DIASPORADISCH
Cees Bouw vindt inspiratie
in industriële omgeving
Een
Hij mint mij... hij mint me niet...
Populaire jeugdromans
Ze vets dagen verder
Europa in de branding
ZESTIG DAGEN 15 M ONDER WATER
Dikker met
een zoetje
ZATERDAG 23 NOVEMBER 1948
Naar aanleiding van Saul
van Messel, Het beloofde
land, loodse gedichten,
uitg. Het Wereldvenster,
Baarn, 40 blz.
Woorden die op -isch uit
gaan schijnen ook als titel,
voor dichters iets aantrek
kelijks te hebben. Guillaume
van der Graft publiceerde in
1950 zijn bundel Mytholo
gisch, Saul van Messel doet
in zijn pas verschenen ver
zenbundel Het beloofde land
de vondst van het woord
„diasporadisch" en Inge Lie-
vaart noemt haar jongste
poëtische publicatie Dialo
gisch.
Het zou een aardig onderwerp
voor een scriptie zijn om het
gebruik van woorden en titels
met deze uitgang (de spelling
-les staat een beetje vies) In de
poëzie van na de oorlog na te
gaan.
De Joden tn de verstrooiing
(diaspora) leven diasporadisch.
maar die verstrooiing Is gedeel
telijk doorbroken vanwege het
twintigjarig bestaan van de staat
Israel. Zo zegt Van Messel wel
iswaar „naar 't oosten staande
zitten wij klem diaspora
disch biddend om de her
bouw van Jeruzalem", maar
een paar bladzijden verder laat
hij een remigrant (Jored) op
pesach zingen; „na de selder
zong een hese stem: het
vorig Jaar nog f In Jeruzalem."
Het Jeruzalem van het helmwee
van voor 1948 valt blijkbaar niet
samen met het Jeruzalem van ra
Juni 1967, althans niet voor de
orthodoxe Jood. Jacob Israël de
Haan leefde In zijn tijd (een klei
ne halve eeuw geleden) al In de
pijn van de ambivalentie tussen
Jeruzalem ©n Amsterdam: an
Messel vertolkt een dergelijk ge
voelen. Wonen In Heemstede
vrijwaart niet van gevoelens van
ontheemding. Ik las juist gisteren
In George Steiner's Language
and Silence (Londen, 1967) over
de breuk In de humanistische
cultuur en literatuur door de ont
zettende dingen die In twee we
reldoorlogen gebeurd zijn. De
taal breekt machteloos Ineen en
de fantasie verschrompelt ten
overstaan van de demonische
werkelijkheid. De Joodse dichter,
ook Van Messel, zoekt het In
een minimum van woorden, gela
den met een maximum aan ex
pressie. Maar de woorden zijn
niet bij machte de expressie over
te dragen; ze doen een beroep
op de lezer, maar hier moet de
lezer wel In Einfühlung tekort
schieten. De deur van het Joodse
leed staat bij hem in die gedich
ten maar op een kier. Zo zijn
deze Joodse verzen verwijzingen,
signalen, morsetekens geen In-
zlchzelf besloten, zelfgenoegza
me poëzie. Hier wordt Iets aan
gereikt, te zwaar en te brandend
om met blote handen te worden
aangevat. Om een paulinische
gedachtengang te gebruiken; de
SAUL VAN MESSEL (PSEUDO
NIEM VOOR DR. JAAP MEIJER)
kracht van het leed wordt vol
bracht In de zwakheid van het
vers.
ieder spatje
herinnering
had hij
uitgeveegd
maar een
vingerafdruk
op een droom
werd hem
noodlottig
Het Is goed dat verzen als in
deze bundel worden geschreven:
goed voor de dichter, en goed
voor ons en de later geborenen.
Om het in de taal van de dichter
te zeggen (het vers „later" op
bl. 10): san de binnenzijde van
versleten woorden zullen verse
bloeddruppels worden herkend.
Geen documentatie kan de wer
kelijkheid zo dicht aan ons hart
leggen als het moeilijk stamel&n
van een dichter In zijn meest
waarachtige ogenblikken.
