Sekten-encyclopedie
Istanboel ontdekt
m
Schets van een
taaltheologie
Van Liers
Hooglied
Engel Angel
ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1967
(Vin onn kirkredactie)
DE vondst van de „Dode-Zeerollen" in 1947
en volgende jaren bracht een omwenteling
teweeg in de kennis, die men had
van de geestelijke wereld, waarin
Christus leefde. Joodse geleerden
hebben vorig jaar in Istanboel een
geschrift ontdekt, dat een soort
gelijke omwenteling kan beteke
nen voor de kennis van de geschiedenis van het
eerste christendom.
NIEUWE
OUDSTE
GEGEVENS OVER
KERKGESCHIEDENIS
Mn
theorieën over het uit
eengaan van joden en chris
tenen moeten worden her
zien. In ieder geval geeft dit
geschrift ineens een veel be
ter inzicht in het joods-
christelijk sektarisme, dat in
Palestina bestaan moet heb
ben tot de komst van de
Islam.
De eer van de vondst
komt feitelijk toe aan de
Britse geleerde prof. Samuel
Stern. Bij zijn studie van
oude islamitische sekten ont
dekte hij, dat een Arabisch
manuscript in een biblio
theek in Istanboel daarover
een schat van informatie
moest bevatten.
Tot zijn verbazing bleek hem
toïTi, dat deze oude „sektenency
clopedie" grotendeels belangrijke
gegevens bevatte over joodse sek
ten en de vroege periode van het
christendom. Hij lichtte zijn colle
ga Sjlomo Pines van de He
breeuwse universiteit van Jeruza
lem in, die een microfilmkopie
van het manuscript liet maken
en dat meenam naar Israël.
Hot 600 bladzijden tellende ma
nuscript werd in de tiende eeuw
geschreven door Abd-al-Jabbar.
Eerst geeft hij een exposé van de
groei en de onderlinge strijd van
de sekten en vervolgens een pole
mische verhandeling, waarin hij
de orthodoxe islam verdedigt.
In dit geschrift (en daar gaat
het nu om) nam Abd-al-Jabbar
een uitvoerige tekst op van een
joods-christelijke sekte. Prof. Pi-
iT*28 meent, dat deze tekst
oorspronkelijk in de vijfde of
zesde eeuw in het Syrisch
BESCHOUWINGEN VAN
KLAAS HEEROMA (2)
te excerperen, citeer ik de pas
sages die ik onder het (op
nieuw) lezen extra heb ge
merkt.
het hoofd van de evangelisten af
gespeeld bij het schrijven en wij
zigen van hun tekst?
ontstaan? Gaat de tekst van het
nu gevonden handschrift mis-
|lp schien terug op een onbekend
Maar het belangrijkste en
daar heeft de Israëlische hoogle
raar David Flusser reeds op gewe
zen lijkt dit document voor de
bestudering van de verhouding
tussen joden en christenen. Velen
verklaren de anti-synagogale pas
sages in het Nieuwe Testament
(soms uit wanbegrip „antisemi-
tismen" genoemd) uit de spannin-
gen tussen joden- en heiden
christenen en uit het overwicht,
dat de heidenchristenen door Pau-
lus in de totstandkoming van bet
Nieuwe Testament kregen.
Beide passages van het lij
densverhaal in deze joods-christe
lijke tekst zijn echter veel an-
ti-synagogaler, dan welke passa
ge in het Nieuwe Testament.
Spanningen
Dit steunt de theorie van Flus
ser, dat de anti-synagogale toon
in het Nieuwe Testament meer
voortkomt uit de spanningen tus-
groezelig geworden door veelvuldig gebruik, sen jodenchristenen en de synago
ge, ergo dat het Nieuwe Testa
ment veel minder „heidenchriste-
,1on,, lijk" is, dan lang werd aangeno-
geschreven is en na de opkomst het jodendom en moest Christus' leven van de kerk in Palestina discipelen plukten aren en aten men.
van de islam in het Arabisch boodschap dan ook tot de joden en de redensn, waarom de die, te stuk wrijvende met hun Zo zou de vondst .van. dit getui-
Eèn Jesaja-manuscripi met verbeteringen in de tekst
werd vertaald.
Inlijven
beperkt blijven. christenen dit land moestén veria1- handen."
