Wonder uit Faras
Peter Leoneff
is vandaag 65
MINI-KWEKERIJ
VOOR ELK
ZAADJE-APART
door
Ev. Grolle
door
Paul v. Langstraat
7
ZATERDAG I NOVEMBER IMt
Voor de kathedraal van Faras
waren nog stenen gebruikt uit de
t(Jd van de Egyptische Ramasalden.
HET WONDER UIT FARAS, zo heet met recht de tentoonstelling van de
uit het woestijnzand opgedolven schatten van de kathedraal, die eens in Faras
op de grens van Nubië en Egypte aan de oever van de Nijl gelegen heeft.
Toen Egypte allang door de Islam veroverd en voor het christendom verlo
ren was gegaan en zelfs de glans van het christelijk Alexandrië, waar reeds
aan het einde van de derde eeuw drie bisschoppen zetelden, was verduisterd,
bloeide in Nubië nog de christelijke cultuur. Eeuwenlang hield men stand
tegen de aanstormende Arabische legers tot eindelijk rond 1173 Abrahim
el-Qurdi de hoofdstad Faras, het oude Pachoras, wist te onderwerpen en het
paleis van de koning en de machtige kathedraal met het zand gelijk maakte.
De woestijn hernam rijn rechten en toen
in vrediger tijden Koptische monniken in de
veertiende eeuw hun klooster bouwden op
een oeroude zandheuvel, wist men niet eens
meer, dat op deze plaats in overoude tijden
reeds het Evangelie van Christus' overwin
ning was gepredikt. Tenminste zo ongeveer
moet het gegaan zijn volgens de Poolse ar
cheoloog prof. Kazimien Michalowski, die
van 19611964 dit immense archeologische
opgravingswerk verrichtte. Prof. Michalowski
had haast, want binnenkort zou het hele ge
bied door het water van de Nijl worden over
spoeld. Hij moest in enkele jaren nog redden,
wat er te redden viel van hetgeen eeuwen
had gerust onder het zand van de woestijn.
Het relaas van deze opgra
ving klinkt als een epos van de
wetenschap. Wat hij ontdekte is
verbazingwekkend. Niet alleen
vond hij de resten van de ka
thedraal, waar hij met einde
loos geduld ontdekken kon, hoe
de opeenvolgende bisschoppen
hun kerk voortdurend hadden
laten verfraaien (oude fresco's
werden overgeschilderd om
plaats te maken voor nog
grootser en kleurrijker kunst
werken). maar de ontdekker
vond ook, onder de ruïne van
de verwoeste kathedraal, de
resten van wat ongetwijfeld de
eerste christengemeente moet
zijn geweest van hen die in Pa
choras woonden.
Zij hadden nog geen kathe
draal. Hun kerkje moet van
kleisteen zijn geweest, want het
Christendom is begonnen als de
godsdienst der armen.
Terwijl de groten en machti
gen van het land nog officieel
de staatsgodsdienst van Egypte
beleden, de dienst van de godin
Isis, had het eenvoudige volk
aan deze pracht en praal geen
aandeel. Het kende slechts ar
moede en slavernij en wachtte
op de boodschap van de bevrij
ding, die vanuit het Noorden
tot hen kwam. Daar hadden de
slaven die boodschap al ge
hoord en zongen van het Lam
dat op de troon zat en over
wonnen had. Toen tenslotte ook
de machtigen schoorvoetend
volgden, was het eerste armza
lige kerkje al oud. Een nieuwe
kerk werd gebouwd op een an
dere plaats.
De koning moet een tolerant
man zijn geweest, want hij ver
woestte dat oude kerkje niet,
maar liet het terrein erboven
egaliseren om daarop zijn nieu
we paleis te bouwen.
Apocalyptisch krui» (begin elide eeuw) met de tronende Christus, omgeven
door de vier dieren uit de Openbaring, die magische Koptische namen dragen:
Mellton. Agrammatap, Paramura en Peouruthlon. en nog niet die van de
evangelisten.
Een levende kerk opgedolven
uit het zand van de woestijn
Later werd de kathedraal van
Faras gebouwd op de plaats
van het verlaten paleis, maar
toen schreef men reeds 543 en
ging Nubië officieel, met de ko
ning aan het hoofd, over tot de
monofysitische vorm van het
Christendom.
