OTONENRAKET DOET TIJD STILSTAAN
Er met elkaar dwars doorheen gaan
en
ZATtRDAG 21 FEBRUARI 1970
jd en afstand: het zijn begrippen, die door
instein al zijn gerelativeerd. Zuiver mènse-
jke begrippen, waarvoor in het onmetelijke
eelal geen grond is, zegt de (tot nu toe niet
eerlegde) theorie, want een praktische proef
j p de som heeft men nog niet kunnen nemen
jndat de techniek niet ver genoeg ontwikkeld
Met de huidige conventionele ra-
«tten is men nog niet verder dan
en speldeknop doorgedrongen in
ns zonnestelsel, en zelfs die spel-
iknop verdwijnt helemaal in het
iet bij de afstanden tussen aarde
i sterren.
Licht, dat de fabelachtige snel-
isid heeft van bijna 300 000 km
er seconde, heeft nog altijd 8,3
linuten nodig om de 150 miljoen
tussen zon en aarde te over-
ruggen en zelfs 4,3 jaren om Al-
Centauri. de dichtstbijzijnde
if in ons Melkwegstelsel, te be-
eiken
Het is voor alle ruimtevaartge
len daarom wel een duidelijke
ik, dat deze afstanden voor de
idige, door chemische stoffen
irtgedreven, raketten even on-
imbaar zijn als de oceaan voor
inspringende vlo.
Dat was het trouwens ai in 1906,
de tijd, dat ruimtevaart nog hele-
science fiction was. De be
roemde Amerikaanse raketpionier,
Robert Goddard, zei toen al dat de
snelheden van raketten met chemi
sche stuwstoffen altijd binnen be
paalde grenzen zouden blijven.
Slechts door gebruik te maken van
elektrisch geladen deeltjes zouden
deze overschreden kunnen worden.
Veertien jaar nadat dit idee werd
gelanceerd, is men nu zo ver, aij
het dat het project nog maar in de
kinderschoenen staat. Met de
lonenmotor is er een nog maar
aarzelend begin mee gemaakt,
doch het is de motor, waarmee
men volledig is afgestapt van het
huidige systeem.
In het kort komt het principe van
de ionenmotor hierop neer, dat
voor de voortstuwing gebruik
wordt gemaakt van kapotgeslagen
atomen van stuwgaesen. Dat ka-
potslasn noemt men ioniseren: in
de motor worden de ges-atomen
zodanig bewerkt, det van eik ervan
een elektron (een Wem negatief
geladen deeltje, dat om de kern
draait) wordt afgeslagen.
Dit betekent, dat het aanvanke-
lijk neutrale atoom ineens positief
geladen is. Immers: het evenwicht
tussen de positieve protonen in de
kern en de negatieve elektronen
daarbuiten is verstoord omdat door
het wegslaan van een elektron een
teveel aan protonen overblijft.
Deze gehavende atomen, die
men ionen noemt, worden nu ge
leid door een magnetisch veld.
waar stroom door wordt gevoerd
Daarmee wordt bereikt, dat de
ionen met zeer grote snelheid in
de gewenste richting worden ge
dreven Samen met de losgeslagen
elektronen, die via een omweg
naar de raketuitlaat worden geleid
en daar de positieve ionen weer
neutraliseren, leveren zij een stuw-
druk, die in theorie vele ma
len groter is dan die van door ver
branding uitgestoten gassen.
Duidelijk is echter, dat dit mear
hoofdlijnen zijn. Een theoretisch
schema, dat in werkelijke uitvoe
ring voor hoogst ingewikkelde pro
blemen stelt. De verschijnselen,
die zich in de ionenmotor voor
doen, kunnen zelfs nu nog niet alle
volledig worden verklaard.
Veel gecompliceerder nog zal de
fotonenraket zijn. Zó ingewikkeld,
dat men op dit moment bij lange
na niet weet of hij ooit gebouwd
kan worden. Geleerden zeggen
een raket, die bijna even snel als
het licht voortbeweegt, is nu nog
alleen in theorie mogelijk. Mis
schien, heel misschien zal hij in
een zeer ver verschiet werkelijk
heid zijn. maar dan zullen eerst
nog vele ontdekkingen moeten
worden gedaan.
