Commentaar
Nieuw orgel Zuiderkerk
belangrijke aanwinst
nOmgeving Leiden
het ook mee
j Twintig gemeenten werken aan
i v eertig scholen in seriebouw
PRISMA
Besparing van arbeid en geld
TVorgels
piano's
hifi installaties
mossel*
Prof. dr. J. Mulder
(61) overleden
Op de lijst
Besparing
Bekaaid
HEUWE LEIDSC GOtMANT
WOENSDAG 11 SEPTEMBER 1W8
- xE7--
VLEUTEN DE MEERN
„We hebben lang zoveel bloedende of huilende kinderen niet
meer. De laagste twee klassen hebben hun eigen sell ooiingang en
speelplaats, evenals de andere vier klassen. De kleintjes worden
dus niet meer door de groten onder de voet gelopen Dit ver
telde ons de heer S. Poker, hoofd van de lagere school aan de
Centrumlaan te Vleuten-De Meern. een van de drie nieuwe lagere
scholen, die gisteren in die gemeente door de staatssecretaris van
I onderwijs en wetenschappen, mr. J. H. Grosheide, werden geopend.
Het geslonken aantal bloedende kinderen is slechts een van de
vruchten van een efficiënt, systeem voor scholenbouw soa Is dat
door twintig gemeenten in het westen van het land gezamenlijk
wordt gehanteerd. Het scholenbouwteam „Midden Holland"
nodigde velen uit niet alleen omdat deze snel groeiende tuindorp-
gemeente in het „Utrechtse Westland" met drie prachtige scholen
weid verrijkt, men wilde bij deze gelegenheid ook met nadruk
wijzen op de resultaten van een fascinerende zaak als deze collec
tieve ontwikkeling van serieprodukten.
dat
ha )e burgemeester van Waddinx-
Hen, de heer C. A. van der Hooft,
ve erlegde jaren geleden met colle-
hristi s in de omtrek om samen een
ital scholen vam de grond te bren-
de bi i. Een voorname drijfveer was de
jven anciële barrière, die de scholen-
ko uw vaak aan handen en voeten
van Kit, te slechten. Men vormde een
olenbouwteam, waarin elke ge-
ente haar eigen zelfstandige in-
chri! 'ng had. Er werden traditioneel
bre *>uwde scholen gewenst die over
n ïaar n°g meekunnen; geen beton-
op^w in elk geval. In VleutenDe
i. In em legde men ads eerste geld op
het ü-
tn de randstad zijn of worden nu
Mi^rtig
scholen gebouwd, waarvan
bouwprijs gemiddeld 10 tot 15
ing, beent lager ligt dan voor verge-
cbare incidenteel te bouwen scho-
Chrii. in die gemeenten wordt niet al-
te n door deze samenwerking de
Miolennood belangrijk sneller ver-
ht, belangrijker nog is het
en I stand komen van gebouwen van
je kwaliteit, die wat de organisa-
gedapche en didaktische mogelijkhe-
betreft tevens tegemoet komen
tre$n de eisen die in het kader van de
ierwij svernieuwing worden ge
ld.
int ^evcn scholen voor basisondcr-
j*'Us, die er zonder de interge-
ntelijke samenwerking
Waarschijnlijk nu nog niet zouden
geweest, zijn inmiddels ge-
II* goede merken In één zaak
Heeg Zoutmenetr 53d Tel.070-333970
°°k In Middelburg Groningen Heerlen
reedgekomen. Vijf van deze door
het scholenbouwteam in samen
werking met de stichting Ratio-
bouw ontwikkelde scholen voor
basisonderwijs zijn in aanbouw.
Intussen komt ook de bouw van
kleuterscholen en mavo-scholen op
gang.
