0N0A6S
uit het
verleden
J. den Boef
NIEMAND LUISTERDE
NAAR CHURCHILL...
Tsjechoslowakije werd
dertig jaar geleden
het slachtoffer
van bruut geweld
Nieuwe Leidse Courant
De herinnering aan het pact van München, dat eind
ieptember 1938 het lot van Tsjechoslowakije bezegel"
Ie, is vervaagd. Aan het feit dat het bijna 30 jaar ge-
eden werd getekend, zou geen aandacht meer zijn
>esteed, als het land van Masaryk en Benesj niet nog
naar enkele weken geleden opnieuw slachtoffer zou
rijn geworden van de machtspolitiek van een andere
grote buurman.
Het verraderlijke optreden
Yan de Russen vertoont zo
veel overeenkomst met de ge-
«urtenissen in september
dat het zinvol is, deze
an de vergetelheid te ont-
xikken. Zinvol met name
'oor degenen die nauwelijks
ets weten van het voorspel
van de tweede wereldoorlog.
Centraal staat daarbij de con
clusie van de Britse premier
Neville Chamberlain, „geen oor
log te kunnen riskeren om een
twist in een verafgelegen land,
tussen volkeren waarvan wij
niets weten".
ien les
Het gaat er bij een terugblik
niet om, het falen van mannen
als Chamberlain en Daladier
(Frankrijk) aan de kaak te stel
len. Zij waren mensen van hun
tijd en vooral de Britse premier
werd gewaardeerd om de wijze,
waarop hij Europa voor nieuw
oorlogsgeweld leek te behoeden.
Naar de waarschuwende woor
den van Winston Churchill luis
terde men liever niet, omdat
volgens de toen heersende be
grippen Tsjechoslowakije inder
daad ver weg was en men maar
te graag Hitier op zijn woord
geloofde.
Achterom kijken heeft slechts
zin als men bereid is, een les uit
het verleden te trekken. We zien
dan dat Engeland en Frankrijk
al hadden toegestaan, dat Hitier
het Rijnland bezette, door een
zeer aanvechtbaar referendum
het Saargebied aan zich trok en
Oostenrijk bij zijn Derde rijk
inlijfde.
De steun aan de „Sudetenduit-
se broeders" die overigens in
vrede in Tsjechoslowakije kon
den leven kwam dan ook niet
uit de lucht vallen.
Het zelfbeschikkingsrecht
waarmee Hitier manipuleerde
moest de aandacht afleiden van
zijn territoriale aanspraken.
DE ONDERTEKENAARS VAN MÜNCHEN DACHTEN
DE WERELDVREDE TE HEBBEN GESLOTEN.
TWEE WISTEN WEL BETER
- -
MÉ
hij „niet zoveel aan zijn hoofd
zou hebben gehad".
Er volgde overleg met Frank
rijk en na enkele dagen kon
Tsjechoslowakije niets anders
doen dan het plan in principe te
aanvaarden. Op 22 september
vernam Chamberlain echter in
Godesberg, dat Hitler met die
concessies niet meer tevreden
was.
Praag besloot tot mobilisatie
en zond troepen naar Sudeten-
land. Niettemin nam Chamber
lain in Godesberg op zich. de
nieuwe Duitse eisen ter kennis
van Tsjechoslowakije te brengen.
Hij maakte slechts het voorbe
houd, aanvaarding ervan niet te
zullen aanbevelen.
Praag geloofde toen nog, op de
steun van de twee grote weste
lijke democratieën te kunnen
rekenen.
Wat er van het land overbleef, na de overeenkomst
in München, en wat Hitier er graag bij zou hebben..»
Laatste eis'
In het Berlijnse Sportpaleis
dreigde Hitier, dat het aan
Chamberlain overhandigde me
morandum zijn laatste voorstel
was. „Dit is de laatste territoriale
eis, welke ik Europa stel, maar
ik zal die niet prijsgeven. Uiter
lijk op 1 oktober moet Tsjecho
slowakije van de Duitse gebieden
Concessies
Aanvankelijk probeerde de
Tsjechoslowaakse regering in
overleg met de Britse bemidde
laar Runciman aan de steeds
luider wordende eisen van de
Sudetenduitse leiders tegemoet te
komen, door een stelsel van
zelfregering in kantons voor
minderheden toe te zeggen.