In de Koptische kerk (Kop
tisch is het grondwoord van
Egyptisch) heeft dit monofysi-
tisme de leer, dat Jezus bij
zijn geboorte de goddelijke na
tuur aannam altijd grote in
vloed gehad, ook al sloot men
zich later, blijkens de afbeel
dingen op de fresco's, meer aan
bij de twee-naturenleer der or
thodoxe kerk van Byzantium.
Zo is er bijv. een afbeelding
van Maria, die het
Christuskindje zoogt en zo'n
..menselijke" afbeelding zou een
echte monofysiet maar moei
lijk zijn afgegaan.
Met eindeloos geduld heeft
prof. Michalowski deze oude
kerkhistorie gereconstrueerd en
dat maakt de tentoonstelling
ook in theologisch opzicht van
zo'n enorme betekenis.
Het is als men deze ten
toonstelling bezoekt, die een
prachtige collectie buitenge
woon vakkundig gerestaureerde
fresco's biedt en tal van opmer
kelijke architectonische ele
menten (waarbij de karakte
ristiek Egyptische ornamentiek
te midden van Grieks-Romein
se symbolen opduikt), en bijzon
der oud aardewerk, alsof men
vanuit een onbekend verleden
zachtjes de bazuinen van de
Openbaring hoort klinken.
De Openbaring van Johannes,
zo heeft een Duitse geleerde ge
zegd, is het wiegeboek van het
Christendom geweest. Op deze
tentoonstelling wordt dit prach
tig geïllustreerd door een kleur
rijk fresco van het Kruis. Te
recht kreeg dit fresco de ere
plaats op de expositie.
Het is alsof de maker het
woord van Johannes waar wil
maken: „Klim hierheen op en
ik zal u tonen, wat hierna
geschieden moet...!"
In het midden van het Kruis
is een medaillon van de tronen
de Christus. Niet het geschon
den lichaam van de passie,
maar het hoofd en hart en han
den van de overwinnende
Christus. En rond dit medaillon
zijn de vier dieren uit Openba
ring 4 6 geschilderd: het eerste
dier was een leeuw, het tweede
dier een rund, het derde met
een gelaat als van een mens en
het vierde een vliegende
arend... „Zij hadden dag noch
nacht rust, zeggende: Heilig,
heilig, heilig is de Here God, de
Almachtige, die was en die is
en die komt".
Het Kruis was een troon ge
worden. Het volk dat in
duisternis wandelde had het te
ken van zijn overwinning ge
vonden.
De kathedraal van Faras is
hierom ook zo belangrijk, om
dat hij een wandtafel met na
men van 27 bisschoppen
prijsgaf. De eerste bisschop
(Aetios) moet omstreeks 600
hebben gediend, de laatste bis
schop is Jesu II geweest, die in
1169 gestorven is. De naam van
zijn opvolger kwam niet in
heerlijkheid op deze lijst te
staan, want toen was de kathe
draal verwoest-
Van velen van deze bisschop
pen zijn fresco's en grafstenen
gevonden. Twee ervan zijn op
de tentoonstelling aanwezig. Dr.
Beatrice Jansen van het Haagse
op Iresco uit 975 beschermd door zijn
Gemeentemuseum heeft hier
van de tekst vertaald.
Op het graf van Bisschop Ig-
natios, die op zondag 28 van de
maand Tybi in het jaar 802
stierf, staat geschreven:
..Volgens het besluit en de
toil van de Almachtige God.
van Hem die de macht heeft
over leven en dood, ging de
vrome en zeer heilige Bisschop
Ignatios over tot de rechterstoel
van Hem die hem schiep en
ging de eeuwige slaap in.
Na zijn bisschoppelijk ambt
vervuld te hebben in goed en
Gode welgevallig dienstbetoon,
op een wijze passend voor een
priester, op een wijze een bis
schoppelijke zetel waardig ver
kreeg hij een goede rust na van
zijn geboorte af 78 jaren te
hebben geleefd, na 58 jaren
kloosterleven en in hoge
priesterlijke waardigheid."
Het gebed voor Ignatios
luidt:
..Regeerder van Hemel en
Aarde. God van alle geest en
alle vlees, God van alle troost,
die de dood tot niets heeft te
ruggebracht, die de duivel ver
trapt en het mensdom het leven
hebt gegeven, God van onze va
deren, rust van alle verdrukten,
laat zijn ziel rusten in een
plaats van licht. Amen."
