Tweeduizend jaar
joodse geschiedenis
Mini-kerk op Ceylon
houdt tradities vast
...EN ZIJ WERDEN VERSTROOID
jfc
GEESTELIJK LEVER
ONBEKENDSTE DOCHTER VAN
NEDERLANDSE HERVORMDE KERK
ZATERDAG 6 JANUARI 1968
(Va» een «azer redacteuren)
„De Here zal u onder de natiën verstrooien en gij zult met een klein getal over
blijven onder de volken." Het is geen wonder dat de Duitse schrijver Werner Keiler,
in het licht van deze profetie die op ontstellende wijze letterlijk in vervulling is
gegaan, een poging heeft gewaagd de lijdensgeschiedenis van het joodse volk
vanaf de vroegste tijden tot nu te verhalen.
Geen eenvoudige opgave. Door de eeuwen heen speelt de geschiedenis van het
joodse volk zich af binnen de historie van andere naties. Vervolgingen en marte
lingen, deportaties, vernederingen en pogingen de joodse godsdienst uit te roeien
hebben het volk echter nooit kunnen vernietigen. Keiler heeft hun spoor gevolgd:
van het Nabije Oosten, *Egypte en Afrika naar Europa, Amerika, China en het Verre
Oosten en weer terug naar het Beloofde Land.
Keiler is bekend geworden door het succesboek, De Bijbel heeft toch gelijk. Hij
heeft feiten, verschrikkingen, legenden, anecdotes en beproevingen samengeperst in
de vijfhonderd bladzijden van zijn nieuwe boek: En zij werden verstrooid onder
alle volken. De geschiedenis van het joodse volk na het bijbelse tijdvak (Uitgave
La Rivière Voorhoeve, Zwolle, 27,50).
at
vu
'rdkeller heeft de feiten
zeJten spreken. Geen dor
Levend, met een
st journalistieke in-
ig. Zelfs zo, dat dit
istorisch overzicht beter
staat lijkt tot begrip
>r het joodse lot te
ren en tot een betere
rstandhouding tussen
len en niet-joden dan
inderden andere boe
die met dat doe!
ogen geschreven
■v.jn'
En dat is nodig ook. Slechts
ikele gelukkige uren doorbre-
1€^n de tijden van het diepste
)as|ed. Keiler zelf zegt ervan: „O-
o°4r de periode tussen het einde
het Oude Testament, dat met
Boeken der Makkabeeën in de
jeede eeuw na Chr. wordt af-
i, en de tragische gebeur-
ten van het nabije verleden
jiipt in de kennis van de meeste
;n een hiaat.
ei In dit vacuüm konden lasten
vooroordelen binnensluipen,
inden haat en vijandschap,
lar ook onverschilligheid onge-
iderd voortwoekeren. Eindelijk
;t dit bastion van onwetend-
kiid, dat hoog in ons midden op-
srhjst en nog maar al te vaak in
)loze mensenhoofden bestaat,
orden geslecht. De tijd hiervoor
trijp, meer dan rijp!"
Een maquette van een rituele badgelegenheid in Spiers (doorsnede), omstreeks 1100 gebouwd. Sinds onheug
lijke tijden bevindt zich in iedere joodse gemeente een gelegenheid lol het nemen van een ritueel bad (miktve).
Het moet minstens 800 liter water kunnen bevatten en mag slechts tvorden gevuld met levendwater, dus bron-,
rivier- of regenwater.
arikatuur
diï
teifcr i:
is verandering merkbaar.
rety het concilie van Rome in 1965
trd de volgende verklaring af-
ietitegd: „Er moet voorgoed een
n leep worden gezet onder het
n lpodlottig wanbegrip" tussen
orrtristendom en Joden dat met
len| wettelijke discriminatie van
izer Constantijn, dus op
en ristelijk initiatief, in de vierde
pitrw is begonnen."
in lwii dragen een eeuwenoude
Tikatuur van het Jodendom
jt ons mee", waarschuwt pro-
»r Karl Thieme.
deze ook in het
christelijke avond
land op de leugen
van de rituele
moord. In verschei
dene Franse steden
waren onder het volk
plotseling geruch
ten de ronde gaan
doen men zou lijken
hébben gevonden
van christenen die
door de joden waren
doodgemarteld.