Besp
aringen
De stoot tot een samengaan van de
gemeenten in de toekomst zullen
ongetwijfeld nog meer gemeenten
toetreden heeft de regering drie
jaar geleden zelf gegeven, toen de
staatssecretaris stelde, dat, indien
men kon zorgen voor een ar
beidsbesparende repetitiebouw van
zes noodzakelijke scholen, men met
voorrang rijksgoedkeuring kon krij
gen. Door een nog steeds stijgende
behoefte aan moderne scholen kun
nen deze nu door de samenwerking
belangrijk goedkoper worden ge
bouwd. Voor een lagere school staat
een bouwtijd van negen maanden.
Aan de eerste school werden 14.500
manuren besteed, bij de achtste
school waren dit er nog maar 11.000.
In VleutenDe Meern kostten de
zesklassige basisscholen, inclusief
grond, voorzieningen en inrichting,
665.000 gulden; een kleuterschool
komt op 400.000 gulden.
Om t«* voorkomen, dat een een-
heidsproduktie ontstond, waarbij
de situatie ter plaatse aan het te
bouwen schooltype zou moeten
worden aangepast werd een ande
re ontwerpmethode gekozen. Men
wilde komen tot onderling identie
ke schakeleenhedcn; iedere scha
keleenheid omvat een leslokaal
met toiletgroep en een garderobe
met een aansluitende zogenaamde
circulatieruimte.
Het grote voordeel van deze scha
keleenheden is allereerst, dat de
plattegronden van de scholen kun
nen worden aangepast aan de situa
tie ter plaatse. Ten gevolge hiervan
zijn er weinig identieke scholen ge
bouwd. Stedebouwkundig zijn geen
nadelige gevolgen ondervonden van
het serie-effect.
Een ander belangrijk voordeel van
de toegepaste bouwwijze is de mini
mum behoefte aan gangen. Daardoor
kan bij alle te bouwen scholen een
ruimte ter grootte van twee lokalen
worden „bespaard".
Dé trots
Deze „besparing" heeft geleid tot
een ruimte, die voor de gereedgeko
men scholen nu al „de" trots uit
maakt. Het is de „aula", een ge
meenschapsruimte, waardoor de so
ciaal-maatschappelijke functie van
de school geheel tot zijn recht kan
komen. Deze gemeenschapsruimte
biedt plaats aan 150 personen en kan
worden gebruikt als bibliotheek,
overblijfruimte, voor zang en dans,
toneel, declamatie, expressie, film,
handenarbei doude rbi j eenkomsten
enz. Door het opstellen van losse
elementen kan ook een podium wor
den geformeerd. Een groot voordeel
van deze ruimte is verder, dat door
een geïsoleerde ligging (geen enkele
klas grenst eraan) het onderwijs niet
wordt gestoord. De ruimte kan door
een aanta'l harmonicawanden in
kleinere ruimten worden verdeeld,
zodat verschillende activiteiten op
eenzelfde ogenblik mogelijk zijn.
In de leslokalen kan zowel in klas
sikaal als in groepsverband worden
gewerkt. Elke opstelling van de leer
lingen is mogelijk. De eerste en
tweede klassen zijn zodanig gelegen,
dait deze een eigen toegang, gardero
be, toiletten en een eigen speelplaats
hebben, zodat ze als een zelfstandige
eenheid kunnen worden gezien.
Bij de kleuterschool is het inte
rieur aangepast aan de schaal van
de kleuters. Het is voor deze klein
tjes een feest om naar school te
gaan. Bij de mavo-scholen zijn de
theorielokalen in een bouwblok van
twee lagen opgenomen. Op de bega
ne grond zijn de gemeenschapsruim
te, vaklokalen, docentenkamers en
zovoort gegroepeerd. Ook deze ma
vo-school is schakelbaar en daardoor
op verschillende plaatselijke situties
toe te passen.
Gymzalen
Een logisch gevolg van hef bou
wen van seriescholen is de bouw
van gymzalen bij deze scholen.
Vooral bij de grotere mavo-scholen
is een eigen gymzaal onontbeerlijk.
