EEN BLIJVEND MONUMENT
ONDAGS
BUD
Door
DICK RINGLEVER
XATERDAG 27 JANUARI 1968
Du grtjiu vierkanten tussen kok
entourage. De militairen zijn ver-
de oprichting it een einde gekomen
Wot in de toekomst zat blijven
Qf BARAKKEN liggen nu
bomen zijn owtdoon van
trokken. Negenentwintig jon
aan de functie van kamp
is slechts de herinnering.
Maar een klein deel van het kamp zal voor de sloop gespoord
worden. Een paar barakken, de appelklok, de laatste wochttoren.
De schrijnendste herinneringen aan een gruweltijd, die voor duizenden
nooit te vergeten zal zijn. Amersfoort wordt gesloopt, maar wat
wordt bewaard, zal zijn ah
Slechts het wachtlokaaltje
de ingang is nog bezet,
ikele bewakers houden
ezicht op het kamp, dat en-
ile maanden terug voor-
ed door Nederlandse mili-
^piren werd verlaten. De
m od-wit-geblokte slagboom,
»t opschrift „armen ge-
I rekt, houding correct" bo-
-n de grote spiegel bij het
>k herinneren nog aan de
ri i'oorlogse geschiedenis.
\r»ter die ingang ligt het ver-
ire verleden. Al is het dan een
gepoetste herinnering.
Het grote vierkant tussen de
frakken is nu een kort gescho-
grasgazon, de appèlplaats
En toen geasfalteerd. De barak
en zélf zijn gemoderniseerd.
Lime vensters kwamen op de
Taats waar eens es boven in de
enden - de kleine nauwelijks
pht doorlatende ramen zaten.
t de „rozentuin", de baan waar
4ns de gevangenen werden ge
huppeld, is nu een geasfalteerd
Ld.
■Zelfs de voormalige kampbe
woners, die hier lange oorlogsja-
doorbrachten, konden zich op
laatste reünie in november
jaar moeilijk oriënteren.
Tóch: het Polizeilichee Durch-
ngslager, het beruchte kamp
nersfoort is er nog. Al vindt
het slechts terug in details.
a de in oude staat gehanoraafde
pmer van kampbeul Kotalla, in
Mussert-klok, terzijde van de
wrakken, in de enige bewaarde
amptoren én ja ook in de
elder onder het hoofdgebouw,
ie vlak voor het einde van de
Drlog was gebouwd om als
askamer te dienen.
Irger dan Polen
(Amersfoort was in de oorlog
irgangskamp voor Buchen-
ild, Mauthausen, Neuengamme
Sachsenhausen. Niet alleen
ter te boek gesteld, getuigt van
een werkelijk ongelooflijk sys
teem van vernedering en marte
ling, speciaal op joden toegepast,
uitgeoefend door een stel bewa
kers, wie men had ingeprent:
„Nur keine Milde gegen die Ju-
den!"
Eén herinnering: „Eckhoff trapt
veel, uiterst graag zijn ogen in
zijn blonde, wat bolle melkboe-
ren-hoofd stralen hierbij-en ge
meen. Kan een oud Amsterdams
joods mannetje, dat onder een, in
Eckhoffs opdracht gesjouwde
oor joden en voor ver-
osmensen ook voor zwarthan-
plaren, misdadigers en profi-
jurs.
et werd ook met opzet geen
izentrationslager genoemd,
or Polizeiliches Durchgangsla-
De wyze waarop gevangenen
•den behandeld, liet echter
tuwelijks verschil zien.
'rof. J. Presser schrijft er in
jn boek De Ondergang o.m. dit
jrer: „Wat daar Nederlandse en
uitse beulen in broederlijke sa-
jenwerking voor de ge-
mschappelijke Germaanse
Ituur hebben gepresteerd, gold
de enkelen, die vergelijken
bnden, als „erger dan Polen".
Een zeer groot aantal kampher-
tneringen, door niet-Joden la-
1!
teen:
veel te volle bak zand letterlijk
diep gebukt gaat, daarmee niet
„in Laufschritt" gaan, zoals met
blijdschap bevolen wordt, dan
laat Eckhoff hem de bak neerzet
ten en ranselt hem af. Op hon
derd meters afstand is het gegil
hoorbaar".
