MAANT AXI
Herbert Marcuse
Atoomenergie tegen
watervervuiling
VERSNELD PROBEREN
Want Amerikanen rekenen op Russische tegenzet
en de Grote Weigering
RADIO-ACTIEVE SPEURDERS
3
ZATERDAG 8 FEBRUARI 1969
De mededeling van het Amerikaanse bureau voor de ruimte
vaart (NASA), deze week, dat mogelijk al in mei de eerste twee
Amerikanen op de maan zullen landen in plaats van in juli, heeft
de vraag opgeworpen of de Amerikanen in het laatste stadium van
de maanrace een reuzensprong van de Russen verwachten, waardoor
dezen tóch nog als eersten op de maan zullen landen.
De Command/Service Module met op de neus ervan de zeven meter hoge en ruim 14 ton zware maantaxi,
die zodra de Apello zich in een baan op de maan bevindt, wordt losgekoppeld.
Dit boek is genoemd „het
handboek van de revolutio
naire studentenbewegingen".
Van studenten, en niet van
arbeiders, want volgens Mar
cuse is wat in de negentiende
eeuw het revolutionaire pro
letariaat genoemd kon wor
den, thans door zijn consump
tiedrang aan de bestaande
orde gebonden, verburgerlijkt
dus. De vernieuwing van de
maatschappij moet volgens
Marcuse uitgaan van hen die
onderdrukt worden en van
minderheden, van studenten
en kunstenaars.
„One Dimensional Man"
verscheen te Boston n 1964. Het
ie een abstract filosofisch betoog
dat els zodanig alleen door
mensen met een behoorlijke ont
wikkeling kan worden gevolgd.
Aan de andere kant is de algeme
ne strekking zo duidelijk, dat die
moeilijke vaktaal op bepaalde le
zers een soort roeswerking kan
uitoefenen. In 'enkele jaren tijds
groeide de figuur van deze kamer
geleerde uit tot die van een revo
lutionaire voorganger, wiens naam
in protestbewegingen wordt mee
gedragen, te zamen met die van
Marx en Mao: de 3 M's: een nieu
we, profane triniteit.
•fe Aparte Marxist
Het eigenlijke vaderland van
Herbert Marcuse (geb. 1898) is
Duitsland. Hij studeerde filosofie
en germanistiek in Berlijn en Frei
burg, o.a. bij Husserl en Heideg
ger. In 1934 vestigde hij zich in
Amerika. Sinds 1956 is hij hoogle
raar in de filosofie aan de universi
teit van Californië in San Diego en
gastdocent aan de Vrije Universi
teit te Berlijn. Marcuse is marxist
maar op zijn eigen manier.
Dat zijn ideeën tegenspraak ont
moeten, zelfs bij vooruitstrevende
lieden uit wat hij noemt de neo-li-
berale wereld, is niet verwonder
lijk. Maar ook vele orthodoxe marx
isten keren zich tegen hem. Men
neemt hem kwalijk dat hij bij zijn
cultuurkritiek steunt op de intellec
tuele elite en in de kracht van de
werkende klasse weinig vertrou
wen heeft.
Toen in Duitsland bij Marcuses
70ste verjaardag een Festschrift
verscheen, kreeg dit tot titel Ant-
worten auf Herbert Marcuse en het
leek meer op een anti-geschrift
dan op een huldigingsalbum. In de
zomer van 1967 gold Marcuse in
Berlijn el als de gevierde leraar
van linkse bewegingen, en in Ame
rika heeft de New Left (Nieuw
Links)-beweging hem als leider
ontdekt door de bestudering van
het onderhavige boek. Marcuse
geeft erin een samenvattende visie
op heel de technologische samen
leving.
Deze hoog-industriële maat
schappij is volgens hem een
dimensionaal geworden, terugge
bracht tot een zelfgenoegzame sa
menleving die de mensen materi
eel zóveel geeft, dat ze met hun
lot tevreden zijn (of weer tevre
den worden) en zich met de be
staande toestand, de statuss quo, I-
dentiviceren. vereenzelvigen. Deze
maatschappij is erop gericht iede
re vorm van protest of negatie te
onderdrukken, of anders in te
kapselen, in het bestaande sys
teem in te bouwen, zodat het pro
test of de negatie onschadelijk
wordt.
