DOEN EN LATEN VAN HET KIND
IS K en O-OPLEIDING WAARD
Conflict tussen Streuvels en Lateur
Een dolle show van Rijk
DEZE
WEEK
Gezegd
Door Zettie
Leeuwenburgh
Accent op
creatieve
vakken
Invaller doet het linke werk
dat grote ster niet aandurft
De legende van
Johnny Green
ZATERDAG I NOVEMBER 1969
'4
Een grote mobile van vliegende vogels hangt
vandaag, zaterdag, in de Rotterdamse De
Doelen. Hangt daar als versiering, maar
wellicht ook als symbool. Een symbool van
de snelle opkomst en groei van de Vereni
ging Kinderverzorging en Opvoeding; mis
schien ook als symbool van de bijzonder
vluchtige kennis, die de meeste mensen
helaas hebben van deze vereniging. Na
tuurlijk heeft iedereen weieens van de ver
eniging, die vandaag haar vijftigjarig be
staan viert en die kortweg K en O wordt
genoemd, gehoord. Slechts weinigen zullen
echter precies weten wat K en O is en doet
Rijk de Gooyer zal van
avond moeten bewijzen,
dat hij de deuken in zijn
image, onder meer opge
lopen door mislukte eigen
shows bij de TROS, te
boven is gekomen. Op
Ned. 2 start de AVRO zijn
nieuwe dolle programma
„De dat doet de deur
dicht show" of „Hoe Rijk
de Gooyer zijn pet ver
loor en weer terugvond".
Een titel die druipt van
opzettelijkheid en daarin
hopelijk niet parallel loopt
met het gebodene.
Rijk verbrak de tv-sa-
menwerking met Johnny
Kraaykamp om naar de
TROS te gaan als zelf
standig tv-maker. Geluk
kig is hij daarbij niet ge
worden. Het fikse salaris
woog niet op tegen de
moeilijkheden. Het valt
ook niet mee zelf een
klinkende show in elkaar
te zetten als je tot dan
toe alleen teksten van an
deren hebt gespeeld en
bovendien hebt gefun
geerd als „aangever" In
de klucht.
Maar voor vanavond
heeft Rijk stevige hulp,
onder andere van de te
genwoordig overal ver
schijnende ex-Klisjeeman-
netjes Kees van Kooten
en Wim de Bie en niet te
vergeten van de helemaal
„in" zijnde chimpansee,
die argeloos voor humor
zorgt en iedereen ver
tedert.
Intussen hebben Johnny
en Rijk elkaar toch al
weer gevonden, al is dat
niet voor ons genoegen
gebeurd. Zij gaan binnen
kort in Duitsland een
aantal shows opnemen,
die begin 1970 daar op
het scherm komen.
HE WEEK in Holland, dat is
dit keer vooral de Kamer.
Niemand heeft een goed woord
voor de nieuwe politiewet, en a.r.
Schakel kondigt al een initiatief-
wet aan. Witteveen haalt zich
met zijn opmerkingen over de
financiën der grote steden der-
zelver toorn op de hals. Maar
vooral de defensie moet het ont
gelden. De christelijke partijen
vragen soldijverhoging, de c.h.
Kikkert ontvouwt zijn plan voor
o.a. een beroepsleger, de rege
ringspartijen vallen de staatsmu-
nitiefabriek (Hemburg) aan.
De synode der Gereformeerde
kerken in Lunteren beleeft be
langrijke dagen. Niet alleen dat
het nieuwe kerkboek wordt aan
geboden en dat de kwestie van
de vrouw-in-het-ambt nader wordt
geregeld, maar vooral het gezag
van de belijdenisgeschriften is
aan de orde.
Na lange tijd weer een Nobel
prijs naar ons land: prof. dr. J.
Tinbergen krijgt de prijs voor de
economie. Deze week overleden
de econoom prof. dr. G. M. Ver
rijn Stuart, de luchtvaartpionier
Boon Sillevit, de vrijzinnige pre
dikant H. van Lunzen.
De gemeenteraad van Amster
dam verbiedt hinderlijk opont
houd bij het nationaal monu
ment De pacifisten voelen niet
voor een landelijk progressief
akkoord.
