Johnson legde
basis voor
betere tijden
Discriminatie voert N.-lerland
naar bittere godsdienstoorlog
Meester en leerling
DEZE
WEEK
I
NIXON
WENS
MILD
Gezegd
tATÏ*DAO II JANUARI 191»
Het is onmogelijk gods
dienst van de politiek te
scheiden, wil men de situa
tie in Noord-Ierland kunnen
begrijpen. Willem van Oran
je versloeg 279 jaar geleden
de rooms-katholieke koning
Jacobus aan de rivier de
Boyne. Die veldslag bepaalt
nog steeds de politiek, hoe
wel Ierland nu verdeeld is
in 26 districten die samen
de rooms-katholieke Ierse
Republiek vormen en zes die
protestants zijn en zich ver
bonden hebben met Groot-
Britannië.
Dit laatste gebied, Ulster, is
ongeveer even groot als twee
vijfde deel van Nederland en
telt anderhalf miljoen inwoners,
waarvan ongeveer een derde
rooms-katholiek is.
In tegenstelling tot Schotland
heeft Ulster een eigen parle
ment en ministerie. Londen be
moeit zich niet met de binnen
landse aangelegenheden van
deze staat, die een jaarlijkse
subsidie ontvangt van 1115 mil
joen gulden. De situatie wordt
nog bemoeilijkt door het feit
dat Ulster twaalf afgevaardig
den zendt naar het Lagerhuis in
Londen. De regering van Ha
rold Wilson is helemaal niet ge
lukkig met de elf unionisten of
conservatieven uit Ulster. De
twaalfde is wel een republi
keinse socialist, maar hij is
rooms-katholiek en laat zich
meer inspireren door Dublin
dan door Wilson.
Streng-godsdienstig
De overwinning van stad
houder-koning Willem III in
Noord-Ierland wordt nog altijd
op 12 juli gevierd met optoch
ten door de steden en dorpen
van Ulster. Dan gaat het pro
testantse bloed bruisen en zor
gen rooms-katholieken dat ze
van de straat blijven. De streng
godsdienstige Oranje Orde or
ganiseert de feesten.
Wie in de politiek vooruit wil
komen, moet lid zijn van die
organisatie. Dat ontdekte pre
mier Terence O'Neill enige ja
ren geleden. Hij leidt de Unio
nisten-partij die met 36 leden
het parlement beheerst. De be
langrijkste oppositie wordt ge
vormd door negen nationalisten,
die rooms-katholiek zijn. Zij
dromen nog1 steeds van hereni
ging met de Ierse Republiek.
Discriminatie
O'Neill probeert de discrimi
natie van de rooms-katholieken
langzaam maar zeker weg te
nemen, maar wekte daarmee
een paar jaar geleden de woede
op van de protestantse extre
misten. Deze week kondigde het
kabinet van O'Neill een nieuwe
poging aan: er zal een onafhan
kelijk onderzoek worden in
gesteld naar de vraag of werke
lijk de politieke rechten van
rooms-katholieken worden
geschonden. Er zal een speciale
commissie van onderzoek wor
den benoemd die zal worden
geleid door een Engelse rechter.
Geen Britse protestant zal
kunnen ontkennen dat er wer
kelijk sprake is van discrimina
tie. Dat is wel duidelijk gewor
den tijdens de rauwe tonelen
vorig jaar oktober in London
derry, de tweede stad van
Uister. In deze stad van 60.000
inwoners mogen vele rooms-ka
tholieken. die er de meerder
heid vormen, door allerlei ira-
nupilatles niet stemmen. De
grenzen van de kiesdistricten
zijn bovendien zo gekozen dat
de Unionisten er het meeste
voordeel van plukken. Het ge
volg is dat een protestantse
minderheid de gemeenteraad
beheerst
Bepaalde bedrijven pochen
erop dat ze nog nooit een
rooms-katholiek hebben aan
gesteld. Een werkloze zei me:
..Wij zijn de blanke negers van
Derry."
Om tegen dergelijk onrecht
op te treden, werd een protest
mars georganiseerd. Drie leden
van het Britse parlement liepen
er in mee en iedere verslagge
ver gaf naderhand als zijn me
ning, dat de zaak goed en orde
lijk was georganiseerd. Toch
eindigde de mars in een chaos.