Afstomping
Na een inleiding over de verlam
ming van de kritiek volgen drie
hoofdafdelingen: De eendimensio
nale samenleving, Het eendimensi
onaal denken en De kansen voor
de alternatieven, een overzichte
lijke opzet dus. Ik moet mij beper
ken tot enkele, algemeen verstaan
bare uitspraken en citaten.
,,De hedendaagse samenleving
schijnt In staat te zijn sociale om
wentelingen in te kapselen" (12).
De wetenschappelijke overmeeste
ring van de natuur wordt gebruikt
voor de wetenschappelijke over
meestering van de mens (vgl. 14).
„In deze samenleving heeft het
produktieapparaat de neiging tota
litair te worden" (15). „Hoe kun
nen de mensen, die het voorwerp
zijn goweest van doeltreffende en
iSaar aanleiding van Herbert Marcuse, De eendimen
sionale mens, studies over de ideologie van de hoog-
industriële samenleving. Uitgeverij Paul Brand in samen
werking met de stichting Werkgroep 2000, Hilversum
279 blz., 17.50.
het vroegere terrein van de kunst
ingeperkt en krijgt de kunstenaar
nu tot taak zijn fantasie te richten
op andere en betere mogelijkhe
den van samenleving. De kunst
wordt tot politieke actie geroepen.
De heersende machten immers
maken hun uitspraken tot hypno
tische formules, doordat bepaalde
zelfstandige naamwoorden bijna
altijd verbonden worden met de
zelfde .verklarende' bijvoeglijke
naamwoorden en dan voorts einde
loos worden herhaald (vgl. 111).
Maar ik moet stoppen met cite
ren, want dit wordt een onbegon
nen zaak. Marcuses kritiek is niet
partieel, maar totaal. Het denken is
alleen nog maar vrij om de absolu
te noodzaak in te zien uit dit ge
heel uit te breken (vgl. 270). Tegen
over de zuivere vorm van over
heersing kan alleen de zuivere
ontkenning worden gesteld (vgl.
272).
Het volk is omhooggekomen,
maar daaronder leeft het substraat
van de uitgestotenen en bui
tenstaanders. de uitgebuiten en
vervolgden van andere rassen en
andere huidskleuren, de werklozen
en de arbeidsinvaliden. Hun op
positie treft het systeem van bui
ten af; het is een elementaire
kracht die zich niet aan de regels
van het spel houdt en daardoor
laat zien, dat het spel vals is op
gezet.
•fe Christendom
Men kan zeggen dat de profe
tenmantel van Marx op Marcuses
schouders is gevallen. Het is niet
onmogelijk dat zijn denkbeelden
wereldgeschiedenis gaan maken,
zo dit al .niet het geval is. Waar hij
tegen protesteert, Is de verminking
van het echt-menselijke in een ver-
techniseerde samenleving.
Het woord kerk ben ik in dit
boek geloof ik maar éénmaal te
gengekomen. Marcuse ziet de kerk
natuurlijk als een conformistisch
instituut, waarbij de echt-mense-
lijke belangen al evenmin veilig
zijn als bij welke organisatie ook.
Een blauwdruk van een betere
samenleving geeft hij niet. Hij ziet
alleen ,,de politiek machteloze
vorm van de absolute weigering"
(272). En die weigering is zonder
(veel) hoop. Was ze volstrekt ho
peloos, dan zou de auteur niet de
energie hebben kunnen opbrengen
dit boek te schrijven en het te
publiceren.
Tegenover dit boek kan geen
systeempje van nationale christe
lijke politiek worden geplaatst.
Hier zijn wereldhistorische accen
ten aangeslagen. Weerlegging in
de studeerkamer is even noodza
kelijk als ontoereikend. Want ook
de christelijke status quo deugt
niet.
Nergens kan men het falen van
0 De maantaxi (Lunar Module) is los en begeeft zich met behulp van
zijn eigen motor naar het maanoppervlak. De Apollo-cabine zet intussen
zijn omwentelingen om de maan voort.
