pollo-12: Vermeteler dan
alle vorige ruimtereizen
Uitbreiding van Rotterdam
afleiden naar W.-Brabant
Reis op tv
RISKANTE AFDALING IN KRATER
Hoekse Waard moet vrij blijven
Record: 32
uur lang
op maan
De drie die het moeten doen
Goed weer voorspeld
lancering Apollo-12
Zaangemeenten
gaan voortaan
Zaanden heten
Verantwoording
voor burgemeester
TITEL VOOR
TOM OKKER
Enka-Glanzstoff
haalt omzet van
2,5 miljard
VN behandelen
morgen Irian
WOENSDAG 1? NOVEMBER 196»
(Van onze ruimtevaartredacteur)
HOUSTON De Amerikaanse ruimtevaart
staat voor een nieuw avontuurde reis van Apol-
lo-12 met Conrad, Bean en Gordon, die vrijdag
middag 17.23 uur Nederlandse tijd begint, zal
vermeteler zijn dan enig ander ruimte-experi
ment. Als Conrad en Bean volgende week donder
dag om twee minuten voor acht in de ochtend
hun maanlandingsvoertuig in de Zee der Stor
men zullen neerzetten, zal hen een programma
wachten, dat veel omvangrijker is dan dat van de
eerste verkenningsreis van Apollo-11. Niet min
der dan 32 uur zullen zij op de maan blijven, tien
uur langer dan Armstrong en Aldrin. In die tijd
zullen zij tweemaal een ruimtewandeling van hij-
na vier uur maken, eventueel 900 meter ver gaan,
onder meer een mini-kerncentrale plaatsen en
proberen de 31 maanden geleden gelande Sur-
veyor-3, die 300 meter van de landingsplaats in
een 50 meter diepe krater ligt, op te zoeken.
Was de reis van Apollo-11 niet
s meer dan een, overigens sensa-
k. lionele, vluchtige verkenning van
de maan, de Apollo-12 astronau
ten gaan verder en zullen een
begin maken met een zeer gede-
ren onderzoek-programma. Er
zullen niet minder dan vijf we
tenschappelijke experimenten
g worden uitgevoerd, waarvoor
kostbare apparatuur op de maan-
bodem wordt geplaatst.
Daartoe behoren een seismometer
om trillingen in de bodem waar te
ipiemen, een magnetometer om het
(8 magnetisch veld van de maan te me-
I ten, een zonnewindmeter, die de stro
men atoomdeeltjes, die de zon uit
zendt, zal registreren, een maanat-
mosfeerdetector voor onderzoek naar
1 restanten van een maandampkring en
een maanionisatiemeter voor meting
van geladen deeltjes vlak boven het
3 maanoppervlak.
Die apparaten zullen werken op
^een mini-kerncentrale, die een jaar
ang elektrische energie levert Deze
bestaat uit een halve meter hoge ci
linder met een staaf plutonium-238
erin, die wordt vervoerd in een gra-
Jfieten vat. Conrad en Bean moeten
het vat aan een touw uit de Intrepid,
zoals het maanlandingsvoertuig is ge-
doopt. o de maanbodem laten zak-
Jken, het daarna 300 meter versjou
wen en vervolgens de staaf overbren-
Zen in een met lood afgeschermde
generator.
Ondanks het feit, dat de staaf,
wanneer deze uit het vat wordt ge
haald, 800 graden heet wordt en on
danks de radio-actieve straling, die
daarbij vrijkomt, lopen de astronau
ten geen gevaar. Zij gebruiken een
goed geïsoleerde tang en tegen stra
lingen zijn zij beschermd door hun
ruimtepak.
Het enige probleem vormt de snel
heid, waarmee zij de handelingen
moeten uitvoeren. Binnen tien secon-
iden moet de staaf in de generator
rijn gebracht, maar de astronauten
rien daar niet tegenop, want tijdens
oefeningen hebben zij het al vlugger
gedaan.
HUZARENSTUK
Een omvangrijk en vermetel pro
gramma. Maar het huzarenstukje
wordt ongetwijfeld de afdaling in de
krater, waar de Surveyor-3 moet lig
gen. Uit metingen is gebleken, dat
deze in 1967 gelanceerde fotoverken
ner zich op de helling van een 200
meter brede krater bevindt, 50 meter
onder de rand.