Maar binnen het jodendom *e5r..
droegen zij hun leer aanvanke- Bijzonder merkwaardig is een \/gfe/-U PH
lijk reër militant uit. Het was van de twee lijdensverhalen in V erbt.ni I len
voor hen een zware klap. toen de -T.LnZ'.
genis van een ontaardé vórm van
jodenchristendom wel eens kun
nen leiden tot een herwaardering
van de verhouding tussen heiden-
are «.ia lueu uc - christenen en jodenchristenen en
rabbiinen^er onutreekT'heT'iaar ti-joods. Pilatus komt nauwelijks En de geleerden vragen zich hun beider relatie tot de synago-
100 in slaagden, de „mlnlm" (jo- h« verhaal voor en de Ro- at: hoe zijn deze verschillen
De eerste sporen van
joods-christelijk sektarisme vin
«,enNl.'„U7eT"r»; te rol. De joden zouden alles.
ÜSmJÜuvïnPaïlJhSZm. Velerf trokken zich terug in het en roet de kruisiging en de
zendingsreis van Paulus uetoog- doorsteking met de lans, op hun
den christenen uit Judea, dat de 0\ erjordaanse. geweten hebben,
gelovigen uit de heidenen zich In het isolement gingen hun op- Bepaald fantastisch is echter
aan de wetten van Motes vattingen steeds meer eigen we- d€ voorstelling van de schrijver,
moesten onderwerpen. ZIJ meen- gen Velen beschouwden Jezus dat de Jod€n de verkeerde man
den, dat de heidenen alleen talig niet als de Messias. Zij vereerden doodden Qm Jezus te redden zou
konden worden als zij zich in het Hem als een Profeet onder de Judas Mn willekeurigs man heb-
joodse volk lieten Inlijven. Daar- profeten, de beloofde profeet van aangewezen. Vruchteloos ont-
om eisten ztj van hen de besnijde- Deuteronomium. De term „Zoon kende dez(?i dat hjj Christus was.
nia. van Godinterpreteerden zij als H,j stier, na ,e hebben „itgeree-
On een kerkvergadering in Je- •■Dlen"rvlm God'\zi,.7NJz°J<>e- ,Mijn waarom hebt
op een Rernvergaaeriag in je re roeping zou eerst bij zijn doop rij.- mü verlaten'"
ruzalem kwamen de apostelen tot doQr j0hannes gekomen zijn. Tden judas i*ater hoorde dat
een gemeenschappelijke ge- sommizen ontkenden de maaede- j Juaas later noorae, aat
dragslijn. Hierdoor werd de drei- °"tlten0en maa8M d» gekruisigd was was hij
Zins die over de verkondieinz J geooorxe. zo onthutst owr de gevolgen van
van het evangelie in de heidenwe- "T^riftïn "jn llSt' d8t Wj
eeif deeWan dTp,™".™- jo""- tSSSSS
christenen onderwierp zloli niet KOTOn
aan de genomen besluiten. Zij
LIEVEN is het volharden in een hachelijk dynamisch
evenwicht tussen een reeks opbouw- en afbraak-
verschijnselen." Deze uitspraak van de bioloog prof.
Bernard Pullman is ook van toepassing op kerk en
theologie. Natuurlijk is het op het gebied van de geest Tqq|QPloof
moeilijker uit te maken wat afbraak en wat opbouw is,
dan op het gebied van de materie. Zeker is dat in kerk
en theologie vernieuwingen aan de gang zijn. Men kan
die vernieuwingen niet over één kam scheren en de
meningen of men hier met afbraak of met opbouw te
maken heeft, zijn verdeeld.
Het zijn niet uitsluitend de
vaktheologen die stoten tot
vernieuwing geven. Ik wees al
eerder op de in druk versche
nen radiolezingen van prof.
Van Peursen, Hij is het weer,
Beschouwingen over de bete
kenis van het woordje „God"
(uitgave Kok, Kampen). De fi
losoof Van Peursen heeft naar
alle kanten over de grenzen
van zijn vak heengekeken, of,
juister gezegd, zijn opvatting
van de filosofie i« zodanig, dat
deze universeel geïnteresseerd
is en universeel wil functio
neren.
Prof. K. Heeroma noemt
zichzelf taalman. Van de taal
wetenschap kan niet, zoals
van de wijsbegeerte, worden
gezegd dat er een voor ieder
duidelijk verband met de theo
logie bestaat. Met een ontwa
penende openhartigheid ver
klaart Heeroma de theolo
gische vakliteratuur niet te
kennen. Natuurlijk heeft hij,
zoals ieder ontwikkeld en mee
levend kerklid, een theologie.