„Toen een stal
knecht in Blois zijn
dier 's avonds laat
naar de Loire voer
de om het te dren
ken, wilde het toe
val dat een jood,
die in het donker
plotseling voor hem
opdook, hem dodelijk
liet schrikken. De
bijgelovige knecht
spoedde zich naar
het stadsbestuur en fantaseerde Onder de indruk van het Dreyfus-
dat de jood het lijk van een proces schreef Theodor Herzl zijn
ohristenknaap in de rivier zou hoM Dr JodmtUM. dir dr
hebben geworpen.
stoot gaf tot liet ontstaan van het po
litiek zionisme.
kregen verdedigers, zelfs keizers
en pausen. Het hielp niet meer.
Eens te meer waren zij een gete
kende bevolkingsgroep.
Kritiek
Slechts één voorbeeld uit de
;rweldigende hoeveelheid ma-
iaal die Keiler verschaft. Het
?on met paus Innocentius III,
"met ijzeren vuist over Europa
teerde. Innocentius, tot een ge-
ildige machthebber gerezen,
jpageerde de heilige oorlog te-
alle ketters, in het bijzonder
Verbrand
^ugen
jJit de heidense tijd stamde
p afschuwelijke beschuldiging
de joden in een gruwelijk
plicht plaatste. Plotseling dook
Alle in de stad wonende joden
werden gearresteerd. Op aanra
den van een priester werd een
godsoordeel ingesteld. De rech
ters besloten de waterproef te la
ten beslissen. De staljongen werd
in een met wijwater gevuld boot
je gezet, dat op de Loire werd
losgelaten. Daar het schuitje niet
zonk, werd de aanklacht als juist
erkend.
men brandhout had opgestapeld.
Een heraut liet weten, dat al wie
zich liet dopen, gratie zou krij
gen. Niemand meldde zich. Op 26
mei 1171 werd de toren in brand
gestoken, vierendertig mannen en
zeventien vrouwen verbrandden
levend. Uit de vlammen klonk
hun laatste lied, stervend zongen
zij de hymne Alenoe."
Alle joden werden naar een De leugen ging over Europa:
houten toren gesleept, waartegen Wenen. Erfurt, Fulda. De joden
J Spaanse inquisitie in Mexico maakte slachtoffers van alle leden van de maranenfamilie van gouvernem
'trvajol, die heimelijk het joodse geloof beleden. Links de marteling van Francisca de Carvajal bij het ver
hoor en rechts de vuurdood van Mariana de Carvajal (1601).
De schrijver heeft het beproef
de procédé gevolgd van De Bijbel
heeft toch gelijk. Gedurende drie
jaar heeft hij materiaal verza
meld: de literatuurlijst is indruk
wekkend. Zijn eerste boek kreeg
veel kritiek, vooral van theolo
gische zijde. Toch bereikte het
een recordoplage: alleen in
Duitsland al een miljoen exem
plaren.
Ongetwijfeld zijn in dit boek
ook enkele zakelijke onjuisthe
den te ontdekken. Maar dat kan
de algemene indruk, dat Keiler
een grote prestatie heeft verricht
en wat meer is een bijzon
der leesbaar werk heeft afgele
verd, niet wegnemen.
Dr. Henriëtte Boas heeft een
apart Nederlands hoofdstuk toe
gevoegd. In het algemeen kunnen
de joden de jaren in Nederland
tot de weinige gelukkige uren re
kenen. Maar ook hier was sprake
van een sluimerende discrimina
tie.
De schrijfster signaleert wat
Keiler elders uitwerkt en wat als
bekend mag worden veron
dersteld: de grote schuld die de
kerk heeft gehad bij de vervol
ging en de verdrukking van het
joodse volk.
Verhelderend is de typering
van prof. dr. H. Brugmans: „Wat
de verhouding van de overheid
tegenover de joden in de dagen
der Republiek betreft, kunnen
wij zeggen: die van de overheid
was welwillend en verdraag
zaam, die van de Kerk afkeurend
en onverdraagzaam, en die van
de bevolking gematigd en on
verschillig."