Als bergbeklimmers gaan Conrad
en Bean op expeditie Met een tien
meter lang touw worden beide astro
nauten aan elkaar gebonden Bean
daalt daarna voorzichtig af, terwijl
Conrad aan de rand van de krater
zijn collega vasthoudt.
Wanneer de kraterwand houdt, zul
len zij beiden naar beneden gaan.
Het doel van dit experiment is na te
gaan hoe de 280 kilo wegende ver
kenner zich heeft gehouden onder de
extreme temperatuurwisselingen en
kosmische stralingen in de 31 maan
den op de maan.
Daartoe zullen zij enkele onderde
len demonteren, onder meer de
tv-camera, die 6000 beelden oversein
de, om deze in het laboratorium te
laten onderzoeken. De resultaten
hiervan zullen van belang zijn voor
de eventuele bouw van een observa
tie-station in de toekomst.
VERSCHILLEN
Behalve tijdens het verblijf op de
maan, wijkt ook de vlucht van de
Apollo-12 (gesierd met de naam Yan
kee Clipper) af van die van de vori
ge. In tegenstelling tot de Apollo-11
zal de Yankee Clipper niet in een
vrije baan om de maan (hoogte 3250
km) worden gemanoeuvreerd,
Bij de vorige vlucht gebeurde dit
wel omdat bij het eventueel weigeren
van de hoofdmotor na één omloop om
de maan automatisch zou worden te-
ruggeslingerd naar de aarde zonder
dat daarvoor de energie nodig zou
zijn.
De Apollo-12 wordt, 30 uur na de
stort, direct in een baan 100 km boven
de maan gedirigeerd omdat hiermee
veel brandstof wordt bespaard.
Veel risico's houdt deze manoeuvre
echter niet in: jnocht de hoofdmotor
dienst weigeren dan kan men altijd
nog de motor van de Intrepid gebrui-
Op weg naar de maanvrijdag
voor de tweede maal.
ken om terug te keren; deze is sterk
genoeg om het karwei te klaren.
Een ander verschil met de vorige
vlucht is de wijze, waarop de koers
wordt berekend tijdens de afdaling
van de Intredpid naar de maanbo
dem. Bij de vlucht van de Eagle
maakte men voor deze afdaling ge
bruik van gegevens van de boord
computer, die vier uur oud waren,
met het gevolg, dat het voertuig zes
kilometer van de eigenlijke lan
dingsplaats terecht kwam en bijna
nog naar een met rotsen gevulde kra
ter werd gedirigeerd. Slechts door
het .ingrijpen van Armstrong kon
een ongeluk worden voorkomen; op
het nippertje, want er was nog
slechts voor veertien seconden vlie
gen brandstof.
De Intrepid zal, naar Houston
hoopt, nauwkeuriger op zijn doel af
gaan omdat zij voordat aan de afda
ling wordt begonnen van het contro
lecentrum op aarde de allerlaatste
koersgegevens zal doorkrijgen.
Dit is mogelijk, zo heeft Gerald
Griffin, de leider van de Apollo
12-vlucht, verklaard, doordat de
maanmodule vanaf de aarde gedu
rende een half uur te zien zal zijn
(de landingsplaats is namelijk meer
naar het westen gekozen). Toen de
Apollo van achter de maan te
Commandant Charles Conrad
(39), is vader van vier zoons van 14,
12, 10 en 8 jaar. In 1953 behaalde
Wj aan de Princeton universiteit
„bachelor of science" in de
luchtvaart, (in 1966 zijn „honorary
master of arts"), van 1955 tot 1962
was hij marinevlieger en in 1962
werd hij toegelaten tot de astro
nautenopleiding.
Samen met Gordon Cooper vol
bracht hij in augustus 1965 een
achtdaagse vlucht met de Gemi-
ni-5, waarbij een nieuw recordver-
blijf in de ruimte werd gevestigd
(190 uur en 56 minuten).
I Voorts was hij, in 1966, comman
dant van de Gemini-11, die drie
dagen rond de aarde cirkelde.