Door de snelle groei van verscheide
ne gemeenten komt het dikwijls
voor, dat er behoefte ontstaat aan
twee of meer gymzalen in de nieuwe
wijken, en dit opent dan de moge
lijkheid, over een sporthal te gaan
denken. Immers, de vergoedingen
die worden verstrekt voor het ge
bruik van twee of meer gymzalen
vormen de basis, waarop de exploita
tiebegroting van een sporthal kan
steunen. De in seriebouw ontwikkel
de sporthal metde afmetingen van
28 x 43 meter en een toeschou
wersaccommodatie voor ongeveer
400 personen geeft ook de kleine ge
meenten de kans om in één slag 'n
achterstand in de sportaccommoda
tie in te lopen.
Zoals gemeld zijn er nu zeven
scholen gebouwd, zeven zijn in
aanbouw en 26 scholen zijn in
voorbereiding. Elke maand wordt
gestart met een school. Llsse en
Leiderdorp zitten in één
bouwstroom; aannemer is hier
bouwbedrijf Noorlander te Lei
derdorp. In zo'n boouwstroom
kunnen de activiteiten steeds
doorgaan. In Leiderdorp bij
voorbeeld is voor twee scholen
de financiering rond. Op goedku-
ring voor de andere behoeft niet
te worden gewacht, men kan in
een andere gemeente in dezelfde
bouwstroom met het bouwen door
gaan.
In Aarlanderveen is de in deze
bouw gerealiseerde christelijke
school nagenoeg gereed. Met de
mavo-school te Alphen aan de
Rijn is men een eind gevorderd.
De chr. nat. school te Bodegraven
is klaar en de katholieke kleu
terschool te Boskoop bijna. In Lei
derdorp staan zes scholen op de
nominatie; over een maand begint
PRISMA ®©ILPH0M2a@
1) 100% waterdicht - incahloc shockproof -
onbreekbare veer - plat model - edelstaal 125.-
V
P RIS M A dameshorloge
2") incabloc shockproof -100% waterdicht
dus óók bestand tegen (nat) huishoudelijk werk 99.-
LEIDEN Op 61-jarige leeftijd
is plotseling overleden de bekende
orthopedist prof! dr. J. D. Mulder,
eerste geneesheer van de Annakii-
niek en sinds maart vorig jaar bui
tengewoon hoogleraar aan de Leidse
universiteit.
Prof. Mulder werd in 1907 te Am
sterdam geboren. Na zijn srtudie en
promotie aan de gemeente-univer
siteit te Amsterdam, werd hij in 1935
verbonden aan de orthopedische af
deling van het Wilhelmina-Gasthuis
te Amsterdam. In 1952 kwam hij
naar Leiden.
De crematie had in alle stilte
plaats.
hier de bouw van de eerste. In
Lisse wordt eind september begon
nen met de chr. nat. school. In
Voorschoten ten slotte is men be
zig met de bouw van een 14-klas-
sigc school, waarin alle modalitei
ten gehuisvest kunnen worden.
Ook Leiden
Andere deelnemende gemeenten in
het bouwteam zijn: Berkenwoude,
Heemskerk, Jutphaas, Lekkerkerk,
De Meije, Moordrecht, Nieuwerkerk
a/d IJssel, Rotterdam, Vleuten-De
Meern, Waddinxveen, Woerden,
Wormerveer en IJsselstein. Om in
de buurt te blijven: Leiden heeft
belangstelling getoond voor deze
scholenbouw. Men komt in elk geval
eens kijken wat er op dit gebied te
koop is.
Enkele constructieve gegevens
voor belangstellenden. Een balken-
rooster van gelijke eenheden vormt
de fundering. Er zijn ook elementen-
vloeren van gelijke eenheden. Het
gehele dak en plafond worden ge
dragen door een volledige staal
constructie, zodat metselwerk en
puien enzovoort slechts als vulling
dienst doen. De Durisol mevrietpla-
ten van gelijke eenheden, met een
hoog isolerend karakter, vormen de
dakconstructie.
