Letterhumdië laboratorium
Jammer, dat het zo is gelopen
OPINIE
Kanttekening
EIGEN LA ND IS IN
HET proberen van nieuwe
mogelijkheden is altijd
het kenmerk van een levende
kunst geweest. Duidelijker
dan ooit was dit het geval
omstreeks het begin van de
ze eeuw. toen de eerste in
dustriële revolutie de wester
se samenleving ingrijpend
had veranderd. Er was een
pluriforme bloei van kunst
richtingen en -stijlen en een
snelle opeenvolging van ar
tistieke modes.
De Goede over conflict met minister
ZATERDAG 6 JAM"ART 106J
Ministers zien
JN HET TREFFENDE, enkele jaren geleden verschenen
boekje waarin zij van haar ervaringen als evangeliste
vertelt schrijft de bekende Kamper mejuffrouw Hendriks
ook dit:
..Ook zou ik nog graag het volgende willen vermelden. En
kele jaren later kwam ik in het bezit van een foto van een
grote bijeenkomst van Chr. Jongelingsverenigingen uit het
gehele land en die minister-president gaf daar op die foto
een prachtig voorbeeld aan het jonge geslacht van Neder
land: Terwijl twee glazen staande voor een ander naar bo
ven gekeerd waren, had Zijne Excellentie twee glazen om
gekeerd voor zich staan!"
Tot zover mejuffrouw Hendriks. Men kan stellen: ietwat
overdreven, die opmerking van haar. Men kan echter in
haar zien naar die glazen óók de bevestiging zien, hoezeer
een minister leeft in een glazen huis.
Dat was in het verleden al zo. en het is er door de televisie
seker niet minder op geworden.
TN EEN VAN zijn laatste „Kamermuzieken" heeft onze
parlementaire redacteur Prillevitz voor 1968 een toe
nemende belangstelling voor het kabinet voorspeld. Ik ge
loof dat hij daarin gelijk heeft.
Wat er aan partijhervorming gedaan wordt heeft zich voor
de eerstkomende tijd aan het oog onttrokken. De hervor
mers zijn in de onderscheiden partijen gebleven en de be
raadslagingen zijn gaande. Men moet afwachten wat ervan
komt. Zelf niet al te radicaal gezind, hoop ik dat in elk
geval frustraties kannen worden voorkómen.
In afwachting van wat komen zal gaan we ons herinneren
dat er nog een kabinet is. Merkwaardig dat dat zich de
afgelopen maanden nogal aan de publieke belangstelling
heeft weten te onttrekken. Opinieonderzoeken naar de
samenstelling van het kabinet lopen dan ook teleurstellend
uit.
Het zijn maar weinige bewindslieden van wie namen in
enigszins bevredigende mate bekend blijken. En dat is niet
nodig; men kan zelfs verdedigen dat het schadelijk is.
TIET IS ALLEREERST niet nodig. Want vastgesteld mag
worden dat het kabinet het, buiten dus alle politieke
discussies over partijvorming en dergelijke om. bepaald niet
slecht doet.
Door de begrotingen is het goed heen gekomen. Wat van de
samenwerking tussen de ministers bekend wordt maakt een
gunstige indruk. En het algemene beleid getuigt van be
dachtzaamheid en tegelijk van bereidheid om aan te pakken
waar dat nodig is. Hoogstens lijkt op een enkel punt enige
correctie in de aanpak wenselijk.
Voor dit alles lijkt mij dankbaarheid geboden. Er moest
Inderdaad enige bestendigheid komen in de regering; er
was Immers ingeboet aan gezag. Herstel van vertrouwen
mocht daarom een goede zaak heten. Vanuit de gezonde
basis dan, door dit kabinet gelegd, lijkt mij een wat duide
lijker optreden naar buiten niet alleen ongevaarlijk, doch
integendeel nuttig en goed.
In dit verband moet mij van het hart dat ik het optreden
van de minister-president op nieuwjaarsdag voor radio en
tv al te schamel vond. Hij wilde zich kennelijk niet op
dringen, maar men kan de bescheidenheid ook te ver
drijven.
f)E PUBLICITEIT die een kabinet heeft te beoefenen
hangt stellig samen met de politiek die het voert.
Een kabinet dat zich toelegt op opgevoerde staatstaken zal
dat aannemelijk moeten maken. Maar een kabinet dat het
anders ziet zal het meer moeten zoeken in een inspireren
van het volk.