In totaal heeft Conrad 4000 vlieg-
oren op zijn naam staan, waarvan
3000 in straalvliegtuigen.
Hij is een van de kleinste ruim
tevaarders met zijn 1.69 meter en
*2.5 kilo.
Op de dag, waarop hij in 1953
i promoveerde, trouwde hij met Jane
Dubose uit Texas, een boerendoch-
Ier. Zij schildert graag en is en-
ihousiast voor de luchtvaart.
Op het ogenblik is Conrad com-
mander bij de marine en woont in
Houston.
GORDON
Richard F. Gordon (40) is va
der van zes kinderen: Carleen (15),
Richard (14), Lawrence (11), Tomas
(10), James (9) en Diane (8) en hij
woont in Houston .In 1951 behaalde
hij aan de universiteit van
Washington zijn „bachelor of scien
ce" in de chemie en in 1963 werd
hij als ruimtevaarder uitgekozen.
Hij had toen al 3700 vlieguren als
marinevlieger op zijn naam staan.
Samen met Conrad maakte hij in
1966 de vlucht met de Gemini-11.
Tijdens deze vlucht was hij verant
woordelijk voor de koppeling met
een tevoren gelanceerde Agena-ra-
ket. Ook maakte hij tweemaal een
ruimtewandeling.
Als marinevlieger vestigde hij in
1961 een nieuw snelheidsrecord
(1391 km) in een wedstrijd van Los
Angeles naar New York (hij kreeg
daarvoor de Bendix-trofee).
Gordon is 1.70 meter lang, weegt
68 kilo, is getrouwd met Barbara
Field uit Seattle en is thans com
mander bij de Amerikaanse marine.
Tijdens de Apollo-12 vlucht
bestuurt hij het moederschip als
zijn collega's hun maan-excursie
maken.
BEAN
Alan L. Bean is met zijn 37
jaar de jongste en tevens de enige
zonder ruimte-ervaring. Ook hij is
bij de marine (ais It. commander).
Hij heeft twee kinderen Clay
(13) en Amy Sue (6), is getrouwd
met Sue Ragsdale uit Dallas en
woont in Houston.
In 1955 promoveerde hij in de
luchtvaartwetenschappen aan de
universiteit van Texas en kwam
toen als invlieger bij de marine.
Acht jaar later werd hij toegela
ten tot de astronautenopleiding.
Hij was lid van de reservebe
manning van de Gemini-10 en van
de Apolio-8, maar hoefde voor geen
van beide vluchten in te vallen.
Als marinevlieger maakte hij
3500 vlieguren, waarvan 3000 in
straalvliegtuigen en vloog hij 27
verschillende soorten toestellen.
Bean is 1.77 meter lang, weegt 70
kilo, heeft bruin haar en lichtbrui
ne ogen en heeft slechts één hobby:
de iucht- en ruimtevaart.
Dat hij de vierde man wordt, die
de maan mag betreden, vindt hij
„machtig interessant". Zijn vrouw
en twee kinderen denken er net so
NOS-teievisie en -radio zuilen
tijdens de tien dagen lange reis
dagelijks in rechtstreekse reporta
ges en samenvattingen verslag
doen van de vlucht van Apollo
12. Reohtstreekse uitzendingen
zullen in ieder geval worden ge
geven van de hoogtepunten: de
lancering, de landing op de
maan, de maanwandelingen en
de terugkeer op aarde.
Een overzicht van de tv
vrijdag 14 november 17.00 -
17.40 uur (I): reportage van de
lancering. 22.45 (I): samenvating
van de lancering en het begin
van de vlucht.
Zaterdag 15 november 22.55 (I):
samenvatting van het verloop
van de vlucht.
Zondag 16 november 22.30 (II):
samenvatting.
Maandag 17 november 22.45
(II): samenvatting.
dinsdag 18 november 22.50 (I):
samenvatting.
woensdag 19 november
7.00-8.15 (I): rechtstreekse repor
tage van de landing. 11.55 - 15.45
(I): eerste wandeling 23.00 (I) sa
menvatting.
donderdag 20 november
6.10-10.30 (I): tweede wandeling
(rechtstreeks). 22.35 (I): samenvat
ting en de koppeling van de in
middels weer opgestegen LEM.
vrijdag 21 november 23.00 (II):
samenvatting en verloop van de
terugreis.