Een wilde menigte protestan
ten wachtte de demonstranten
op en begon er tegenin te mar
cheren en met stenen te gooien.
In plaats dat de politie optrad
tegen de ordeverstoorders, koos
zij de kant van de protestanten
en ging hardhandig tot een
aanval over tegen de rooms-ka
tholieken. Volgens een Ierse
krant zijn van de 3053 agenten
Rev. Ian Paisley, de militante
predikant van Ulster op veld
tocht tegen de rooms-katho
lieke minderheid.
door
Dr. J. D. Douglas
Hoofdredacteur van het
algemeen christelijke
Britse weekblad
„The Christian"
van Ulster er slechts 311
rooms-katholiek.
Een paar dagen later werd
weer, ditmaal aan studenten
van de Universiteit van Belfast,
vergunning gegeven voor een
mars. Opnieuw stond de pro
testantse knokploeg met gum
miknuppels en boksbeugels
klaar. Een bloedige botsing
werd alleen vermeden door de
zelfdiscipline van de studenten.
Hun leider riep: „Als er van
avond bloed vloeit in Belfast,
zullen morgen over heel
Noord-Ierland de pogroms ge
houden worden en wij zullen
verantwoordelijk zijn. We heb
ben ons standpunt kracht bijge
zet. Laten we nu waardig naar
huls gaan."
Ian Paisley
Zij gingen. De protestanten
wonnen hun smadelijke over
winning. De leider van de pro
testanten toen, en later tijdens
de relletjes in Armagh, was
ds. Ian Paisley, die door de
BBC eens beschreven werd als
de trotse kalkoense haan van
het politieke dierenpark van
Noord-Ierland.
In juli 1966 ging hij met twee
vrienden de gevangenis in om
zijn onwettige demonstratie tij
dens de synode van de Presby
teriaanse Kerk. Hem werd ge
vraagd twee jaar lang zich van
dergelijk demonstraties te ont
houden. Toen hij weigerde die
belofte af te leggen, ging hij
drie maanden de gevangenis in.
Paisley werd tot predikant
bevestigd door zijn vader die
een baptist was. Hij ging later
over naar een groep die zich
van de Presbyteriaanse Kerk
heeft afgescheiden en zich de
Vrije Presbyteriaanse Kerk
noemt. In het begin bemoeide
hij zich nauwelijks met de poli
tiek. Hij werd als predikant ge
waardeerd en zijn gemeente
groeide onder zijn prediking. In
1962 sloot hij zich echter aan
bij dr. Carl Mclntire. Hij ging
in Rome met spandoeken pro
testeren tegen het Vaticaans
Concilie en kwam in botsing
met de Romeinse politie. Later
demonstreerde hij herhaalde
malen In Londen tegen
t
HÜ is een formidabel man.
Senator Robert Kennedy,
die ruim een half jaar gele
den onder moordenaarshand
viel, had het al moeten toe
geven, toen hem gevraagd
werd, hoe hij over president
Johnson dacht. En dat, ter
wijl hij de aartsrivaal was
van de president, die door
de gewelddadige dood van
zijn broer John aan de
macht was gekomen.
Hoe formidabel Johnson als
president is geweest kan niet
aartsbisschop Ramsey, omdat
deze te veel contact zoekt met
de paus.
Hij heeft nu vruchtbaarder
velden voor zijn protesten ge
vonden in de armoedige achter
buurten van Belfast, waar nog
altijd met trots wordt gespro
ken over de overwinning van
koning Willem bij Boyne. Wie
door zo'n wijk wandelt ziet, hoe
de muren volgekladderd zijn
met lenzen tegen de paus en
hoe Paisley als een held wordt
verheerlijkt.
Sinister plan
Als 12 juli in zicht komt,
worden in die buurten de hui
zen opgeknapt en krijgen ze
een „protestantse aanblik."
Paisley weet hoe hij met dat
soort mensen moet omgaan. Hij
weet precies hoe hij alle clichés
moet uitspreken, hoe hij kreten
moet herhalen en dappere
uitspraken over hun hoofden
moet uitschreeuwen om indruk
te maken.