Er kan van een regering immers ook bezieling uitgaan, en
dat is in het bijzonder noodzakelijk In een tijd waarin de
eigen verantwoordelijkheid van het volk in het geding moet
komen.
Welnu, hel komt mij voor. dat wij ons in zulk een situatie
bevinden. Maar daarvan moet ook de publiciteit vanwege
een kabinet blijken afleggen.
Er ware heel wat te zeggen over de verhouding tussen
ministers en publiciteitsorganen. Er zijn ministers geweest
die aan de publiciteit een belangrijk deel van hun aanzien
dankten. Anderen zijn juist op dit punt gestruikeld.
Hangt de terughoudendheid van het huidige kabinet, van de
minister-president in het bijzonder, misschien samen met
de pijnlijke ternugtocht onlangs van het public relations-
bureau, dat immers in de beoefening van eigen public re
lations plotseling onbegrijpelijke fouten was gaan maken?
IJ ET IS NIET aan te nemen. Maar er zal de komende tijd
wel iets moeten gebeuren. Ook voor een minister geldt,
dat uiteindelijk voor het aanzien het gezien worden een
voorwaarde is.
Want ook ten aanzien van de ministers beleven we een tijd
van voortgeschreden democratisering. Ten aanzien van ge
zagsdragers levert dat altijd het probleem ook: hoe wordt
de afstand verkleind en hoe blijft niettemin iets van de
distantie behouden. En hier schuilt dan een belangrijk brok
van de hedendaagse gezagsproblematiek die zowel van de
gezagsdrager als van het volk de nodige positieve inbreng
vraagt.
We leven In een tijd waarin datgene wat als buitenge
woon wordt aangemerkt spoedig wordt aangevochten. Het
zij zo. en voor mij mag het voorzover het uiterlijkheden
betreft.
Aan de andere kant zou de gedweeheid waarmee zovele
ministers zich naar televisiestudio's lieten ontbieden een
man-van-de-krant wel eens jaloers kunnen maken, ware het
niet dat hij het soms tegelijk wel bedenkelijk vond.
Het kabinet zij voor dit jaar. dat voor het kabinet een
belangrijk jaar kan worden, ook voor wat betreft deze ma
terie een wijze benadering toegewenst. Het kan, algemeen
gesproken, met zijn beleid voor de dag komen DIEMER
Zeven dagen verder
In zake literatuur gewaagde
Van Deyssel al van het „letter
kundig laboratorium", een uit
drukking die hij wel uit zijn
Franse lectuur zal hebben opge
pikt Vandaag beleven we een
tweede industriële omwenteling.
Deze wordt weer begeleid door
het filosofisch en theologisch
denken. Maar het is waar wat
Loreis schrijft op blz. 164 van
zijn boek: „Een groot auteur
heeft geen filosofisch tractaat no
dig. hij ademt de lucht in die
hem „nieuw" denken doet en dus
ook schrijven".
Traditie
In Literair Lustrum wijst Fens
erop, dat Noord-Nederland geen
eigenlijk literaire traditie kent,
dit in tegenstelling tot Frankriji
(13). Het experiment in de litera
tuur kan aan zijn doel voorbij
schieten, wanneer het zich niet
voltrekt tegen de achtergrond
van een levende traditie.
En zo kom ik eerst op het boek
van Loreis, dat overigens een
uitgebreide kennis van de Franse
literatuur veronderstelt die ik
niet bezit. Ik kan zijn boek dus
niet op gelijk niveau beoordelen
en praat erover als een geïnteres
seerd lezer.
In Frankrijk bestaat de rich
ting van de Nouveau Roman (de
nieuwe roman) met als (onvrij
willig) leider Alain Robbe-Gril-
let Deze gaat ervan uit, dat de
wereld niet zinvol is en ook niet
absurd, maar ze is er eenvoudig.
Uitgevonden
Daarom verdedigt de nieuwe
roman geen betekenis. Daarom is
een schrijver de man die niets te
zeggen heeft. Daarom houdt de
auteur zich alleen bezig met lite
ratuur. Daarom ook moet de ro
man als vorm met iedere roman
opnieuw worden uitgevonden.