Dr. C RIJNSDORP
In de jaren twintig toonden de Amerfkanen Garner en Allard aan,
dat de lengte van de dag, de hoeveelheid licht, de groei van de plan
ten beïnvloedt. Aan deze ontdekking dankt de jaarrondcultuur, die nu
ook bij de chrysanten wordt toegepast, haar ontstaan. Nadat in Ame
rika de chrysant een „jaarrondbloem" was geworden, volgde Enge
land dit voorbeeld als eerste in Europa. In 1960 begon men er in
Nederland mee. Thans behoort de chrysant tot één van de vier hoofd
soorten van de bloementeelt. De jaarrond-chrysant begint in Neder
land een gevreesde concurrent te worden van rozen, anjers en fre
sia's.
Van de Europese „jaarrondproducenten" van chrysanten komt Ne
derland op de tweede plaats met ruim 50 ha. Duitsland neemt de
eerste plaats in, daar kweekt men jaarrondchrysanten op ongeveer
80 ha. Op de derde plaats komt Engeland, dat ongeveer 40 ha met
jaarrondchrysanten heeft.
Er is iets gaande met de chrysant. De statige bloemdie
tot nu toe de komst van herfst en winter aankondigt, die vaak
een plechtige, maar trieste gast is op begrafenissen en herden
kingsplechtigheden, is bezig naar de voorgrond te schuiven.
De chrysant heeft, stevig op haar pezige stengeltje staande,
zich ontwikkeld tvt een echte „streber", op weg, het gehele
jaar met haar charme te veroveren en dat lukt bijzonder goed.
Wie denkt er nog aan dat de chrysant eens als wilde ganze-
bloem de weilanden overwoekerde? De chrysant heeft alle
bescheidenheid verloren en met wat ellebogenwerk brengt ze
rozen, anjers, fresia's en andere kinderen van Flora in ver
drukking. Men mag haar dat niet verwijten. Mensen hebben
haar zo gemaakt.
Toen ln 810 een tuinman van
de Japanse keizer Gosaga
verschillende soorten chrysan-
door
DAMMIS DE GEUS
„Ik raak verwonderd door
de dingen om me heen. Dat
zie je aan de details in mijn
schilderijen en objecten. Voor
mij is het ontwerpen van be
paalde dingen zinloos, omdat
hetgeen je omgeeft reeds goed
van vorm is". De 25-jarige
Schiedamse schilder Cees J.
Bouw beschouwt zichzelf niet
als een outsider. Integendeel,
hij probeert zoals hij uitdrukt
„zichzelf te creëren". Hij is een
uitvinder, die tracht in zijn
werk tot nieuwe vormen en
nieuwe lijnen te komen.
Tot en met 16 december wor
den in het Schiedams Stedelijk
Museum dat zich terecht de
bijnaam heeft verworven van
„proefstation voor de moderne
kunst" veertien hard edge
paintings Cees Bouw: „Zeg
maar koele kunst" en drie
objecten van zijn hand
geëxposeerd.
„Mijn werk sluit zich bij de
koele kunst aan, maar het is
zeer zeker geen imitatie", ver
telt hij ons in zijn zolderwoon
kamer aan de Fabristraat 41 b
In Schiedam. In de serie „Con
frontatie". die museumdirecteur
J. Paalman heeft bedacht,
neemt het werk van Cees Bouw
een belangrijke plaats in. Door
een toeval kreeg hij een
éénmansexpositie, want omstan
digheden maakten een ten
toonstelling van werk van drie
eigentijdse kunstenaars onmo
gelijk.
Bij het zien van zijn felkleu-
rige schilderijen wordt men ge
confronteerd met de gewoonste
zaken die dagelijks in ons leven
te zien zijn. Een beetje gewij
zigd misschien, zoals bijv. dat
detail van het oplichten van
een stuk vloerbedekking, waar
van hij een strak, leikleurig lij
nenspel heeft gemaakt. Bouw
werkt met primaire kleuren
„om niet van zijn pnderwerp te
vervreemden". Vorm is voor
hem een dynamisch lijnenspel
en met de ideur brengt hij het
ruimtelijk aspect in zijn schil
derijen op „kille" wijze naar
voren. Zijn composities hebben
De klassieke jeugdroman
laat zich niet verdringen
door het stripverhaal. „Gul
liver's reizen" doet het nog
steeds en onze kinderen le
zen met even rode oren in
,Jlobinson Crusoe" als hun
overgrootvaders destijds.
