Pleidooi internationaal
progressief akkoord
Sir Henri Deterding
financierde De Waag
Staking buschauffeurs
definitief van de baan
anders
dan andere
AXTI-SEMITISCH EX PRO-DUITS
BIJ OPENING RAI
Kritiek op uitlating
van minister Sehut
MANSHOLTOP PVDA-CONGRES:
Tekort Britse
handelsbalans
veel kleiner
Voorstel Masman
aangenomen
Poppetgom ontpopt
zich als gewauwel
VRIJDAG 14 FEBRUARI 1969
(Van onze speciale verslaggever)
„Ik heb", zo schreef in no
vember 1940 een toen extreem
nazigezinde in De Misthoorn,
„vele malen met Deterding over
het Jodenvraagstuk van ge
dachten gewisseld en gecorres
pondeerd. Hij had ze (de Joden)
in al hun laagheden leren ken
nen gedurende zijn loopbaan.
Het zijn geen mensen, zo zei
hij me eens. De diepst gezon
ken mens heeft nog meer ka
rakter dan de beste Jood."
„Hoe dikwijls ergerde Deterding
zich niet aan de verschillende
persuitingen tegenover Duitsland.
Vooral de Jood Salomon van Oss
van de Haagse Post, maar ook de
Jodenkliek van het Algemeen Han
delsblad kon hij met een enkel kern
achtig gezegde zo juist typeren".
Maar niet alleen op de Joden had
de boosaardige oude heer veel te
gen:
„De heer Colijn is geen Nederlan
der meer." zo zei Deterding eens.
„Hij denkt in goud en ik ben ervan
overtuigd dat hij zelfs zijn ziel
reeds voor het hiernamaals bij de
Bank van Engeland heeft verpand".
Ondanks....
Toen Deterding op 4 februari 1939
in Sankt Moritz overleed, slaagde
het Algemeen Handelsblad erin aan
Colijn een kort herdenkingswoord te
ontlokken. Colijn roemde Deterdings
eminente prestaties voor de „Ko
ninklijke" (hij had ze van nabij le
ren kennen): dan zijn „vorstelijke
geschenken aan onze musea" (het
Amsterdamse Rijksmuseum had, om
slechts één voorbeeld te noemen,
„Het Straatje" van Vermeer aan
hem te dapken); voorts de stichting
van het Deterdingfonds. dat jonge
Nederlanders naar Indië uitzond.
„En eindelijk" -citaat van de
laatste zin uit Colijns herden
kingswoord „ondanks de schijn
n het tegendeel op sommige mo
menten in zijn leven, was hij een
echt Nederlander, die niet alleen
veel voor zijn land heeft gedaan,
maar dat land ook werkelijk lief
had".
De schijn van het tegendeel? Dat
tegendeel was, toen De Waag al twee
jaar uitkwam, een maar al te mani
feste realiteit.
Met zijn derde vrouw had Deter
ding zich in 1936 in Duitsland ge
vestigd. in Mecklenburg, op het gro
te ..Rittergut" Dobbin, dertig jaar
eerder eigendom van prins Hendrik,
die er vaak met koningin Wilhelmi-
na de vakantie had doorgebracht.
Sir Henri Deterding, gebo
ren in 1866 in Amsterdam, ac
countant van beroep, gerid
derd door de Engelse koning,
was de grote architect van
Royal Dutch-Shell: een van "s
werelds grootste concerns op
het gebied van de produktie,
het transport en de verkoop
van aardolie en aardoliepro-
dukten.
Hij was een man van uit
zonderlijke commerciële en
organisatorische kwaliteiten,
welke in de harde wereld van
het particuliere bedrijfsleven
zeer goed tot hun recht kwa
men. doch die hem deden fa
len in de onbarmhartige we
reld van de politiek. De an
ti-communistische houding
van de multimiljonair de
onteigening door het Leni
nistische regime van alle be
zittingen van de „Konink
lijke" in de Kaukasus was
hier een van de oorzaken van
dreef hem in de richting
van het Derde Rijk, waarmee
hij in de laatste jaren van
zijn leven duidelijk sympa
thiseerde.