Naarmate er concessies werden
gedaan nam de bereidheid tot
onderhandelen af, omdat het niet
de bedoeling was, met Praag tot
een akkoord te komen.
Al maanden (bijna een half
jaar) voordat het pact van Mün
chen werd gesloten, had Konrad
Henlein, leider van de Sudeten-
duitsers, Hitier volledige mede-
Evenals in 1968 wisten de
Tsjechoslowaken in 1938
niets anders te doen dan
hun vuisten ballen tegen
de Duitsers, die Praag
binnentrokken
werking toegezegd bij het ver
wezenlijken van zijn verove
ringsplannen.
Henlein was in het begin van
de jaren dertig geen nazi en
evenmin een bewonderaar van
Hitier. Hij geloofde toen nog in
een regeling, die de positie van
meer dan drie miljoen Sudeten-
duitsers zou verbeteren. Voor het
overige dacht hij meer aan aan
sluiting bij Oostenrijk, dan bij
Duitsland.
Na verloop van tijd werd Hit-
Iers invloed echter zo groot, dat
ook Henlein het raadzaam oor
deelde, zijn koers te wijzigen. Op
19 november 1937 liet hij Berlijn
weten, niets liever te willen dan
de inlijving van de Sudetenduit
se en andere gebieden in het
Derde rijk.
vaard, maar dat de onderhande
lingen zelf onmogelijk werden
gemaakt als gevolg van inciden
ten, die de nazistische elementen
onder de Sudetenduitsers zelf
hadden uitgelokt.
Hitier brulde in Neurenberg,
niet lijdelijk te zullen toezien bij
verdere onderdrukking van de
volksgenoten in Tsjechoslowa
kije. De Londense Times schreef
toen: „Het is betreurenswaardig,
dat het hoofd van een grote staat
als Duitsland zulk een onzin
spreekt".
Noodzaak'
Tsjechoslowakije afstand zou
moeten doen van gebieden, waar
de bevolking voor meer dan 50
procent uit Duitssprekenden be
stond. Hij had de Fransen, die
Praag steun hadden toegezegd,
van de noodzaak hiervan weten
te overtuigen.
Terwijl de Britse premier in
Berchtesgaden de eisen van Hit-
Ier vernam, proclameerde Hen
lein de afscheiding van Sudeten-
land. Chamberlain keerde niet
temin voldaan naar Londen te
rug en zei, dat hij nog meer van
zijn reis genoten zou hebben, als
afstand doen. Mijn geduld is ten
einde."
Gelaten was de reactie in Lon
den en Parijs. In Nederland zei
minister-president dr. H. Colijn
in een radiorede dat het nieuws
van de in München te houden
bijeenkomst tussen Hitler, Mus
solini, Chamberlain en Daladier
hoop gaf op een ontwikkeling,
die kon leiden tot opklaring van
de toestand en behoud van de
vrede. „Daarom kan er ook
zonder aansporing mijnerzijds
bij u een rustig vertrouwen
aanwezig zijn."
In München capituleerden
Chamberlain en Daladier voor de
meeste eisen van Hitier en op 30
september liet de regering te
Praag weten dat zij na de
zonder en tegen haar genomen
Duitse troepen verwijde
ren het grenshelc aan
de Duits-Tsjechoslowaakse
grens. Het verraad is be
gonnen.
Incidenten
Op 2 september 1938 bezocht
Henlein Hitler in Berchtesgaden.
Dit bezoek leidde ertoe, dat de
voorstellen van Praag als basis
voor besprekingen werden aan-
Na deze rede braken in de
grensgebieden ernstige onlusten
uit. In acht districten moest de
staat van beleg worden afgekon
digd. Een klein percentage van
de Sudetenduitsers stond achter
de opstandige beweging, die ge
doemd was te mislukken. Op 14
september was het weer rustig.