Hij voorspelt sinistere plan
nen als de premiers van de
worden gezegd, nu hij op het
punt staat het Witte Huis te
verlaten en de leiding over te
dragen aan Richard Nixon.
Vandaag lijken de resultaten
niet daverend. De uitzichtloze
oorlog in Vietnam en de rassen
tegenstellingen in Amerika zelf
werpen een zwarte schaduw
over zijn ambtsperiode.
De beoordeling van Johnsons
beleid moet aan toekomstige
geschiedschrij vers worden
overgelaten die afstand hebben
genomen van de politieke te
genstellingen van deze dagen
Zij kunnen de dingen in groter
verband zien ook tegen de ach
tergrond van wat dan bekend
zal zijn over wat nu nog we
reldgeschiedenis moet worden.
Veel zal daarbij afhangen van
Ierse Republiek en van Ulster
elkaar ontmoeten. „Dat is een
stap naar Rome". Zijn grootste
vijand is de oecumenische be
weging. Toen hij de cel in ging,
zag hij daarin een duistere sa
menzwering tussen regering en
Wereldraad.
Een opinie-onderzoek heeft
uitgewezen dat Paisley gevolgd
wordt door 200 000 mensen. Hij
hoeft maar één woord te uiten
en zijn mensen verzamelen zich
om de Britse vlag Hun toorn is
niet geheiligd en hun taal niet
kerkelijk gekuist. Hun acties
hebben alleen maar schande pe-
bracht voor hét protestantisme.
In 1966 werden twee
rooms-katholieken buiten ',en
kroeg in Belfast vermoord Een
van de aangeklaagden zei vol
gens de Belfast Telegraph: ..Ik
vind het vreselijk dat ik ooit
van die man Paisley gehoord
heb en me door hem heb laten
opjutten." Maar steeds als deze
dominee wordt aangevallen we
gens zijn vijandige houding
antwoordt hij: „Ik heb nog nooit
iemand 'n mijn leven bedrpigd,
zelfs de paus niet." Die
uitspraak geeft de typische
mentaliteit van Ulster weer.
wat president Nixon gaat doen
om de problemen op te lossen,
die Johnson aan hem moet
overlaten, omdat hij geen twee
de ambtstermijn ambieerde. Dit
laatste om een eind te maken
aan de verdeeldheid onder de
Amerikanen en te voorkomen, j
dat de Democratische partij in
elkaar bestrijdende groepen
uiteen zou vallen.
In zijn laatste 'State of the
Union' h-fft Johnson nog eens
duidelijk gemaakt, welke stap
pen Amerika moet doen om de j
problemer op te lossen waar
onder he' gehukt gaat En hij
vroeg *egriD voor zijn opvol- j
ger: „De lasten die hij moet
dragen worden '-oor ons allen
gedragen We moeten ze niet
zwaarder maken door eigen- of
oartiibelane"
Beseffend onder welke tra
gische omstandigheden hij
afscheid moest nemen zei
Johnson te hopen „dat over 100
jaar gezegd kan worden dat wij I
samen peholnen hebben ons
land /oor he' hele volk recht
vaardiger te maken en de zege
ningen /an de vrijheid voor het
nageslacht te bewaren. Ik ge- I
loof dat men zal zeggen dat we V
het in «lk geval geprobeerd
hebben"
Na zijn overweldigende over
winning. ruim een jaar na de
dood van president Kennedv,
zei Tohnson de president te wil
len zijn van kinderen, die de
wonderen van hun wereld leren
kennen: van de hongerlijders,
die hii /an belasting-eters" tot
belastingbetalers wilde maken
een president die de armen
hieln en iedere burger gelijke
rechten gaf
HU slaagde er meer dan wel
ke Amerikaanse president ook
in. net Congres wetsvoorstellen
te laten aannemen die verwe-
zen'Hkine var zijn plannen mo-
gelük moesten maken. Dat zij
slechts ten dele werden uitge
voerd moet voor een belangriik
deel worden toegeschreven aan
de niet alleen mensen, maar
ook geld verslindende oorlog In
Vietnam
Geleidelijk begon men te ver
geten dat deze behoorde tot de
bittere -rfenis'' uit de Kenne
dv -periode Dezelfde mensen
die de vermoorde president en
aanvankelijk ook Johnson ad
viseerden krachtiger maatrege
len »e nemen keerden zich van
hem af er zelfs teeen hem. toen
een militaire onlossine in Viet
nam niet mogeliik bleek.
