Langste zonderling'
Duik naar 't onbekende
Hovercraft
Waarom monniken
geen peperkoek
mochten snoepen
VOOR VLIEGENDE RECLAME
Zeebodem
belangrijker
dan maan door
WE GAAN
MEER
ZWEVEN
Terwijl Amerikaanse astronauten zich voorbereiden
op een vlucht naar de maan, telt een andere groep
van onderzoekers de dagen af die hen scheidt van een
even gevaarlek experiment. Half februari zullen
vier jonge aquanauten een onderwaterhuis betrekken
op een diepte van zestien meter voor het eiland St.
John ten westen van Puorto Rico. Twee maanden
lang zullen de oceanografen Richard Waller en Conrad
Mahnken, de bioloog John van der Walker en de
geoloog Edward Clifton wetenschappelijke waarne
mingen verrichten en zelf het objekt zjjn van medisch
onderzoek.
Bij dit reclamevHegtuig zul
len de advertenties In neon
lichten kunnen worden be
vestigd ean de neergaande
zijden van de driehoek, die
zodoende gemakkelijk van de
grond af te zien zijn. Zoals
uit de foto blijkt, is de V-llner
twee en een half maal zo
lang al9 het eveneens in mo-
delvorm afgebeelde heden
daagse verkeersvliegtuig.
Sealab III klaar voor avontuur
Operatie Tektite I. genoemd
naar de kleine glasachtige par
tikels die op het land en op de
zeebodem worden gevonden cn
waarvan men aanneemt dat zij
van buiten de aarde komen,
heeft tot doel het gedrag van
een wetenschappelijk team,
werkend onder buitengewone
omstandigheden, te bestuderen.
Daarnaast dient dit experiment
meer informatie te verschaffen
omtrent de geologische struk-
tuur van de ze .•bodem, de
zeestromingen, en het dierlijk
en plantaardig leven.
Het onderwaterliuis bestaat
uit twee cylinders, elk zes me
ter hoog en een doorsnede van
vier meter die door een tunnel
met elkaar zijn verbonden. De
ze cylinders staan op een plat
form dat vast ve'ank°rd wordt
op de zeebodem. Er zijn specia
le duikpakken aanwezig waar
mee de aquanauten in de omge
ving waarnemingen karnen
verrichten.
De NASA, het Amerikaanse
bureau voor lucht- en ruimte
vaart, U zeer geïnteresseerd ln
dit experiment, omdat dc man
nen ln hun onderwate^huis, ge
lijk rulmtjvaardcrs. op zichzelf
zijn aangewezen en nicx onver
wachts kunnen terugkeren. De
terugkeer naar -Ie oppervlakte
moet langzaam gebeuren om
het lichaam de gelegenheid te
geven de door de verhoogde
druk opgenomen stikstof af te
scheiden. Overdruk in de cylin
ders verdicht de stikstof zoda
nig dat de lichaamscellen het
opnemen. Wanneer de terug
keer niet langzaam geschiedt,
sterven de duikers aan de cais
son-ziekte.
Als alles naar wens verloopt,
zullen de vier mannen pas half
april weer aan de oppervlakte
komen cd het huidige record
van 45 dagen onder water heb
ben gebroken.
Het tweede onderwater-expe
riment, onder leiding van de
Amerikaanse Marine, duurt
korter maar Is misschien ge
vaarlijker. Voor de Amerikaan
se westkust zal tegelijkertijd
met het „tektite experiment",
een onderwaterhuls op een
diepte van 200 meter worden
afgemeerd. Deze onderneming
„Sealab III", heeft voorname
lijk tot doel de instrumenten op
deze diepte te testen. Veertig
aquanauten staan klaar om in
ploegen van acht man steeds
twaalf dagen in de duikkerklok
door te brengen. Gedurende
hun verblijf ln Sealab III zul
len de aquanauten experi
menteren met herstel- en ber
gingswerkzaamheden, oceano-
graflsch en biologisch onderzoek
verrichten en een serie fysiolo
gische tests ondergaan.