Maar wat kan dat laatste gauw
omslaan in haat.
Gelukkig heeft Keiler
zich niet beperkt tot ver
schrikking. Joden hebben
)ok veel kunnen verrichten,
kregen een wereldnaam:
kunstenaars, geleerden,
politici. Met als groots be
sluit de vestiging van de
staat Israël.
(Van onze kerk-
redactie)
Een jubileum heeft
onlangs weer de aan
dacht gevestigd op de
onbekendste dochter
kerk van de Nederland
se Hervormde Kerk,
de Dutch Reformed
Church in Ceylon.
Hoewel zij haar Ne
derlandse voertaal al
lang verloren heeft en
er van enig cóntact
met Nederland nauwe
lijks sprake is, heeft
deze mini-kerk (uitge
dund tot nog geen vijf
duizend zielen) hard
nekkig vastgehouden
aan haar oude naam.
Ook heeft zij haar be
lijdenis, de Drie For
mulieren van Enigheid,
gehandhaafd.
Deze Dutch Reformed Church,
die onlangs 325 jaar bestond, her
innert eraan, dat Ceylon eens
Nederlands bezit. was. Zelfs zijn
er plannen geweest, om van het
eiland het middelpunt te maken
van een groot Nederlands koloni
aal rijk. Maar dat stuitte af op
de heren bewindhebbers van de
Oost-Indische Compagnie, die
vonden dat een dergelijk gedurfd
initiatief meer „het werek van
een ambitieus koninck" leek, dan
dat van „koopluyden, die alleen
naar gewin sien".
Typerend voor het beleid van
de Compagnie. Dat betekende
meteen, dat verdere uitbreiding
van de Nederlandse volksplanting
op het eiland geen perspectief
meer had.
Gedwongen
Tussen 1638 en 1656 werd Cey
lon door de Nederlanders op Por
tugal veroverd. Zij stichtten een
kerkelijke organisatie naar het
voorbeeld van de eigen
staatskerk. De vele duizenden
rooms-katholieke christenen op
het eiland werden gedwongen de
gereformeerde godsdienst aan te
nemen.
De Compagnie zond predikan
ten en godsdienstleraren, die als
eerste taak,de geestelijke verzor
ging van de compagniedienaars
hadden, maar ook het evangelie
aan de heidenen moesten bren
gen. Verscheidenen hebben dat
ijverig gedaan, zodat ook in de
Zij dragen Nederlandse namen en handhaven een zekere Europese levensstijl. Maar aan hun uiterlijk is na
tweehonderd jaar niet meer te zien, dat deze leden van de Dutch Reformed Church in Ceylon van Nederlandse
afkomst zijn.
Nederlandse tijd het christendom
sterk uitbreidde.
Maar Ceylon werd een school
voorbeeld van hoe men zending
niet moet bedrijven.
Aantrekkelijk
In 1723 telde de kerk 235.000
leden, maar kenmerkend was
wel, dat van de meer dan hon
derd gemeenten er maar vijf een
eigen kerkeraad hadden. Het lid
maatschap van de compag-
nieskerk leverde aantrekkelijke
posities op. Predikanten waren er
doorgaans veel te weinig en die
er waren, kenden meestal dc in
heemse talen niet.
Hoe weinig de reformatorische
beginselen wortel geschoten had
den, bleek, toen de Engelsen in
1796 Ceylon bezetten en volledige
godsdienstvrijheid invoerden. De
grote massa van de kerkleden
viel prompt af. De Rooms-Katho-
lieke Kerk was binnen vijf jaar
al weer groter dan de hervormde
en ook het boeddhisme vertoon
de een geweldige opleving.
Hoewel het Britse bestuur de
Nederlandse predikanten niet be
lemmerde in hun werk, gingen
zij naar Java, zodat er in 1806
nog maar één over was. Het
bestuur liet toen een tijdje
presbyteriaanse predikanten uit
Schotland overkomen, maar ook
zij konden de Dutch Reformed
Church niet redden.