Marx, Marcuse, Mao, de drie
M's; een nieuwe, profane triniteit,
meegedragen in protestmarsen van
studenten.
produktieve overheersing, zelf de
voorwaarden voor hun vrijheid
scheppen?" (27)
De ontspanning zet op een aan
gename wijze het afstom
pingsproces voort (vgl. 27). „Kan
men werkelijk verschil maken tus
sen massamedia als instrumenten
ter informatie en vermaak en als
de wegen waarlangs het publiek
geïndoctrineerd en gemanipuleerd
wordt? Tussen de auto als plaag
en als comfort? Tussen de gruwe
len en het gerief van functionele
architectuur? Tussen arbeid voor
de nationale defensie en arbeid
voor winst voor het concern?"
(29).
Over leven en dood, over
persoonlijke en nationale veiligheid
wordt beslist op plaatsen waar de
individuen geen invloed kunnen
uitoefenen (vgl. 52). „De slaven
der ontwikkelde industriële
beschaving zijn op een gesubli
meerde wijze slaaf, maar het zijn
slaven" (53). „Dèt is dienstbaar
heid in zijn meest zuivere vorm:
als instrument, als ding bestaan"
(53). „Wie voedt de opvoeders
op?" (60). „Want de Vijand is een
permanent gegeven. Hij duikt niet
op in een noodtoestand, maar Is in
de normale gang van zaken aan
wezig" (71). „Het geheel ligt onder
het mes" (15).
Wat de mens vroeger droomde,
wordt nu werkelijkheid. Hierdoor is
Op steeds breder terrein slagen de natuurkundigen
erin, nucleaire technieken te gebruiken. Het zyn vaak
de hoge kosten die verhinderen dat nog meer atoom
energie ten dienste wordt gesteld van vreedzame doel
einden. Tijdens een internationaal congres in Boeda
pest hebben atoomgeleerden onlangs uitvoerig de
mogelijkheden besproken, de toenemende vervuiling
van meren, rivieren en kustwateren te bestreden met
nucleaire technieken.
Rivieren en grote meren zijn ideale gebieden om afval in
kwijt te raken. In principe is dit geen bezwaar, want de
micro-organismen „breken het vuil af" en een aantal kilo
meters voorbij de plaats waar het vuil is geloosd, heeft de
rivier weer schoon water. Dank zij deze „zelf-verschoning"
wordt het water niet blijvend verontreinigd.
Dit is echter in de moderne tijd veranderd. Vergiftigde
afvalstoffen van de fabrieken doden deze micro-organismen,
hete afvalstoffen verminderen het zuurstofgehalte in het
water en dat vormt ook een bedreiging voor het voort
bestaan van deze organismen. Ander afval, zoals ziektever- -
wekkende kiemen afkomstig van slachthuizen die op de
rivier afwateren, zijn een direct gevaar voor de mens.
Thans worden radio-actieve speurders gebruikt (die met
het afval in de rivier worden geloosd) en de reis naar zee
met het vuil meemaken. Dit is een middel om na te gaan of
deze afvalstoffen later weer op de kust worden gedeponeerd.
Via een bepaalde methode kan een vergif in het rivierwater
worden opgespoord en tevens de bron waarvan het af
komstig is.
Radio-isotopen zijn een middel om na te gaan hoe snel een
rivier verloren zuurstof (door hectwaterlozing) compenseert.
Deze methode is tevens een controle of de voorschriften
omtrent de lozing van koelwater worden opgevolgd.
Atoomenergie is bijzonder effectief gebleken in de bestrij
ding van verontreinigd water. Op de zelfde manier als
voedsel of geneesmiddelen worden gesteriliseerd, kan een
radio-actieve bron afval desinfecteren voordat het op een
rivier wordt geloosd.
De deskundigen op de conferentie in Boedapest waren
ervan overtuigd dat atoomenergie een grote rol kan spelen
bij de bestrijding en opsporing van verontreinigingen in het
water. De resultaten van deze onderzoekingen zijn van le
vensbelang voor de bewoners van de industriegebieden in
West Europa en de Oostkust van de Verenigde Staten. In
deze streken is de bedreiging van het verontreinigde water
het grootst.
het christelijk institutionalisme dui- oervragen van het mens-zijn aan
delijker getekend zien dan in dit
moeilijke boek, misschien juist om
dat het er helemaal niet over
spreekt.