Orthodox
Deze is orthodox en in
hoofdzaak traditioneel. Zijn in
tensieve betrokkenheid bij de
vernieuwing van de psalm- en
gezangenbundel heeft hem
door het in teamverband berij
men, vertalen ,endichten een
-eigensoortige theologische
scholing bijgebracht. De bijbel
is voor hem als dichter op een
bijzondere wijze gaan leven.
Zo is in hem in de loop van
de jaren de idee van een taal
theologie gerijpt. Het ligt hele
maal in de lijn van onze tijd,
dat men met zulk een idee
zich niet in een kluis opsluit
en daaruit na tien of twintig
jaar te voorschijn komt met
het omvangrijk manuscript
van een wetenschappelijk stan
daardwerk. Het was ook hier
de NCRV-radio die hem de
opdracht gaf in tien radiolezin
gen een schets van zijn taal
theologie te ontwerpen. Deze
Schets van een taaltheologie
vormt nu de kern van de
opstellenbundel Nader tot een
taaltheologie (uitgave Bert
Bakker/Daamen N.V., Den
Haag, 222 bldz., 25), waar
van ik verleden week de overi
ge inhoud heb aangekondigd.
Helder
De vorm van radiovoor
dracht brengt gelijke omvang
van de hoofdstukken en be
knoptheid als voordelen mee.
Heeroma schrijft een helder
proza en hij gebruikt weinig
vreemde woorden. Natuurlijk
moet men even wennen aan
zijn terminologie: taaltheolo
gie, taalverbond, de taal
rondspreken en de taal ver-
derspreken; conventionele, lo
gische en artistieke specialisa
tie, Gods taalwording enz.
Maar dit wordt onder het
lezen vanzelf duidelijk. Liever
dan de hachelijke poging te-
ondernemen om de 62 bladzij
den druks in enkele volzinnen
noemen hen Nazareeërs en Ebio-
aan ue geuumen ucsiuiicii. «jij u,._
stuurden zelfs contrazendelingen, h nietnrae"
om het werk van Paulus te g g
dwarsbomen. Paulus waarschuwt ne era' l«„,u
tegen deze mensen.met najne in Het nu jevonden geschrift druk ontkend wordt. dat Christus
Er zou wel eens een lijn kun
nen lopen van dit verhaal naar
de Koran, waarin ook met na-
zijn brief aan de Galaten en de geeft voor het eerst materiaal uit KekrujsiKd jS- £r xjjn
Je eerste hand. De schrijver wlJllnIt„ dst Moh,mmfd
tweede aan de Corinthiër;
Na de val van Jeruzalem
dween geleidelijk het on- christenen, omdat zij van ,de_Wet
derscheid tussen jodenchristenen *bn afgeweken
en heidenchristenen. o[ liever: Zoon aanvaardden. Hij geeft ook
het jodenchristendom loste zich een geheel onafhankelijk
op in de heidenchristelijke j
meenten van Palestina op enkele
groepen na, die in de tweede
eeuw tot sekten ontaardden.
dusver onbekend verslag
Afzetten
Uit het weinige, dat tot dusver
van dez«2 groepjes bekend was, is
duidelijk dat zij zich sterk afzet
ten tegen Paulus. Hij zou de leer
van Christus vervalst hebben.
Tal van hellenistische en Ro
meinse gedachten zouden via
hem het christendom zijn binnen
gekomen.
Zelf bleven zij zich strikt hou
keert zich tegen de orthodoxe -„jLia„ 'i.u- mal-
Phrici»» „mrlof zij van de Wet ?n n*r,J. mate door
li,,,! »i= r«H« joods-christelijke gedachtenwe-
Jezus als Gods lKl„vlMd
Overigens vindt men ook bij de
gnostieken wel de gedachte, dat
iemand anders in Christus' plaats
gekruisigd is. Basilides (begin
tweede eeuw) noemt Simon van
Cyrene. Ook zijn er in de oud
heid wel meer pogingen gedaan,
om Judas op soortgelijke wijze te
rehabiliteren.