De bindingen van Sir Henri
met het weekblad De Waag,
zjjn antisemitische en pro-
Duitse instelling, worden ont
huld in „Voorspel" (uitgave:
Staatsdrukkerij; populaire edi
tie 664 blz. 17,50), het door
dr. L. de Jong geschreven eer
ste deel van de geschiedenis
van het Koninkrijk der Ne
derlanden in de Tweede We
reldoorlog.
deze geste geen andere uitwerking
dan dat zij Deterding als sympa
thisant met het Derde Rijk onthul
de.
In 1936 had een zekere ir. B. Wi-
gersma met Deterding contact ge
zocht. Al in 1932 trad deze onhandi
ge, star-doctrinaire studeerka
mer-fascist met professor J. Hessing
tot de NSB toe. Voor Mussert stelde
hij een ontwerp-grondwet op, die
zijns inziens van een briljant inzicht
getuigde in de Hegeliaanse
staatsleer. Mussert vond het een on
bruikbaar stuk, waarop Wigersma
en Hessing geërgerd de NSB verlie
ten.
Beiden bleven samenwerken in de
„Vereniging tot Studie van de
staat", waarin rechts-autoritaire en
fascistische denkbeelden opgeld de
den. Maar wie had ooit van die ver
eniging gehoord? Hoe kon ze die
denkbeelden verbreiden?
Na veel heen en weer gepraat en
na inschakeling van de econoom dr.
ir. M. D. Dijt, die adviseur van De
terding was, werd de laatste bereid
verklaard jegens het bestuur van
een nieuw op te richten stichting De
Waag garant te zijn voor een even
tueel tekort bij de uitgave van een
weekblad, dat De Waag zou gaan
heten, en dat tevens de Nederlandse
kant van het agrarische hulppro
gram van de grootfinancier zou be
hartigen.
Borrelpraat
Deterding, die van Duitsland uit
de Nederlandse binnenlandse poli
tiek trachtte te beïnvloeden, gaf er
een manifest over uit, dat, na een
felle tirade tegen de Sowjetunie, in
vage borrelpraat verliep.
Het eerste nummer van De Waag
op 16 januari 1937 verschenen.
nasre ->.»«&***»
cfm
GEMEEN CULTUREEL POLITIEK
EN ECONOMISCH WEEKBLAD VOOR
NEDERLAND
verkeersredactcur)
AMSTERDAM De uitlatingen van minister Schut (volkshuis
vesting en ruimtelijke ordening) gisteren bij de opening van de
peronenauto RAI hebben in automobielkringen nogal ontstemming
veroorzaakt. Vooral zijn in bedekte termen te kennen gegeven wens
tot heffing van parkeerbelasting te komen, deed velen zich afvragen
waarom de minister deze geluiden bij voorkeur bij de opening van
een auto-tentoonstelling moest laten horen.
Weinig begrip was er ook voor zijn
opmerking, dat de Nederlander bijna
evenveel over heeft voor het autorij
den als voor het wonen (de minister
noemde dit een „beklemmend
verschijnsel"). De algemene reactie
was, dat men het verband hiertussen
niet duidelijk zag.
Duidelijk toonde de minister zich
bezorgd over de verdere uitbreiding
van het autopark. „Nu al zijn er in
ons land 150 auto's op 1000 inwoners
en in 1975 zullen er al 4 miljoen
auto's op de weg zijn", aldus de mi
nister. „Beziet men het aantal auto's
per vierkante kilometer, dan blijkt
aldus minister Schut dat de auto
dichtheid van bijvoorbeeld Den Haag
al niet veel meer verschilt van die
van de autostad Detroit. In 1965 was
het voor Den Haag 1206 auto's per
km2 en voor Detroit 1280".
OUDE AUTO'S
Ook het opruimen van oude auto's
noemde hij een probleem. In de
laatste 5 jaar is dit aantal verdub
beld; hel bedraagt nu al 100.000 per
jaar en een snelle toeneming is nog
te verwachten.
Zoals te verwachten was, liet
RAI-voorzitter W. Smit opti
mistischer geluiden horen. Hij zag
aan het gebruik van een eigen auto
voordelen verbonden boven dat van
andere vervoermiddelen. „De keuze
bij het zoeken naar een geschikte
woning of werkkring wordt er groter
door en ook de recreatiemoge
lijkheden zijn talrijker".
