TWINTIG JAAR MET
OP
PAD
Goede documentaire,
samenvattend essay
geen
Engel Angel
ZATERDAG 15 JULI 1967
(Van onze kerkredactie)
ER zullen weinig Nederlandse militairen zijn,
die niet op de een of andere manier te
maken hebben gehad met de activiteiten
van het PIT, het Protestants Interkerkelijk
Thuisfront. Of ze het zich bewust zijn is een
tweede, maar heel wat boeken, kerstpaketten en
„Reveilles" die ze kregen zijn voor een groot deel
betaald uit de portemonnee van het PIT.
Gisteren is het jubileum zijn troepen naar het voor*
gevierd van deze twintig- malig Nederlands-Indië
jarige organisatie (zie pa- zond. In het vaderland deed
gina 2). De naam „thuis- men veel voor de jongens
front" herinnert aan de op- overzee, maar gecoördi-
richtingstijd, toen Nederland neerd waren die activiteiten
niet.
Handen ineen
Daarom schreef de legerpredi-
kant da. J. \Y Jager in het blad
voor de militairen „Reveille" van
31 januari 1947: „Ons thuisfront
moet zoo spoedig mogelijk tot vol
le ontplooiing komen. En dat zal
alleen gebeuren, indien al de ker
ken op dit terrein, waar samen
werking mogelijk is, de handen
'neenslaan.
Wil het werk vlot en effectief
gebeuren, dan dient er een einde
te komen aan de verlammende
verbrokkeling van het Prot.
Christelijk thuisfront. De tijd.
dat wij knus en gezellig op ons
eigen houtje konden liefhebbe
ren, ligt achter ons. Wij staan
tegenover een ontkerstende we
reld, waarin de Christelijke kerk
haar laatste kansen ontvangt."
Enkele maanden later werd het
°rotestants Interkerkelijk
Thuisfront opgericht Dat orga
niseerde landelijke activiteiten
en kreeg daardoor grote bekend
heid. Op grote schaal werden
geld en goederen, zoals boeken
en andere lectuur, ingezameld
Aan de protestantse kerken werd
verzocht een kerkrollecte te hou
den.
Zijn bekendheid heeft PIT niet
In de laatste plaats te danken
aan „Met PIT op pad", de radio
praatjes van de heer O. de Moor,
algemeen secretaris. Zijn overlij
den in 1964 maakte hier een ein
de aan, maar deze NCRV-rubriek
wordt nog door velen gemist.
Nu, jaren na de beëindiging
van de politionele acties in Indië
heeft PIT zich meer kunnen toe
leggen op de geestelijke verzor
ging in protestants christelijke
zin van de in Nederland en overi
ge NAVO-landen, in Suriname
en op de Nederlandse Antillen
dienende Nederlandse militairen
Stichting
De huidige status van het PIT
is een stichting, waarin samen
werken de geestelijke verzorging
in de krijgsmacht, de Konink
lijke Nederlandse Militairen
Bond Pro Rege, de Christelijke
Militaire Bond voor Oost en Wesl
en verder de- christelijke officie
ren- en onderofficierenver
enigingen,
Het werk van PIT is te on
derscheiden in steun van het
clubhuizenwerk en steun aan de
arbeid van de vloot-, leger- en
luchtmachtpredikanten.
Pro Rege exploiteert 60 clubhui
zen. waarvan zes in Duitsland,
terwijl de Christelijke Militaire
Bond voor Oost en West er vijf
beheert in Suriname en de Neder
landse Antillen. Tweederde deel
van de inkomsten van PIT gaan
naar Pro Rege voor een deel van
de financiering van de clubhui
zen.
Van „tehuizen" wordt tegen
woordig niet meer gesproken. De
protestants militaire tehuizen
'ijn clubhuizen geworden, dus
■imc's in plaats van pmt's.
Ook steunt het PIT financier'
1e arbeid van de meer dan 130
krijgsmachtpredikanten. Deze
kunnen bijvoorbeeld mooi gebon
den bijbels voor een paar gulden
aan de militairen verkopen. Dat
geldt ook voor duizenden boeken
en andere lectuur. In Suriname
en de Nederlandse Antillen wor
den kerstpakketten uitgereikt.
Gretig aftrek
Gratis worden de bladen Re
veille en de Roerganger uitge
beeld. „Reveille" is een blad vooi
de militairen, dat om de veertien
dagen verschijnt. Het bestaat dit
iaar ook twintig jaar. De 40.000
exemplaren vinden onder de jon
gens gretig aftrek.