Er is alles gedaan om het afwer
kingsniveau zo hoog mogelijk te
krijgen, zodat de onderhoudskosten
in de toekomst tot een minimum be
perkt kunnen blijven. Er is bijvoor
beeld weinig verfwerk en helemaal
gen stucwerk. Opvallend is het te
gelwerk, dat bij individuële bouw
een kostbare zaak is. Bij deze scho
len zijn bijvoorbeeld de toiletwan-
den geheel betegeld.
Elke school mag een deel van de
bouwkosten besteden aan een kunst
werk. In De Meern wil men oude
spelen uitbeelden: de openbare
school bezit twee steltlopende kinde
ren. zeer fraai in brons uitgevoerd;
de katholieke Paus Johannesschool
zocht het in haasje- over- spelen,
eveneens in brons.
Foto: Een met een vouwwand af
te scheiden gedeelte van de ge
meenschapsruimte wordt gebruikt
voor handenarbeid en dergelijke.
TJET BERICHT dat de minister de
bouw van een bedrijfstechnische
school te Leiden op de urgentie-
lijst voor volgend jaar heeft gezet,
is in gemeente- en onderwijskrin
gen met begrijpelijke vreugde ont
vangen. De school zelf zou de vlag
wel willen uitsteken!
Voorlopigheid behoort tot de zeer
rekbare begrippen. Toen de ge
meentelijke bedrijfstechnische
school elf jaar geleden begon,
kreeg zij de lagere school aan de
Medusastraat als voorlopig onder
komen aangewezen. Aan deze tak
van technisch onderwijs bleek ras
grote behoefte te bestaan en dus
moest men na een aantal jaren
gaan decentraliseren. Aan de Ti-
morstraat kreeg een school een de
pendance. Maar het lukte niet. de
decentralisatie tol één filiaal te
beperken. Aan de Surinamestraat
heeft men nu opnieuw een depen
dance ingericht. Gelukkig bevin
den de loten zich in de nabijheid
van de modcrschool, maar daar
mee houdt het voordeel dan ook
wel op.
De bedrijfstechnische school telt op
het ogenblik ongeveer 350 leerlin
gen op de dagschool en een 140
leerlingen op de verschillende
parttime-cursussen. De jongens
komen van heinde en ver. Het is
duidelijk een streekschool.
De tegenwoordige huisvesting heeft
twee hoofdbezwaren. In de eerste
plaats schaadt het bestaan van de
twee dependances hoe ingeno
men de leiding van de school, ge
zien de ruimtenood, ook met deze
tijdelijke oplossing mag zijn de
voor dit speciale onderwijs nood
zakelijke eindheid. Ten tweede
biedt het oude schoolgebouw geen
mogelijkheden het aan te passen
aan de eisen en behoeften van het
individucel technisch onderwijs.
Men kan er werken dankzij een
complex van noodvoorzieningen.
De school mag dan op de urgentie -
lijst zijn geplaatst, een urgent ge
val is zij al lang.
Reken nu voor de bouw eens een
jaar of drie. dan kost het wat
moeite, er begrip voor te hebben,
dat zo'n eigensoortige onder
wijsinstelling vijftien jaren moet
wachten op een geschikt gebouw.
Dat heeft intussen het belang van
de tijdelijke voorzieningen die de
gemeente heeft getroffen, wel ge
accentueerd.
De nieuwe school komt aan de Von
dellaan. een voor een streekschool
aantrekkelijke plaats. Het plan be
vat praktijkruimten voor metaal-
en houtbewerking. schilderen,
metselen, tegclzetten, voegen en
straalmaken. Ook zal een aantal
theorielokalen nodig zijn. De
school krijgt twee gymnastieklo
kalen.