Dat het openbaar vervoer de oplos
sing van de verkeersproblemen zal
zijn (zoals wordt gezegd in de Nota
Ruimtelijke Ordening) zag hij niet
helemaal. ..Tot nu toe heeft dit open
baar vervoer gefaald en het aantal
vervoerde reizigers zowel als het
aantal reizigers-kilometers lopen dan
ook gestadig terug. Maar zelfs al zou
het openbaar vervoer aan alle eisen
van de automobilist tegemoet komen,
moet men zich wel realiseren, dat
een hoogwaardig openbaar vervoer
geen toverformule is. De overheid
mag zich daarachter niet verschui
len", aldus de heer Smit.
„Wil men een verkeerschaos, die
speciaal Trein-Toegang-biljet met 3x reductie
verkrijgbaar op 140 N S -stations
voor het nabije verschiet dreigt,
voorkomen, dan zal op korte termijn
een actief begin moeten worden ge
maakt met de uitvoering van de be
leidslijnen, zoals deze in de Tweede
Nota Ruimtelijke Ordening ten aan
zien van verkeer en vervoer zijn
neergelegd. De tijd dringt".
AMSTERDAM De vice-
voorzitter van de Europese com
missie, dr. S. Mansholl, heeft
gisteren op het plattelandscon
gres van de PvdA gepleit voor
socialistische machtsvorming op
internationaal niveau. „Een be
weging, waartoe bij voorkeur de
Europese democratisch-socialis-
ten het initiatief zouden moeten
nemen, maar die ook alle pro
gressieve, linksgerichte krachten
zou moeten omvatten, zou de
totstandkoming van een Euro
pees supranationaal parlement
moeten afdwingen om haar in
vloed te kunnen doen gelden."
Concentratie tot over de grenzen is
volgens dr. Mansholt gewenst om de
LOONSVERHOGING 6.8 PROCENT
UTRECHT Werkgevers en
werknemers in het streek vervor
hebben op het laatste nippertje
een staking van de buschauf
feurs kunnen voorkomen, door
een akkoord te sluiten over de
nieuwe cao. De lonen zullen met
6,8 procent worden verhoogd.
Naast deze verhoging wordt het
functieloon met 22 gulden en de
toeslagen met 11 gulden per maand
verhoogd. De minimumvakantie
toeslag zal 645 gulden bedragen. Ba
sis voor het akkoord was een
uitspraak van de commissie-Van der
Dossen.
In de arbeidsovereenkomst voor
het streekvervoer is een bepaling op
genomen tot regeling van geschillen.
Toen het een maand geleden zover
was, werd de commissie-Van der
Dussen ingesteld.
De commissie had de indruk, dat
bij het streekvervoer van „enige ach
terstand" sprake is. Men heeft de
werkgevers en werknemers voor
gesteld deskundigen een onderzoek te
laten instellen naar de ar
beidsomstandigheden in het auto
busbedrijf.
STADSDIENSTEN
Het resultaat van dit onderzoek
moet worden verwerkt in de ar
beidsovereenkomst 1970-1971.
Ten aanzien van de chauffeurs in
de stadsdiensten bij het streekver
voer zijn werkgevers en werknemers
overeengekomen, dat deze groepering
per 1 januari 1971 hetzelfde loonni
veau moeten hebben bereikt als de
chauffeurs bij de gemeentelijke ver
voersbedrijven.
LONDEN Het tekort op de
Britse handelsbalans is in januari ver
minderd van 55 tot 10 miljoen pond
Sterling. Dit is het laagste bedrag
sinds het pond Sterling in 1967 werd
gedevalueerd. Het ziet ernaar uit dat
de verwachting van de Britse rege
ring dat Engeland in 1969 weer een
evenwichtige handelsbalans zal heb
ben, wordt bewaarheid
Engeland voerde voor 556 miljoen
pond uit tegen 536 miljoen in decem
ber. De invoer bedroeg in januari 647
miljoen pond (651 miljoen pond).
-g- Drie kerken in Nashville (Tennessee)
zijn verleden week door vandalen ge
teisterd. In een van de gevallen is de
schade al meer dan 70.000 gulden.
Twee jongens, van 14 en 15 jaar, wor
den verdacht.
politieke partijen te bevrijden uit de
onmacht, die tot vernieling van de
democratie leidt. Dan zal ook ..het
gescharrel om de partijstoelen" on
wezenlijk worden
Als het „politiek provincialisme
doormoddert, zullen wij de politiek
geïnteresseerden in de Europese lan
den oproepen tot een actie, waarvan
het doel is het scheppen van een
politieke formatie, die bereid en in
staat is zich te meten met de econo
mische krachten die de staatkundige
grenzen reeds lang hebben
overschreden.