Het evenwicht in de atoombe
wapening dreigt verstoord te
worden door nieuwe vindingen:
reden voor de Amerikanen en de
Russen, om de conferentietafel
te gaan zitten. Over evenwicht
gesproken: de Duitse revaluatie
(mark nu 921/j cent) brengt
schommelingen in Europa te
weeg, maar Belgische frank en
gulden gaan niet mee. Witteveen
zegt wel dat onze prijzen erdoor
zullen stijgen, en Biesheuvel ziet
zich steeds meer gelijk krijgen in
zijn verzet teqen 600 miljoen be
lastingverlaging in 1970.
Suriname: Pengel verliest bij
de verkiezingen: voorlopiq geen
actie voor onafhankelijkheid.
Israël doet een ruk naar rechte
en Golda Meirs partij verliest de
absolute meerderheid. In Portu
gal krijgt de oppositie (nog)
geen voet aan de qrond.
Dagenlang lijkt het eroo dat er
geen sprake is van bijlegging
van het conflict om Libanon,
maar nu schijnt er toch kans te
zijn od een eigen strook land
voor Palestijnse guerrilla's.
Willy Brandt zoekt toenadering
tot het oosten, wat hem door de
oppositie (die zolang aan het be
wind is geweest) niet in dank
wordt afgenomen.
Ups en downs in de sociaal-e
conomische hoek. Roolvink wil
AOW en AWW volgend jaar flink
verhogen, plus vakantiebijslag.
De grote rederijen'uffie gaat
door, met de VNS erbij. In de
boezems van CNV en NVV zijn
fusies ophanden. In de strokar
ton wordt weer gewerkt; nu is bil
de Euratominstellingen, o.a. in
Petten, een dagje qestaakt. Bij
de Nyma in Nijmegen moeten
700 man verdwiinen.
En in het Westland is de onge
rustheid over de waterverzilting
noq helemaal niet verdwenen
Het schijnt als een enorme
verdienste te worden beschouwd
als iemand ergens 25 of 40 jaar
blijft hangen. We zouden de iub:-
tea moeten afschaffen en moeten
zeggen: „Je krijgt niets, we hou
den integendeel een maandsala
ris in. want een jubileum is niet
iets om trots op te rijn maar iets
waarvoor we je eigenlijk zouden
moeten straffen." (Mevrouw dr.
H. Verwey-Jonker).
Vijftig jaar geleden werd de V ereni-
ging tot bevordering van het ondencijs in
Kinderverzorging en Opvoeding opge
richt. Momenteel draagt zij de naam
Vereniging K. en O. Deze moederinstel
lingoverkoepelt de Opleidingen K en
O in Amsterdamdie deel uit maakt van
de Noordhollandse Scholengemeenschap,
en in Rotterdamdie een zelfstandig
leven leidt. De opleiding is er op gericht
de leerlingen kennis en inzicht te doen
verkrijgen omtrent de geestelijke en li
chamelijke ontwikkeling van het kind in
zijn verschillende leeftijdsfasen. Ook het
zinrijk en creatief-ontwikkelend bezig zijn
van en met kinderen van verschillende
leeftijden speelt bij de opleiding K en O
een grote rol.
Nauwelijks kan men deze op
leiding vergelijken met die aan
de Sociaal Akademie, die
sterker is gericht op het geeste
lijk of lichamelijk afwijkende
kind. Begon K en O als een
opleiding die moest voorzien in
de behoefte aan functionaris
sen, die op een verantwoorde
wijze voorlichting zouden kun
nen geven aan ouders en an
dere opvoeders van kinderen,
thans is zij uitgebreid met de
akte N XX, waardoor een rui
mer en vooral meer gedifferen
tieerd arbeidsterrein ontstond.
De akte N XX met het peda
gogisch getuigschrift, die in
1936 door het Rijk werd inge
steld. geeft namelijk de be
voegdheid les te geven bij het
nijverheidsonderwijs. Sinds de
invoering van de Mammoetwet
is deze mogelijkheid groter ge
worden omdat het vak hand
vaardigheid op HAVO en MA-
VO-opleidingen en op scholen
voor beroepsonderwijs is inge
steld.
Buiten het onderwijs zijn
veel gediplomeerden werkzaam
in leidinggevende of staffunk-
ties bij instellingen en tehuizen
voor kinderen met lichamelijke,
zintuigelijke, geestelijke of
maatschappelijke afwijkingen.