En voor bisschop Stephanos,
die 52 jaar en 7 maanden oud,
stierf op de 20e dag van de
maand Epeiph 926 luidt het ge
bed:
„Christus onze God verlene
rust aan zijn ziel in de schoot
van Abraham, Isaak en Jakob,
in de plaats van het licht, in de
plaats van de rust, daar waar
verdriet, jammer en zuchten
zijn voorbijgegaan."
Zo brengt het Wonder uit Fa
ras een oude kerk tot leven.
Wij leren weer wat het bete
kent te geloven in een algeme
ne christelijke kerk van alle
tijden en plaatsen. Zij die ge
leefd hebben in de dageraad
van het Christendom; die leef
den met het geluid van de ba
zuin uit Johannes Openbaring
in het gehoor; voor wie het Ou
de Testament geen gesloten
boek was, maar die hun doden
wisten opgenomen in de schoot
van Abraham, Isaak en Jakob;
die aan bisschoppen de namen
Elias en Aaron gaven en een
koning Mozes noemden; voor
wie het Kruis van Christus een
troon van overwinning was
zij zijn ons zeer nabij geworden.
En dit is voor mij hét wonder
van dat Wonder uit Faras.
door
t Frank Delboy
Peter Leoneff als Russische
clown in 1936
merkt al onder de knie, mits ze
natuurlijk op tijd begonnen
zijn".
„De Mammoetwet laat volle
dig balletonderwijs pas met
twaalf jaar toe en dat is onher
roepelijk te laat. Benjamin Har-
karvy. die tevergeefs probeerde
in Nederland een goede balleta-
cademie op te zetten, wist dat
ook. Hij is weggegaan, maar",
lacht Leoneff. „ik blijf! Wie
moet de dansjeugd anders het
vak leren?"
„Ik heb nu 26 beroepsleerlin
gen. overal vandaan. Om de zo
veel jaar vertrekken ze naar
ooeratheaters in Duitsland.
Frankrijk en België. Bij het
American Ballet Theatre zijn
nu Han Ebbelaar en zijn vrouw
Alexandra Radius eerste solis
ten geworden. Ze hebben hier
bij mij boven gewoond. Daar
heeft nu het jongste lid van het
Ned. Danstheater. Anne van
Tol. een kamer."
Het omgaan met de jeugd
houdt Leoneff jong. Hij is van
daag 65 geworden. „Zou ik
soms met mlin AOW stil voor
het raam moeten aaan zitten?
iradome Prenbraienska. hij wie
ik in Parijs telkens weer
frainde. is 91 jaar gevu n. Ze
gaf les tot aan haar dood."
Zou het toeval zijn, dat Peter Leoneff zijn balletschool in Den Haag in het
zelfde jaar opende, als waarin de befaamde danseres Anna Pavlova daar overleed?
Voor Nederland is Den Haag wel in bijzondere mate als balletstad gefixeerd,
ivant het zou een hele toer zijn, onder de tientallen danskunstenaars van Neder
landse stam in binnenen buitenland iemand te vinden, die niet bij „Lee" heeft
gelest of in elk geval getraind.
Voor precisie-zaaien worden de
zaadjes op een soort tape „ge
plakt".
Het beeld van de zaaiende en plantende boer die over zyn akker loopt en het beste
hoopt van de oogst, is gedoemd te verdwynen. Vooraanstaande landbouwkundigen vinden
hel een inefficiënte methode. Zowel in Europa als in Amerika zyn zy aan het experimen
teren met technieken om de ontkieming van het zaad te verbeteren. Zij ontwikkelden
o.m. zaad dat by een bepaalde temperatuur het best ontkiemt.
Leoneff danst nog steeds de
Corrida
„Het komt op prik tijkerva
ring aan", zegt Leoneff, die aan
de Haagse Prinsegracht een pa
triciërshuis uit 1600 bewoont.
..Ballet leert men n'-et uit boek
jes met plaatjes cn tekeningen,
hoe fraai ook al die systemen
van Cecchetti of Legat in el
kaar zitten".
Ons land kent de laatste ja
ren diploma's vonr toneeldanser
en danspedagnog. maar als je
zo'n examen-candidaat vraagt:
spring nu eens een dubbele
tour en l'air. dan kon hij dat
niet of nauwelijks. En dat is
'och iets wat iedere balletmees-
'er in het buitenland van een
-ollicitant zal vergen.
Het heilige moeten is er zo
•aak niet meer hij Je kunt het
••ak ballet niet delen met iets
anders. Een non i*ouwt met de
kerk en een danseres trouwt
met haar vak. N"en. laten we
nu vooral niet le vlug zeggen,
met haar kunst, want dat is de
eerste stap op de weg van de
academische ontworieling.