Uitgeverij Meulenhoff. Den
Haag. heeft daarom, nu de Sint
weer even energiek als altijd tot
geven aanspoort, een groot aantal
van deze evergreensdoen
verschijnen. 7.e zijn gebonden in
een stev ige band en tegen een re
delijke prijs te koop.
Om te beginnen met lectuur
voor de kleintjes: Bolke de Beer
blijkt nog steeds een zeer geliefde
figuur te zijn. In zesde druk
verschenen van A. D. Hildebrand
..Het grote besluit van Bolke de
Beer" en Bolkes zoon en Dorns
Das naar \ederland". Beide tellen
ruim honderd bladzijden met grap
pige illustraties van J. R. van
Reek. De boeken zijn als paper,
back uitgevoerd en kosten JjW.
In de serie Klassieke Jeugdro
mans kan de jeugd weer genieten
van de avonturen van ...Moby Dick
of de Witte Walvis" van Herman
Melville (154 bis.). Kinderen
van Kapitein Grant" van Jules Ver
ne (144 blz.). GulliirrReizen"
van Jonathan Swift (J37 blz.) .J)e
Avonturen van Tom San er" van
Mark Twain (1SS blz.) .JJet Schat-
eiland" door R. L. Stevenson (156
blz.) en „Robinson Crusoê" van
Daniel Defoe (153 blz.). De hoe-
ken zijn aantrekkelijk en in kleur
geïllustreerd door Red. B. Stimson
en Roberto Sgrilli, die ook het
omslag verzorgden. Ze kosten in
stevige band 5,90.
Voor de jeugd die. u-at lezen
betreft, een iets langere adem
heeft, zijn er dan nog vier omni
bussen: Van Gabriel Ferry ,J)e
Woudloper", ,J)e strijd om de
Goudvallei" en „Op het spoor van
de halfbloed" (201 blz.). van Mark
Tuain „Tom Sawyer als Kwajon
gen", ..Tom Sawyer als Zeerover"
en „Tom Satiyer als Speurder"
(201 blz.) Van Jonathan Swift
„Gulliver bij de Dwergen" en
..Gulliver bij de Reuzen" (201
blz.) en van Louise Alcott „Onder
Moeders Vleugels". Vier-
meisjeshuis" en ,J)e juffrouwen
March" (202 blz.) De vier omni
bussen zijn stevig gebonden en
niet geïllustreerd. 3.90 per
boek).
De nieuw verschenen boeken
.Noodlanding in Kandahar" en
„Een zomer in Cornwall" van An-
nnmaria Ferretti en .Eaura's De
buut" van Rossana Guarnieri voor
meisjes vanaf twaalf jaar mogen
we eigenlijk ook wel lot de „ever
greens rekenen", want beide
schrijfsters zijn zo langzamerhand
al oude bekenden. De boeken zijn
ivrdig uitgevoerd met romantische
illustraties ran A. Raita en tellen
gemiddeld zo'n 145 bis. Ze kosten
6.90.
Tenslotte nog twee .Jeugdflamin-
go's",JHet verstoorde bivak" van
Frits van Vlijmen en ,J)e kinderen
van het woud" door P. de Zeeuw
J. Gzn. Het eerste boek telt 151
blz. en is traditioneel geïllustreerd
door John Hummel. Het kost
5,95. Het tweede boek telt 104
blz., is geestig verlucht door Kitty
de Gryter-Burgersdijk en kost
J4SS.
geen naam. Dat is ook niet no
dig. Ze spreken voor zich.
Toen hij op de Salon van de
Maassteden vertegenwoordigd
was met twee olieverf-schilde
rijen, die hij „Simplicity" en
„Outsider" noemde, kreeg hij
kritiek op deze naamgeving.
„Nu vind ik dat niet belangrijk
meer. Ach, je moet 't zo zien
dat 't toen mode was. De gekste
namen waren nog niet goed ge
noeg".
Bouw's objecten daarentegen
zijn dynamisch-speels, maar
nog niet afgerond. Als „object
maker" staat hij aan het begin
van een ontwikkeling, die zich
bij hem als schilder in gunstige
richting voortbeweegt.
In Schiedam exposeerde hij
voor 't eerst bij Galerie Wieg
man. tijdens zijn diensttijd in
het GEVO-lokaal op de Vlieg
basis Ypenburg en bij een
Amsterdamse meubelzaak.