Ook worden zij dikwijls inge
schakeld via Kruisverenigingen
bij de ouder- en gezinsvoorlich
ting of vinden zij een werk
kring bij het vormingswerk.
De toelatingseisen voor de op
leiding K en O zijn: het einddi
ploma van een school voor HA
VO of VWO of het einddiploma
van een school voor MAVO
met het getuigschrift van de
voorbereidende vormingsklas
van een erkende nijverheids
school.
Ook worden toegelaten leer
lingen met een bewijs van on
voorwaardelijke bevordering
naar de vierde klas van een
school voor HAVO of VWO, die
eveneens een getuigschrift van
een vormingsklas moeten heb
ben. Daarnaast kunnen ook leer
lingen, die met succes de drieja
rige vooropleiding voor Hoger
Beroepsonderwijs hebben ge
volgd, voor de opleiding in
schrijven.
De cursus duurt vier jaar. In
het eerste jaar krijgen de leer
lingen een theoretische inlei
ding. waarbij inzicht wordt ge
geven in de lichamelijke en
geestelijke ontwikkeling van
het normale kind en in de daar
bij passende pedagogiek en psy
chologie. Ook het afwijkende
en het zieke kind worden be
handeld.
Veel tijd wordt in dit eerste
jaar besteed aan de creatieve
vakken als handenarbeid, mu
ziek en tekenen, die de eigen
cretativiteit bevorderen en ook
het „creatief bezig zijn" van
kindéren stimuleren.
Hel tweede jaar is een prak
tijkjaar, waarin de opgedane
kennis van het eerste jaar
wordt getoetst wan de praktijk.
De leerlingen lopen vier weken
stage in een eenvoudig midden
standsgezin en zeven wekerr in
een gezin op het ^platteland. In
beide gezinnen .moeten mi
nimaal drie kinderen onder de
twaalf jaar zijn. Vorder lopen
de meisjes stage in tehuizen bij
zuigelingen, kleuters, v schoolkin
deren en de rijpere .jeugd. In
dit jaar wordt nauw contact on
derhouden met de school, waar
zij eventuele moeilijkheden met
hun stageleidster kunlien be
spreken.
Het derde jaar is weer een
theoriejaar, waarin voorül aan
dacht wordt besteed ann de
voorbereiding voor het eerste
deel van het examen van de -
N XX-akte, dat in dit jaar moet
worden afgelegd. Boven-dien
wordt aan de leerstof toege
voegd de kennis van de JMO-
wet.
In december van het viende
jaar worden de eerste exametis
K en O afgenomen, gevolgd
door de examens in april en
juni. Daarop sluit het tweede
gedeelte van de akte-N XX
aan. Zes maanden later kan het
pedagogisch getuigschrift wor-
den behaald. V
In Rotterdam volgen 270 meis-
jes de opleiding. Zestig procent
komt van buiten de stad. De
leerlingen komen uit heel Ne
derland. zelfs uit de Neder
landse Antillen en Suriname.
De school in Amsterdam telt
150 leerlingen. Het verschil in
aantal is begrijpelijk als men
bedenkt, dat Amsterdam scher
per selecteert naar leeftijd.
Daar worden geen leerlingen
beneden de achttien jaar aange
nomen, terwijl in Rotterdam de
minimum leeftijdsgrens zeven
tien jaar en zes maanden is. Dit
verschil komt voort uit de over
heidsmaatregel, dat men voor 1
januari in het derde leerjaar ne
gentien jaar moet zijn.
Een ander verschil tussen
Amsterdam en Rotterdam is.
dat de opleiding in Rotterdam,
aan de Schonebergerweg, de
enige is, die niet aan een nijver
heidsschool is verbonden.
Aan de school is geen inter
naat verbonden. De meisjes
kunnen via bemiddeling van de.
school een kamer in Rotterdam
krijgen, wat in -de meeste geval
len goed bevalt. Vaak gebeurt
het dat de kamer van een
tweedejaars wordt overgeno
men door een eerstejaars, om
dat de tweedejaars leerling dan
stage loopt. Gedurende het der
de en vierde jaar gaan zij vaak
r naar hun oude kamer te
rug.
alangrijk is nog te weten,
dat de salariëring van de gedi
plomeerden wordt geregeld bij
het rapport Haeck. Meisjes met
alleen vooropleiding N XX wor
den volgens deze salarisschaal
met acht punten gewaardeerd.
