Fokker 50 jaar: harde
commercie
verdreef romantiek
Week is voor vele fondsen
verre van rooskleurig
Gisteren vijf
bromfietsers
omgekomen
NIJMEGEN IN BAN
VAN VIERDAAGSE
FABRIEK IN OKTOBER DICHT
Spinners in Tilburg
moeilijk te plaatsen
FINANCIEEL WEEKOVERZICHT
w» 7
ZATERDAG 12 JULI 1969
(Van een onzer redacteuren)
AMSTERDAM Wie Fokker zegt, zegt Friendship. Maar
wie het over de romantiek van de luchtvaart heeft, denkt nog altijd
aan de roemruchte F-7, waarmee in 1924 de gedurfde eerste vlucht
naar Batavia werd gemaakt- Twee namen, die Fokker op zijn best
tonen: zowel de Friendship als de F-7 gaven het bedrijf zijn we-
reldbekendheid.
De F-7 is inmiddels museumstuk geworden. Maar de F-27, hoewel
al elf jaar oud, vliegt nog steeds en wordt nog steeds (goed) ver
kocht. Het is het kassucces, dat Fokker na de oorlog balancerend
op de rand van de afgrond een nieuwe bestaansmogelijkheid gaf.
Zodanig, dat het bedrijf als straks op 21 juli het gouden jubileum
wordt gevierd, een zonniger toekomst heeft dan ooit tevoren. De
wolken lijken opgetrokken. Friendship en Fellowship hebben ruim
zicht gekregen voor een nieuwe wijdere vlucht.
Fokker vandaag, 50 jaar oud: geen
romantiek meer, maar een keihard
commercieel bedrijf, dat het moet
opnemen tegen de steeds verder op
dringende Amerikaanse industrie en
dat geen plaats laat voor bespiegelin
gen en heldenverering. Een vliegtuig
fabriek van nu is een industrie als
alle andere; er moeten produkten
worden gemaakt, die geld opbrengen.
De tijd dat het land op zijn kop
stond als er weer een nieuw toestel
werd proefgevlogen is voorgoed voor
bij.
klappen
De verkoopbaarheid van het pro-
duk't staat nummer één. Fokker heeft
dat zelf ondervonden. Na de we
reldsuccessen van de F-7, de F-9, -12
en -18 zakte het bedrijf vlak voor de
oorlog ineens in, omdat het zijn
markt zag veroverd door 's werelds
eerste stalen vliegtuig, de Dakota. De
lancering van de F-22 en de F-36, die
toen de grootste vliegtuigen ter we
reld waren, konden daar niets aan
veranderen. Fokker lag achter en zag
zijn bestaan ernstig bedreigd omdat
zij een niet meer verkoopbaar pro-
dukt bracht.
Overigens was dat niet de enige
klap. Een tweede volgde in de oorlog
toen de fabriek in Amsterdam-noord
door Britse bommenwerpers vrijwel
geheel werd vernietigd omdat het be
drijf voor de Luftwaffe werkte.
Serieus heeft men zich na de oorlog
dan ook afgevraagd of het nog wel
zin had het bedrijf voort te zetten.
Doordat men in de oorlog vrijwel
geen gelegenheid had gehad voor
ontwikkeling, was men ver achter
geraakt bij de Ame.rikaanse en Britse
concurrentie. Fokker kon zich alleen
nog op de been houden met de Dro-
duktie van autobussen en de licentie-
bouw van Dakota's.
Uitzicht
Dank zij overheidssteun, dank zij
ook het doorzettingsvermogen van
mannen als Beeling, Vos, During en
Van Meerten (Anthony Fokker zelf
was in 1939 overleden) werd Fokker
echter nieuw leven ingeblazen. Hoe
wel het eerste produkt F-25 geen
succes was, bracht de S-ll, het oplei
dingsvliegtuig, dat nu al twintig jaar
wordt gebruikt, nieuw uitzicht.
Fokker begaf zich zelfs al gauw in
het straal tijdperk: met de S-14 Mach
Trainer. Maar hoewel dit type als
beste uit de Navo-competitie te
voorschijn kwam, bleef de produktie
beperkt tot een twintigtal voor de
luchtmacht.