Dank zij een door de Ameri
kanen ontwikkelde verzadl-
gingstechniek kunnen de aqua
nauten voor onbepaalde tijd op
de zeebodem werken. Nadat de
werd het luchtkussenvaartuig
voor het eerst voor commercieel
gebruik op zee geïntroduceerd.
Dat was op het trajekt Sou
thampton - Cowes. In die plaats
op het eiland Wight is de fa
briek van British Hovercraft
Corp. gevestigd, de grootste le
verancier van luchtkussenvaar-
tulgen. De capaciteit van de ty
pen die men er bouwt varieert
van 35 passagiers tot ruim 250,
het type SRN-4. Afgelopen zo
mer is dit type in gebruik ge
nomen tussen Dover en Bou
logne. Die afstand wordt in 35
minuten afgelegd; de veerboot
doet er viermaal zo lang over.
Ook op andere plaatsen zijn
(meestal kleine) Hovercrafts in
dienst: Italië (Napels - Capri),
Canada, Vietnam, Brazilië en Ja
pan.
In Nederland is men nog niet
aan het gebruik van luchtkus
senvaartuigen toe. Wel heeft
het Instituut voor Werktuigkun
dige Constructie van de Nijver
heidsorganisatie TNO enige mo
dellen gemaakt, maar geconcre
tiseerd in de bouw van echt»
Hovercrafts zijn die nog niet
Behalve aan ontwerpen voor
de marine, werkt men ook aan
een groot civiel projekt: een
luchtkussenvaartuig van 7000
ton, dat als containerschip
dienst kan gaan doen. Als zoiets
ooit zou kunnen worden ge
bouwd, dan kan het met een
snelheid van 150 kilometer per
uur in een paar dagen tljds de
Atlantische Oceaan oversteken.
Maar er is dan wel een water
straal voort st u wing van enkele
honderdduizenden paardekrach-
ten nodig!
De mogelijkheden voor de ma
rine zijn legio. Hovercrafts kun
nen namelijk worden gebruikt
als hoofdkwartierschepen, pa
trouillevaartuigen, onderzeeboot-
bestrijdingsvaartuigen, landings
vaartuigen en mijnenvegers.
Hoewel de nadruk op het ge
bruik op water ligt. heeft de
Hovercraft toch ook bewezen op
het land uitstekend te voldoen.
Terreinen die voor andere voer
tuigen moeilijk toegankelijk
zijn, kunnen worden „bereden"
door luchtkussen vaartuigen:
stranden, moerassen, modder-
banken en sneeuw- en ijsvel
den. En dat is nog maar het
begin van een misschien wel
fantastische ontwikkeling.
BRAM OOSTERWIJK
Paul van Langstraat
duikers in Sealab III zijn aan
gekomen, worden in de daarop
volgende 24 uur de lichaamscel
len verzadigd met het bijzonde
re luchtmengsel dat in de cabi
nes aanwezig is. Na twaalf da
gen, als hun periode is afgelo
pen, ondergaan de duikers een
decompressie van zes dagen aan
boord van het bevoorradings
schip.
Sealab III wordt ondersteund
door de „Elk River"; zij ver
zorgt het transport van de
aquanauten van en naar de bo
dem van de zee en heeft voort
durend radiocontact met het
onderwaterhuis.
Met deze experimenten doen
de Verenigde Staten een be
langrijke stap naar de verdere
verkenning van het nog steeds
onbekendste deel van de aarde:
de zeebodem. Er worden thans
ontwerpen voor onderwaterhui
zen gemaakt die geheel onaf
hankelijk zijn van een boven
water-schip. Deze onderwa
ter-laboratoria zouden in staat
moeten zijn zich op eigen
kracht over de zeebodem te be
wegen. Er bestaan zelfs plannen
een onderzoekstation te bouwen
dat op een diepte van 1800 me
ter de geheimen van de diepzee
ontraadselt.