K en O-gediplomeerden met ak
te N XX met tien punten.
Er is in de wereld van de
film geen triester baan dan
die van de stand-in, de „dou
blé". De invaller, Het even
beeld van de grote ster, die
de rol tot in de perfectie
moet kennen, over beschei
denheid, bekwaamheid, uit
houdingsvermogen, moed en
durf dient te beschikken, alle
gevaarlijke karweien moet
opknappen, absoluut onmis
baar is en toch nooit ge
noemd, nooit geëerd of er
kend wordt.
Zeker, het zijn goed-betaalde
banen, maar zo triest en uit
zichtloos. Je moet het kunnen
opbrengen te fungeren als de
immer verdwijnende schaduw
van de ster, die je helpt groot
te maken.
Neem nu het Duitse stunt
meisje Friedel Frank. Nooit van
gehoord, zegt U. Vanzelfspre
kend. Maar indien U houdt van
het KRO - feuilleton. „De Wre
kers" hebt u haar al talloze ma
len gezien.
Zij was jarenlang de stand-in
voor Diana Rigg, toen ze Emma
Peel speelde. Diana is er ander
half jaar geleden al mee opge
houden, maar bij ons draait het
feuilleton nog steeds en dus ziet
U Friedel ook steevast op
dinsdagavond.
Friedel lijkt in haar gezicht
niet eens zo veel op Diana. Ze
heeft echter dezelfde lengte,
hetzelfde ranke figuur en het
zelfde lange donkere haar. De
filmmaatschappij die De Wre
kers uitbrengt, zag haar als een
vondst. Het is namelijk niet Di
ana, die zo prachtig aan judo
doet en zo formidabel kan
vechten.
Op het moment dat Emma
Peel een uitval doet of een ge
vaarlijk karweitje moet op
knappen ziet U Friedel. De ster
Diana is te kostbaar en maakt
bovendien haar handen niet
vuil aan judo en dergelijke.
Friedel knapte trouwens nog
veel meer op. Zij viel in bij alle
repetities als Diana er niet was.
Zij stond eindeloos in de decors
voor de camera-instellingen en
pas als het hoogst-vermoeiende
poseren voorbij was, stapte Di
ana in de scène. Friedel kwam
er pas in terug, als er gerend,
geklommen, gesprongen of ge
vochten moest worden.
Toen Diana zei: „Ik doe het
niet meer" stond Friedel ook
aan de kant. Er wend
koortsachtig gezocht naar een
opvolgster voor Diana. De serie
was té goed om afgebroken te
worden. Friedel bood zich
aan.maar neen, een stand-in
wordt nooit een ster. Bovendien
sprak zij te weinig Engels.
Er is wel een vervangster
voor Diana gevonden, maar de
serie heeft het toch niet lang
uitgehouden. Patrick MacNee
wilde ook wel eens ophouden
en dus heeft Emma op een keer
op een verkeerde knop gedrukt,
waardoor John Steed voorgoed
naar de maan vloog en d'aarmee
was de reeks ten einde.
Waar is Friedel Frank nu ge
en op 't ogenblik staat zij in
Stuttgart in een stuk van Erich
Kastner.
Friedel heeft echter andere
ambities. Zij wil zangeres wor
den. Ze had een aardige,
niet-geschoolde stem. In het
tweede Duitse tv-programma
ZDF heeft ze meegedaan in een
muzikale show-in-afleveringen.
Ze zong daarin niet onver
dienstelijk en kreeg aanbiedin
gen van platenmaatschappijen
om opnamen te maken. Nee, zei
Friedel, ik moet eerst zangles
sen nemen om het beter te kun
nen doen.
Ze is aan de studie gegaan.
Nu ze echter overtuigd is van
haar kwaliteiten als zangeres is
de ZDF-show vergeten. Geen
platenfirma kijkt meer naar
haar om. Arme Friedel. Voorlo
pig blijft ze maar aan het to
neel, hopend op een sterrentoe-
komst voor haar alleen.