Het gaat in de nieuwe roman
weliswaar om de mens en hoe
deze in de wereld is gesitueerd,
maar door de afwezigheid van
elke zin vindt er iets plaats dat
de Duitsers met één woord aan
duiden: Verdinglichung. De mens
wordt een soort ding in een we
reld van dingen. En dit complex
kan het beste door een apparaat
worden waargenomen: de came
ra. „Want constructie in de
hoogste vorm is de wezenlijke
uitdrukking van de Nouveau Ro
man" (31).
Synthese
Loreis beschrijft het geestelijk
klimaat, waarin de Nouveau Ro
man is ontstaan, de buitenstaan
ders. de technieken, de voorlo
pers. voorgangers en probeert
dan een synthese van deze litera
tuursoort te geven aan de hand
van een zevental mannelijke en
vrouwelijke auteurs; namen die
de ingewijden kent' en die de
buitenstaander niets zeggen: Na
thalie Sarraute. Claude Mauriac,
Robert Pinget. Claude Oilier.
Claude Simon. Michel Butor en
Alain Robbe-GrilleL
Dan constateert hij het einde
van de nieuwe roman, de op
komst van een nieuwe „nieu-
we-roman, om te besluiten met
een uitvoerige literatuurlijst. De
samenhang van het levensgevoel
van een bepaalde tijd met de li
teraire uitdrukking daarvan
komt in dit boek wel heel duide
lijk uit. afgezien natuurlijk van
de informatie, die het in de
eerste plaats geven wil.
Overzicht-
Hef Literair Lustrum wil een
geordend en samenvattend over-
EIGEN LAND is in, om
met de VVV te spreken, en
dat zal vandaag in deze hoek
blijken. Maar eerst: gaat het
dagen over Vietnam, na een
bloedig nieuwjaarsbestand,
een vredesoproep van de
Paus, een voorzichtig geluid
uit Hanoi, een welwillende
reactie van Rusk? En zal het
hart het houden, het „zwarte"
hart in het „blanke" lijf van
dr. Blaiberg in Kaapstad? En
zal de VVV evenveel succes
hebben als Johnson hoopt
met zijn actie „Eigen land is
in" om de dollars minder naar
Europa te laten vloeien?
Hot nieuwe jaar begint vooral
bi Oroningen onrustig, zoals dat
heet. Veel meer ongelukken op
de weg dan met de kerstdagen.
ook door plotselinge gladheid.
Het drama in Berkel, waar vier
jongelui verdrinken. In Zaandam,
waar een gezin van vier personen
bij een brand omkomt.
Ongelukken ook op zee: de
Noorse kustvaarder Advance
verloren op de Zuiderpier van de
Hoek; de Sch 255 uren vast bij
de Scheveningse haven; de
Schiedijk van de HAT. op de Ca
nadese westkust vergaan.
Drukke dager, in het sociaal-
economische: behalve de redes
van vele voorzitters van kamers
van koophandel ook een bezorgde
SER-voorzitter De Pous („werk
loosheidscijfer onaanvaard
baar"). een voorzichtige minister
Rooi vink („lichte daling werk
loosheid"). vastlopend loonover-
leg in de havens, hogere zieken
huistarieven. hogere premie voor
de vrijwillige ziekenfondsverze
kering.
En dan 140 miljoen winst
voor wat we geen Tante Pos
meer mogen ^oemen. 50 jaar al
maar autorr ^erende girodienst,
minder half eld voor militairen
op de trein terughollende ver
koop van losse melk en een hele
speelgoedindustrie om de mijn
werkers in Heerlen op te vangen.
Nieuw bedrijf in het drama
Yvonne Paul: de justitie haaltl
haar van Schiphol weg. Rotter-1
dammers proeven de metro I
(23.000 de eerste dag. vooral kin-I
deren-in-de-kerstvakantie). 12.000
jongens worden dit jaar buiten
gewoon dienstplichtig omdat mi
nister Den Toom ze niet nodig
heeft, een kleine jongen lost een
roofoverval in het Utrechtse op,
de Amsterdamse recherche doet
een recordvangst hasjiesj in de
auto van een Amerikaan. Den
Haag probeert te sussen wat Su-
rinames Pengel alarmerend zei
over een grensgeschil, en in
Noordwijk vergadert het roomse
kerkvolk ln een pastoraal „conci
lie" over het gezag.