Actief
Tegelijk bleek men van angli
caanse zijde zeer actief, zodat ve
len zich bij de Anglicaanse Kerk
aansloten. Later kwamen ook
methodisten, baptisten, Leger des
Heils en in deze eeuw weer
presbyterianen en (Zweedse)
pinksterzendelingen op Ceylon
werken..
Onder dit alles schrompelde de
Dutch Reformed Church ineen.
Ze wist zich te handhaven onder
de „Burghers", de afstammelin
gen van de Hollandse vrijbur
gers.
Er zijn nog ongeveer zestigdui
zend Burghers onder de elf mil
joen Ceylonezen. Deze nog gro
tendeels Nederlandse namen dra
gende mensen zijn bijzonder
trots op hun afstamming, waar
aan zij de herinnering zoveel mo
gelijk levendig trachten te hou
den, Sinterklaas houden zij bij
voorbeeld enthousiast in ere.
Zij gebruiken het Engels als
hun moedertaal, beschouwen
zichzelf graag als de dragers van
de Europese cultuur en handha
ven ook een zekere Europese le
vensstijl.
hun invloed vrij groot. Zij lever
den de meeste ambtenaren et)
ook in de zakenwereld trof men
relatief veel Burghers aan. Dé
onafhankelijkheid van Ceylon
maakte aan deze positie een ein
de. Dit bracht vele Burghers er
toe naar Australië te emigreren.
Anderen trokken naar de Vere
nigde Staten, Canada, Engeland
en Duitsland.
Tegelijk vertoont de Dutch Re
formed Church daarentegen een
opleving, die dateert van de ja
ren veertig. Deze kerk werd toen
opnieuw ontdekt door dr. Henry
Beets, de grote zendingsman van
de Christian Reformed Church in
Amerika Tussen beide kerken
kwam een goede samenwerking
tot stand.
Sinds 1952 werken de tweeling
broers Clarence en John van Ens
op het eiland, om de in nood
verkerende zusterkerk te helpen.
Enkele Ceylonezen werden aan
het Calvin Seminary in Amerika
tot predikant opgeleid.
Belangrijker is. dat deze Ame
rikaanse kerk van Nederlandse
origine de Ceylonezen leerde, dat
zij zich niet tot de kleine kring
der Burghers mocht beperken,
maar een boodschap had voor
heel haar volk. Het zendingswerk
onder de Singalezen en de Ta
mils, de twee voornaamste bevol
kingsgroepen, werd krachtig ten
hand genomen.
Invloed
De Zakbijbelbond stelde deze
kerk in staat, samen met andere
groepen anderhalf miljoen bij-
bels en bijbelgedeelten - te
verspreiden. Een krachtige fol-
Voor 1948, het jaar waarin l°w-up was mogelijk door de
Ceylon onafhankelijk werd, was hulp van het literatuurfonds van
de Christian Reformed Church.
Duizenden bijbels zijn geplaatst
in tempels, moskeeën en openba
re leeszalen. Leden, die verspreid
over het eiland wonen, worden
aangemoedigd huisgemeenten te
stichten.
Het gevolg is, dat terwijl de
Engelssprekende gemeenten klei
ner worden, in de loop der jaren
al verscheidene kleinere gemeen
ten gesticht zijn, waar Singalees
of Tamil de voertaal is.
Opleiding
t Hurgurakgoda met in het midden een „Book Depot". Door dergelijke lileratuurverspreiding zijn de
Burghers actief geworden onder de gehele bevolking van Ceyltm.
Deze kerk heeft zich er verder
al op ingesteld, dat de Ceylonese
regering wel eens maatregelen
zal kunnen gaan nemen, waar
door de buitenlandse zendelingen
het land moeten verlaten. Aan
het eigen seminarie worden zes
predikanten opgeleid. Vijf ande
ren volgen een opleiding tot
evangelist.
Tot slot een wens van de
Ceylonese „Dutdh Reform
ed" Burghers: zij zouden
de band met Nederland, die
nu slechts op papier be
staat (met de Nederlandse
Hervormde Kerk en de Ge
reformeerde Kerken zijn zij
lid van de Hervormde We
reldbond), graag weer in
tensiveren.