De intussen uitgeweken leiders
konden niet anders doen dan
opheffing van alle bijzondere
maatregelen eisen en afzien van
verdere onderhandelingen.
Een gewapend Duits ingrijpen
leek onvermijdelijk. Dit was
voor de Britse premier Chamber
lain aanleiding, na overleg met
Daladier naar Hitier te gaan om
alsnog een vreedzame oplossing
te zoeken.
Chamberlain had zich toen al
neergelegd bij de gedachte dat
beslissing onder ogen te hebben
gezien tot de overtuiging was
gekomen, dat haar geen andere
weg meer openstond dan de
overeenkomst te aanvaarden. Op
diezelfde dag tekenden Hitier en
Chamberlain nog een document,
waarin zij verklaarden dat het
pact van München „symbolisch is
voor de wens van Duitsland en
Engeland, nooit meer oorlog te
gen elkaar te voeren".
Terug in Engeland werd
Chamberlain geestdriftig toege
juicht nadat hij triomfantelijk
een stuk papier omhoogstekend
had gezegd „vrede voor onze
tijd" te hebben verzekerd.
In het Lagerhuis werd het pact
verdedigd met de bewering, dat
het voor het hoofd van een
totalitaire staat moeilijk zou zijn
terug te gaan ..precies als een
auto die geen «rsneiyng achter
uit heeft". Er was, dacht men.
een wereld van verschil tussen
het Berlijn dat voor de eerste
wereldoorlog schreeuwde: „God
straffe Engeland" en het Berlijn
dat in die dagen „de naam van
de Britse premier zegende".
Chamberlain zou een beweging
hebben ontketend, die ontzaglij
ke gevolgen zou kunnen hebben
en de wereld vrede bracht. Het
zou verkeerd zijn. „zich op het
wanhopige standpunt te stellen,
dat de dingen blijven zoals ze
zijn". De politiek van Chamber
lain had inderdaad ontzaglijke
gevolgen: zij bracht de wereld
een massaslachting.
Churchill zei in het Lagerhuis
over het pact van München, dat
Engeland een totale en niet te
verbloemen nederlaag had gele
den en dat Frankrijks prestige
een nog groter 'klap had gekre
gen. Chamberlain had naar zijn
mening slechts bereikt dat Hitier
in plaats van „zijn eten van
tafel te moeten weggrissen"
zich ermee kon vergenoegen dat
„het hem gang voor gang werd
opgediend."
Volgens Churchill zou Tsjecho
slowakije in de voorafgaande
zomer betere voorwaarden heb
ben verkregen, als het toen had
geweten, dat het van Frankrijk
en Engeland geen hulp mocht
verwachten. In feite had Enge
land de Fransen ervan weerhou
den, hun beloften tegenover
Praag waar te maken.
nengetrokken. Henlein werd
rijkscommissaris van Sudeten-
la»id. Nog geen half jaar later
(op 15 maart 1930) werd ook de
rest van het lartd bezet om de
„achtergebleven Duitsers te be
schermen". Bohemen en Moravië
(voortaan Tsjechië genaamd)
werden samen met Slowakije
Duitse protectoraten.
De grote mogendheden lieten
alleen protesten horen. Pas toen
Hitiers troepen eind augustus
1939 Polen binnenvielen volgde
een oorlogsverklaring. Op dat
Het slachtoffer
BENESJ
moment waren Engeland en
Frankrijk niet op een conflict
voorbereid.
Dat waren zij ook niet, toen
Denemarken en Noorwegen in
april 1940 aan de Duitse agressie
ten prooi vielen en zelfs niet,
toen Nederland, België en een
groot deel van Frankrijk onder
de voet werden gelopen.
Afgewend
Een ramp
Naar de mening van Churchill
was de kans groot, dat Tsjecho
slowakije geheel door het nazi
bewind zou worden verzwolgen.