Zoals de naam al zegt. moet de
6tuwdruk bij deze raket worden ge
leverd door lichtdeeltjes, fotonen
Dezelfde deeltjes, die bijvoorbeeld
door de zon worden uitgezonden.
Van deze fotonen is bekend, dat
Na jarenlang op de grond te hebben geëxperimenteerd, zijn de Amerikanen thans proeven buiten de
dampkring begonnen met een nieuwe raket-motor, die volgens de geleerden de toekomst van de
ruimtevaart zal bepalen: de elektrische of ionenmotor. Een motor, die geen gebruik maakt van chemische
stuwstoffen, maer van elektrisch geladen deeltjes, die een aanzienlijk grotere uitstroomsnelheid hebben
en dus ook het ruimtevaartuig sneller doen voortbewegen. Hoewel de perspectieven nog zuiver theore
tisch zijn, beschouwt men het project als een forse nieuwe stap vooruit op de weg naar de ruimte. En
terwijl déze wordt gezet, denkt de wetenschap al aan de volgende: de fotonenraket. Een raket, die de
snelheid wellicht nog fabelachtiger zal opvoeren tot dichtbij de lichtsnelheid. Tot een snelheid, waarbij
het begrip tijd zal zijn weggevaagd en astronauten duizenden aardejaren zullen kunnen reizen zonder ou
der te worden. Science fiction? Technisch nog wél. Voor deze stap zullen nog zoveel problemen zijn op
te lossen, dat geleerden alleen nog maar spreken over een zeer ver verschiet, als een dergelijk project
al zou kunnen worden uitgevoerd. Maar in theorie bestaét de fotonenraket al. De industrie heeft de ui
terlijke vormen er zelfs al van op de tekentafel liggen!
ze een zekere stuwdruk leveren
Zo oefent het zonlicht op het
aardoppervlak een druk uit van on
geveer 1 milligram per vierkante
meter. Duidelijk is echter, dat de
lichtbundel, die een raket moet
produceren, veel meer energie
moet hebben dan een zonlichtbun
del omdat hij anders nooit van de
grond zou komen.
Geleerden houden het op dui
zendmaal de energie, die jaarlijks
op aarde wordt geproduceerd
f3000 miljard kWh). Dit zal dus be
tekenen. dat de fotonenraket pas in
werking jnag treden ver van de
aarde vandaan: hij zou met zijn
ontzagwekkend felle en vernieti
gende lichtbundel hele continenten
kunnen wegvagen.
Hoe deze energie wordt opge
wekt? Geleerden denken ze wel
licht te verkrijgen door gebruik te
maken van een stuwstof, be
staande uit materie en antimaterie.
Deze laatste bestaat utt deeltjes,
Een ontwerp ven Boeing van
de fotonenraket. De grote reflec
tor moet dienen om de fotonen te
bundelen.
die de tegengestelde magnetisch-
elektrische eigenschappen hebben
van de vertrouwde materiedeeltjes
(zo staat tegenover een negatief
geladen elektron een positron, te
genover een proton een anti-proton
enz).
Ontmoet zo'n deeltje zijn anti
deeltje dan volgt een reactie met
vernietigend resultaat, waaruit in
sommige gevallen fotonen vrijko
men. Deze fotonen zouden door
een enorme reflector kunnen wor
den samengebundeld en zo de
energie kunnen leveren voor de
voortbeweging: tenslotte met een
snelheid die de lichtsnelheid dicht
nadert.
Dat uitwerking van deze theorie
onvoorstelbare problemen zal op
werpen, ligt voor de hand. Onder
meer zit men met het vraagstuk
hoe de antimaterie aan boord moet
worden bewaard en hoe men het
vernietigingsproces in de hand
moet houden. Problemen, aan de
oplossing waarvan men nog lang
niet toe is: niemand weet nog hoe
zo'n raket moet worden gebouwd.
Dit weerhoudt de wetenschap er
echter niet van zich al voorstellin
gen te maken van wat wij met zo'n
raket, als alle moeilijkheden zou
den zijn opgelost, zouden kunnen
bereiken.
Op basis van Einsteins formule E
is MC2 (energie is massa maal het
kwadraat van de lichtsnelheid)
heeft men uitgerekend, dat wan
neer de raket een massaverhou
ding heeft van 1000 (de verhouding
tussen haar volbelast en leeg ge
wicht) een verhouding, die al
wordt bereikt bij verscheidene
chemische raketten men zou ko
men tot 99,9998 procent van de
lichtsnelheid.