Naar aanleiding van: Hector-Jan Loreis, Nieuwe roman is nieuwe filoso
fie. Uitgave Manteau Brussel/Den Haag, 175 blz., 6.90 en J. J. Over
steegen, Kees Fens, H. U. Jessurun d'Oliveira, 196166 Literair Lus
trum. Uitgave Polak Van Gennep, Amsterdam, 310 blz., 10.50.
Aanknopingspunt of een
strohalm in Hanoi?
zicht zijn van de Nederlandse li
teratuur van 1961 tot 1966. met
de bedoeling voortaan om de vijf
jaar nieuwe overzichten te geven.
De samenstellers zijn bekend van
wijlen het tijdschrift Merlyn en
gaan uit van de stelling dat de
kritiek te maken heeft met het
literaire produkt en met niets of
weinig anders.
Kees Fens begint met een kor
te literatuurgeschiedenis over de
periode '61 tot '66 onder de titel
Panorama. Hij constateert zoals
gezegd vooral in Noord-Neder
land een gebrek aan traditie. „El
ke Nederlandse prozaschrijver
moet opnieuw beginnen, kan niet
binnen een gevestigd patroon
werken en vandaaruit verder
gaan" (13). Ook in de poëzie is
het nauwelijks mogelijk een
soort ontwikkelingsgeschiedenis
te schrijven. Vaak wordt aanslui
ting gezocht bij een sterke bui
tenlandse stroming, die daar uit
een evolutie is ontstaan welke
evenwel hier ontbreekt
Fens bespreekt verzamelbun
dels van de Vijftigers, wier werk
na 15 jaar essayistisch nog steeds
niet overzichtelijk is gemaakt.
Hij releveert de journalistieke
vraaggesprekken van Bibeb met
Kouwenaar, Campert, Vinkenoog
en Lucebert. maar ook de strikt
literaire interviews afgenomen
door Bernlef en Schippers alsook
door Jessurun d'Oliveira, waarin
het dichtwerk zelf de meer cen
trale plaats inneemt.
Fens behandelt Gard Sivik. in
middels ook opgeheven en voorts
dichters als Vaandrager. Hans
Verhagen. Armando en C. Bud-
dingh' met de woordvoerder van
deze groep Piet Calis. Belang
rijker acht Fens het tijdschift
Barbarber (opgericht 1958), dat
eveneens een huiver toont voor
het grote woord, de literaire taal
en de geijkte literaire gevoelens
(30). Afzonderlijk spreekt hij
over werk van de redacteuren K.
Schippers en J. Bernlef. Vervol
gens komen Remco Campert en
L. Th. Lehmann ter sprake, wat
hem brengt tot het speciale
Maatstafnummer Het korte
dicht (nov. 1965).
Registreren
Maar ik kan niet alles opsom
men. Bij de prozaschrijvers gaat
het natuurlijk over Hermans.
Mulisch, Van het Reve en Jan
Wolkers. Ook Jan Cremer wordt
genoemd, alsook Ewald Vanvugt,
Nescio, Bordewijk, Marnix
Gijsen, Walschap, Boon, Daisne,
Lampo, Beb Vuyk. Van der Veen.
Koolhaas, Claus. Raes e.a. bij
de tijdschriften wordt uiteraard
Merlyn. met zijn principe van de
textuele kritiek herdacht
Na het inleidend stuk van Fens
volgen opstellen over dertien he
dendaagse auteurs, geschreven
door zeven ciritici. Een bibliogra
fie en een personenregister com
pleteren het waardevolle boek.
De samenstellers kunnen voor
treffelijk registreren en houden
zich bij hun letterkundige leest.
Voor velen is dat genoeg. Voor
mij niet.
Dr. C. RIJNSDORP
De Block hield
handen niet vrij
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG „Zowel de minister als ik zelf
vinden het jammer dat het zo gelopen is. De opmer
kingen die ik in de Kamer heb gemaakt ik
spreek liever niet van verwijten of beschuldigingen
houd ik overigens volledig staande. Aan het
aanbieden van excuses heb ik geen behoefte. Het
enige wat mij spijt is, dat de zaak zo emotioneel
is behandeld."