Zaterdag 22 november 23.29 (I):
samenvatting.
Zondag 23 november 22.35 (II):
samenvatting.
Maandag 24 november 21.35 -
22.55 (I): rechtstreekse reportage
van de terugkeer bij het eiland
Samoa in de Stille Oceaan.
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG De expansie
drang van Rotterdam is gisteren
meer dan eens ter sprake geko
men tijdens de debatten over de
ruimtelijke ordening in de Twee
de Kamer. Zo stelde mejuf
frouw mr. E. A. Haars (c.h.) dat
de uitbouw van het Rotterdamse
havencomplex met industrieves
tiging op de Hoekse Waard is
aangewezen. Veel beter zou de
explosieve ontwikkeling van de
Maasstad afgeleid worden naar
West-Brabant.
Als andere uitwijkmogelijkheid zag
mejuffrouw Haars het Westerschelde-
bekken. Zij vroeg voor de toekomst
van de Zeeuwse eilanden een dui
delijk ruimtelijk beleid. Voor een gro
te stad in dit gebied voelde ze nog
niet.
De heer H. Wieren ga (soc) sprak
over een overrompeling van rappor
ten over het Rijnmondgebied. Hij po
neerde: „Wij hebben het zo druk met
het gefundeerd „neen" zeggen tegen
de expansie van Rotterdam, dat het
noodzakelijke „ja" tegen het Schelde-
bekken, het Noordzeegebied en het
Eemsgebied niet voldoende uit de
verf komt."
Niet gerust
De afgevaardigde van de PvdA
was overigens niet gerust op het vas
te standpunt van de regering tegeno
ver Rotterdam. Zit er geen beweging
in dit standpunt, zo vroeg hij zich af.
Er wordt gesproken over nieuwe ar
beidsplaatsen in de chemische indu
strie. Mogelijk in de Hoekse Waard?
Voor het ruimtelijk beleid van mi
nister Schut in het algemeen had de
woordvoerder van de oppositie geen
waardering.
Ook de woordvoerster van de
KVP, mevrouw A. M. C. V. Groen-
smit-van der Kallen drong aan op
een krachtiger ruimtelijk beleid.
voorschijn kwam, waren er nog
slechts zestien minuten voor het uit
voeren van de landing. Dankzij
besparingen zullen Conrad en Bean
nu kunnen beschikken over vijftien
seconden meer zweeftijd.
Om de koers ook tijdens de hoofd-
vlucht zo nauwkeurig mogelijk te
houden, zal bij de ontkoppeling van
de Intrepid van de Yankee Clipper
geen gebruik worden gemaakt van de
straalraketten. Men zal een zgn.
zachte ontkoppeling toepassen om
schokeffecten te vermijden.
SCHEMA
Enkele hoofdmomenten van de
vlucht:
14 november
17.23 uur: start
20.41 uur: de Apollo wordt af
gescheiden van de raket (de daarbij
vrijkomende brandstof zal bij helder
weer in Nederland met het blote oog
zichtbaar zijn in zuidwestelijke rich
ting: als een wolk met een diameter
van anderhalf maal die van de
maan).
17 november
9.43 uur: Apollo 12-commandant
Conrad en ntrepidpiloot Bean krui
pen in de LM om de uitrusting te
testen. Een kleine twee uur later ke
ren zij terug.
18 november
4.52 uur: de Apollo komt bij de
maan aan, ruim vier uur later be
vindt hij zich in een 100 km hoge
cirkelbaan.
10.43 uur: Bean kruipt opnieuw de
LM in voor een laatste controle en
keert twee uur later weer terug
19 november
1.23 uur: Bean neemt definitief
plaats in de LM, 10 minuten later
gevolgd door Conrad.
5.51 uur: de LM wordt gescheiden
van de Apollo; Gordon blijft achter
in het moederschip.
6.49 uur: de afdaling wordt ingezet.
7.58 uur: de Intrepid landt en de
astronauten gaan een hapje eten.
12.08 uur: Conrad gaat naar buiten
een half uur later gevolgd door Bean.
