Wereldpremière
via televisie
DNDAGS
een suggestief decor oproepen
Schepping verklankt en verbeeld:
DE hepplng van hemel
en aarde, beschreven
In de eenvoudige, ritmi
sche, maar daardoor juist
zo grootse zinnen waar
mee de bijbel begint, is
een onuitputtelijke in
spiratiebron voor kunste
naars.
Ook visueel
Bewegingen
?68
ZATERDAG 2 MAART 1968
Het ontstaan van orde In
de materie, het godde
lijke proces van niets tot
iets, van woest en ledig
tot organische eenheid,
moet voor ieder schep
pend talent, en zeker
voor een ordenend muzi
kaal vermogen als van
Henk Badings, gedurende
zijn hele bewuste leven
een uitdaging zijn.
Maar om daaraan als nietig
mensje te durven komen, om dit
In klanken te verwerken, dat
vereist moed, een prijsgeven van
diepe gevoelens. En een eerbiedi
ge, nederige benadering, waarbij
„wie en wat ben ik?" wel voort
durend voor ogen mag staan.
Is dat alles de reden waarom
deze componist nu pas, op de la-
W tere leeftijd van 59 jaar, aan zijn
omvangrijke oeuvre de elektro-
I nische compositie GENESIS offi-
I cieel gaat toevoegen?
1 Een opzienbarend werk, dat
zaterdag 30 maart in studio Con-
Oll€ cord.a te Bussum zal worden op
genomen om op donderdagavond
23 mei, Hemelvaartsdag, via
kleurentelevisie zijn wereldpre
mière te beleven.
vocaal
elektronisch
met slagwerk
en
in kleurabstracties
De aarde nu, was woest en ledig..*
maakt van dia-materiaal. Het
zijn geen „genomen" dia's, die
worden geprojecteerd, maar be
wegende kleurschakeringen, tot
stand gekomen met diakleuren
als grondstof. Door bewegingen'
van deze beelden en het over el
kaar heenschuiven ervan worden
de door de kunstenaar gewenste
abstracties verkregen.
Reeds eerder voerden Die Hag- teksten van de dichter Lucebert. gelijk via twee klanksporen dat de vocale vertolking van een
he Sanghers een enigszins met Hier was de begeleiding ook op magnetofoonband. Die Haghe werk als dit ongewone eisen
GENESIS vergelijkbaar werk, elektronisch. De klanken werden Sanghers hebben dus al enige er- stelt. In de eerste plaats aan de
eveneens van Badings, uit. Dat gereproduceerd directe pro- varing.
in 1964 en de compositie duktie ter plaatse is om tech-
heette Europees Drieluik op nische redenen vooralsnog onmo- Het behoeft wel geen betoog, zijn,
dirigent, wiens muzikaliteit niet
alleen van hoog gehalte moet
wiens overtui-
De compositie GENESIS is eeri
koorwerk, dat het Koninklijk
Mannenkoor Die Haghe Sanghers
onder leiding van Jos. Vranken
ten gehore zal brengen met elek
tronische muziek via tape als be
geleiding en een verder al even
ongewoon completerend instru
mentarium in de vorm van een
celesta, buisklokken, pauken,
tam-tam, vibrafoon en bekken.
Er is echter meer. Niet alleen
via het gehoor zal deze GENESIS
tot de mensen komen, ook via
het gezichtsvermogen.
De Poolse beeldende kunste
naar Stan Ostaja-Kotkowski, die
in Australië woont en waarmee
Badings, toen hij daar gastcollege
moest geven, in contact kwam,
greep deze verklanking zo aan,
dat hij op zijn beurt er een serie
abstracte bewegende beelden in
felle kleuren aan toevoegde, die
gelijktijdig met de muziek op het
kleurenscherm komen. Het totale
effect belooft zeer ongewoon, ui
terst boeiend en indringend te
worden.
Redenen te over om op de
avond van Hemelvaartsdag in de
desnoods verre kennissenkring
naar kleuren-tv te zoeken, of an
ders bij een tv-handelaar plaats
te bespreken. Wie zonder voor
oordeel met de Engelse bijbel in
de hand GENESIS wordt in
het Engels gezongen het gebo-
dene volgt, kan er wel degelijk
door „meegenomen" worden zon
der dat muzikale scholing nodig
is. Dat zegt Badings.