„Wij staan hier voor een ramp
van de eerste grootte. Het volk
moet weten, dat in de landsver
dediging grove nalatigheid en
tekortkomingen ertoe leidden dat
wij zonder oorlog een nederlaag
hebben geleden, waarvan wij
nog lang de gevolgen zullen
ondervinden.
Het gehele evenwicht in Euro
pa is in gevaar gebracht. En
tegen de westerse democratieën
is het vreselijke woord uitge
sproken, dat zij „gewogen en te
licht bevonden" zijn."
De Duitse troepen waren op 2
oktober Tsjechoslowakije bin-
Op het moment dat Churchill
(op 10 mei 1940) de ontgoochelde
Chamberlain opvolgde als pre
mier hield men zelfs rekening
met bezetting van Engeland.
De nieuwe premier kon
geen gemakkelijk vrede, doch
slechts „bloed, zweet en tra
nen" beloven. Het onmiddel
lijke gevaar werd afgewend
in de „Slag om Engeland",
waarover Churchill de on
sterfelijke woorden sprak dat
„nog nooit zo weinigen zo
veel hadden betekend voor
zovelen".
Er zouden nog bijna vijf
jaren verstrijken, voordat
het gevaar definitief was af
gewend; vijftig miljoen men
sen zouden de massaslach
ting niet overleven
ZATERDAG 14 SEPTEMBER 1968
Op 24 augustus, toen er van een verdrag van München
dus nog geen sprake was, waren er al gedetailleerd*
plannen tot de aanval. Zie hier de betekenis van
München: de roof, die anders toch was doorgegaan,
gelegaliseerd.
ADOLF HITLER
hoffelijk gastheer
MUSSOLINI
vriendelijk
CHAMBERLAIN
vrede gered
DALADIER
Direct na het eerste gesprek tussen Chamberlain en Hitler (in Berchtesgaden), liet
Churchill de volgende waarschuwing horen: „De verdeling van Tsjechoslowakije onder
Brits-Franse druk draagt bij de tot de algehele overgave der westerse democratieën aan
de machtsbedreiging der nazi's. De weg naar de Zwarte Zee is triomfantelijk geopend
voor het nazisme. Niet alleen Tsjechoslowakije wordt bedreigd, maar ook de vrijheid en
democratie in elk land. De opvatting, dat de veiligheid kan worden gekocht door een
klein land voor de wolven te werpen, is fataal zelfbedrog. Zal de vrede op een duur
zame basis worden gehandhaafd, dan kan dit alleen door samenwerking van alle krach
ten, wier overtuigingen en vitale belangen tegengesteld zijn aan die van de nazi-over
heersing". Zijn stem was die van een roepende in de woestijn.
mm m nu
i. itofcmsk, wri aflfj.Hl Mfyv
t.) Hmsh Ma »1 tM Au*u»t JTrlndMld aeé
BSO tl Mn 6Tk-sv*Uft$«tt bffljulohtiM tilt», Mr. Inform eh
und d«n ti«tn«h Mr Xrmm *>I*t Jurch-ufUUrafci
l »lr4 alt «*r darrh ill«
t Sent:»* Klcbtonx K-'-'wnaautfe htyv.agrto),
(9vtt»vyv»r»le»»oa.
A g t l t 1 X Mr Artkrt»
tdrdJiob KOniglr-Kn' :2vur KrAlo»4).
Der Mtpiakt r«r tty> 4u "lrl
«u»dra«kltoti >4f.«fc3eB
EWWMrfarttr .'tptvl in iMUtÜW Stafc-
ttfttg» Mr Di". «ia** «orttl. te-
nou vTmtcov).
r tut aam; ÈrUlf.t» Hl, .rat RW «cd
crr^lct.t la» Ktftwiv.aUiod» •'.•rdl. ".UMa-fnip
(.►wsbcv-hi; rï-fcwmi»rvn;-. la Vetnnov {WaigeAttdr.-
?iröUtö«vtt tïrutftov5
E* Votssi Jnruat an, ?leh nlaM divrrit dl.i
S.fet .Trant. 41«