Zo werd Johnson een ge-
plaaed mar op een eenzame
plaats, gerespecteerd maar niet
geliefd -n dooT menigeen zelfs
gehaat En zozeer was hij het
middelpunt van kritiek gewor-
i«n. dat hU zich niet meer voor
het -residentschap beschikbaar
stelde Dat was toen Robert
Kennedy na een onverkwikke-
'iike strijd achter de schermen,
li'-h kandidaa* stelde
Uit het beleid van de nieuwe
oresldeni (die overigens wat
Vietnam betref' een nog krach-
'ieer beleid dan dat van
Tohnson bepleittel moet blijken,
of de -jcheidende president de
raken zo verkeerd heeft beoor
deeld *ls riin tegenstanders be
weren Onvallend is. dat het
)ordêel ran Nixon over rijn
vonrganem bijzonder mild is
dtgevallen
Tohnson werd onder bijzon
der moeilijke omstandigheden
oresidgnt Hl* kon slechts de
basis leggen voor nieuwe ver
houdingen In Amerika en toe
nadering tussen de volken zon
der het einddoe' in zicht te
'riieen V'xor kan on deze fun-
dsmen'en voorthnuwen en le-
•bia '^»kiren ik »n het verleden
gemaakte fouten. Grote te-
'eursteJinyer blijven hem dan
wellicht bespaard.
J. DEN BOEF
Een protestantse predikant moet zich de komende week met 35 anderen verantwoorden voor
het gerechtshof van Noord-Ierland. Zij worden ervan beschuldigd zonder vergunning op
straat te hebben samengeschoold om een mars voor burgerrechten te verstoren in Armagh. De
'aatste maanden waren er veel bloedioa botsingen tussen rooms-katholieken en protestanten,
zodat op het ogenblik het gevaar van een burgeroorlog in wat wel eens genoemd wordt John
Buli's politieke achterbuurt" niet denkbeeldiq is.
Toch worden kerken in het Ierse Ulster veel beter bezocht dan in Engeland of Schotland.
DEZE WEEK hebben we, on-
dankt de uitverkoop, zee dagen
ervaring opgedaan met de be-
laeto waarden, die overal een
toegevoegd blijken te zijn. Hoe
do BTW dan bevalt? Vraag het
thula maar.
Om hat nog avan huiselijk ta
houden, de griep zou deze week
haar hoogtepunt hebben bereikt
One medeleven met de thulszit-
tere en -liggers. Van officiële zij
de wordt erop gewezen, dat de
ziekte „goedaardig", is. Dat zich
hier en daar sterfgevallen heb
ben voorgedaan, kan niet worden
ontkend.
De ehow deze week stalen de
Russische ruimtevaarders, die In
een baan rond de aarde het be
gin van een ruimtestation
construeerden en nog een
overstapje maakten van het ene
ruimteschip naar het andere.
Prestaties, waarvoor da gshele
werald bewondering had.
President Johnson sprak zijn
laatste State of the Union
(Troonrede) uit en verdedigde
hierin zijn beleid. Hij was opti
mistisch over de vrede. Met re
den. Want in Parijs werd men
het eindelijk eens over de vorm
van de tafel. Het gesprek over
de Vletnam-vrede kan eindelijk
beginnen.
Op Amerlka'a grootste oor
logsschip, het stoomschip Enter
prise, deed zich weer een ramp
voor. Nu betreurt men 24 doden.
In het binnenland startte deze
week het wereldberoemde Hoog-
ovenschaaktournooi Drukkerij
Vade (ook van bijbels en psalm
boekjes) in Wageningen weiger
de de viezigheid van het
NVSH-blad Sextant te drukken.
In de bossen bl| Venray werd
het verminkte lijk gevonden van
aan verpleegster. In Kinderdijk
wurgde een man zijn vrouw en
loontje van 15 maanden In een
vlaag van verstandsverbijstering.
Uit het Slngermuseum In Laren
verdween een kostbare Rubens
spoorloos.