Voor de beeldbegeleiding heeft
Ostaja-Kotkowski gebruik ge-
gingskracht vooral van doorslag
gevende betekenis moet worden
geacht.
Zijn geloof in de ongebruike
lijke en nimmer uitgevoerde
compositie moet hij kunnen over
dragen op zijn koorleden, van
wie op hun beurt een meester-
prestatie wordt verlangd. Dat
komt neer op een langdurig,
intensief en moeizaam gezamen
lijk worstelen: het is als het ware
een zware bergbeklimming met
de dirigent als gids, die voort
durend tot volhouden en koel
bloedigheid maant. In zwakke
ogenblikken dat is onver
mijdelijk zinkt de moed
menigeen dan wel eens in de
schoenen.
De prijs bleek het eerder altijd
waard te zijn. Die Haghe
Sanghers hebben internationale
naam verworven. Ten slotte, en
dat zal ook nu weer gelden,
wordt de top van de berg met
zijn prachtige vergezichten be
reikt Een panorama, waar koor
leden straks ook zelf passief van
zullen kunnen meegenieten.
PROP. BADINGS: Kent u hel ver
haal van het eerste orgeltje? (1).
Karei de Grote kreeg het uit Byzan
tium cadeau. Enfin, honderden men
sen zouden het in Aken gaan horen
(2) Wat gebeurde er in die kerk,
toen het uierd bespeeld? (3). De helft
van de aanwezigen viel flauw (4).
pUNCTUEEL om tien uur in
de morgen ga je door de
draaideur van het Kurhaus-
hotel, want je hebt herhaal
delijk over prof. ir. Henk Ba
dings gelezen: hij is een man
van orde. Nu, dat klopt, want
hij staat al in de hal te wach
ten, begroet je minzaam en
neemt hoffelijk je jas in ont
vangst om die naar de ves
tiaire te brengen. Nog geen
dame daar achter de balie.
Daarom klapt hij het deurtje
maar open en glimlacht: „De
rol die ik nog nooit gespeeld
heb. De juffrouw-met-het-
schoteltje."
Het is heel rustig in de lounge.
Daar gaan we wat praten over
zijn GENESIS, meer in het bij
zonder over elektronische muziek.
Hij: pin me daar niet eenzijdig
op vast. Het is ook een mogelijk
heid, waarmee bepaald niet ge
zegd wil zijn, dat het traditionele
MEVROUW HETTY BADINGS:
altijd mee op reis
instrumentarium geen mogelijk
heden meer zou hebben. Integen
deel, die mogelijkheden zijn nog
lang niet uitgeput. Maar het
nieuwe mag je niet laten liggen.
Je moet ermee durven werken.
Voor mij is het al lang geen ex
perimentele muziek meer.
Te pas en te onpas worden
elektronische klanken in radio,
tv en film gebezigd om er een
magisch effect mee te bereiken.
Ruimtevaart, droomtoestanden
tien tegen één, dat een flard van
een elektronische compositie
wordt gepakt om in de beoogde
sfeer te komen.
- Als het iets van Henk is,
kijk ik altijd op mijn horloge of
het lang genoeg duurt om de BU-
MA in rekening te brengen, valt
mevrouw Hetty Badings zakelijk
in, die inmiddels, met dochter
Yvonne (studente in de medicij
nen) gezellig zijn bijgeschoven.
Pa: zijn jullie nou al weer te
rug? O, ik begrijp het: de win
kels zijn natuurlijk nog dicht op
maandagmorgen.
Mevrouw Badings: Welnee, lie
verd, we hébben alles wat ons
hartje begeert. Haalden alleen
vast de treinkaartjes. Hier, de
jouwe.
Pauze.
Dan: Zeg, hebben jullie al kof
fie? Je bent me een mooie
gastheer.
Badings zucht gelaten, maar
geeft toch nog een dankbare knip
oog in de richting van het vrou
welijk deel van zijn gezin, om
dan de draad weer op te vatten:
die magische werking is dus niet
de essentie van elektronische
muziek.
Want wat gebeurt er? Hoor je
een bekend instrument, dan heb
je daar relatie mee. Die klanken
klinken je vertrouwd in de oren.