Zijn naam kwam landelijk in
't nieuws door „Galerie Hon
ger" die hij in een garage van
de nieuwbouwwijk Nieuwland
in Schiedam vestigde. Hij pro
beerde de kunst op deze wijze
naar de mensen te brengen. Dat
gebeurde twee keer zo raak dat
een enorme rel ontstond door
het optreden van de anti - rook-
magiër Robert Jasper Grootveld
en de Japanner Yoshio die een
zak met waterverf over zijn
hoofd leeg liet lopen tot
consternatie van het saam-
gestroomde publiek. En of 't
nog niet genoeg was, verbrand
de Bouw zijn niet-verkochte
werk op een kille avond op de
Schiedamse Zandvlakte.
Cees Bouw is deze „puber-
teitsfase" te boven. Getuige zijn
werk, bewandelt hij de weg der
volwassenheid, die hem tot een
karaktervast kunstenaar heeft
gevormd.
Over zijn opleiding aan de
Academie voor Beeldende
Kunsten in Rotterdam wil hij
niet te veel zeggen. „Ik geloof
niet dat 't nadelen heeft gehad,
't Is belangrijk het materiaal en
de compositieleer te beheersen.
Maar ze leren je ook clichémati
ge dingen waar je je van los
moet proberen te maken.
Het is gevaarlijk om constant
aan 't schilderen te blijven. Je
moet wel eens van omgeving
veranderen." Daarom gaat Cees
Bouw, die tijdens de opening
van de exposite al twee schil
derijen verkocht, met zijn
vrouw enkele maanden naar
Spanje en Marokko.
ten in de keizerlijke tuin plant
te, werd de monarch zo door
deze bloem gefascineerd, dat hij
haar tot nationale bloem maak
te. In Europa wist men
waarschijnlijk nog niet wat een
chrysant was. De Japanners za
gen echter niet slechts haar
schoonheid, maar vonden
chrysanten een bijzondere lek-
kernii. en dachten zich van een
lang leven te verzekeren door
de bloemen bij het diner te
verorberen.
Oorspronkelijk is de
chrysant, de „gouden bloem",
uit China afkomstig. In 1688
zou een Nederlander de eerste
chrysant naar Europa hebben
gebracht.
Inmiddels geniet de chrysant
in vele landen grote populari
teit. Het zijn weer Nederlan
ders, die daar de hand in heb
ben.
De huisvrouw, die in de zo
mer een bosje margrieten
koopt, zal waarschijnlijk niet
weten, dat ze eigenlijk chrysan
ten naar huis draagt. Ook de
graag gekochte „spinnen" zijn
nauwelijks als chrysant te her
kennen. De chrysant lonkt in
vele gedaanten, sinds Neder
landse kwekers met hun bui
tenlandse collega's haar de ene
schoonheidsbehandeling na de
andere hebben- laten ondergaan
en sinds men haar het hele jaar
kan laten bloeien.
In Frankrijk, het land waar
de plastiekbloemen nogal in de
smaak vallen, heeft de chrysant
het niet zo erg gemakkelijk.
Men wil haar daar niet anders
zien als „begrafenisbloem". Een
chrysant bij een feestelijke ge
legenheid wordt als een beledi
ging opgevat.
Toch hebben de Nederlan
ders, die in dit land chrysanten
op de markt brengen, er na
tuurlijk iets op gevonden. De
groene bladeren worden ver
wijderd, de bloem wordt „mar
griet" genoemd en over
chrysanten hoor je niemand
spreken. Deze kleurige margrie
ten, met de smalle bloemen-
door
EDITH WITZLEB
krans rond een geel stuifmeel-
hartje (in Nederland noemen
we ze asters; het zijn echter
chrysanten) zijn in Frankrijk
Misschien omdat Frankrijk
nog steeds de naam heeft het
land te zijn waar de liefde zo
belangrijk is. Voor menig min
nend hart immers was de mar
griet al van oudsher een be
langrijke bloem. Verliefde vin-
duur, maar wel gewild,
gers telden haar blaadjes om
antwoord te krijgen op de
brandende vraag: „Hij mint
me... hij mint me niet.... hij
mint me!" Dat is natuurlijk bij
een holhoofdige chrysant met
haar honderden haarfijne
blaadjes onbegonnen werk....