Dat vertelt ons h.et Twee
de-Kamerlid van D'66, de heer A.
de Goede (39), die eind vorig jaar
in het nieuws kwam door een
hooglopend conflict met minister
De Block tijdens het Kamerde
bat over de begroting van Econo
mische Zaken. Tot veler verras
sing en sommiger verontwaardi
ging wierp het Kamerlid de be
windsman toen voor de voeten.
dat hij óp 8 december in de mi
nisterraad van Euratom de Ne
derlandse zaak ernstig heeft
De ministers van de Zes heb
ben in Luxemburg namelijk una
niem tot een studie over de toe
komstige splijtstof voorziening
van de EEG besloten, zonder dat
minister De Block een veelbelo
vend Nederlands project als stu
die-object naar voren heeft ge
bracht.
De heer De Goede informeerde
naar de reden van deze ministe
riële nalatigheid, die (naar hij
drie dagen later in een
Volkskrant-interview veron
derstelde) „ons land weieens het
lieve sommetje van 600 miljoen
gulden kan gaan kosten". De mi
nister antwoordde, dat hij zich in
Luxemburg nergens op had vast
gelegd. dat alle mogelijkheden
nog open waren en dat de rege
ring de handen volkomen vrij
had gehouden.
ODgewarmd door de VVD-er
Joekes, die van de heer De Goe
de excuses verlangde, kwam de
minister later in het debat tot
emotionele uitspraken als „bij
zonder onbillijke aanval", „apert
onjuist verhaal" en „ik onder
handel in Euratom en dan is het
mijn zaak of ik iets inbreng of
niet". De D'66-er kreeg boven
dien het verwijt te horen, dat hij
misbruik had gemaakt van gehei
me gegevens.
„Kolder"
..Kolder" noemt de heer De
Goede dat tegenover ons. „De mij
verstrekte gegevens zijn geen
van alle geheim. Dat er een be
langrijk Nederlands project voor
de produktie van verrijkt urani
um in ontwikkeling is, is even
min geheim als het feit van de
ministersconferentie in Luxem
burg en het globale resultaat
daarvan".
Om prijzend te besluiten: de
Erasmusprijs gaat naar de En
gelse beeldhouwer Henri Moore,
de Nijhoff-vertaalprijs naar Ida
M. Gerhardt en Felipe Lorda
Alaiz. en Cecil Day-Lewis wordt
de Britse poet laureate oftewel
hofdichter
DEZE WEEK GEZEGD:
„De conjuncturele griep is
van kortstondige aard ge
weest. maar de algemene
fysieke conditie van onze
economie is nog voor verbe
tering vatbaar. Extra inspan
ningen op het gebied van in
vesteringen kunnen gemak
kelijk weer leiden tot infla
toire koortsverschijnselen die
een nieuwe griepaanval ople
veren. De budgettaire peni
cilline heeft niet bepaald
sterk koortsbestrijdend ge
werkt." (Drs. J. W. de Pous).
„Geheim is alleen het procédé
van het Nederlandse project.
Men moet niet aan boord komen
met het verhaal, dat niet de mi
nister, maar ik het landsbelang
heb geschaad door geheimen op
straat te gooien"
De Euratom-studie, waartoe in
Luxemburg werd besloten, zal
gaan over 1. de omvang van de
Westeuropese splijtstofbehoefte
in de komende decennia, en 2. de
voorziening daarin.
Binnen tien jaar zal de kern
energie een van de grootste ener
giebronnen in de EEG zijn en de
verwachting is. dat de opwekking
van elektriciteit dan aanmerke
lijk goedkoper zal zijn geworden
dan thans met behulp van steen
kool. olie en aardgas het geval is.
De bouw van kernenergiecentra
les maakt echter een diepgaande
studie en planning noodzakelijk,
waarvoor enorme investeringen
moeten worden gedaan.
In EEG-verband is op het
ogenblik nog slechts één project
voor de produktie van uranium
Ln werking: het Franse centrum
Pierrelatte. Daar werkt men vol
gens de zg. gasdiffusie-methode:
een vrij duur procédé om het
verrijkte uranium (brandstof
voor kernreactoren) te winnen.
Ook de Amerikaanse en Engelse
centra werken thans nog volgens
deze methode. Onderzoekers in
Amerika. Japan, Duitsland en
Nederland experimenteren echter
al jarenlang met een ander
procédé voor verrijkte-uranium-
produktie: de zg. ultra-centrifu-
gemethode. De toepassing daar
van zou belangrijk goedkoper
zijn dan volgens de gasdiffusie-
methode mogelijk is.