Het sluit aan bij actuele zaken
'oals de olympische spelen, of er
wordt over sportlui in geschre
ven, die in dienst gaan. In het bij
belgedeelte wordt afgedrukt wat
de krijgsmachtpredikant zal be
handelen. De Duzzels worden het
meest gelezen. „Dan kunnen wi
weer eens denktn."
De Roerganger komt maande
lijks uit en is bestemd voor de
geestelijke verzorging van de Ko
ninklijke Marine.
Cultureel
Het PIT heeft ook een culture
le commissie. Het is even een
vreemd idee om er in deze zo
merse dagen over te lezen, maar
nu is deze al bezig met de plan
nen voor de kerstviering van de
Nederlandse troepen in
Duitsland. De Arnhemse voor
drachtskunstenaar Willem Berk-
hemer zal voordragen uit het Ou
de en Nieuwe Testament van de
Statenvertaling. Zijn dochter Mir
te zal hem daarbij op de harp
begeleiden.
Het culturele werk maakt een
grote groei door, vooral omdat
er zoveel vraag is naar dit soort
„verheffing". In '64 waren er bij
voorbeeld 115 geestelijk culturele
manifestaties. 160 in 1965, 194 in
1966 en dit jaar worden het er
over de 200.
Veel geld
Het is te begrijpen, dat voor
het werk van de PIT veel geld
nodig is. Dat wordt verkregen in
de vorm van subsidie van de mi
nister van defensie, de opbrengst
van de jaarlijkse collecte, de op
brengst van de kerkcollecten en
kiften van particulieren.
Jaarlijks worden in 911
kerken collecten gehouden.
Maar de meeste bekendheid
in ons land geniet het PIT
door de openbare collecte, die
iedere keer een sterke stij
ging vertoont. Verleden jaar
was de opbrengst ruim
560.000.
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltllllllllllllllllllltllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltllllllllllllllllH
BIOGRAFIE OVER JACOB ISRAËL DE HAAN:
II J Jo
Jaap Meijer, leraar te Haarlem, is een ortho-
I doxe Jood die belang stelt in het specifiek-
Joodse dichterschap, vooral binnen het Neder
landse taalgebied. Al vroeg heeft Meijer fi
guur en werk van Isaac da Costa bestudeerd.
In oktober 1941, onder moeilijke en riskante om
standigheden, promoveerde hij bij prof. Romein op Da
Costa. De dissertatie werd in 1946 te Amsterdam uitge-
gegeven onder de titel Isaiic da Costa's neg naar hel
christendom. In 1954 verscheen te Paramaribo een aan
vullend werk over da Costa, getiteld Martelgang of cir
kelgang? Isaac da Costa als Joods romanticus, een van
de eerste essays die ik op deze pagina heb mogen hespre
ken
Na Da Costa is het Jacob
Israël de Haan (1881-1924)
geweest, die als Nederlands-
Joods dichter dr. Meijer
heeft geboeid. In 1961 kreeg
Meijer een ministeriële op
dracht tot het persklaar ma
ken van gedrukte en onge
drukte documenten en dc
volledige briefwisseling in
chronologische volgorde van
Jacob Israël de Haan.
Na voltooiing van deze arbeid
volgde in 1963 een tweede rege
ringsopdracht. ditmaal tot het
schrijven van een biografie. Deze
levensbeschrijving is thans
verschenen onder de titel De
zoon van een gazzen. Het leven
van Jacob Israël de Haan 881 -
1924, en wel bij Polak Van
Gennep te Amsterdam 1967; het
verzorgd uitgegeven werk telt. be
halve de foto-bijlagen, 404 blad
zijden en kost ƒ30.-. Uit de docu-
pelijke behandelingswijze über
haupt. De totaalvisie is niet een
zaak van wetenschappelijkheid,
maar van creatieve Intuïtie.
mentatie achter in het boek
blijkt, dat er plannen bestaan
alsnog een belangrijk deel van de
gedetailleerde De Haan-documen-
tatie in een apart boekwerk sa
men te vatten.
4 a\incur
Na een hoofdstuk Achtergron
den. o.m. handelend over Joodse
gemeenten in het Nederland van
de laatste decenniën der negen
tiende eeuw. volgen de capita
Jeugd. Dichter Jurist Wijsgeei
Zion zonder Zionisme en Einde
Vader Izak de Haan. een koppi
ze. eigenzinnige, maar niet onbe
kwame man. die geleefd heeft
van 1839 tot 1924. krijgt in dit
boek uitvoerige aandacht, een
aandacht die tot in de titel tot
uitdrukking komt. Hij was gaz-
voorzanger, want zo werd de
orovinciale leraar der Joodse ge
meente in eerste instantie ge
noemd.