Over de hele wereld komen de
de orde. Het traditionele christen
dom verliest aan actualiteit. de
kernboodschap van het evangelie
wint aan actualiteit. Dit is het di
lemma waarin wij ons bevinden.
DR. C. RIJNSDORP.
Via een platform en een trap kunnen de twee astronauten het vaartuig verlaten om proeven te nemen.
Voor het oog van de televisie
kijkende wereld leek deze kans
na het opzienbarende succes
van de reis om de maan van
Apollo-8 voor de Russen verke
ken, maar ruimtevaartdeskundi
gen achten het zeker niet uitge
sloten, dat uit het Russische stil
zwijgen op het laatste moment
toch nog een verrassing tevoor
schijn zal komen.
Een van hen is dr. Heinz Ka-
minski, directeur van de sterren
wacht in het Westduitse Bo-
chum, die bij ruimte
experimenten al veel van zich
heeft doen spreken. Ook na de
reis van de Apollo-8 hield hij
vol, dat de Russen no 1 zullen
zijn. „Volgens de wet van de
waarschijnlijkheid. De Russen
hebben altijd primeurs nage
jaagd. Waarom zouden ze dat
opeens niet meer willen?" stelde
hij in een interview.
Gewichtheffen
Het grote probleem voor de
Russen leek lange tijd de raket
te zijn, waarmee een bemande
capsule naar de maan zou kun
nen worden gezonden. Toen de
Amerikanen in 1967 voor het
eerst hun Saturnus V (,.von
Brauns baby") lanceerden, was
ten zij daarmee Russische con
currentie ver achter zich te la
ten.
Deze gigant was 2,5 maal zo
krachtig als de Proton, Rus-
lands sterkste raket. Het was de
enige raket ter wereld, waar
mee een bemand ruimteschip
naar de maan zou kunnen wor
den gebracht. Met de Proton
zou dat, volgens Amerikaanse
deskundigen, onmogelijk zijn.
De Russen zouden het
probleem alleen kunnen oplos
sen door meerdere raketten te
lanceren, waarmee stukje bij
beetje een ruimteschip in een
baan om de aarde wordt ge
bracht om vandaar dan een po
ging te doen naar de maan te
gaan.
Recente koppelingsmanoeu
vres met de Soyoez 3 en 4 lijken
deze deskundigen in het gelijk
te stellen. Maar de theorie is
nooit bevestigd.
Er gaan eveneens geruchten,
dat de Russen bezig zijn met de
bouw van een veel krachtiger
raket, waarmee zo'n directe reis
naar de maan wél mogelijk zou
zijn.
Slechts de praktijk zal kun
nen uitwijzen in hoeverre deze
geruchten juist zijn: de Russen
plegen hun activiteiten pas be
kendheid te geven als de lance
ring al geslaagd is.
Ook gezien deze geheimzinnig
heid houden de Amerikanen er
rekening mee, dat de Russen
nog met een verrassing kunnen
komen. Tenslotte hebben zij dat
de afgelopen jaren meer malen
bewezen. Vandaar, dat er de
meeste spoed achter uitvoering
van het Apollo-project wordt ge
zet.
Laatste test
Zoals bekend, wordt de reis
van Apollo-9 op 28 februari
een van de laatste tests voor
de uiteindelijke maanlanding
Doel van de reis is in een baan
om de aarde voor het eerst in
de ruimte de maantaxi te be
proeven, de Lunar Module
(LM), waarmee twee astronau
ten in de loop van dit jaar op
de maan zullen landen.
Ruim tien dagen lang zullen
commandant James McDivitt,
David Scott en de burger Rus
sell Schweickart in de ruimte
Start voor de terugreis naar de
rondcirkelende Apollo. Het onder
ste deel van de maantaxi blijft op
de maan achter.
blijven om te zien hoe de taxi
zich houdt. Deze LM bevindt
zich bij de start bovenop de der
de trap van de Saturnus, dus
achter de Command- en de Ser
vice Module (resp. de bestu-
rings- en de dienstencabine).