Den Haag begint na de korte
winterslaap politiek weer
enigszins te ontwaken. Minister
Roolvink hield zijn hearing over
de loonwet om van het NVV te
horen, dat zijn wet de contract
vrijheid zou aantasten.
In Rotterdam is het vuur bij de
brandweer aangewakkerd. De
vrijwilligere boden massaal hun
ontslag aan. Wethouder Worst
moet nog veel blussen.
Ontevredenheid bestaat ook
onder de orkestmusici, die (dat
hasft nu aan enquête aange
toond) maar matig wordan be
taald. De vijftigste Mies-en-scène
ging gisteravond de lucht in. Een
prestatie van Mies Bouwman. In
mei wil ze ermee ophouden.
„Er zijn nog genoeg andere
leuke dingen In het leven." (Mies
Bouwman.)
Zelfwerkzaamheid en eigen ni
datieven zijn me?r waard dan
aubsidie. (Ir. J. W. Wellen, direc
teur-generaal van de landbouw.)
Rev. Paisley tijdens een van zijn felle campagnes, waarin hij
zich vijand betoont van het rooms-katholicisme en de oecome-
nische beweging.
Naar aanliding van S. Vestdijk, Gallische facetten,
uitgever Bert Bakker/Daamen NV, Den Haag,
206 blz. en R. A. Cornets de Groot, Labirinteek,
zelfde uitgever, 191 blz.
Door de technische uitvindingen
van de negentiende eeuw is er
toen een vrij langdurige periode
ontstaan, waarin men kon spreken
van een overheersing door het ge
drukte woord. Kranten, tijdschrif
ten en boeken bepaalden vrijwel
het gezicht van de cultuur. Wel
iswaar is deze periode die met
de opkomst van de televisie In een
soort halve finale terechtgekomen
Ie ook de tijd geweest van
grote redenaars van kansel, balie
en parlement, maar het gedrukte
woord bleef toch de baas zolang
woord en beeld niet konden wor
den verduurzaamd.
In zo'n tijd kan er een schrij
verstype ontstaan dat helemaal
past bij die suprematie van het
aedrukte woord Ik denk o a. aan
Flaubert In Frankrijk. Van Deyssel
In Nederland. Jakob Wasserrnann
In Duitsland: schrijvers die althans
tijdelijk In afzonderina leefden en
die het contact met het lezerspu
bliek hoofdzakelijk door hun boe
ken onderhielden. De auteur oing
vrijwel schuil achter zijn werk
Vandaag is de schrijver publiek
persoon en verdwijnt het werk
voorzover aanwezig, voor een
aoed dee' achter zlln figuur.
Egon Frledell zou Vestdijk mis
schien aenoemd hebben der letz-
te grosse Mönch der nle-
derlöndlschen Llteratur" de laatste
grote monnik van de Nederlandse
'«♦'erkund® He' heeft welnlo z'r
hier van voor- en nadelen te spre
ken. Die zijn er natuurlijk wel. De
voordelen zijn.- grote concentratie,
kwaliteit èn kwantiteit. De nadelen,
geestelijke inteelt en gevaar van
steriliteit Maar dit is geen zaak
van een weloverwogen keuze Men
is nu eenmaal zijn type en men
dient er het beste van te maken.
Voor Vestdijk gaat dit laatste
zeker op. Zijn geestelijke afkomst
ligt In de eerste decenniën van
onze eeuw. Zijn geest Is een groot
complex van subtiele schakerin
gen. want Vestdijk is een relativist
bij uitstek. Hij is gevormd door het
rijke Impressionistische palet van
de vroeg-twlntiqste eeuwse kunst
waarbij men denkt aan Leopold
Karei van de Woestilne Hugo von
Hoffmannsthal. Proust. Max Reger
en Richard Strauss Dat men hiér-
bi| vanzelf van de literatuur over
aaat naar de muziek, ligt voor de
hand Vestdijk is ook een groot
muziekkenner Bil zi|n Alpenroman
denkt men. esthetisch gesoroken
aan de Alpensymfonie van Richard
Strauss en trouwens ook aan de
Tristanmuziek van Richard Wag
ner.