Bekentenis
Men hoeft trouwens niet eens
alleen op die getuigenissen van
kampbewoners af te gaan.
Kampcommandant Berg heeft de
slechtere behandeling van de
joodse opgeslotenen na de oorlog
toegegeven. Hij bekende óók ze
zelf te hebben mishandeld, maar
voegde hij eraan toe alleen
indien de gevangenen zich niet
correct gedroegen of aan het hun
opgedragen werk niet vo] deden.
Uit de beschrijving van dat
werk blijkt overigens volgens
prof. Presser, dat er niet aan ,.te
voldoen" geweest zou zijn. Trou
wens wanneer de jood een ontil
bare draagbak met zand niette
min over een afstand van zeven
tig meter wist te vervoeren, dan
„gooide ik er nog enige scheppen
zand bij op, terwijl ik de joden
bij het verrichten van hun zware
arbeid met een stok tot een snel
ler tempo aanspoorde en hun, ech
ter bij wijze van straf, stokslagen
toediende".
Hij bekende ook: „meerdere
malen moesten de joden, op vrij
dagavond, bij het ingaan van de
joodse sabbath, enige uren lang
exercitie-oefeningen verrichten
(looppas, robben en rollen,
opstaan en liggen), waarbij ik
hen met de stok tot een steeds
sneller tempo opjoeg."
De commandant leidde voor
deze oefeningen „lageroudsten"
op, die „soms uren achtereen"
zijn arbeid overnamen.
Nog een bekentenis: „Ik geef
toe, dat ik mij in 1942 op de
ruggen van de joodse gevange
nen, die aan weerszijden van de
appelplaats stonden opgesteld,
heb laten voortdragen, zgn.
„paardje rijden" van de ene naar
de andere zijde van de ongeveer
tachtig meter lange appelplaats.
De joden moesten zich dan met
de handen en de voeten op de
grond voortbewegen terwijl ik
mij op hun rug plaatste en hun
onder het trappen met mijn laar
zen aanspoorde, zich voort te be
wegen... Deze handeling was door
mij als exercitie-straf bedoeld".
Overigens waren deze mishan
delingen nog gematigd vergele
ken bij die van anderen, van
de. kampbewakers. van Ober-
scharführer Kotalla, Van der
Neut, Gombert, Van Roessel,
Wijnands. Het zijn maar enkele
vin de meest bekende namen
van Duitse en Nederlandse beu
len, die aan de naam Amersfoort
verbonden zullen blijven. Hun
slachtoffers werden doodgesla
gen, doodgeschopt of doodgescho
ten.
Eén keer werd iemand levend
verbrand, één keer een man le
vend begraven. De beide 'Neder
landse) kampartsen Van Nieü-
wenhuizen en Klomp deden voor
de bewakers al niet onder. Mede
door hun toedoen zijn velen
overleden aan dysenterie, aan
ondervoeding, aan uitputting, aan
slechte geneeskundige verzor
ging-
Hoevelen zo de dood vonden in
Amersfoort is niet met zekerheid
bekend. Er is wel eens het getal
15.565 genoemd (bijna de helft
van de 35.219 gevangenen, die
van augustus 1941 tot maart 1945
werden binnengebracht). Maar
hieronder vallen ook degenen die
Bij de foto's t
FOTO LINKSBOVEN: Het
monument in de „vallei des
doods", ter herinnering aan hen
die hier de dood vonden.
FOTO RECHTSBOVEN:
Kamp Amersfoort: een verlaten
verzameling barakken nu de mi
litairen zijn vertrokken.
FOTO MIDDEN (links)
Troosteloze aanblik van een der
kampstraten.
FOTO MIDDEN midden,J)e
vallei des doods", enkele honder
den meters buiten het kamp.
Duizenden gevangenen stonden
hier voor het vuurpeloton. Na de
oorlog ontwierp de beeldhouwer
Sieger een monument voor hen.
FOTO MIDDEN (rechts) De
door Mussert geschonken
appelklokt schrik voor duizen
den.
FOTO RECHTS: De enig over
gebleven wachttoren, waarlangs
in de oorlogsjaren honderden
slachtoffers het kamp betraden,
dal zij nooit meer zouden verla
ten.