Zielig
Indien politici weigeren in te zien.
dat de grenzen van de economische
formaties anders lopen dan de natio
nale grenzen, dan bieden zij een zie
lige aanblik. .Wij moeten een politie
ke tegenhanger scheppen tegenover
een economische structuur, die de
maatschappelijke structuur tot een
atavisme maakt."
Mansholt zei verder diep geraakt te
zijn door het uitblijven van een ant
woord op de werkelijke essentiële
vraagstukken. „Het beeld, dat men in
Brussel van de PvdA krijgt is. dat er
een strijd woedt om de vraag wie, en
met welk etiket op welke stoel mag
zitten. Een etiket bepaalt echter niet
de politieke richting, opwinding is
nog geen programma", aldus dr.
Mansholt.
Hij maakte zich verder zorgen over
bewindslieden en andere politici, die
reageren op het saneringsplan voor
de Europese landbouw met: „Dat valt
bij ons wel mee." Hij vond echter,
de eenheden, waarin de Neder
landse landbouw werkt, nog lang niet
groot genoeg.
Wet hygiëne kamperen
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG De Tweede Kamer
heeft gisteren zonder hoofdelijke
stemming het wetsontwerp Hygiëne
Kampeerplac-tsen aangenomen.
Slechts de Groep-Harmsen stemde
tegen.
Een amendement-Masman (soc.),
dat de uitvoering van deze wet,
waarbij minimumvoorschriften voor
de hygiëne kunnen worden uitgevaar
digd, in plaats van aan de gemeente
aan de provincie geeft, werd aange
nomen. Voor stemden PvdA. D'66,
CPN, PSP, CHU, en een deel van de
KVP en de ARP.
Staatssecretaris Kruisinga voelde
niet veel voor het amendement maar
liet de beslissing aan de Kamer.
Dr. Mansholt stelde, dat het agra
risch inkomen in twintig jaar tijd
verdrievoudigd zal moeten worden,
j wil het op gelijke hoogte komen met
het inkomen in andere bedrijfstak
ken.
Het Tweede Kamerlid dr. ir. A.
Vondeling opperde het idee de Euro
pese landbouw eens te laten bekijken
door mensen van buiten de land
bouw, „zoals men er wel een efficien-
cybureau bijhaalt als met een be
drijfstak 'ets niet in orde is."
Tivee Amerikaanse
ruimteschepen in
maart naar Mars
WASHINGTON Om de raadse
len van Mars te gaan ontsluieren zul
len de Amerikanen in maart twee
ruimteschepen naar die planeet zen
den. De Nasa heeft bijna 150 miljoen
dollar voor dit project uitgegeven.
De schepen, de Mariner zes en ze
ven, moeten een afstand van meer
dan 108 miljoen kilometer afleggen
om tv-beelden van de planeet naar
de aarde te zenden. De ruimtesche
pen zullen Mars passeren op een
afstand van ruim 3.200 kilometer.
DEN HAAG Dat volwassen men-
sen zou wauwelen kunnen, als gister-
I avond in het nieuwe Scarabee de lieden
1 in de nieuwe happening Poppetgom. is
onvoorstelbaar. Met muziek van Bruno
I Maderna en tekst van Lucebert was er
een worst vol flauwiteiten zonder enige
pit. Het was een schaapachtig gedoe,
nergens geestig, nergens scherpzinnig,
nergens origineel, zelfs niet eens sati
risch.
Nu en dan tendeerden deze cliche-
mannetjes van het dadaïsme naar de
kunstvorm van het sextantisme.
Het zaaltje reageerde nauwelijks en
bedankte aan het einde met een lauw
applausje uit burgerlijke beleefdheid.
Maar ja. men was tenslotte genodigd
en had vooraf een glaasje wijn gehad.
Onder deze genodigden de subsidie
gever van de avond, wethouder Wilzen.
en als een opgedofte droeve vogel de
zangeres zonder naam die een mislukte
caricatuur van een smartlap had ge-
j zongen fop het bandje).