Onbekende, of nog grotendeels
onbekende klanken brengen in
eerste instantie een schrik-, een
onrustreactie teweeg. Dat is de
magische werking van de ken
nismaking.
Kent u het verhaal van Karei
de Grote, die uit Byzantium het
eerste orgel cadeau kreeg? Dat
zal bij de toenmalige stand van
de techniek best een enorm jam
merhout zijn geweest. Maar goed,
de grote Karei liet het geval
plaatsen in een kerk te Aken,
nodigde een groot gehoor uit om
het te demonstreren. Gevolg: na
de eerste akkoorden viel bijna de
helft van de aanwezigen flauw!
De kennismaking met het on
bekende.
Maar de magische werking
verdwijnt geleidelijk. Dan pas
blijft over waar het om gaat: of
het organisme van het geluid,
dus het geluid zoals een kundig
componist dat ten gehore ge
bracht wil zien, muzikale waarde
heeft.
Dat die waarde eerst een zeer
omstreden zaak is, behoort bij de
natuurlijke gang van zaken in
zo'n ontwikkeling. Daar geeft de
muziekgeschiedenis voorbeelden
van te over.
Niemand minder dan bijv. een
man als Von Weber heeft Beet
hoven voor een volslagen gek
uitgemaakt. Ik denk ook aan de
bejegening van iemand als Wag
ner. Een kunstenaar is nu een
maal zijn tijd ver vooruit. Zo er
gens dan blijkt hier de tijd niet
alleen de leermeester maar voor
al ook de ware recensent te zijn.
Met elektronische muziek zijn
allerlei dingen mogelijk, die met
traditionale instrumenten niet of
niet zo bereikt kunnen worden.
Daarmee bedoel ik niet de imita
tie, die hoogstens een grappig
spel kan worden genoemd. Neen,
je moet het elektronische geluid
een eigen leven gunnen door er
de oorspronkelijke elementen uit
te halen.
Een van die elementen is de
ruimtelijkheid. Iets heel kenmer
kends ervan is, dat elektronisch
geluid in beweging kan worden
gezet. Op elke plaats in een zaal
kun je het schijnbaar laten
ontstaan.
Daarvoor zijn vier kanalen no
dig, aangesloten op vier luidspre
kers, te plaatsen in de vier hoe
ken van een zaal. Door in- en
uitfaden van de luidsprekers kan
het geluid als het ware lopen
langs de wanden.
Het gevaar van elektronische
muziek is, dat je ermee kunt ver
vallen in het louter mechanische.
De Amerikanen noemen dat heel
beeldend het gat-in-de-wand-ef-
fect. Het is, of je de muziek door
een gaatje in de muur hoort.
Daarom is er het streven het
geluid te „verwijden". Dat kan al
enigszins met stereo, twee kana
len, zoals u weet. Tussen haak
jes: stereo hoor je het best door
middel van een koptelefoon! Bij
gebruikmaking van luidsprekers
komt het geluid onvoldoende tot
zijn recht. Maar de mensen wil
len nu eenmaal liever luidspre
kers.
Maar ook stereo brengt je met
je ruimtelijkheid nog niet veel
verder. Het gat in de wand is
nog maar een spleet geworden.
Met vier kanalen kom je eigen
lijk pas waar je wezen wilt.
De moeilijkheid is, dat vier ka-
nalen-apparatuur een bijzonder
kostbare zaak wordt, zelfs om te
huren. Maar die vier kanalen
zijn toch wel de toekomst. Voor
alsnog alleen in een zaal ten ge
hort to brengen.
Wat niet wegneemt dat ook
mono, zoals straks op de tv, nog
kan overtuigen. Het is echter een
noodgedwongen opgelegde beper
king. De tijd zal ongetwijfeld ko
men dat die belemmeringen er
niet meer zijn.
Mevrouw Badings, die voor de
hoeveelste maal al?) intensief
mee heeft zitten luisteren, maakt
van de nu ontstane pauze ge
bruik om op te merken: Zeg. gat-
in-de-wand-effect, zou je je kof
fie niet eens door het gaatje van
YVONNE:
liever geneeskunde dan muziek
je mond naar binnen laten glij
den?