Het Nederlandse onderzoek,
waarmee in 1953 onder leiding
van prof. Kistemaker is gestart,
is nu op de rand van het succes
gekomen. De resultaten zijn zo
danig, dat enkele weken geleden
bij Amsterdam met de bouw van
een proeffabriek kon worden be
gonnen. Insiders beweren, dat
Nederland nu al een belangrijke
voorsprong op het buitenland
heeft bij het experimenteren met
de nieuwe scheidingsmethode.
Het Nederlandse project belooft
de goedkoopste methode te wor
den om verrijkt uranium te pro
duceren.
Maar... zonder internationale
samenwerking komt er niet (al
thans niet snel genoeg) uit wat er
aan economische voordelen in zit.
Bovendien: je hebt een interna
tionale markt nodig om het pro
dukt af te zetten.
De berekening die de heer De
Goede in de Kamer gaf. was de
ze De bouw van een Euratom-fa-
briek volgens het principe-Pier-
relatte vergt een EEG-investe-
ring van tussen de 5 en 7 miljard
gulden. Het Nederlandse aandeel
daarin bedraagt ongeveer 8 pet.
van 7 miljard is 600 miljoen gul
den. Wordt echter het Neder
landse precédé toegepast, dan
zal waarschijnlijk slechts een be
drag van 1 a 2 miljard nodig zijn
voor de totale investering.
„Dan gaat hier geen
geldstroom het land uit, maar
dan komt er een binnen; en dan
een veel groter! De betalingsba
lans zou er wel bij varen".
Onverklaarbaar"
De heer De Goede vindt het
nog steeds onverklaarbaar, dat
minister De Block (die hij overi
gens „een harde werker" noemt)
deze kaart uit zijn hand heeft
laten vallen. De bewindsman
stelt: „Ik heb de verwijzing naar
Pierrelatte uit de oorspronkelijke
studie-opdracht weggewerkt en
dus m'n handen volledig vrijge
houden". maar dat laatste be
twist de heer De Goede perti
nent.
„Wat mij interesseert is niet of
Pierrelatte er oorspronkelijk in
stond, maar dat de minister ver
zuimd heeft het Nederlandse pro
ject naar voren te schuiven.
Daarmee heeft de Franse metho
de een belangrijke voorsprong
veroverd. De studie, waartoe in
Luxemburg werd besloten, zal
immers worden verricht op basis
van de nu aanwezige technische
gegevens. En dat zijn de gege
vens van Pierrelatte.
Formeel heeft de minister zich
aan niets gebonden, maar mate
rieel betekent de genomen beslis
sing, dat er alleen op de Franse
plannen wordt gestudeerd, met
een grote kans dat de Eura-
tom-fabriek ook volgens het
Franse procédé zal gaan werken".
De bewindsman heeft de han
den dus niet vrijgehouden. Het
zal uiterst moeilijk zijn om nu.
na Luxemburg, het Nederlandse
project nog te pousseren, want
daarvoor is de medewerking van
Frankrijk nodig en ik zie niet zo
gauw hoe we die nog kunnen
krijgen.
Achter Frankrijks rug om de
zaak nog met de Engelsen trach
ten te klaren, is ook niet eenvou
dig. De Fransen zouden dat te
recht een rotmanier kunnen noe
men: eerst akkoord gaan met
Pierrelatte. dai» terugkrabbelen
en met een ander beginnen".
Volgens de heer De Goede had
minister De Block in Luxemburg
moeten zeggen: „Er is een Neder
lands project dat in de studie zal
moeten meetellen; daarom accep
teren wii niet zomaar Pierrelatte;
verder willen wij de discussie
van 18 en 19 december over de
toetreding van Engeland afwach
ten en daarom vraag ik uitstel
van de beslissing met twee a drie
maanden"
„Dan waren de Fransen onder
druk gezet met het dreigement.
Nederland gaat z'n goedkope me
thode met Engeland uitwerken.
Als zo onderhandeld was. had de
minister werkelijk de handen
vrijgehouden. Nu heeft hij de
boot gemist".