15.08 uur: na grondmonsters te
hebben genomen en de instrumenten
te hebben geplaatst, keert Bean te
rug. Tien minuten later volgt Conrad.
Beiden eten dan en gaan negen uur
(in de hangmatten) slapen.
20 november
6.43 uur: Conrad gaat opnieuw
naar buiten, tien minuten later ge
volgd door Bean.
8.53 uur: zij beginnen aan hun
wandeling, onder meer naar de Sur
veyor.
9.33 uur: Bean keert terug, 20 mi
nuten later gevolgd door Conrad.
15.28 uur: het stijggedeelte van de
Intrepid, dat inmiddels is losgekop
peld van het onderste deel, wordt
gestart en verlaat de maan.
19.03 uur: de Intrepid maakt vast
aan de Apollo.
21.29 uur: de Intrepid wordt losge
maakt en naar de maan gestoten,
waar hij 25 km van de landingsplaats
te pletter moet vallen.
24 november
21.36 uur: de Apollo nadert de aar
de.
22.04 uur: „splash down" m de
Stille Oceaan.
De Nasa heeft in dit programma
ruimte opengelaten voor eventuele
verlenging van de beide maanwande
lingen. De eerste wandeling mag 20
minuten langer duren, de tweede 50
minuten. Tijdens de reis en het ver
blijf op de maan, zullen regelmatig
directe tv-reportages worden ge-
Haar kritiek luidde: de ruimtelijke
ordening komt als structureel ele
ment nog te weinig naar buiten in
het kabinetsbeleid.
Het hart
Zij ontwikkelde de gedachte niet
de noordoever van de Nieuwe Water
weg, maar het Noordzeekanaal en
Amsterdam-Rijnkanaal te zien als
grens van het Deltagebied. De Water
weg i» het hart van het Deltagebied.
Een tweede nieuw idee van de
KVP-afgevaardigde: Moet de rege
ring zelf niet de leiding nemen en
een nationaal selectief uitgiftebeleid
voor de havengebieden gaan voeren.
Op deze manier wordt een nationaal
havenrendement bereikt. De moge
lijkheden van het Noordzeekanaal en
het toekomstige Oostvaardersdiep
kunnen dan optimaal benut worden.
W aarschuivin g
Mevrouw Groensmit waarschuwde,
dat de regering teveel geld kan beste-
KAAP KENNEDY De weerkun
digen op Kaap Kennedy verwachten
voor komende vrijdag, de dag waar
op de Apollo-12 voor een reis naar de
maan zal worden gelanceerd, bevre
digend weer. Men voorziet een ge
deeltelijke bewolking.
De astronauten Charles Conrad,
Richard Gordon en Alan Bean heb
ben gisteren de meeste tijd doorge
bracht in hun speciale vertrekken,
waar de risico's voor him gezond
heidstoestand kleiner zijn dan in de
„buitenwereld". Er werd geoefend
met de nabootser van het maanlan
dingsvaartuig.
ZAANDAM Gedeputeerde Sta
ten van Noord- Holland hebben op
verzoek van de minister van binnen
landse zaken, mr. H. K. J. Beernink,
een voorontwerp van wet gemaakt tot
opheffing van de gemeenten Assen
delft, Koog aan de Zaan, Krommenie,
Westzaan, Wormer, Wormerveer
Zaandam en Zaandijk en de vorming
van een nieuwe gemeente.
De nieuwe gemeente, volgens de
huidige tellingen met ongeveer
110.000 inwoners wordt in het voor
ontwerp Zaanden genoemd.
den aan het Waterweggebied, zodat
de andere streken van het land on
rechtvaardig kunnen worden behan
deld.
Speciaal voor de ontwikkeling van
het noorden van het land pleitte me
juffrouw Haars. Zij vroeg een planos-
logische stimulans voor dit de«4
van ons land. Ook de heer M. W.
Schakel (ar.) pleitte voor concrete
impulsen voor de ontwikkeling van
het noorden.
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG De Eerste Kamer
keurde gisteren het voorstel van de
regering goed, dat voorziet in een
verantwoordingsplicht voor de burge
meester tegenover de gemeenteraad.