De Westvlaming Frank Lateur
schreef onder de schuilnaam Stijn
Streuvels. Lateur conformeerde zich
wat het uiterlijke betreft aan de
rooms-katholieke leer en moraal;
Streuvels, schrijvend als het ware
als een onbekende, voelde panthe
ïstisch en fatalistisch. Hij gaf vorm
aan de mens zoals hij is.
Streuvels' kritische bewonderaar Hed-
wtq Spellers (geb. 1935), die al eerder in
Wij. galspuwers (Brugge 1965), deze
visie op Vlaanderens literaire aartsvader
had geschetst, heeft nu een boek van 230
bladzijden gepubliceerd onder de titel
Omtrent Streuvels. met de ondertitel Het
einde van een myte (Speliers hanteert
een radicale spelling). Het boek is uitge
geven bij Nljgh 4 Van Dltmër te 's-Gra-
venhage en kost f 9.90
De auteur noemt zijn werk een anti-es
say. Dit betekent dat hi| zich afzet tegen
de bestaande studies, zoals van De-
medts. De PiHecijn. KnuvekJer. Roelants
Westerling en misschien noq anderen
Wat hem kwaad maakt bij schrijvers over
Streuvels is hun quasi-obiectiviteit en
verder hun annexatie van Streuvels ten
bate van de rooms-katholieke kerk en
haar status in Vlaanderen.
Wat mij betreft hoeft Speliers, althans
wat zijn Nederlandse lezers aangaat, zijn
boek geen anti-essay te noemen. De hou
ding van wetenschappelijke objectiviteit
in de letterkundige kritiek wordt meer en
meer verlaten. Ze is ook niet vol te
houden, al is voor een werkelijk recht-
Stijn Streuvels
vaardige beoordeling van literair werk bij
de criticus een zekere onthechting nodig,
het vermogen afstand te nemen van zijn
eigen inzichten en voorkeuren.
Juist omdat men weet dat dit toch nooit
helemaal lukt. is hfet beter zich niet sys
tematisch en programmatisch aan zijn ei-
qen subjectiviteit prijs te qeven Speliers.
met de onvermijdelijke agressiviteit van
de dertigjarigen, doet dit wel. Het resul
taat is in elk geval frisheid, leesbaarheid
en subjectieve waarachtigheid en dat is
al heel wat. Hij pretendeert ook niet over
Streuvels het laatste woord te hebben
gesproken.
Op de achtergrond van deze studie
oroeft men het leed en de verbittering
van iemand, die zidr uit de beknelling
van zijn Vlaams-rooms milieu heeft moe
ten losvechten en de gevolgen daarvan
nooit helemaal te boven zal komen.
Streuvels heeft dit nooit qedaan, maar
dat verhindert Speliers niet van zijn werk
te blijven houden, juist omdat in dat crea
tieve oeuvre zich de waarachtige Streu
vels openbaart, met zijn belanqstellina
voor het probleem van de erfelijkheid
(12. 28). zijn fatalisme en dualisme (13)
zijn sfeer van sexualiteit en sexuele
frustraties (21. 54). zijn wroeten naar de
zin van het bestaan (26) en zijn pan
theïstische godsbeleving (145).
Ook op deze authentieke Streuvels
heeft Speliers wel kritiek. Hij vindt zijn
bewonderd voorbeeld maatschappelijk
conservatief (39, 98). bijna feodaal be
grensd (63). Speliers vindt dat Streuvels
de menselijke natuur onderschat en de
werking van de kosmische krachten
overschat (75). Zeker. Streuvels geeft
vorm aan de mens zoals hij is (93). maar
hij is geen feitelijk qeëngageerd schrijver
(98).
Weinig waardering heeft Speliers voor
de mediterende Frank Lateur, die in stille
uren zijn meningen over alles en nog wat
ten beste geeft: dan zie |e hoe deze
mediterende Streuvels (Frank Lateur) in
flagrante tegenspraak komt met de krea-
tieve Streuvels!" (100). ..Meteen heb je
dat oesDÜtste ik: in dat soort proza sta
je voor Frank Lateur. de brave huisvader
die 's voormiddags zijn bomen snoeit en
de beerput over zijn moestuin keert en 's
namiddags zijn Stiin-Streuvels-plunje
aantrekt en boeken schrijft.