Directeur Mabesoone zal eind dit
jaar de school verlaten. Het „be
loofde land" zal hij niet binnen
gaan. Maar het uitzicht erop is
hem toch wel zoveel waard, dat
hij onverminderd de vreugde over
de goedkeuring met vele anderen
deelt.
ACADEMISCHE EXAMENS
LEIDEN, 10 september Geslaagd:
doet. ex. Ned. recht: de heer C G C
Strookman (Voorburg).
fQAT BESPARING niet altijd ver
mindering behoeft te betekenen,
daarvan kunt u overtuigd raken
als u in deze krant het artikel leest
over de twintig gemeenten in de
Randstad die de handen hebben
ineengeslagen om veertig scholen
in serie te bouwen.
Bij de uitbreiding van dorpen en
middelgrote gemeenten is de scho
lenbouw een van de voornaamste
problemen. Men heeft het altijd
met een bescheiden aantal, ver
deeld over de verschillende geeste
lijke stromingen binnen de gemeen
te kunnen doen en nu komt men
door een niet-aflatende expansie
voor de noodzakelijkheid te staan
school na school uit de grond te
stampen. Met alle moeilijkheden
van dien. voornamelijk financiële.
Deze gemeenten hebben beseft, het
alleen niet meer aan te kunnen.
Een logische consequentie is dan.
het collectief te proberen. En dan
blijkt er nog behoorlijk perspectief
in te zitten ook. Er zijn allicht meer
terreinen waarop hetzelfde «ru
kunnen gebeuren. Maar men moet
dan wel over zijn eigen grenzen
kunnen en willen heenkijken. Een
ieder lette niet alleen op zijn eigen
belang, maar ook op dat van an
deren. Wie dat laatste kan opbren
gen, bewijst er ook zichzelf nog een
dienst mee.
De kwaliteit van het produkt heeft
door deze besparingen niet inge
boet. Integendeel. Het eerste prin
cipe was, een schooltype te ont
werpen, dat organisatorisch en di
dactisch geen moeilijkheden zou
geven. Geen mogelijkheid werd
daartoe onbenut gelaten.
Deze wijze van scholenbouw zou men
een zeer constructief concentratie
verschijnsel kunnen noemen. Sa
men komt er heel wat meer uit
dan wanneer ieder zijn eigen boon
tjes blijft doppen. Het gaat erom.
dat het onderwijs niet wordt ge
stagneerd. Dat is een gemeen
schappelijk belang van de eerste
orde.
„De voetgangers komen er maar be
kaaid af", mopperde vanmorgen
een mevrouw die de zebra van het
Noordeinde was overgestoken. Ook
die zebra is niet zonder gevaar
doordat het voetgangerslicht op
het Noordeinde en het verkeers
licht op het Kort Rapenburg (voor
de richting Rapenburg en Noord
einde) tegelijkertijd op groen
springen. De klacht van de me
vrouw was terecht, want zij was.
niets vermoedend, op de zebra
plotseling onzwermd door fietsende
schooljongens. Hetzelfde euvel
doet zich, zoals wij gisteren al
commentarieerden, voor op de
hoek TurfmarktHaarlemmer
straat.
Het mag dan waar zijn dat deze
methode in meer steden wordt toe
gepast, wij, met ons simpele leken-
verstand, kunnen dit met de beste
wil van de wereld geen voetgan
gersbeveiliging meer noemen. Na
tuurlijk moet het wegverkeer de
overstekers voorrang geven, maar
die schooljongens van vanmorgen
bijv. hadden óf daarvan nog nooit
gehoord óf ze hadden er lak aan.
LEIDEN In een vrij goed
bezette Zuiderkerk bespeelde ad
viseur Chris Hanegraaff het nieu
we orgel, dat ronduit een rijke
aanwinst mag worden genoemd.
Zoals gebruikelijk was aan de
eerste bespeling het één en ander
voorafgegaan. De heer W. van den
Brink begeleidde de gemeentezang
psalm 33 1) op het oude orgel.