De socialist mr. G. van Hall,
oud-burgemeester van Amsterdam,
hechtte veel waarde aan het oordeel
van de raden over de manier waarop
de burgemeester zijn verantwoor
dingsplicht opvat. Minister Beernink
vond dat de mening van de gemeen
teraad niet beslissend mag zijn.
Mr. Van Hall zei dat de wet, die
volgens hem de suggestie wekt dat
de gemeenteraad meer invloed krijgt
op het politiebeleid, de „goegemeente
een rad voor de ogen draait". Hij
verweet de minister te weinig aan
dacht te hebben besteed aan de dub
bele leiding van de politie (officier
van justitie en burgemeester) die vol
gens hem veel moeilijkheden opleve-
vert.
Man bedwelmd en gestikt
AMSTERDAM Een eigenlijk on
betekende brand is de 39-jarige J. J.
van Lochem noodlottig geworden. In
zijn woning aan de Maarten J.
Kosterstraat in Amsterdam raakte hij
door een enorme rookontwikkeling
bedwelmd en stikte. De brand brak
uit toen de man niets vermoedend in
zijn bed op de derde etage lag.
PARIJS Tom Okker heeft giste
ren in Parijs de titel hercnenkelspel
voor de open kampioenschappen van
Frankrijk voor overdekte banen ver
overd door in de finale de Amerikaan
Earl Buchholz met 8h-6 62 en 61
te verslaan.
Hoger dan in 1968
ARNHEM De organisatorische
eenheid Enka-Glanzstoff ls op dit
moment de grootste producent van
chemische vezels. Haar omzet zal
naar verwachting dit jaar 2.5 miljard
gulden bedragen. Het aantal werkne
mers beloopt meer dan 40.000.
De voorzitter van de raad van be
stuur dr. ir. J H. E Hessels liet giste
ren weten dat de resultaten over
1969 hoger zullen zijn dan die van
het vorige jaar. En dat betreft dan
een resultaat dat voor een belangrijk
deel nog werd behaald voor de sa
menwerking een feit was.
De fusie Enka-Glanzstoff zal een
totale integratie vergen van twee
jaar. Nieuwe fusies als die van
Aku-Glanzstoff en Aku-KZO van
deze zomer zullen niet te verwachten
zijn.
Enka N.V. kan gezien worden als
een werkmaatschappij, waarin in eer
ste instantie zijn opgenomen de Ne
derlandse Aku- fabrieken. De Neder
landse vennootschap vormt een orga
nisatorische eenheid met Glanzstoff.
Deze eenheid is georganiseerd op di
visiebasis, waarvan mr. B. Zevenber
gen vice-voorzit ter is. Het is de tex-
tieldivisie Enka die zioh gaat richten
op de EEG- EFTA- markt
De ontwerper Frans Molenaar
heeft gistermorgen in Amster
dam de kleding getoond die de
„hostesses" van het Nederlandse
paviljoen op de komende wereld
tentoonstelling in Osaka gaan
dragen. Het kledingpakket be
staat uit een mouwloos jurkje,
een jasje met rugsluiting, een
broek, een rok en een regenjas.
De hoofdkleuren zijn zilvergrijs
en oranje, het regenjasje is in
kobaltblauw uitgevoerd.
NEW YORK Minister Luns en
minister Malik (van Indonesië) heb
ben gisteren een gesprek gevoerd
over de kwestie West-rian. De beide
ministers van buitenlandse zaken
wilden geen nadere mededelingen
verstrekken.
Morgen komt het rapport van Ortiz
Sanz over de „daad van vrije keuze"
in het voormalige Nederlands Nieuw-
Guinea in de Verenigde Naties aan
de orde. Er wordt geen langdurig de
bat verwacht: alleen de ochtend is er
voor uitgetrokken.
MANILLA „Een verpletterende
overwinning." Met deze woorden ka
rakteriseerde oud-president Ferdi
nand Marcos zijn succes bij de ver
kiezingen op de Philippljnen. Hoewel
nog niet alle stemmen geteld zijn,
rekende Marcos op een nieuw man
daat Hij kondigde aan dat de Philip-
pijnen zich met tweeduizend man
zullen terugtrekken uit Vietnam. De
ze soldaten zullen aan burgerprojee-
ten gaan werken.