De wateren van de wereldzee
en de ruimten rondom de aarde
zijn het doel van een nieuw
i. sm-
Het prototype van een spe
ciaal driemotorig vliegtuig
dat een onconventionele
romp van opmerkelijke
lengte krijgt, nadert in Enge
land zijn voltooiing. Het bij
zondere type wordt in op
dracht van een Amerikaanse
firma ontwikkeld door de
Slingsby Sailplanes Comp. en
zal over een paar maanden
de lucht in gaan.
Onze foto toont een model van
de Camco V-llner, dat beschre
ven wordt als het langste en
soort ontdekkingsreiziger: we
tenschappelijk gevormd, zich
bewust van een berekend risico
en gesteund door de modernste
apparatuur. Maar in hun ver
langen naar „het onbekende"
zijn zij volgelingen van Colum
bus.
Ofschoon ze minder in de pu
bliciteit staan, zijn deze diep
zee-onderzoekingen even spec
taculair als de ruimtevluchten.
In de komende jaren zullen de
ze beide ondernemingen de we
tenschappelijke kennis snel
vooruit brengen.
Marsepeintaart uit de negentiende
eeuw, gemaakt met behulp van
swavefvormen.
Het bakkersvak is bijna
zo oud als de mensheid. Ba-
byloniërs aten brood, Assy-
riërs en de Joden aten brood
en omstreeks 2850 jaar voor
Christus liet Ramses II ruim
zes miljoen broden en
300.000 koeken aan zijn tem
pels afleveren. Maar het
waren harde broden, ge
woon gebakken van ge
droogde tarwepap. Pas dui
zend jaar vóór Christus ont
dekten de Egyptenaren het
zuurdeeg en eeuwen nadien
vonden de Kelten het gist
uit. Eerst bij het begin van
onze jaartelling kwam het
eigenlijke brood op tafel.
Brood is door de tijden heen
als ttieer dan een gewoon voe
dingsmiddel beschouwd. De
Grieken zagen er een geschenk
van de goden in. Vrouwen in
o.a. Bulgarije en Macedonië ma
ken een kruisteken voor zij het
brood aansnijden en in sommige
gedeelten van Griekenland
hangt men het eerste brood van
de nieuwe tarwe op voor het
ikoon, waar het tot het vol
gende jaar moet blijven.
Er zijn vele gebruiken nauw
veilbonclen aan het brood: in
Oostenrijk maakt men tijdens
de kerst een groot brood en legt
daar tijdens het bakken drie
kleine broodjes bovenop, meest
al ln de vorm van een kruis,
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
waarschijnlijk langzaamste vlieg
tuig ter wereld. Het vllegulg is
primair ontworpen als een carrier
voor luchtreclame. Dit vreemd
uitziende amfibische toestel Is
ongeveer 113 meter lang, twee
keer zo lang els het supersone
verkeersvliegtuig de Brits/Franse
Concorde.
Het kan vliegen met een
kruissnelheid van 6lechts 83 kilo
meter per uur. Voor de start van
af het land, mag de baan korter
zijn dan zijn eigen lengte; wan
neer het van het water af
opstijgt, heeft het daarvoor Iets
meer dan zijn eigen lengte nodig.
De Indrukwekkende reclamekolos
heeft twee draagvleugels, op de
voorste zijn twee motoren aange
bracht, op de achterste één. Op
iedere vleugel is plaats voor een
bemanningslid.
Meer dan drieduizend lampen
in het aluminium buizensysteem
kunnen met een snelheid van ne
gentig woorden per minuut aan
belde zijden van het vliegtuig de
boodschappen voor ons aardse
bewoners zichtbaar maken. Het
toestel zou volgens de construc
teur eveneens geschikt zijn voor
vrachtvervoer. karteringswerk-
zaamheden, militaire doeleinden
en voor verkeerscontrole vanuit
de lucht.
Deze „langate zonderling",
werd ontworpen door de 62-Jarl-
ge Amerikaan Lewla McCarty,
die verwacht dat hij er over zee
jaar al zo'n vijfhonderd verkocht
zal hebben tegen een stuksprijs
van 36.000 Britse pondon.