Na dertig jaren trouwe dienst
klonk het afgeleefde instrument
dus voor het laatst. Het was inder
daad hoog tijd.
Schone harmonie
Na de overdracht, door de voor
zitter van de orgelcommissie, bege
leidde de heer Van den Brink (na
tuurlijk de koning te rijk) de sa
menzang van „Lof zij de Heer". Ds
Bovenberg aanvaardde, als voorzit
ter van de kerkeraad, het nieuwe in
strument met een vlotte toespraak,
waarin hij de bouwers (firma Jac.
van der Linden), de adviseur (Chr.
Hanegraaff) en de orgelcommissie
dankte. Orgel en gemeente kunnen
nu weer in schone harmonie samen-
stemmen in de dienst van God, die
nooit eentonig is.
Chris Hanegraaff bekende voor
een explicatie van het orgel tijd
te kort te komen. Er is zoveel
over te vertellen. Hij vond het
gelukkig, dat er dertig jaar gele
den geen geld was, om ook nog
een nieuw orgel in de toch al zo
dure kerk te .plaatsen. We zouden
het dan met een veel minder goed
instrument moeten stellen. Het
was toen immers een tijd van
verval in de orgelbouw.
Dit nieuwe orgel is een eerlijk in
strument. Men komt uit de disposi
tie (die iedereen voor zich had) al
dadelijk te weten, dat er twee kla
vieren en een pedaal zijn. De heer
Hanegraaff vertelde, glashelder, over
het hoofdwerk, het rugwerk (het
kleine orgel achter de rug van de
speler), de zelfstandigheid der onder
delen, over prestanten, gedekte pij
pen, tongstemmen en mixturen.
De heer Van den Brink liet dat
ondertussen allemaal horen. Wie er
belangstelling voor heeft, zei Chris
Hanegraaff, moet 's zondags na de
dienst maar eens met de organist
gaan praten. Die organisten zijn echt
geen ingekapselde lieden. Ze willen
graag inlichtingen geven.
Hoofdmoot
Het voornaamste, de hoofdmoot
zoals dat heet, kwam hierna. Chris
Hanegraaff gaf in een concert van
ruim drie kwartier een misschien
niet volledig, maar toch wel uitvoe
rig exposé van de vele mogelijkhe
den van het orgel als concert instru
ment. Van de „fantasie en fuga"
(g klein) van Bach, frappeerde voor
al de fuga door helderheid en kleu
rige, mooi contrasterende stemmen.
Twee koraalvariatiewerken, psalm
24 van de Nederlander Anthonie van
N'oordt en de bekende „avondzang",
door de Duitser Samuel Scheidt,
bewezen opnieuw de volkomen bruik
baarheid voor de barokstijl.
Een verrassend vitale „tocata de
contras quinto tono" (dus in de ly-
dische toonsoort) van de Spanjaard
José Elias, de pastorale uit Widors
2de symfonie, waarin Hanegraaff
een mooie tongstem gebruikte, vorm
den een ontspannende tegenstelling.
Finale
Twee nieuwe koraalbewerkingen
(gezang 92 van Watcha en spalm
32 van Gagnebin), alle twee wat
ingetogen, werden gevolgd door
Jan Zwarts' uitbundige finale over
„Ein' feste Burg".
De hele literatuur in alle aspecten
was zeker lang niet vertegenwoor
digd in dit programma. Maar het
orgel voldeed in wat we hoorden, in
elk opzicht. Vooral opmerkelijk was
dit ten aanzien van Widor en Zwart.
Ook de vernieuwde Zuiderkerklo-
kalen (samen even duur als het
orgel) werden deze avond overge
dragen. Dit was eigenlijk niet min
der verheugend.
„Ere zij aan God de Vader" werd
de feestelijke, dankbare slotzang.
Joh. Van Wolfswinkel.