Op militair gebied leek Fokker zijn
naam verspeeld te hebben. De tijd
van de C- D- G- (o.m. de befaamde
G-l) en de T-series was voorbij. Het
was duidelijk, dat Fokker het meer
van de produktie van de burgerlucht
vaart moest hebben.
Toch waren het de militaire activi
teiten, die Fokker zijn eerste injectie
gaven: de produktie van Gloster-Me-
teors, waarvan er samen met België
300 in licentie werden gebouwd. Pre
cies op de dag van het 30-jarig jubi
leum toen de fabriek 'net predicaat
Koninklijk kreeg, werd het contract
getekend
Fokker was er blij mee. maar het
was niet de opdracht waarmee zij
haar naam weer kon vestigen. Geen
produkt van eigen ontwerp. Dat
kwam pas later: een jaar daarna
werden onder leiding van
chef-constructeur ir. H. C. van Meer
ten de eerste lijnen voor de F-27
Friendship op papier gezet. En dat
werd uiteindelijk het begin van Fok
kers nieuwe bloeiperiode.
Er zat weer muziek in. Het bedrijf
kon zich weer uitbreiden. Het Neder
lands instituut voor vliegtuigontwik
keling van de overheid zag wat in
het project en steunde financieel, wat
de buitenwacht vertrouwen gaf; Dat
bleek al in 1954. toen Avio Diepen
van industrieel Frits Diepen in het
concern opging: een op Ypenburg ge
vestigd bedrijf, dat zich bezighield
met revisie- en reparatiewerkzaam
heden en de verkoop van de SI 1.
Later zijn meer fusies gevolgd: in
het zelfde jaar werd de afdeling
vliegtuigbouw van de Vlissingse
scheepswerf De Schelde in Dordrecht
overgenomen. En in 1967 volgde Avi-
olanda, in Papendrecht. Men had
ingezien, dat versnippering van
krachten tot niets leidde in de inter
nationale concurrentiestrijd. Vandaar
ook in mei van dit jaar de
monsterfusie met de Vereinigtc
Flugtechnische YVcrke (VFW) in Bre
men.
Vooral het succes van de
Friendship, waarvan de eerste in
1958 werd verkocht, heeft belangrijk
bijgedragen tot het wekken van deze
internationale belangstelling. Wel
iswaar bestond er al een vorm van
samenwerking bij o.m. de fabricage
van de Starfighter, maar de F-27 was
het toch uiteindelijk, die de doorslag
gaf voor de Nederlands-Duitse fusie
Daarvoor was een reden. Hoewel
de verkoop in het begin slechts zeer
aarzelend verliep, zijn er nu al 516
van verkocht, een resultaat in Euro
pa dat door nog een enkele vliegtuig
fabriek werd bereikt.
Concurrent
Door deze fusie, die op dezelfde
dag plaats had als de overna-
me-en-passant van Lichtwerk NV in
Hoogeveen, is Fokker op haar 50ste
verjaardag sterker dan ooit. Niet dat
het bedrijf nu ineens tot de grootste
behoort, maar het is toch wel een
concurrent van betekenis geworden.
Het concern heeft thans een kapi
taal van 100 miljoen gulden, en een
personeelsbestand van 20.000 (VFW
13000 en Fokkc.r met dochters 7000).
Boeing met zijn 160.000 man en
Lockheed met zijn 95.000 steken daar
weliswaar nog met kop en schouder
bovenuit, maar in Europa is het nieu
we concern toch tot een reus uitge
groeid.
En wat belangrijk is, het is een
onderneming, die zich op een veel
breder terrein dan voorheen kan be
wegen. zowel op dat van de burger
als van de militaire luchtvaart; zelfs
op dat van de ruimtevaart (dar.k zij
VFW).
Die terreinen zijn onderling zoveel
mogelijk afgebakend. Fokker zal zich
met name gaan bezighouden met de
burgerluchtvaart. Naast de nog
steeds doorgaande produktie van de
Friendship wordt hard gewerkt aan
de Fellowship (al 25 verkocht!) VFW
(met bedrijven als Heinkel, Focke
Wulf en Weserflug in zich verenigd)
specialiseert zich meer in militaire
produkties, zoals in de Transall C
160, het militaire transportvliegtuig
waarvan er 180 voor de Franse en
Duitse luchtmachten worden ge
bouwd.