Dit „houden van" is ook voor
de kweker belangrijk. De popu
lariteit van de bloem bepaalt de
omzet van de kweker.
Fransen zijn nu ook aan de
C6te d' Azur begonnen wat
chrysanten in kassen te kwe
ken. Maar de Nederlanders zijn
hen voor geweest. Enkele kilo
meters reizen van Nice, ligt in
Le Muy tussen de sinaasappel
bomen en de schijfcactussen
een vijf ha. groot glasareaal,
door Nederlanders daar neerge
zet. Het is een chrysantenkwe
kerij, ofschoon er geen bloem te
zien is.
De enorme kassen, van vijf
tot zes meter hoog, zijn slechts
kraamkamers. Hier worden het
gehele jaar door moederplanten
met zorg omringd. Met z'n allen
zorgen ze voor ruim 150
verschillende soorten chrysan
tenkinderen. Elke moederplant
levert tien „spruiten", of beter:
stekjes. En per jaar gaan zo'n
50 miljoen stekken met een
goede Franse opvoeding de
deur uit. Ze gaan naar
Duitsland, Zwitserland, Frank
rijk, Scandinavië en natuurlijk
Nederland. Continu, het hele
jaar door.
Die stekjes kunnen nog niet
in eigen onderhoud voorzien,
maar komen bij beworte-
lingsbedrijven, vanwaar ze
ze eenmaal stevig op
grond staan doorgezoni
worden naar de kwekers. En
de kweker kan de bloem
schoonheid ten volle ontvj
wen. De weg van stek
bloem legt de plant in elf
ken af. Tegenover deze ko
periode tot aan haar volwasse
heid staat een lange peric
van leven: in een vees in
huiskamer blijft ze °1 i
weken haar luister behoud
Er komen vele handen aan
pas om de chrysant groot
brengen. Alleen op het bedi h
in Le Muy dat een zusterl
drijf in De Lier heeft
ken 150 mensen, plus een co
puter, die de produktie bei
kent. Behalve dat, is men
voorzien van de modernste
paratuur. De chrysant is een
pende-band-produkt geword
Wie „in de chrysanten
spreekt niet meer van
tuur", maar van „indust
Wat aan haar schoonheid ni
afdoet. Door deze „industr
kunnen wij van de chrysant
hele jaar genieten.
,,C' f
(and
„Zi
i kje.
el
Meisje tussen „Spinn^P^;
ii i
IN EUROPA is deze week
weer van alles aan de hand.
Een totale herziening van
de monetaire verhoudingen
komt in spoedberaad te
Bonn aan de orde op de
Gaulles 78ste verjaardag,
vrijdag, vrijwel de zeker
heid van een geringe deva
luatie van de Franse frank.
Het Brits pond, net een jaar
geleden gekelderd, schijnt
nu te zijn gered. Duitsland
volstaat met exportbeper
king.
Europa in de belangstelling
ook door het krachtige ge
luid in het slotcommuniqué van
de Navobesprekingen (handen
af van Europa., toch streven
naar ontspanning). Gromiko wil
wel ontspannen zegt hij.
Griekenland: de kolonels
schijnen gezwicht voor de druk
uit vele landen om de ter dood
veroordeelde Panagoulis te spa
ren. Italië: het kabinet-Leone
treedt af midden in een massale
staking. Praag: studenten hou
den dagenlang een
sit-down-staking vol; Dubceks
macht wordt meer en meer be
knot.
Van verder weg in de wereld:
Vier Amerikaanse geleer
den gaan gedurende zestig
dagen vijftien meter onder
de zeespiegel wonen en
werken. Ze worden in twee
cilindervormige, rechtop
staande ruimten neergelaten
in een baai van het National
Park van Virgin Island, bij
de kust van St. John op de
kleine Antillen.
Het water is op deze
plaats warm en helder en
er is een overvloedige tro
pische fauna en flora. Er zal
dus veel te zien en te on
derzoeken zijn voor deze
geleerden, die als ze „naar
buiten" willen, een kleine
tweepersoons onderzeeër
zullen gebruiken.