McCarty la als vllegtuigconetruc-
teur vooral bekend geworden
door zijn vllegboten. Hij heeft
ook een vliegende fiets en een
vliegend platform ontworpen.
Zijn leeftijd blijkt dut geen be
lemmering te zijn voor nieuwe
ideeën.
Engelse bruidstaart, gemaakt ter gelegenheid van het huwelijk van
Albert Edward, prins van Wales, met prinses Alexandra, Windsor 1863.
Het luchtkussenvaartuig is een van de opzienbarendste uitvin
dingen van de laatste tien jaar geweest. Een eenvoudig principe:
het zich voortbewegen op een luchtkussen tussen vaar/voertuig en
water/land is van onschatbare waarde gebleken. Dit heeft geleid
tot een manier van transport die grote vormen gaat aannemen.
Ook in ons land. Een inventieve inwoner van het Zuidhollandse
plaatsje Asperen heeft onlangs zelf een luchtkussenvaartuig
internationaal beter bekend als Hoovcrcraft gebouwd en ook
verscheidene instanties zjjn al geruime tyd bezig met het ont
werpen van modellen.
Eenvoudig principe, inder
daad. Maar hoe komt iemand
op het idee? De Brit Christo
pher Cookerell weet daarop het
antwoord, want in de jaren vijf
tig kwam de uitvinding op zijn
naam te staan. Als bezitter van
een jacht hield hij zich steeds
bezig met de vraag hoe hij de
weerstand van het water tegen
zijn boot zou kunnen verminde
ren.
Hij kwam er achter dat de
wrijving voor een deel vermin
derd zou worden als die tussen
de bootwand en het water met
ludit zou kunnen worden „ge
smeerd". Het lukte hem een sys
teem te ontwerpen waarbij die
lucht kon worden toegevoerd en
worden vastgehouden. Met die
wetenschap in handen werkt nu
de Hovercraft-industrie. Simpel
dus, maar kom er maar eens op.
Het voordeel van een lucht
kussenvaartuig is dat het zich
snel (80 tot 120 kilometer per
uur) kan verplaatsen, omdat de
weerstand nu eenmaal gering is.
Dank zij de amfibische eigen
schappen kan het direkt vanaf
het land het water opgaan en
ook het omgekeerde is mogelijk.
Er zijn voor- en nadelen aan
luchtkussenvaartuigen, zoals in
feite aan alles. Het draagvermo
gen bijv. is geringer dan die
van conventionele schepen; de
snelheid echter ligt driemaal zo
hoog. Er is niet veel personeel
nodig, maar wel aanzienlijk
meer brandstof dan voor een
vergelijkbaar schip.
Het comfort van de Hover
crafts is nog steeds niet zoals
men het wenst Tijdens de vaart
hebben de passagiers wel eens
last van flinke klappen en veel
lawaai. Van slingeringen echter
is praktisch geen sprake.
Ongeveer twee jaar geleden
Artistiek® impressie van de 150-tons Hovercraft SR N 4 als „pende
laar" met 600 passagiers In de Kanaaldienst
Egyptenaren en Grieken kenden
al verscheidene vormen, waarin
brood voor de eredienst werd
gebakken. In de Mesopotaamse
koninklijke residentie Mari
vond men bij opgravingen in
het Yneer dan 300 kamers en
binnenplaatsen tellende paleis
een in uitstekende staat be
waarde keuken. In een neven
ruimte werden 47 fraaie vormen
en modellen gevonden, die
stammen uit de 18e eeuw voor
Chr.
De bakvormen van de wester
se beschaving vertoonden in de
loop der eeuwen, religieuze, alle
gorische en symbolische voor
stellingen, soms zelfs obscene,
maar 'over dat laatste viel men
in kleurrijke tijden, zoals de
middeleeuwen, echt niet. Ook
huishoudelijke motieven werden
graag gebruikt en dierfiguren
waren er in overvloed. De ont
werpers van deze vortnen wa
ren vaak ware kunstenaars,
evenals de ontwerpers van de
wafelijzers.