Al wordt de burgerluchtvaart zeker i
niet over het hoofd gezien. Dat blijkt
uit het VFW 614-project: de bouw
van Duitslands eerste straalver-
keersvliegtuig van na de oorlog. Voor
20 procent is Fokker daarbij in- j
geschakeld, evenals VFW weer mee
werkt aan de bouw van de Fel
lowship (het bedrijf bouwt het
staartstuk en het voorste deel van de j
romp).
Kanalen
Fokker na 50 jaar: een bedrijf, dat
in Europa een stevige greep op de
markt hoopt te krijgen. Het beschikt
daarvoor ook over de kanalen. Want
behalve mogelijkheden op de Duitse
markt, heeft zij ook een uitweg Daar
het zuiden: door het bezit van de
helft der aandelen van de Belgische
vliegtuigfabriek SABCA én het feit,
dat de andere helft in handen is van i
de Franse Miragebouwer Dassault.
Of er voor de Fellowship in deze
richtingen kansen liggen, is echter
nog een vraag. Met de Friendship
heeft men het voornamelijk van bui
ten Europa moeten hebben (de
Franse PTT uitgezonderd). En met de
Fellowship lijkt het na de recente
succesvolle propaganda-tournee door
Australië dezelfde kant uit te gaan.
Maar commercieel directeur Frits
Diepen heeft goede hoop, dat de alom
bewonderde conceptie van dr. J. H.
Greidanus, Fokkers naam nu ook in
Europa zal vestigen.
In Amsterdam zegt men: „Het is
een ideaal toestel voor korte lijnen
en kleine vliegvelden. Dank zij het
aanbrengen van remklappen aan de
staart (een exclusieve Fokker-vin
ding) staat het toestel bij de aan-
vliegsnelheid van 850 km per uur
binnen 160 meter stil. Tot nu toe is
dat een belangrijk verkoopargument
gebleken".
Met nieuw elan gaat Fokker naar
het volgende jubileum. Als een me
dedinger, die meetelt op de internati
onale markt
De Tilburgse katoenspinnerij spint er niet wel bij en dat houdt in dat als
in oktober de deuren van de fabriekdefinitief sluiten, vijfhonderd man
personeel zonder werk zitten. De slag kwam hard aan. temeer, daar pas
gisteren aan de werknemers de jobstijding werd meegedeeld. Op de foto
bespreken werknemers de (nood)situatie.
ARNHEM De Tilburgsche Ka
toenspinnerij te Tilburg, waarvan de
voorgenomen sluiting gisteren in een
deel onzer edities werd. gemeld, zal
begin oktober dichtgaan. Aan bijna
200 van de 506 werknemers hoopt de
directie van het KNTU-concern el
ders werk te kunnen bieden, vooral
in de Drentse fabrieken van de unie.
HISTORIE IN BEELOEN
Beelden uit een bewogen historie. Van boven naar beneden de F-7b.
het type waarmee de KLM voor het eerst naar Batavia vloog, hel mili
taire vliegtuig G-l, dó sensatie van de Parijse salon in 1936, de straal
jager S-14, die de luchtmacht lange tijd voor de opleiding van straalI-
jagerpiloten gebruikte en de S-ll. die nóg de slandaardtrainer is van de
luchtmacht.
rNGEVOLGE van een flauwe
stemming op de New York-
se beurs was het koerspeil ook
hier deze week naar beneden ge
richt, waarbij sommige interna
tionale als Koninklijke en Phi
lips op de voorgrond traden.
Algemene Kunstzijde Unie en
Kon. Zout-Organon zijn in on
derhandelingen over een fusie.
Dit bericht veroorzaakte giste
ren na-beurs veel deining en
men reageerde er gunstig op.
Het samengaan van deze twee in
ternationale concerns zou een fusie
op Europees niveau betekenen en
grote krachten samenbundelen. Hier
zou geen sprake zijn van een „over
lapping", maar aanvulling van el
kaar. Beide concerns werken in vele
landen, bewegen zich grotendeels op
chemisch gebied en hebben een
spreiding in de produktie, welke bij
een samengaan der ondernemingen
tot kostenbesparing en krachtver
meerdering zou kunnen leiden.