Het doel van hun studie
omvat het verrichten van
langdurige wetenschappe
lijke waarnemingen op de
oceaanbodem en het nagaan
van de gedragingen van de
mens, die zich geïsoleerd in
een vreemd milieu bevindt
en dus onder een bepaalde
druk staat. Dit experiment
wordt uitgevoerd door drie
Amerikaanse instanties (Ma
rine, Naza en het departe
ment van Binnenlandse Za
ken) in samenwerking met
General Electric Company
(USA).
De capsule, waarin de
geleerden twee maanden
lang zullen leven, wordt be
gin volgend jaar tot zinken
gebracht. Drinkbaar water
en een mengsel van zuur-
en stikstof (voor de adem
haling) wordt aangevoerd
door buizen die de capsule
met het waarnemingscen
trum aan wal verbinden.
Vanuit dit centrum zullen
specialisten op het gebied
van de menselijke gedra-
gingeh en geneesheren de
vier mannen gade slaan
door middel van een geslo
ten televisiecircuit. De laat-
sten zullen telefonisch con
tact kunnen opnemen met
de buitenwereld.
De Nasa verwacht dat het
observeren van de gedra
gingen van groot nut zal
zijn voor langdurige ruimte
reizen.
het staatshoofd van Mali (N.W.
Afrika), Keita. moet wijken
voor militairen. Rood-China
wordt ook dit jaar niet tot de
Verenigde Naties toegelaten.
Zuid-Vietnam zendt nu toch
een delegatie naar de Parijse
vredesbesprekingen.
Ook in ons land deze week
veel internationale belangstel
ling. Steun van de Kamermeer
derheid voor het Navobeleid
(afgezien van de dekking voor
de gevraagde 250 miljoen extra
voor de defensie). Minister
Luns doet min of meer vage
mededel'ngen over bemiddeling
in het Nabije Oosten, vredespo
gingen in Nigeria-Biafra en in
formaties bij de VN over de
komende volksstemming in
West-lrtan. Minister De Block
belooft de Kamer dat Neder
land alleen in uitzonderlijke
omstandigheden de gulden zal
revalueren.
De Eerste Kamer is er ook
nog. Senator Kloos (NVV-voor-
zitter) oogst verontwaardiging
over een felle persoonlijke aan
val op minister Rooi vink en
diens portemonnee En minister
Schut knjgt van de senaat de
wind van voren als hij zijn
wetsontwerp voor een huurbe
lasting met intrekt,
In de metaalniiverheid dnei-
gen grote moeilijkheden door
het vas'lupen van het loonover-
leg. D* Sociaal-economische
raad adviseert tot een herzie
ning var de regelingen rondom
de ondernemingsraden. Nieuwe
huizen morden door de BTW 7
procent duurder. De sociale
voorzienir gen eaan mensen met
inkomens boven f 16 600 meer
kosten maar verschillende soci
ale uitkeringen worden mis
schien al per 1 november ver
hoogd, en dat extraatje kan
menigeen in de dure december
maand best gebruiken.
W
lat
oar
ad]
DEZE WEEK GEZEGD
ISt
tap
m d
„De frank devalueren? ■H g
zou de grootst mogelijke waan |(ar
zin zijn." (De Gaulle). mg
e 1
>aa
Er
lesli
We worden als maar dikkef
e nemen minder en minde
lichaamsbeweging en we a,ctoen
steeds meer. En daarom neme
we, als het even kan
zoetstoffen in dranken
voedsel als slaapverwekkert
i'oor het geweten en als wapen
in de strijd voor de slank
lijn.
Suiker bevat nu eenmaal vit)
calorieën per gram en is
van de eerste dikmakers
zoetstof bevat geen enkele calo*fcnje
rie dachten we Tn sommioe f'
vallen gaat die vlieger helemt
niet op
Bij een onderzoek door Mill!,.
Zweeds Instituut voor <4n?bafi>'Het
en Industrie bleek dat brooi looi
gebakken met een synthetischj |kc
zoetstof bij oeliik newicht meet
entnripöu bevat dan brood ge-
hakken met suiker Teven) bep
bleek dat -owel het aroma oh
het uiterlijk van de bakke-
rij-produkten aanzienlijk of-
neemt Mi het gebruik van den
zoetstof Dit laatste tras natutlh
lijk te voorzien.
"f;krui
rUCC-IOTU
olir