Als de echtgenoot het inmid
dels koel geworden vocht braaf
tot zich neemt, vertellen z'n
vrouw en dochter desgevraagd
over het huis in Duitsland, aan
de rand van een prachtig bos,
een heuvelachtig gelegen natuur
reservaat. Het is er heerlijk,
maar wel erg geïsoleerd.
Het vele reizen en trekken,
niet alleen door het continent,
maar ook door Amerika,
(Zuid-)Afrika, Australië, brengt
alles weer in evenwicht Beiden
verveelt dat ongedurige leven
niet. Badings: ik voel me in elk
hotel even thuis als in Detten-
hausen, ons rustpunt, waar ik
creatief kan zijn.
Dochter Yvonne gaat weinig
mee. Haar vader: dat moet wel
voor haar medische studie. Bo
vendien geeft ze niet ~~veel om
muziek. Geneeskunde is haar
ideaal. Yvonne vertelt dan, dat
ze intemiste wil worden. Na haar
studie in Tübingen ze hepft als
20-jarige haar kandidaats al ach
ter de rug mag ze van haar
ouders naar gerenommeerde me
dische centra, onder meer in de
VS, om haar opleiding af te ron
den.
Och, zegt de componist, die
zelf maar al te goed uit zijn ou
derloze jeugd weet wat het is in
een bepaalde richting gedwongen
te worden. Het gaat ons goed en
waarom zouden we haar dat niet
gunnen. Kenmerkend overigens
voor hem: hij behaalde destijds
zijn ingenieursdiploma geologie
in Delft cum laude.
Maar nu dan toch de GENE
SIS. Vele jaren is Badings ermee
bezig geweest. Het stuk is voor
afgegaan door het werk Genese
(wording), dat in Australië tij
dens een periode van gastcolleges
daar tot stand kwam.
In Adelaide is dit elektro
nische muziekstuk, nog zonder
koor, met de beelden van Osta
ja-Kotkowski ten doop gehouden.
De aanwezigen werden, geloof
ik, wel geboeid door de wijze
waarop in beeld en geluid een
poging werd gedaan iets van het
mysterieuze gebeuren dat je de
wording van de materie kunt
noemen, weer te geven, zegt Ba-
dines bescheiden.
GENESIS werd de nadere uit
werking van het gegeven. Het is
nadrukkelijk een koorwerk. De
bijbel wordt gedurende de zeven
scheppingsdagen op de voet ge
volgd. Al in eerdere composities,
o.a. het Europees Drieluik, bleek
hoe goed elektronisch geluid en
stemmenmateriaal samen kunnen
gaan.
Omdat het samenspel echter
meer problemen oproept dan bij
gebruikelijke instrumentale be
geleiding, was Badings in deze
compositie nog uiterst voorzich
tig. Na de opgedane ervaring met
Die Haghe Sanghers en een ge
vonden betere vorm voor gelijk
lopen of synchronisatie van koor
en begeleiding, durfde Badings in
GENESIS méér.
Met nadruk stelt hij, dat zijn
werk in zoverre conventioneel is,
dat de (normale) koorzang domi
neert De elektronische geluiden,
opgewekt in de z.g. toongenerato-
ren van de studio te Stuttgart,
gemengd en uitgezeefd naar de
inzichten van de componist zijn
en blijven begeleiding, d.w.z. on
dergeschikt aan de koorzang.
Anders gezegd: deze geluiden
dienen om het gezongen woord
muzikale nadruk te geven, om
als het ware een suggestief decor
bij de toehoorder op te bouwen,
dat hem dit ontzatrwekVpnde oer-
gebeuren dichterbij wil brengen.
Een betrokkenheid die het kleu
rige, bewegende beeldengamma
nog intenser kan maken.
Zal dat zo zijn? Wat zegt
Bading er zelf van? Dit: üc
heb alles al wel van binnen
gehoord, toen ik het compo
neerde. Ik kèn ook de beel
den, die ik prachtig vind. Hoe
de werkelijkheid straks zal
zijn is voor mij in zekere zin
even verborgen als voor u.
Ik kan alleen dit zeggen
wat mijn aandeel betreft:
mijn diepste gevoelens zijn
erin prijsgegeven.
TEKST:
Ton van der Hammen