Vanzelfsprekend kan het nu
ontdekte geschrift geen concur
rent zijn van de kanonleike evan
geliën, ook al bracht de anders z"
(Van een onzer verslaggevers)
len, hartpatiënten. Deze mensen
mag je nooit neerleggen; zij moe
ten altijd zitten. Het gaat er nu
om dat er tijdens de dienst
mensen beschikbaar ziji), die we
ten wat er móet gebeuren.
De predikant heeft al enkele
gunstige reacties van gemeentele
den gekregen op zijn plan. Op
een binnenkort te houden ge-
me-snteavond wil hij deze zaak
stendiploma hebben, lid zijn van re8elen-
een EHBO of het Rode Kruis.
„Het heeft God beliefd
menselijke taal te worden en
dat maakt onze religie tot een
taalreligie, ons geloof tot een
taalgeloof, ons bestaan tot een
taalbestaan" (bl. 71). „De taal
gemeenschap kan allerlei trek
ken krijgen van een zakelijke
belangengemeenschap of een
conventionele gedragsge
meenschap, maar is in diepste
wezen een taalverbond" (73).
„Zoals men door te noemen
het verbond van de naam ver
nieuwt, vernieuwt men door
te spreken het verbond van de
taal Vormverstarring leidt
tot verbondsverschraling.
Juist het onveranderde forme
le functioneren van de woor
den kan tot gevolg hebben dat
ze niet genoeg meer zeggen"
(75).
„De mens wil zijn conven
ties en de taal wil haar sys
teem voortdurend doorbreken.
Het laatste woord in leven en
in taal is niet aan de correct
heid maar aan de waarheid"
(79). „Door welke factoren van
woordkeus en schikking een
zin precies gaat leven, is niet
te beschrijven, maar het oor
weet het direct of een
leeft of niet" (94).
„Verhalen theoretiseren (na
melijk) nooit, maar vertellen
alleen maar. Bijbelverhalen
moeten ook volkomen serieus
worden genomen als verhalen,
profetisch geïnspireerde,
poëtisch geconcipieerde
soms zeer bepaaldelijk als my
thisch te qualificeren verha-
len. Dit vast te stellen doet
aan de openbaringswaarde
van die verhalen niets af, inte
gendeel, het meakt ons het bij-
zondere karakter van
Godsopenbaring alleen maar
duidelijker.
Als het God behaagd heeft
in te gaan in de menselijke
en een menselijk
uitspreekbare naam te zijn:
zijn wij dan dat wij be-
paalde taalvormen, een
haal, een mythe, een dogma,
een gedicht, ongeschikt
den achten voor zijn zelfopen
baring? Aan Hem is het spre
ken, aan ons is het luisteren
en lezen en gelovig verstaan"
(11213).
Stimulans
Er moest eigenlijk een uitge
ver zijn die Heeroma de op
dracht gaf zijn schets tot een
volwassen handboek uit
werken. Een auteur heeft zo'n
stimulans nodig. Het embryo
nale stadium van zijn taaltheo-
logie is achter de rug; ze
een welgeschapen baby gewor
den. Het beste middel om het
kind uit de kluiten te laten
wassen is de prikkel en de
vaste basis van een (aan tijd
gebonden) opdracht. Heeroma
zou er dan niet van buiten
kunnen in zijn beschouwingen
theorieën te betrekken zoals
b.v. die van Ludwig Witt
genstein, met name over de
„taalspelen". Maar dat hoeft
niemand hem te vertellen.
Lijst
Met de vrijwilligers wil hij
Donemus startte de „Audio- rustige Londense Times verleden
visuele serie'' zoals bekend jaar ean bericht over de ontdek-
een reeks „live" opnamen van king van het manuscript met als
composities van eigen bodem, koppen: „Verried Judas de ver-
waarbij de grammofoonplaat te- keerde man?" „Nazareense tekst
c,... vens met de partituur kan wor- doet Iwijfel rijzen aan de kruisi-
devT'aan de joodse'"wetten. Zij ^n gevolgd voor het jaar 1967 ging.''
bezochten trouw d*2 svnagoge. met een uitvoering van het in-
Voor hen was het christendom drukwekkende „Hooglied' ran Qntstnan
een bijzondere stroming binnen Bertus van Lier.