Op de eerste dag al zal deze
raketeenheid met de maantaxi
erin worden losgekoppeld, waar
na de Apollo-cabine zich 180
door
Dick Ringlever
graden zal omkeren en met de
neus zal vasthaken aan de LM.
Deze is dan inmiddels vrijgeko
men doordat panelen van de
derde rakettrap zijn uitgeklapt.
Zo, met de maantaxi vastge
klampt aan de Apollo-neus, zal
de combinatie de reis voortzet
ten.
Buitenom
Tijdens deze tocht zullen pre
cies dezelfde handelingen wor
den verricht, die nodig zijn tij
dens de eerste reis naar de
maan. Dit betekent, dat McDi
vitt en Scott ruim twee etmalen
na de lancering binnendoor in
de LM zullen kruipen om het
vaartuig te controleren.
Op de vierde dag zal ook
Schweickart dit doen, maar hij
gaat dan gelijk nog een stap
verder: door de maanuitgang
van de LM zal hij de ruimte
James A. McDivitt, David R.
Scott, en Russell L. Schweickart,
de eerste Maantaxi-„chauffeurs".
nen. Het is duidelijk, dat hier
mee de terugkeer van de maan
taxi naar de Apollo (na afloop
van het maanbezoek) wordt na
gebootst Mochten de beide
astronauten in de LM in moei
lijkheden komen, dan zal Scott
een reddingsoperatie moeten uit
voeren.
Tijdens deze manoeuvres zal
de maantaxi worden voortge-
Landing op de maan. Staande
op zijn stuwstraal, maakt de LM
een zachte landing.
instappen, buitenom „lopen" en
via een speciaal luik van de
Apollo bij zijn twee collega's in
de besturingscabine binnenko
men.
Doel van deze proef is aan te
tonen, dat maanastronauten te
allen tijde in het moederschip
kunnen terugkeren.
Het belangrijkste deel van de
reis komt in liet vijfde en ge
deeltelijk ook in het zesde et
maal. Dan zal de maantaxi wor
den losgekoppeld en zichzelf
met McDivitt en Schweickart
aan boord in een andere baan
schieten.
Wanneer Apollo en LM 150
km van elkaar vandaan zijn, zal
de rendez- vous- operatie begin-
stuwd door de hoofdmotor en
worden bestuurd met behulp
van kleine stuurraketjes.
Naar maan
Dat is in een notedop de reis
van de Apollo-9. Die van de
Apollo-10 in Mei, zoals deze was
gepland, zal in principe weinig
anders zijn. Het enige verschil
is, dat de maantaxi echt bij de
maan wordt beproefd en dat hij
zich verder van de Apollo zal
verwijderen.
Wanneer Apollo-10 eenmaal
in een baan om de maan is, zal
de LM (dan met Stafford en
Cernan aan boord) zich losma
ken en afdalen tot een hoogte
van 16 km boven het maanop
pervlak. De derde astronaut,
Young, zal tijdens dit uitstapje
blijven doorcirkelen en de beide
oppikken.
Het ligt voor de hand, dat
waar de maantaxi de maan tot
slechts vijftien km nadert
het technisch een niet al te gro
te opgave zal zijn het vaartuig
gelijk een landing te laten uit
voeren.
Dat de Amerikanen dit tot nu
toe aan de Apollo-11 hebben
voorbehouden is alleen een
kwestie van zekerheid. Samuel
C. Phillips, hoofd van de ar-
beidsprogrammering voor de
Apollo-projecten, verklaarde
nog onlangs: „We zouden toch
het liefst twee vluchten met een
landingsvaartuig achter de rug
hebben, voordat we tot een lan
ding overgaan". Daarvoor had
hij toegegeven, dat er „een klei
ne mogelijkheid voor een ver
vroegde maanlanding bestaat".
Of de NASA ce eerste sprong
;nderdaad zal vervroegen, is
nog niet zeker. Maar het feit.
-Jat het bureau deze week op
nieuw op de mogelijkheid heeft
gewezen, betekent wél, dat men
er rekening mee houdt én dat
men nieuwe initiatieven van de
Russen verwacht.