Het werk van Marcel Proust
heeft op Vestdijk diepe Indruk ge
maakt Aan hem wiidt hii in he'
qenoemde boek een uitvoerio
oostel Vestdijk is in de Franse
'iteratuur zeer belezen en de tite'
fallische facetten is zowel raai
de Gallische neebetreft t-
Marcel Proust maakte veel in
druk od Vestdijk.
jtaat er dan ook een opstel over
lünger In de bundel), als wat het
facet-achtige aangaat, dat complex
van subtiele schakeringen dat ik
reeds noemde als het kenmerk van
Ve8tril<ks aeest Als criticus Is
Vestdi'k een aroot meester na-
MrurlHk binnen het ruime kade>
•/an ziln aanl®o voorkeur en mo
ioi|>ktieripn Er zlln ink 'aoetter
waarvoor hl| blind is Uiteraard be
nrilot het beste HAt werk d»»
aan hem is verwant. De onderhavi
ge opstellenbundel vormt een
soort eenheid door de vernuftige
betiteling van de afzonderlijke es
says: Benlamin Constant en het
~«^oiu,ron Proust en het alaeme-
ne, Giono en de groteske. Radiguet
an de satire, Simenon en de
realiteit. Guy Dupré en het onna-
tuurll|ke Daarna komt Duitsland
aan de beurt met Ernst lünger en
de onhelderheid. Deze verbln-
dlna door middel van het woordje
„en" Is ons maar al te goed be
kend uit titels als christendom en
cultuur, kerk en wereld, calvinisme
en kunst enz. enz. Het woordje
..en" verbindt, maar teqelllkertijd
bewaart het afstand, wat dan ook
precies Veetdlika bedoeling is.
Dat men in één artikel na Vest
dijk over een essaybundel ven R.
A. Cornets de Groot kan 8chrl|ven,
is een comollment Het boek bevat
veertien oostellen over zulke ult-
«enlinnenrle zaken als poëzie van
Gazelle. P'arina. Elhuro, Luceben.
Flsschot Donker. Gorter. Nilhoff,
^«mco Camoert. Cornells Crul en
Arhterhern Na de emotionele ge-
comniiceerdheid van het estheti-
•Memo kwam Vpstdllk mpt zlln "like
'halrl He'
lijkt mij dat Cornets de Groot
Jeze 'lin voort7Pt maer dan zo da'
die rilke oesrhekeerdheid. dat
-imo'e* van relptlps minder llQt In
-"n eioen oeest dan In de taa'
-•« Ml ,41a ooMraO In t-ia» ftlnUi
werk dat hij bestudeert. Bij Vest
dijk gaat het denken naar de taai
toe, bil Cornets de Groot van de
taal uit.
Deze longe criticus is in zoverre
een eenlinq onder zijn collega's
dat hi) sterk onder de Indruk leeft
van een metafysische achtergrond
achter de verschijnselen. Hl)
soeurt naar het nehelm des levens
fdat one b!| het kllken naar natuur
films op de tv met sorakeloosheld
kan slaan) zoals zich dat in de
♦eel srhiiht te oneobaren ledereer
moet de vrüheld hebben kritiek te
K«,Miv*n in Hp manier die bl| hem
oast ©n die hem het beste lijkt
ook al gaat dat dwars tegen de
overheersende opvattinoen In (Ik
■-eserveer zo'n vrllheid tussen
nrik voor mezelf.)
Het verschil tussen de belde
hier besoroken boeken Is, dat men
de opstellen van Vestdl|k ken
IJ-Ten. maar die van Cornets de
^root HAP» hpoturlprpn 0i| VaP
Deyssel was de kritiek een esthe-
"-"h laboratorium bil Cornets de
Groot een taalfilosofisch - astrolo
"lach kabbalistisch rroefstatlon
l-,«t is mlin rirhtina niet. maar dat
-in» nloto Wnnnaer hot rpsultaa'
•/an h«f onderzoek Is dat de
'•«fnrnkftn Aprtir-htpn meer van hur
hahbpp orilsoenPWPn dar
'of dusver het aeval was Is elke
->p»hode ooed zolano ze niet ver
-alt
Dr C RIIMSDORf
Richard Nixon valt niet te benijden als hij maandag da leiding van
Johnson overneemt. De verantwoordelijkheid, die op de schouders van
de Amerikaanse president drukt, wordt steeds zwaarder.