Men moet nog afwachten of de in
leidende besprekingen tot een defini
tief akkoord voeren en zo ja, in wel
ke vorm de samenwerking gegoten
zal worden. Dat de beurs zulk een
fusie in grote stijl wel op prijs stelt,
bleek reeds uit de eerste reactie,
gisteren na-beurs, toen AKU's na op
ƒ118 officieel gesloten te zijn, oplie
pen tot 124.
Intussen is de nu verstreken
beursweek voor vele fondsen verre
van gunstig geweest. De New Yorkse
beurs was flauw gestemd en het Dow
Jones gemiddelde daalde tot
omstreeks 840, het laagste peil van
dit jaar. De oorzaak is wel hoofdza
kelijk te zoeken in de vrees voor
lagere bedrijfswinsten in het derde
kwartaal, als gevolg van de strijd
tegen de inflatie. Nog steeds heeft
het Congres de belastingverhoging
van 10 procent niet gecontinueerd en
de minister van financiën dreigde op
nieuw met loon- en prijscontrole,
hetgeen de beurs „de stuipen op het
lijf jaagde".
Onzeker
Ook hier in Europa is de monetaire
toestand nog immer onzeker. Zweden
verhoogde het disconto van 6 op 7
pet., terwijl in West-Duitsland de ge
varen van een overspanning der eco
nomie voortdurend ernstiger worden
geacht. De toename in het verbruik
wordt voor een deel toegeschreven
aan buitenlandse factoren, want in
andere landen heerst, volgens de
Bundesbank, een inflatie, krachtiger
dan ooit sedert de Korea-crisis.
In sterke mate wordt in deskundi
ge Duitse kringen gepleit voor een
revaluatie van de Duitse mark en
wel op korte termijn, wil men een
stabilisatie van de economie zonder
stagnatie bereiken. Maar bondskanse
lier Kiesinger is (nog) tegen een her
waardering: misschien verandert de
zaak, als de september-verkiezingen
achter de rug zijn!
Hier te lande werd men „verrast"
door de aankondiging van een nieu
we 7'/2 pet. obligatielening Bank voor
Ned. Gemeenten tegen 2 procent be
neden pari. Daarmede is „de ritse
ling" in de rente, waarover wij vori
ge week spraken, al weer voor de
eerstkomende tijd voorbij.
Of de nieuwe lening voldoende be
langstelling zal hebben het bedrag
is gefixeerd op honderd miljoen is
nog niet zeker, maar op de beurs
heeft men toch wel zekere verwach
tingen vanwege hel mooie rende
ment. Overigens zou hel wel nodig
zijn om de kapitaalmarkt even rust
te gunnen om „op adem te komen",
maar de nood. met name in de over
heidssector. inzake de financiering, is
zo groot, dat men daartoe niet heeft
besloten.
Zomerstorm
Op internationaal politiek gebied
was het ook onrustig. De gespannen
toestand in het Nabije Oosten wekt
terecht zorgen. Waar moet dit op uit
lopen. zo vraagt men zich ter beurze
af.
De „zomerstorm", welke in het be
gin van de week over West-Europa
ging en vele vakantiegangers een te
leurstelling bezorgde, gaat in over
drachtelijke zin ook over de effecten
beurs.
Kon. Olie. een prachtfonds, maar
erg afhankelijk van de luimen der
Amerikanen, daalde van 182.70 tot
ƒ171.30, dus 57 punten, Philips kwam
op ƒ61.50, dat is 45 punten lager,
Unilever van ƒ111 op ƒ106, dus 25
punten lager, terwijl Kon. Hoog
ovens, welk concern de produktie van
gieterij-ruwijzer staakt, ook een veer
moest laten, maar minder en wel 15
punten.