Zou de mens deze snelheid ooit
bereiken, dan zou hij de meest
sensationele ervaringen ondergaan
op zijn reizen door het heelal.
De belangrijkste daarvan is wel,
dat de tijd vrijwel zal stilstaan. Op
basis van de relativiteitstheorie ko
men geleerden namelijk tot de con
clusie. dat vergeleken met het
tijdsverloop, dat een stilstaande
waarnemer opneemt de tijd
voor de astronaut steeds langza
mer verloopt naarmate hij de
lichtsnelheid benadert.
Dit betekent, dat hij enorme af
standen zou kunnen afleggen zon
der oud te worden. „Tijduitzetting"
zorgt ervoor, dat hij jong blijft,
want het voortgaan van de tijd
heeft niets te maken met de li
chaamsgesteldheid van de mens.
Dat moge vreemd klinken, maar
het is een wetenschappelijk feit,
dat het tempo van onze hartslag of
dat van het tikken van ons horloge
alleen wordt ervaren bij de betrek
kelijk geringe snelheden, waarmee
het leven van ons trage mensen
zich beweegt.
Wanneer de mens zich precies
met de lichtsnelheid zou voortbe
wegen, zou er zelfs helemaal geen
tijd voorbijgaan, noch voor zijn
horloge, nog voor zijn hart. dat de
levensduur bepaalt.
Dit vreemdsoortige verschijnsel
maakt het, aldus Wernher von
Braun, mogelijk van de aarde te
reizen naar een duizend lichtjaren
verwijderde ster N de tijdsduur
van voor hem 13,2 jaar. Wanneer
er geen aanloop- en afremperiode
zou zijn, zou die tijdsduur zelfs nul
jaren zijn.
Als de astronaut op deze ster.
aldus nog steeds Von Braun, een
voldoende krachtige kijker zou
hebben orp de aarde te zien. dan
zou hij in theorie moeten merken,
dat deze er precies zo uitzag als
toen hij haar verliet. Maar in wer
kelijkheid neemt hij omdat hij er
duizend lichtjaren van verwijderd is
gebeurtenissen waar, die op
aarde duizend jaar geleden plaats
hadden.
Sprookjesfantasie? De weten
schap zegt: de theorie is volkomen
in overeenstemming met de moder
ne opvatting van de wetten van
ruimte en tijd. Maar omdat wij
geen ondervinding hebben van
zeer grote afstanden en uiterst ho
ge snelheden,, is het begrip tijdre-
lativiteit moeilijk aanvaardbaar. De
mens heeft er evenveel moeite
mee als onze voorouders met het
begrijpen van het verschijnsel, dat
hun tegenvoeters in Australië zich
,,met het hoofd naar beneden over
de aarde konden voortbewegen
zonder er af te vallen".
Of de mens die hoge snelheden
nog eens zal kunnen ervaren, ie
overigens een vraag. De introduc
tie van de ionen-raket is maar een
héél kleine stap. Pa6 de fotonenra-
ket zal in staat zijn de mens te
laten ondervinden hoe betrekkelijk
zijn begrippen van tijd en ruimte
zijn.
Maar of die raket ooit zal worden
verwerkelijkt, is een vraag met ve
le vraagtekens. De wetenschap
spreekt over verre toekomst en
houdt een royale slag om de arm
omdat ze zover nog niet kan kij
ken. Maar het „nooit" en „onmoge
lijk" is niet uitgesproken, omdat
dit woorden zijn, die men
slechte met zeer grote voorzichtig»
held hanteert—
:k
VAN
JD
louchl
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dördts Dagblad
Radiopastor dominee A. Klamer droomt (nou: droomt?) van
een kerk die erg gevarieerd in de openbaarheid treedt. Zo, dat
het lijkt of de ene variatie van het als gemeente samen komen
de andere tegenspreekt. Dat vindt hij helemaal niet erg, want
dat is nu juist een wezenstrek van de kerk: dat hij nooit rijmt en
eigenlijk altijd in tegenspraak met zichzelf kan zijn. Hij zou het
zijns inziens ideale kerkpatroon willen afleiden uit de werkelijk
heid van de samenleving en daarbij speciaal willen letten op de
verschillende manieren, waarop mensen willen en ook kunnen
ontvangen wat zij nodig hebben.