Het is heus niet zo heel moei
lijk van een uitgesoroken anato
misch danstalent een solodanse
res te maken, maar het is veel
profijtelijker een minder goed
gebouwd meisje op te leiden tot
een volwaardig lid van het
corps de ballet.
Ervaring en discipline. daar
gaat het om", zegt de kleine,
kwieke balletpedagoog In zijn
vertrekken boven dt balletstu
dio harmonieert n*i merkwaar
dig met het vele en kostbare
empire meubilair. Het huis
staat onder Monumentenzorg;
onlangs kwamen sr bij een re
paratie nog handqesmede spij
kers te voorschijn.
Men vergeet nog wel eens.
zegt Leoneff, die als Coen
Streng bij de Burgerlijke Stand
bekend is. „dat ballet theater
kunst is". Met beroemdheden
als Arnold Haskell en Kurt
Jooss maakte hij r'eel uit van
de selectiecommissie voor het
Nederlands Ballet. Hij was
daarvan ook enige tiid ballet-
meester, zoals nij dot ook was
bij de Italiaanse Opera in de
twintiger jaren en tussen 1936
en 1940 bij de Bouwmeester Re-
„Je moet voortdurend politie
agent spelen, maar later is ie
dereen je er dankbaar voor. Als
de leerlinoen op hun veertiende
jaar ongeveer gaan merken,
hoe moeilijk het is. dan hebben
ze de klassieke techniek onge-
Volgens een nieuwe methode trachten zij het zaad zo nauwkeurig
in het bed te plaatsen, dat het een maximum voordeel trekt uit het
zonlicht en de vochtigheid. Bovendien Is het zaad omgeven door een
omhulsel dat het beschermt tegen ziekten, insekten en onkruid.
Ir A, W. Pauli en ir B L. Harriott, landbouwkundig ingenieurs werk
zaam bij Deere en Company of Moline (Illinois), rapporteerden onlangs
over een door hen ontwikkelde methode om sla te kweken.
De slazaadjes waren omgeven door kegel- of schijfvormige
omhulsels van een oplosbare voedingsstof die, op de top na, in het
bed werden geplaatst. Het voordeel hiervan is dat diepte en onderlinge
afstand zeer nauwkeurig kon worden bepaald.
Dank zij een speciale voorbewerking ontkiemde het zaad al na zes
uur en dit proces was voltooid na zeventien uur. De jonge plantjes
zagen er zeer krachtig uit en waren bovendien allemaal van gelijke
grootte. Ongeselecteerd en onbehandeld zaad heeft dertig uur nodig
voor een totale ontkieming.
De nieuwe methode is reeds met succes toegepast op sla-kwekerijen
en de twee onderzoekers menen dat dit ook mogelijk is bij graan, ka
toen en suikerbieten.
Een andere methode die hierop lijkt en in de Verenigde Staten reeds
m de praktijk wordt toegepast, is precisie-zaaien op zijn best. Hierbij
wordt het zaad op regelmatige afstand op een soort tape „geplakt"
Deze wordt op een spoel gewonden en op een tractor gemonteerd.
Op het land loopt de spoel langzaam af en de draad met de zaadjes
komt nauwkeurig in de sleuf op de juiste diepte te liggen Daarna
wordt er water overheen gesprenkeld, waardoor de draad oplost
en het zaad gaat ontkiemen. De Union Carbide Company heeft draad
ontwikkeld die na aanraking met water binnen negentig seconden is
opgelost.
Het zaad is van te voren bewerkt ten behoeve van een snellere ont
kieming. Mogelijk is het, in de tape voedingsstoffen op te nemen die
oen betere groei garanderen.
Bij toepassing van deze methode is de bodembewerking zeer belang
rijk. De grond dient vlak te zijn en de korrelgrootte van de aarde moet
zoveel mogelijk gelijk zijn. Het voordeel van deze techniek is dat per
ha minder zaad nodig is en dat de jonge plantjes tegelijkertijd op
komen. Het is niet meer nodig het gewas uit te dunnen. De opbrengst
is van een betere kwaliteit.
In de Verenigde Staten zijn veel tuinders al overgegaan op dit
..zaadtape" Het is reeds succesvol gebleken bij wortelen, tomaten, uien,
selderij, bloemen en tabak.
Een tractor brengt de met zaad „beplakte" draad op de juiste
diepte in de grond.