Tot de uitzet van bruiden be
hoorden vaak wafelijzers, waar
in soms hun naam was gegra
veerd. Over koning Frans I
wordt verteld dat hij voor zijn
keuken een wafelijzer van zil
ver liet maken. Het heeft geen
lang leven gehad, daar het ma
teriaal wet mooi. maar voor zijn
doel niet geschikt was.
Oude lekkernijen zijn de ho
ning- en peperkoeken, waarvan
onze voorouders naar hartelust
snoepten. Goede bakkers van de
ze koeken waren de monniken,
die hun eigen baksel veel eer
aandeden.
In de twaalfde eeuw legde dc
abt Bernleri het snoepen van
peperkoek aan banden en ver
bood het ten slotte: „Elk ver
standig mens moet toch toe
geven dat al die peper die men
in de koek doet de monniken
wel wat erg verhit inaakt. Bo
vendien, doordat men er veel
honing in doet, smaakt de wijn
zuur en trekt men bij het drin
ken allerlei gekke gezichten."
In de vijftiende eeuw werd in
Wenen zelfs om koeken gegokt,
wat dan ook werd verboden.
Het marsepein, een creatie
van amandelen, suiker en roze-
water, behoort al meer dan dui
zend jaren tot de meest geliefde
lekkernijen. Van koningin Elisa
beth I van Engeland wordt ge
zegd dat zij haar zwarte tanden
aan snoeplust te wijten had.
De overheid had met de snoep
lust van zijn burgers heel wal
te stellen: in Leipzig werd in
1661 vastgesteld dat de cadeaus
in marsepein aan voorname lie
den niet meer dan twee rijks
daalders mochten kosten.
Marsepein werd al gauw een
prachtig materiaal gevonden om
er allerlei figuren van te ma
ken. Maar onze onschuldige ap
peltjes en worstjes van marse
pein halen het niet bij de figu
ren die men vroeger maakte.
Een voorbeeld van in marse
pein verborgen kannibalisme is
het verhaal van ene graai
Rantzau die zijn gestorven ge
malin 'evensgroot in marsepein
liet boetseren. Bij het begrafe
nismaal is zij toen keurig opge
peuzeld.
De hier vermelde feiten er
anecdotes zijn nog maar een los
se greep uit het kostelijke boel
„De Gecroonde Kraekeling", sa
mengesteld door Hans J. Han-
sen. Aan de hand van oude vor
men en afbeeldingen hebben
een aantal specialisten de oude
lekkernijen en broodvormen
weer gestalte gegeven. Het re
sultaat wag. wat dit boek be
treft, een verzameling prachtige
kleuren- en zwart-witplaten, be
geleid door een interessante
tekst.
..De Gecroonde Kraekeling" is
een zeer waardevolle bijdrage
aan de literatuur over koekbak-
en suikerwerkkunst.
Uitgave Zomer en Keunings,
260 blz., prijs 90,—.
KIRSTEN EMOUS
afdruk is van een houten vorm ge
maakt, achttiende eeuw.
die als voer voor de elementen
hioeten dienen. Deze gooit men
op kerstmorgen met de wind
mee van het dak, men legt ze
op een paaltje van (het hek, men
verbrandt ze in het haardvuur
of werpt ze in de beek.
Ook zijn er ontelbare vormen
van bijgeloof, waarin het brood
een belangrijke rol speelt. In
Santa Fe (Granada) zal een
paar dat de eerste huwelijks
nacht in een baktrog door
brengt. gezegend worden met
veel kinderen. Wat de Christelij
ke feestdagen betreft, zeggen de
woorden „Paasbrood" en „Kerst
brood" voldoende.
Uit vroeger eeuwen zijn vele
prachtige bakvormen bewaard
gebleven, waarin brood, koeken
en gebak voor speciale gelegen
heden, vorm kregen. De oude