Laat ik meteen maar heel concreet worden,
[zegt ds. Klamer, en me nu bijvoorbeeld tot mijn
Woonplaats, Hilversum, bepalen. Dan zouden
bier althans in mijn „droom" de kerk
diensten zo moeten zijn, dat je in verschillende
ade "jvormen als gemeente samen zou kunnen ko
men. En dan niet via een dominee, in de trant
van: Wie preekt daar en daar? O. hij. Nou dat
lijkt wel wat. Maai' eens proberen
I Nee, meer via de kerkgebouwen. Het zou dan als
Lvolgt moeten toegaan. In de Bethlehemkerk zou ik
jaltijd een liturgische dienst mee kunnen maken en in
de Kapel elke zondag een leerdienst, waarbij dan ook
tijdvoor discussie zou zijn uitgetrokken.
In de Maranathakerk zou je altijd diensten moeten
hebben met een opwekkingskarakter, dus: een. Leger
des Heilsachtige getuigenisdienst of noem het voor
mijn part een methodistische samenkomst met mu
ziek.
In de Goede Herderkerk daarentegen zou je er
zeker van moeten zijft elke zondag gezinsdiensten
mee te kunnen maken, waarbij de jeugd er een flink
aandeel in heeft: kinderen, die bijbel lezen, spreken,
collecteren, zingen, musiceren en een preek horen,
helemaal op hen ingesteld. Kortom, een dienst, waar
in de jeuigd op eigen manier feestelijk bijeen kan
zijn.
Wel, en in de Grote Kerk zou jé dan altijd een
eredienst moeten kunnen bijwonen naar aloud refor
matorisch gebruik, waarin veel oude psalmen niet
ritmisch worden gezongen en waar een (ik zeg nu
maar gemakshalve) gereformeerde bondspreek te ho
ren is. Want ook dat is een vormgeving om tot echte
geloofsbeleving te komen en het is zo niets minder,
dan waar elders ook.
Ik wil dus uitgaan van de diversiteit, die onder ons
heel concrete gestalten heeft aangenomen. Daaraan
wil ik ten volle recht doen. Wat ook betekent, dat ik
nog andere mogelijkheden van gemeente-samenzijn
zou willen ontwikkelen, zo daar behoefte aan bestaat.
Zodat degenen, die waar dan ook heengaan zich er als
een vis in het water voelen.
Dat mag, nee: dat moet! Ik heb het oog op een
..keuzepakket" al naar gelang de vraag en bedoel
bepaald niet: „je zult slikken", als ergens een. meer
derheid is. Eigenlijk begrijp ik niet goed waarom men
dit eerste abc. deze varia op grond van soepelheid,
nooit eerder heeft gerealiseerd, want het is toch nogal
voor de hand liggend. In elk geval helemaal niet
revolutionair.
Voor rooms katholieken (en waarom ook geen pro
testanten?) zijn er enerzijds samenkomsten, waar op
de oude manier de mis wordt opgedragen en ander
zijds kerkgangers bijeen zijn om deel te hebben aan
de mis volgens moderne vormgeving. Misschien, dat
de eerder genoemde liturgische dienst uit de Bethle
hemkerk een heel eind parallel blijkt te lopen met
die moderne mis, zodat er zich een soort samensmel
ting van deze twee „diensten" gaat ontwikkelen
Waarom ook niet?
Verder verlang ik naar het liefst wekelijkse,
maar het hoeft echt niet op zondag te zijn ontmoe
tingen van mensen, die elkaar wat te vertellen heb
ben. Met mijn gezin zou ik regelmatig naar een soort
sociëteit willen, waar je met anderen informeel om
kunt gaan, waar je eens om raad kunt vragen, ge
dachten uit kunt wisselen, van iemands levenswijs
heid kunt profiteren. Waar je elkaar aanspreekt van
uit hetzelfde willen: dat we Gods daden. Zijn belofte.
Zijn Woord samen geloofwaardig maken, heel duide
lijk, direct in deze tijd geplaatst.
Je zou het een soort huisgemeente kunnen noemen,
waar je het hebt over de week die komt, waar je
plannen maakt, waar je helpt. Daar hoef ik heus niet
alleen maar vriendelijke vrienden te ontmoeten, of lui
die eensgeestes met mij zijn. Maar wel mensen, die
als bezielde christenen opdrachten proberen waar te
maken. Dat daar misschien ook een paar minder sym
pathieke lieden tussendoor lopen is niet erg; dat moet
misschien wel, want die kom je in wijder verband
ook tegen.
