
reeds op
BEROERING
TN HET hervormd kerkelijk leven
van Katwijk-Zee ontstond tijdens
het verblijf van ds. P. J. J. Monster
(na november 1950) een, ongekende
beroering. Hoewel niet als gerefor
meerde bonder beroepen, introdu
ceerde hij dit, voor het confessionele
Katwijk ogenschijnlijk vreemde be
ginsel.
Het sloeg echter bij velen aan.
Hervormd Katwijk had van oudsher
behoudende groepen gekend. Ze wa
ren beducht voor nieuwigheden, al
braken ze geen banden.
Reeds vroeger hadden uiterst-
rechtse groepen de kerk in de
richting van gereformeerde gemeen
ten en christelijke gereformeerde
kerk verlaten. Er ontstonden in de
hervormde gemeente (voor het eerst)
twee modaliteiten.
De strijd leidde tot een zeker com
promis; in het aantal predikanten
werd zelfs de fifty-fifty-verhouding
bereikt (4 -f 4).
Links van de confessionelen ston
den de zgn. midden-orthodoxen, die
ook „recht" vroegen. Dit werd hun
echter niet gegund. Ze bleven een
vergeten groep, die ten slotte bij de
kerk van Katwijk-Binnen en ook el
ders onderdak vond.
De Katwijkse gereformeerden
vormden altijd een, door de historie
bepaalde, eigen groep, met een ande
re samenstelling, voor wie de nieu
we bijbelvertaling, de gezangen, de
nieuwe berijming minder hete hang
ijzers waren.
SPECTACULAIR
1\JA DE OORLOG werden de com-
municatiemogelijheden verbe
terd, wegen vernieuwd en verruimd.
Een spectaculaire verandering was
het verdwijnen van de vertrouwde
blauwe tram in 1960. Eigenlijk had
dat op eeen zaterdag met enig offi
cieel vertoon moeten plaatsvinden.
Maar de NZH-directie, beducht
voor vandalisme en afbraak, besloot
tot een geruisloze overgang. Wie
vrijdagavond 7 oktober met de tram
naar Lelden ging, vond 's avonds de
bus voor de terugreis op de gewone
plaats klaar staan.
Op 4 september 1949 werd als
eerste, in plaats van de verdwenen
Weeshuis-school, de Rehobothschool
aan de Parklaan in gebruik geno
men, een semi-permanent gebouw,
dat er nog altijd staat.
In flink tempo heeft Katwijk ver
der gebouwd: koestal. Molenwijk, *t
Sandt, de Hoornes, Cleynduln. Het
zal zaak zijn, de behoefte zoveel mo
gelijk vóór te blijven.
De grenswijziging met Noordwijk
gaat ruimte maken voor de „tweede
Hoornes". Architectonisch en stede
bouwkundig riep vooral de Hoornes
felle kritiek op. Men verweet de ont-
werper(s): volstoppen van ruimten,
gebrek aan fantasie, tekort aan be
planting. Toegegeven moet echter
worden, dat het geheel nog lang niet
klaar is, ook Cleijnduin niet; er kan
dus nog ten goede worden gecorri
geerd.
VEROVERING
T)E SPORT kreeg, terecht, bijzon
dere aandacht van het gemeen
tebestuur. Sportvelden, een overdekt
zwembad en vcrwarmbare open ba
den kwamen tot stand. Men doet
veel, om de jeugd op te vangen.
Katwijk maakte een snelle ont
wikkeling door, haalde achterstan
den in. veroverde veeL De Katwijkse
vrouwen en meisjes (tegenwoordig:
mevrouw en mejuffrouw) zijn net zo
modieus gekleed als de stadse. Vroe
ger hoefden de knappe jongens niet
door te leren („we zijn maar gewone
mensen"), nu doen zelfs de meisjes
mee. Drempelvrees bestaat niet
meer, zelfs voor de Havo (die ook in
Katwijk groeiende is).
Katwijk wordt zichzelf bewust;
heeft intellect genoeg: zonde, als het
verloren zou gaan. En de in
dustriescholen voor jongens en
meisjes groeien en bloeien, doen be
langrijk cultureel werk.
Ieder heeft en krijgt in het Kat
wijk van 1970 zijn kans. Katwijk
krijgt hier en daar, vooral 's avond*
een grote-stadsaspect En de inwo
ners hebben de weg naar buiten ge
vonden, ook door de stijgende wel
vaart, die velen een eigen auto be
zorgde.
De druk bezochte zomerconcerten
en de eerste uitvoering in Katwijk
van Bachs Matthaus Passion, in de
Sporthal met als grote bijzonder
heid, een- meisjeskoor („De Lente
klokjes") als soprano di ripieno, mo
gen in dit overzicht niet onvermeld
blijven.
Er blijven dringende wensen: een
cultureel centrum, een gebouw, in
clusief leeszaal, voor de openbare bi
bliotheek, een flink theater, een
versnelde sanering, de uerbin-
d ingsweg door de Zanderij. Men
mag hopen, dat ze bij de tegen
woordige dynamiek spoedig zullen
worden vervuld.