Ons nationaal luchtvaartfonds
kwam van 212 op 201 en heeft de
laatste weken „slecht" in de markt
gelegen. Het jaarverslag over 1968/69
kwam deze week uit en liet een
winststijging van 63 miljoen tot 88
miljoen zien. De vooruitzichten voor
de ontwikkeling van het personen-
en vrachtvervoer zijn bepaald
rooskleurig, maar daarnaast weegt
toch de enorme investering, waarover
dr. v. d. Wal, de president-directeur,
deze week gewaagde, een paar mil
jard in de komende jaren, ongetwij
feld zwaar.
Om met de tijd mee te gaan, moet
snel vlootvernieuwing tot stand ko
men met machines, die kapitalen
kosten en grotendeels uit ingehouden
winsten en afschrijvingen moeten
worden betaa-ld. De KLM doet het als
luchtvaartmaatschappij van een klein
land bijzonder goed. maar de strijd
om het bestaan wordt internationaal
keiha*rd gevoerd.
Mineur
Op de lokale afdelingen was de
stemming in mineur, maar de handel
was niet groot van afmeting. Fokker
moest van 522 tot 485 pet. terug, on
danks de mooie orders en de komen
de fusie met de VFW in Duitsland.
Heinekens Bier was ditmaal niet zo
best, want de koers liep terug van
174.50 tot 168.80, dat' is een verlies
van 23 punten. Kon. Zout-Organon
was in mineur en kwam van 157 op
153. Na-beurs gisteren was er enig
koersherstel voor dit fonds.
De verzekeringswaarden moesten
een deel van de eerder behaalde
koerswinsten prijsgeven. Zo kwam
Stad Rotterdam van 790 op 775 te
recht, Nat. Nederlanden, welk fonds
dinsdag 1038 noteerde, stond gisteren
op 1005 pet.
Uit het halfjaarlijks rapport van
Stad Rotterdam Belegging Consortium
bleek, dat het goud-avontuur van dit
concern beëindigd is. Als reden van
de verkoop van de 44 miljoen goud
wordt opgegeven, dat de politieke
toestand in Amerika en Frankrijk
veranderd is. In de VS is de inflatie-
bestrijding onder leiding van presi
dent Nixon krachtiger geworden, in
Frankrijk schijnt men anders te den
ken over een goudprijsverhoging dan
onder generaal de Gaulle.
Gisteren zijn niet minder dan vijf
j bromfietsers bij verkeersongelukken
om het leven gekomen.
GENDRINGEN de 50-jarige me
vrouw P. Straub-Dorst uit Azewijn
Kwam in Gendringen om het leven 1
toen ze door een vrachtauto werd I
geschept, die zonder voorrang te j
verlenen een voorrangsweg opreed.
NISTELRODE J. J. Bloks (55)
uit Oss verongelukte in Nistelrode,
waar hij werd aangereden door een
andere bromfietser die plotseling
vanuit een uitrit de weg opreed.
WELLERLOOI Landbouwer W.
Janssen (71) uit het Noordlimburgse
plaatsje Wellerlooi werd aangereden
doordat hij geen voorrang gaf aan een
personenauto. Hij was op slag dood.
TILBURG De zeventienjarige J.
de Lepper uit Tilburg raakte in zijn
j woonplaats in een slip waardoor hij
tegen een hem tegemoetrijdende
personenauto botste. Hij overleed op
weg naar het ziekenhuis.
OMMEN In Ommen verongeluk-
j te de 54-jarige M. Schrijver uit Hel-
lendoorn. Hij verleende geen voor-
j rang aan een bestelauto, die hem
aanreed. De man overleed ter plaatse.
Het concern heeft besloten tot slui
ting van het Tilburgse bedrijf op
grond van een onderzoek naar de
rentabiliteit. De KNTU verwacht dat
haar positie als verkoopspinner van
hoogwaardige garens kan worden
versterkt door het afstoten van deze
„garenpakketten", die ongeveer een
vijfde van het totaal uitmaken,
j Bij de TKT in Tilburg is de tech
nische outillage, vooral van de spin-
j nerij, niet modern. De kam-afdeling
I is echter zeer modern en de appara
tuur hiervan zal, voorzover nodig, in
de andere bedrijven van de KNTU
worden geplaatst.
De vakbonden zijn ontstemd dat zij
zo laat werden ingelicht. In het be
drijf waren de geruchten steeds ster
ker geworden en men achtte het niet
verantwoord pas na de fabrieksva-
kantie, die gisteren in Tilburg begon
nen is, de werknemers in te lichten.