Tot teleurstelling van de
Duitsers, die (blijkens een inter
view van de Frankfurter Allge-
meine met de Westduitse mi
nister voor technologie Stol ten-
berg) van Nederland de inbreng
van het „project-Kistemaker"
hadden verwacht. De Duitsers la
ten om begrijpelijke redenen het
initiatief liever aan Nederland
over. Streven naar samenwerking
met de Bondsrepubliek op nucle
air gebied heeft politiek en psy-
De Amerikaanse onderminister van buitenlandse zaken, Nicholt
Katzenbach, bracht deze week een kort bezoek aan ons land om d
bezuinigingsmaatregelen van president Johnson toe te lichten. Me
ziet hem hier (rechts) met mr. Luns.
TTOOPGEVEND was In 4
afgelopen week de mededi
ling uit Hanoi, dat het vn
desbesprekingen met de Ver. Sti
ten zal beginnen als de Amei
kaanse bombardementen en ai
dere aanvallen op Noord-Vid
nam onvoorwaardelijk wordt
gestaakt.
Vroeger werd slechts gezejj
dat stopzetting van de bombar^
menten „mogelijk tot besprekij
gen zouden kunnen leiden". 0|
werd voorheen nog aangedrong
op een permanent afzien v
luchtaanvallen en andere oo
logshandelingen.
De mogelijkheid, dat inleidt
de vredesbesprekingen word
gehouden is aanwezig, al m
worden toegegeven, dat er n
meer dan een aanknopingspi
is. een strohalm wellicht, die
ter wellicht geen houvast bli
te bieden.
Het is begrijpelijk.
Washington aarzelt, op het v£
aanbod van Hanoi in te gaan.l
hangt zo ontzettend veel van E
dat enige bedenktijd ten v&j
verantwoord is. Een positief ai
woord zonodig in de vorm u j
een tegenvoorstel mag echj
niet uitblijven. 'I
Cambodja ti
In hoeverre de reis van Cherf1
Bowles (Amerikaans amb;
deur in India) naar Cambi
iets te maken krijgt met het
bod van Hanoi, moet nog woi
afgewacht. De officiële taak
Bowles is, met prins Norot
Sihanoek te pra\cv_ -
troepen van Noord-Vietngmi
de Vietcong, die Cambodja
uitvalsbasis gebrufken bij
aanvallen op Zuid-Vietnam.
Volgens niet bevestigde berï
ten is echter de hoofdstad
Cambodja, Phnom Penh, te
de plaats, waar Hanoi met
rika vredesbesprekingen zou
len voeren. De mogelij]
bestaat dus, dat Bowles
betrokken raakt bij voorl
dende besprekingen, welke
nen leiden tot officiële onderl
delingen.
Verkiezingen
Intussen is de gouverneur
Michigan, George Romney, di<
kandidatuur van de Repi
keinse partij bij de pi
dentsverkiezingen van novei
in de wacht wil slepen, van
wereldreis van een maand tei
gekeerd. Het was geen davei
succes.
Romney bezocht ook Vieti
en de Amerikanen waren
nieuwd te vernemen, of zijn
op de zaken daar vaste vori
had aangenomen. Zij werden j
leurgesteld. De rivaal
Johnson kon slechts vertellen
hoe de uitslag van de pi
dentsverkiezingen ook zou zijl
Amerika Vietnam niet in
steek zal laten.
chologisch gevoelige kanten. „Het
woord „bom" valt dan zo gauw".
Amerikaanse druk
„Ik vrees", zegt de heer De
Goede, „dat de minister heeft on
derhandeld onder een zekere
druk van Amerikaanse kant. Het
Nederlandse procédé kan een
goedkoper produkt opleveren dan
wat nu Amerika en straks
Frankrijk op de markt brengen.
De Amerikanen vrezen die con
currentie".
Politiek gesproken kan ik me
voorstellen, dat Washington de
Vijf liever afhankelijk zien wor
den van Pierrelatte, omdat bij
een breuk met Parijs de Vijf dan
automatisch terugvallen op Ame
rika als nucleair leverancier".
Het angstvallig kijken naar
wat Amerika wil of niet wil,
vindt de heer De Goede een ty
pische trek van het Neder-
landsche beleid. „Dat merk je
ook wel in het parlement. D'66
wil echt niet meedoen aan an
ti-Amerikanisme, maar vindt wel
dat we moeten oppassen geen
technologische kolonie van de
Verenigde Staten te worden".
Geheimhouding
Er is gezegd, dat het hoogst
onverstandig zou zijn geweest
het Nederlandse project,zolang
dat nog in de experimentele fase
verkeert, tot onderwerp van een
Europese studie te maken. De in
ternationale concurrentie zou de
geheime gegevens op een presen
teerblaadje aangeboden hebben
gekregen.