In deze omgekeerde Stijn Streuvels
bots je opnieuw op twee personen, een
die min of meer ..links" denkt en allerlei
taboes van zijn tijd op de korre1 neemt,
en een die konsekwent ..rechts" denkt,
en onder hetzelfde pseudoniem zaken
schrijft zoals Stille avonden" (100/101).
Hoewel geen Streuvelskenner. ben ik
geneigd mij bij Speliers' visie aan te
sluiten. De bestaande machten verlangen
of eisen van de Individuele auteur oropa-
gand^materiaal en van de meris een hah:
tus die öf model kon heten, óf zonder
veel bezwaar kan worden geïdealiseerd.
In het roomse Vlaanderen geldt dit na
tuurlijk in meer strikte zin dan in Holland.
Maar ook hier werd en wordt van de
christelijke auteur verlangd dat hij In de
eerste plaats geloofsgetuigenissen
schrijft, apologieën i-n verhaalvorm.
Men vergeet dat elke echte schrijver,
en mutatis mutandis ook elke echte criti
cus, tot op zekere hoogte een enfant
terrible Is. die onaangename din«en zegt,
waarvan later blijkt dat die hoogst nodiq
oezeqd moesten worden. De letterkundi
ge inspiratie is nauw verbonden aan de
waarheidsdrang. Zonder een element van
waarheid kan oeen kunst ontstaan.
De voor mij belangrijkste opmerking in
dit boek staat op bk 96. De auteur w'l
Streuvels oppoetsen" en Streuvela laten
weerkaatsen teoen het klankbord van eer-
gewijzigd wereldbeeld." Stilistisch is de
ze zin afgrijselijk. Er is een wereldbeeld
Dit beekJ is qewijziqd. Dit gewijzigde
wereldbeeld beschikt over een klankbord.
Tegen dat klankbord weerkaatst een op
gepoetste Streuvels. Enfin, de bedoeling
is duidelijk.
Streuvels sohreef naar aanleiding van
Gezelles dood: „En zo Is Guido Gezelle
de eeuwigheid ingegaan om te worden 't
geen de overlevenden van hem maken
zouden. Hij heeft het moeten ondergaan
gelijk iedereen van zi|n soort: ..Nous ne
survivons qu'arrangés" (221). Dat onver
mijdelijke arrangement hangt samen met
het verdwijnen van wat men zou kunnen
noemen de „levenscontext" van elk
kunstwerk.
De tijd verschuift. Onzichtbare
steunsels om een figuur heen (denk b.v.
ook aan Colijn) vallen weq en de grote
man komt naakt voor de lens van de
kritiek. Wie echt Is en groot houdt dat
uit Wel is elke idealisering, elke annexa
tie onmogelijk geworden. En het gevaar
van onbillijke ontluistering is levensgroot.
Latere generaties zullen de onze qemis
aan historische zin verwijten, en terecht.
Maar het proces van herwaardering van
de mens. zonder nimbus, zonder wierook,
is onvermijdelijk. Speliers heeft dit ten
nanzien van Streuvels qedaan, hoewel
niet zonder hem een beetje te annexeren.
Zoals een dirigent „zijn" 8eethoven
qeeft, zo heeft Speliers ons zijn Streu
vels gegeven. Een interpretatie die er
wezen mag.
Vanavond wordt het kiezen
tussen de nieuwe Rijk de
Gooyer-show hij de AVRO of
het muzikale tv-spel „De le
gende van Johnny Green", een
western-geschiedenis, bij de
KRO op Ned. 1.
De KRO heeft veel werk ge
maakt van dit traditionele ver
haal van Eddie Miller. Johnny
(René Frank) is getrouwd met
zijn lieve Mary Jane (Els Hil-
lenius). Johnny heeft echter
een benarde jeugd gehad en
„dus" komen de narigheden:
ene slechte Jezebel Jones (Car
ry Tefsen) pakt hem van Mary
af en als John ten slotte be
rouwvol terugkeert, zijn er al
lemaal nare dingen gebeurd,
waarbij een oude appelboom
een eigen rol speelt.
bleven? Friedel, nu 26, leerde
heel wat tijdens haar werk bij
de Engelse tv-maatschappij.
waar zij Diana verving. Ze ging
terug naar haar vaderland, naar
haar geboortestad München' en
probeerde aan het toneel te ko
men. Dat lukte haar wonderwel