Op 20 juni werd in de aandeelhou
dersvergadering van de KNTU geen
enkele mededeling gedaan. De vak-
bonden zeggen al bij herhaling con
tact te hebben gezocht met de direc
tie van de KNTU in verband met de
geruchten, maar steeds vergeefs.
Over de plaatsing van de ruim 300
werknemers in Tilburg zijn de vak
bonden minder optimistisch dan de
directie. Er is in Tilburg geen vraag
naar spinners, wel naar wevers. Een
zestig tot zeventig man vervult lei
dinggevende functies of is boven de
50 jaar en zal dus moeilijk een nieu
we positie kunnen verwerven.
ledaq VIERDAAGSE JSS
Vorst en sneeuw hebben meer dan
50 procent van dc koffieoogst vernie
tigd in Brazilië, het grootste koffie- j
land van de wereld.
I (Van een onzer verslaggevers)
NIJMEGEN Nijmegen
j maakt zich weer op voor zijn
I jaarlijkse tippelfestijn. Nog
even, om precies te zijn, op dins
dag 15 juli, en de keizer Karei-
stad zal weer voor vier dolle
dagen in het teken staan van en
thousiaste wandelaars, luid zin
gende soldaten en de zo onaf
wendbare blarenprikkerij.
Gisteren kreeg een aantal burge
meesters. alsmede tai van journali-
ten. de gelegenheid reeds een vleugje
sfeer van Europa's meest gigantisehe
meerdaagse wandelmars te proeven.
De miniatuurafstand door het gol-
j vende heuvelland van Groesbeek,
bleek na de jachtige sfeer van het
I dagelijkse leven, een verademing. Zo
ook. verwacht de leiding van de Vier
daagse, zal een record aantal deel-
j nemers men verwacht voor de
53ste versie meer dan 17.000 deel
nemers uit 21 landen ook een re
cord het een en ander straks er
varen.
De leiding heeft, zo werd tijdens
een rustperiode bekend gemaakt, al
thans wat het administratieve ge
deelte betreft, dit jaar voor het eerst
min of meer een makkie gehad Een
computer zorgde in 40 luttele minu
ten voor het werk. dat normaal 1500
eindeloze arbeidsuren met zich mee
I zou brengen.
Toch kent de leiding zorgen. De
I brug over de Maas bij Cuyk zou
bijvoorbeeld niet meer op het pro
gramma staan van Defensie. Wan
neer de onvolprezen pontonniers een
noodzakelijke reparatie zouden uit
voeren, dan zou dat op een slordige
60 mille komen. En dat nu vindt men
iets te veel. Aanwezige burgervader
van Cuyk zag het een en ander
indien de leiding voortaan zal beslui
ten Cuyk buiten de route houden
als een commerciële debécle voor het
plaatsje. Lachend zei hij vervolgens
dat de vrouwelijke bevolking dan
eveneens zwaar gedupeerd zou zijn.
„Immers" zo stelde hij, „de meisjes
van Cuyk zullen dan ook moeien af
zien van de jaarlijkse vierdaagse-
verkering met de pontonniers
Het militaire gedeelte onder de
duizenden deelnemers zal tijdens de
slotetappe een uur eerder mogen ver
trekken. Ook wat dat betreft kent de
leiding kleine zorgen. Omdat voor
het eerst in de geschiedenis minder
Nederlandse militairen van de partij
zullen zijn, met het gevolg dat er dit
jaar meer buitenlandse dan Neder
landse soldaten zullen wandelen.
Om de stijgende kosten enigszins
het hoofd te bieden, heeft de leiding
zich dit jaar ook genoodzaakte gezien
een inschrijfgeld van 20 gulden te
heffen voor de buitenlandse deel
nemers. Maar. verwacht men bij de
immer actieve organisatoren van Nij-
megens monsterwandeltochten, het
een en ander mag de pet niet kreuken.
Dinsdag is het zover. Dan zullen
vanaf hel Goffertstadion 21 vlaggen
wapperen. Dan wandelt Nijmegen en
zullen duizenden tippelaars er even
uit zijn