Wat je daar samen wilt is „er met elkaar dwars
doorheen gaan". Ik bedoel: we willen er met elkaar te
maken hebben, zoals Christus met ons te maken wil
de hebben. En wij, zo mogelijk, op onze beurt in
wijder veTband weer met anderen.
Derhalve: aandacht voor elkaar en voor de wereld
waarin we leven. Je kunt persoonlijk Gerritsen aan
spreken omdat hij je misschien daaT en daar mee kan
helpen. Allerlei „kleingeld-dingen" die op je weg
kunnen komen behoef je heus niet alleen te doen.
Het kan gaan over vragen van de samenleving,
grote en kleine politieke vragen, oplossingen van heel
prozaïsche aard, waar we op gedrukt worden, het uit
de put. trekken van iemand (en hoe pak je dat nou
precies aan?), enfin, ga zo maar door.
Er is koffie, een maaltijd, de kinderen kunnen- er
spelen. Soort agapè? Noem het maar zo. Er komen
ideeën op tafel. We eten en drinken in, Christus'
naam. We bidden, omdat de mens bij feiten alleen
niet kan leven. Omdat we geloven in verder gaan, in
verantwoordelijkheid. Bidden is immers op de feiten
vooruitlopen; uitgaan van de hoop die leven doet?
Dit soort huisgemeenten heb je of laat ik zeggen:
hebben een heleboel moderne christenmensen no
dig. Ze kunnen als vluchtheuvels in onze samenleving
fungeren om veilig te kunnen oversteken. Want het
gaat net zo goed om jou er moet een duidelijke
wisselwerking zijn. Ook weer met andere, soortgelijke
groepen, want je hebt elkaar allemaal nodig.
Het gaat er ook over, dat de kerk duidelijk paraat
is in» gastvrijheid te midden van onze nogal kille sa-
mertleving. Gastvrijheid in ruimten waar mensen, die
daar behoefte aan hebben en dat behoeven niet
uitsluitend eenzamen te zijn zichzelf kunnen we
zen. Daarbij denk ik aan een huis, of liever: huizen
zonder vrijblijvendheid. Laten we zeggen: de kruising
tussen een hotel en een conferentieoord, waar het
gezellig is en informeel.
2kilke oorden moeten geleid worden uiterst
moeilijk om ze aan te trekken, waarschijnlijk door
wijie, verstandige, tactvolle lieden met ogen in hun
kopi Of laat ik zeggen: met een aparte „antenne" die
„noodseinen" opvangen, welke door de meeste andere
mensen niet worden opgevangen. Mensen voelen et-
kaar zo slecht aan, vaak. En er is zoveel wantrouwen.
Deze pastoraal-kundigen moeten geduld kunnen op
brengen om de „seiners" uit hun tent te krijgen. Daar
zat als dit soort gastvrije huizen goed van de grond
komt, een opleiding voor nodig zijn, dat is zeker.
Want je mag maar niet altijd op natuurtalenten ver
trouwen, al moet daar uiteraard altijd iets van inzit
ten.
Ook hier ligt een heel duidelijke opdracht voor de
kerk. Kerk dan heel ruim bedoeld, want de instituten
op zichzelf zijn voor mij niet belangrijk en ze vormen
geen achtergrond of essentie in. mijn praktische ge-
dachtengang. Hoogstens, dat je er rekening mee moet
houden, omdat ze er nu eenmaal zijn. Een opdracht
die maar het beste incognito kan worden gerealiseerd
en niet door die en die gemeente of kerk. Want ook
als godloochenaar moet je in zo'n huis thuis, dat wil
zeggen: jezelf kunnen zijn.
Je komt zo bij het ultramoderne pastoraat uit, door
ons, allen immers in het ambt-zijnde, te beoefenen.
Een zaak, die steeds verder moet uitwaaieren. Door
de kerkdiensten, zoals ik ze beschreven heb en ook
door al die diensten-aan-elkaar zal de mens weer op
verhaal moeten komen.
Een verhaal, dat niet goedkoop is. Een verhaag
waarin de mens voorkomt. Andere volken. De ander®
mens, ikzelf.