FOTO RECHTSONDER: De
kelder onder het hoofdgebouw,
die speciaal werd gebouwd om
als gaskamer te dienen. Voordat
hij kon worden gebruikt was de
oorlog echter al afgelopen. Vele
duizenden bleef daardoor een
gruwelijk lot bespaard.
werden vrijgelaten of overge
plaatst naar de twee andere Ne-
derlandse doorgangskampen ~7I
Westerbork en Vught
een verzetsmuseum van ts
maken, maar premier De Jong
niet veel voor. HIJ
Onder degenen van wie met vlndt he* museu® Overloon
zekerheid kan worden gezegd, voldoende.
dat zij in het kamp Amersfoort
de dood vonden, waren de
Haagse predikant ds. D. A. van gedeelte van het kamp intact
den Bosch, die overleed in de *e late"-
ziekenbarak waar de later tot 20 Aanvankelijk zou men op inltia»
jaar veroordeelde arts Van Nieu- llef van burgemeester A. F. H.
wenhuizen een gruwelijk bewind
voerde, en de Amsterdamse wet- Buin,nS van Leusden. op bet
houder S..R. de Miranda, die op grondgebied waarvan het kamp
beestachtige wijze werd ver- staat, de Kotëlla-barak, de luid.
klok en de
moord.
Slachtoffers werden ook hon
derden gijzelaars, doodgeschoten
kamptoren ver
plaatsen naar de fusilladeplaats
als represaillemaatregel wegens en^e'e honderden metera buiten
de aanslagen op Rauter en de het kamp.
SS-er Lutje Schiphalt Honderd Thans echter heeft een actieco.
Russische krijgsgevangenen die mit£ A
naar Amersfoort warm gehaald verzetsmensen, gevormd
om te getuigen van de gruwelda- n novcmbcr vorig Jaar, een plan
den van de communisten, werden voorgelegd om deze delen van
eveneens voor het vuurpeloton het kamp op de huidige plaats te
gezet toen bleek, dat him propa-
ganda-actie op niets was uitgelo- o staan. De eigenares van de
penMacabere grap bij deze ^ro de N.V. Landgoed Den
executies was vaak het gebruik Treek (familie De Beaufort),
van lichtspoormunitie, die de ge- heeft al toegezegd, dat de ge
zichten van de slacht
offers zwart blaker- i
de.
Wie nu het kamp
bezoekt (na de oor
log werd het eerst
gebruikt door de po
litieke ordedienst, la
ter door de Neder
landse landmacht)
vindt weinig terug
dat nog herinnert aan
de oorlogsjaren.
Veel van de barak
ken zijn van bin
nen veranderd. Al
leen de commandan
ten-barak waar Ko
talla huisde als hij
niet de beest uithing
in de gevangenba
rakken, is in oude
staat bewaard. Zijn
kamer toont eiken
lambrizeringen, met
stof beklede wanden
en een open haard,
waarboven zich het
wapen van de SS in
de muur moet heb
ben bevonden. Al di
rect na de bevrij ding echter is dit meente Leusden de grond in erf-
door onbekenden weggeslagen. p,cht k,„ krijgen.
Ook de centrale keuken is nog
in oude staat en later door het Er zou dan nog voldoende
leger gebruikt. ruimte blijven voor de bouw van
Van de appelklok, door Mus- een landelijk opleidingscentrum
sert geschonken, staat alleen nog voor de gemeentepolitie, dat op
de stoel de klokken zijn ver- deze plaats is gepland. Een en
dwenen. En in het stenen hoofd- ander wacht nog op toestemming
gebouw bevindt zich nog steeds van de inspectie der domeinen,
de kelder, die de Duitsers speci- maar het ziet er wel naar uit, dat
aal hadden laten bouwen om als het plan verwerkelijkt kan wor-
gaskamer te gebruiken. Het zou den.
de eerste gaskamer zijn gewor- „ot
den. die door de Duitsers in Ne- k dan
derland zou zijn gebruikt. kunnen blijven bestaan als een
levend monument. Een nieuw
Nu Defensie het kamp heeft monument, dat wat nu al haast
verlaten, Is bij velen de vraag onv?°rstelbaar lijkt, in de herin-
gerexen w.t ermee moet gebeu-
ren ne Kamerleden Schakel en u,ie Amersfoort geè'nToorganeil
Walburg stelden de regering voor maar eindstation werd.