De heer De Goede vindt die
geheimhouding geen argument.
„Niemand verwacht, dat we alle
schroeven en moeren -van ons
project op tafel leggen. Wat wer
kelijk geheim moet blijven kan
geheim blijven. Dat is met doel
treffende waarborgen te regelen.
De hoofdzaak is, dat er een pro
ject op stapel staat, waarin heel
veel geld is gestoken en waaraan
onze onderzoekers jarenlang hun
beste krachten hebben gewijd.
Zij willen optimale resultaten,
maar dat kan door internationale
samenwerking. Daarvoor moet je
geheimen prijsgeven".
Zijn interventie in de Kamer
heeft volgens de heer De Goede al
een positief „schrik-effect" ge
had. „Men is zich gaan realiseren
welke belangen hier in het ge
ding zijn. De publiciteit heeft de
zaak overigens een beetje verte
kend. Bij de gegevens waarover
we op het ogenblik beschikken,
kan je mij nog de minister
volstrekt gelijk geven".
„Ik wil de minister het voor
deel van de twijfel geven, maar
ik vind ook. dat het parlement er
recht op heeft in staat te worden
gesteld zoveel mogelijk te beoor
delen wat er is gebeurd. De stel
ling dat er onder het zegel van
de geheimhouding niet te praten
valt. kunnen wij niet accepte
ren".
„Een staaltje van slechte poli-
tièk" noemt de heer De Goede
het optreden van de VVD-er Joe
kes, die zonder enige kennis van
de feiten voor de minister in de
bres sprong, alleen omdat die in
een bevriend kabinet zit en D'66
nu eenmaal tot de oppositie be
hoort. „Zoiets vind ik een symp
toom van een verziekt en
verstard bestel".
Op donderdag 18 januari ver
gadert de Tweede-Kamercom
missie voor de kernenergie. Op
de vastgestelde agenda komt ook
„Luxemburg" voor. De minister
zal in dit vertrouwelijk beraad
zijn omstreden beleid nader toe
lichten.
De heer De Goede is het met
ons eens, dat het vertrouwelijk
afdoen van een zaak die publie
kelijk zoveel stof heeft doen op
waaien. onbevredigend is.
„Ik zal er vroeg of laat in het
openbaar op terugkomen. Voorlo
pig maar even betijen cn af
wachten wat de minister de acht
tiende gaat zeggen. Primair is
voor mij de zakelijke benadering.
En uiteraard het landsbelang.
Daaraan zou ik graag de vraag
hoe we deze kwestie nu verder
afhandelen, ondergeschikt willen
maken".
Enkele jaren geleden br#1
Romney ook een bezoek aan A
nam. Hij stond toen geheel
ter de zaak, die Amerika
zegt te verdedigen. Later sl|j
hij ziin woorden in met de
ontschuldiging, dat hij het slaj
toffer was geworden van
hersenspoeling.
Concurrenie [jf
Behalve Romney dingen oolle
vroegere vice-president RiclJ
Nixon en de gouverneur van I
lifornië, Ronald Reagan, r.aaig
kandidatuur van de Repif"
keinse partij. Voorts wordt r*
genomen, dat de gouverneur!
de staat New York, Nelson F1
kefeller. zich als compromis-F
didaat op de achtergrond h<f
Op 12 maart zullen Rorrp'
Nixon en Reagan hun kracl
meten bij de voorverkiezingel
de staat New Hampshire,
lijkt daar de sterkste papien
hebben. Zijn positie kan evefl
worden bedreigd door Reqf
omdat ook deze zich tot het i
conservatieve deel van de kifl
richt.
Invloed
De kansen van Nixon wc
ook beïnvloed door de ontwi
lingen in Vietnam. Komei
vredesbesprekingen en lelde:
ze tot een wapenstilstand,
wordt zijn positie zwakker,
ney zou daarvan kunnen pi
ren, al moet worden gezegt
hij als kandidaat voor het
dentschap geen grootse
maakt.
Dit laatste geldt echter in
sterke mate voor Nixon.
in Amerika over het algci
wordt aangenomen, dat hij
in staat zal zijn. Johnsi
verslaan hoe zwaar de kr
op diens beleid als president
mag wegen