De gemeente Den Haag heeft 't Sca
rabee mogelijk gemaakt een eigen
ruimte in te richten, zeer rovaal De
regel werd weer eens bevestigd dat de
wezenlijke waarde van het gesubsi
dieerde omgekeerd evenredig pleegt te
zijn met de hoogte van het gespendeer
de bedrag f 24 000>.
EV. GROLLE
i HAVANNA Een KLM-toestel
van de Curagaose luchtvaart-
maatschappij zal de gestrande passa-
I giers van het gekaapte Venezolaanse
vliegtuig van de luchthaven van San
tiago gaan ophalen. De regering in
Caracas heeft de Cubaanse autoritei
ten verzocht het KLM-toestel niets in
de weg te leggen.
Sir Henri Deterding.
Van de stichting De Waag werd
Wigersma voorzitter. De oplaag van
het nieuwe weekblad kwam nauwe
lijks boven de vierduizend exempla
ren uit. In 1937 moest Deterding
60.000 gulden bijpassen, in 1938
34.000 gulden. Na zijn overlijden de
den de erfgenamen uit het nagelaten
fortuin een laatste schenking van
30.000 gulden.
Onder de vaste medewerkers van
De Waag trof men tal van figuren
aan, die tijdens de bezetting aan de
Duitse kant stonden. H. W. van Et-
ten bijvoorbeeld, de latere hoofdre
dacteur van Storm-SS. Daarnaast
mr. dr. H. J. von Brucken Fock.
economisch expert van de NSB,
prof. mr. D. H. Westra, de latere
burgemeester van Den Haag, prol
mr. J. J. Schrieke, de latere secreta
ris-generaal van justitie, generaal
Seyffardt (militair adviseur) en, niet
te vergeten: Max Blokzijl, 's vijands
beste radiopropagandist, in die tijd
Berlijns verslaggever van het Alge
meen Handelsblad.
Als „onze correspondent in
Duitsland" (anoniem dus) kon de
laatste zich in De Waag naar harte
lust uitleven. In de zomer van 1938
noemde hij de Jodenvervolging in
Duitsland „de eerlijkste vorm van
een afkeer, die in alle variaties door
de eeuwen heen gesluimerd heeft in
alle volken". Die vervolging was
volgens Blokzijl trouwens niet de
schuld van de Duitsers, maar van
de Joden. Want die waren erop uit
geweest „hun ras machtsposities te
verschaffen ten koste van de
niet-Joodse overgrote meerderheid
der bevolking".
Wigersma had tevoren met Blok
zijl over dit abjecte stuk gecor
respondeerd. Hij was er opgetogen
over. „Er is geen blad in Neder
land", haastte hij zich aan Deter
ding te schrijven, „dat het heeft
aangedurfd zo open en juist over
het Jodenvraagstuk te schrijven".
In april 1939 werd is Den Haag de
eerste zogenaamde Waagkring opge
richt. Dergelijke kringen bestonden
spoedig ook in Amsterdam, Haarlem,
Bussum, Hilversum, Utrecht,
Amersfoort en Groningen.
Een Utrechts privaatdocent in de
filosofie, dr. T. Goedewagen. gaf
zich voor de organisatie van die
kringen veel moeite. De fascistische
gedachtengangen van de NSB waren
hem zeer sympathiek maar hij acht
te de wijze waarop Mussert en de
zijnen het Nederlandse volk bena
derden, niet juist.
Op welke wijze dan wel? Dp
jaargangen van De Waag geven
het antwoord: meer intellectua
listisch, zogenaamd slim, geca
moufleerd, kortom: onoprecht.
MORGEN: PRINS BERNHARD EN
DE NAZI'S.
caballero
constante kwaliteit
Toneelspeler en TV-acteur Henk van Ulsen as stuks f 1.75-een laurens produk?
Winterhulp
Het was hem een kwellend pro
bleem hoe hij de betrekkingen tus
sen Duitsland en Nederland verbete
ren kon. Begin 1937 stelde hij uit
zijn immense particuliere vermogen
tien miljoen gulden beschikbaar op
dat Nederlandse landbouwprodukten
naar Duitsland geëxporteerd konden
worden.
De Nederlandse boeren en tuin
ders ontvingen de tien miljoen; de
opbrengst in Duitsland kwam, aldus
Deterdings wens, aan het natio-
naal-socialistische „Winter-
hilfswerk" ten goede. Politiek had