pjOMINEE J. B. van Mechelen, gereformeerd Behalve een kwestie van be-
predikant in Heinenoord, wil een eind maken kwame krachten is dit ook een BP
zaak van het beschikken over daarna een liist maken van wat
aan het „gesol met kerkbezoekers, die tijdens een een bepaalde accommodatie en er nodig is om op een verant-
kerkdienst onwel worden. „Nu is het zo dat diegene, apparatuur. „In elk warenhuis is woorde manier eerste hulp te
j- u t j* v* 4 u- j u j j een ruimte voor h,et kunnen verlenen. Later zal de
die het dichtst bij de patient zit, nem onder de van onwel geworden bezoekers, commissie van beheer worden ge-
armen-pakt en de kerk uitsleept". Ds. Van Mechelen J®*?. vraagd materiaal aan te schaffen.
r kerk. Het is ook nodig te kunnen Voor ds. Van Mechelen is het
is ervan overtuigd dat dit met de beste bedoelingen baschikken over apparatuur. Ie- regelen van eerste hulp tijdens
gebeurt, maar niet altijd even deskundig.
mand die is flauwgevallen, moet kerkdiensten niet
ergens op gelegd kunnen wor-
Niet juist
De componist verwierf met dit
ar'T^rï'T: Dresden prijs Óiitete^ lïï, —iente.en m^ten «erden ,emeen«led,n. die
van de Johan Wagenaarstichting. evangeliën en hun oudste tekst-
Het goed voor zangstemmen (so- geschiedenis,
praan, tenor, bas en gemengd Voorbeeld: in Mattheüs 12:1
koor) gecomponeerde en vaak bij- staat: „Te dien tijde ging Jezus
zonder inventief geïnstrumenteer- op de sabbat door de korenvel-
de werk werd op 18 december den en zijn discipelen kregen hon-
van het vorig jaar opgenomen tij- ?er en begonnen aren te plukken
dens een imposante herschepping en te eten."
door het Concertgebouworkest on- In het gevonden handschrift
der leiding van Bernard Haitink staat: en zijn discipelen kre-
met medewerking van het Neder- sen honger en begonnen koren te
lands Philharmonisch koor (een wrijven en te eten.
combinatie van het Nederlands Men is geneigd te zeggen: een
Operakoor met het beroemde Ne- verandering, die typerend
derlands Kamerkoor onder ar
tistieke leiding van Felix de No-
Hij is van mening dat in een troffen om eerste hulp te kunnen
kerk, waar iedere week enkele verlenen- In zijn kerkblad heef! Neeen van de tien men-en
We' enr!d«ïo»kInaar1 hèl h<",d"drn m'""*n b'j«nkom,n. hij mtdawarkinj favfaapl van tijdens een kerkdienst onwel
mijn vorige gemeente Oostburg
hebben we dat jaren geleden al
gedaan."
Eenzelfde regeling zou er vol-
gens ds. Van Mechelen ook moe
ten komen voor jeugdgebouwen,
i verpleeg- den, zijn volgens ds. Van Meche- dorpshuizen en dergelijke.
Synthese
De betekenis van Heeroma's
werk ligt voor mij in de syn-
these van dichterlijkheid en
wetenschappelijkheid. De situ
atie waarin wij leven
schreeuwt om synthetische
denkers. Analysten zijn
noeg. Specialisten zijn er te
veel. Wil onze cultuur niet
aan schizofrenie ten onder
gaan, dan is er een krachtig
en oorspronkelijk, synthetisch
denken nodig, een middelpunt
zoekend denken. Op
schaarse figuren die daartoe
in staat zijn, dienen wij heel
zuinig te wezen.
Dr. C. RIJNSDORP
voor
ie wettecistische geest van deze
uw,., .v.u..,6 I tekterlërs. Immers, aren P|"kken
bel), de sopraan Elly Ameling, de °P sabbat was door de rabbijnen
Amerikaanse tenor George Ma- absoluut verboden, maar koren
ran en de bas Guus Hoekman. wrijven was toegestaan.
Maar wat is nu het geval? Ter-
De realistisch aandoende opna- wijl Marcus 2: 23 ook over „aren
me is in alle opzichten van goede plukken" spreekt, luidt de paral
kwaliteit, zodat deze plaat een lelie tekst bij Lucas (6: 1): „Het
welkome aanvulling van het Ne- geschiedde op een sabbat, dat Hij
derlandse repertoire betekent. door korenvelden ging en zijn
<2£ Z꣣W t>AT Wt
SireR onthouden
wat we 2 ren dam
WAT we nonev.
PRATEN we DAAROM
MEER ewiA De
PREOtNAMT
DAN OVIR
■2t/N PRe KEU