Dat het milieu waarin men t>
•pgegroeid van grote invloed
blijft en tot op zekere hoogte be-
oaalt wie men is en wordt, blijkt
•en aanzien van Jacob Israël de
Haan wel heel duidelijk. De be
kende roman Het huisje aan dë
sloot van Carry van Bruggen, de
'lister van de dichter, geeft van
Jat milieu een geromantiseerde
-«ehrijving.
In Meijers boek spreken de do
cumenten een duidelijke taal, en
het blijven in hoofdzaak de docu
menten die de opbouw van het
van Meijers Meijer vond dat element in Da staat de „hoogst-persoonlijke tra
belangstelling Costa's poëzie en hij herkent het giek" van De Haan, diens „geheel
voor Da Costa. ook in de zo geheel anders geaar- apart Jodendom, dat maar zee)
He dichtkunst van De Haan. ten dele met (dit) Zionisme sa-
menviel" (bl. 170). „Exceptionelp
eenheid v»° bouwstoffen hadden nu eenmaal
ken is overigens, naar ik a) vaker een man gevormd, die niet me'
heb opgemerkt. een speci- normale maatstaven te meter
fiek-Joodse gave. De Jood is wat 'vas" ^21).
zijn aanleg betreft veel minder Het niet-riormale in De Haan
■*espleten dan dc westerling, met blijft immers niet beperkt tol
diens achtergrond van de renais- zijn homosexualiteit Ik voel in
sance-cultuur. De Jood wordt summiere
even gemakkelijk, om maar iets ^spraken van Meijer een diep
te noemen, violist als bankier intuïtief aanvoelen van het beslis-
Hij heeft een gevoelig verstand sende in De Haans figuur, name
en een rationaliserend gevoel. lijk diens genialiteit.
„Beide dich
terlijke feno
menen treffen
ons door een
wijsgerige een
heid van dich
ten en denken,
die een nood
zakelijke voor
waarde moet
worden geacht
voor het pro
feteren over
komende ty-
den" (bl. 173)
Het specifiek-
loodse dich-
erschap im
mers
noodzakelijk
een profetisch
aspect verto
nen. Dit as
pect houdt
verband
verschil
Zoals Dostojefski een geniaal
terlijk en die gedragingen gaan
natuurlijk terug op een uiterst
ingewikkeld complex van facto
ren van erfelijkheid, milieu en
individualiteit
Niemand heeft zijn uiterlijk
oorkomen zelf uitgezocht en
loch krijgt men bij het observe-
-en van mensen telkens weer de
nnberedeneerde indruk, dat hun
«iterlijk hun eigen keus is ge
weest. Omdat men nu eenmaal is.
die men ook uiterlijk is. mooi of
••aar.
Maar ik dwaal af Meijers ïoek
•s wetenschappelijk verantwoord,
hij heeft het geschreven sine Ira
samenvattende et studio en vrij van de opheme-
'arii. die b.v. het hoek van Henri
van Booven over Couperus zo on-
'•«ehaar maakt.
Maar toch mis ik. misschien
binnen het kader van de opzet
Yfas ten onrechte.
Russisch epilepticus was,
De Haan een geniale Joodse ho
mofiel. Het genie is iets aparts en **m'nvattend
de historische
roeping van
het volk van
Israël.
Het verschil tussen Da Costa de geniaal-begaafde lijkt dik-
moet en De Heen wordt niet neder uit- nldt .n"rmaal' 'k bEd?" hi"
normaal in conventioneel-maat-
gewerkt. Meijer houdt etch zo- .rhaopetiike zin. Doordat De
veel mogelijk aan zijn documen- Haan homosexueel was aange-
ten en zijn boek is voor n na 'eSd- kregen zijn publieke gedra-
een documentaire, al ontbreekt «ringen een extra accent
met het natuurlijk niet aan aanwijzin-
JACOB ISRAËL DE HAAN
gen wat betreft de vraag hoe Mei- KLEIi\'
ier De Haan waardeert
Uit verspreide uitspraken in Hij was bovendien klein van
het boek kan men opmaken: 1. stuk. droeg een rode baard, had
dat Meijer De Haans bijzonder waterige ogen, liep als een kik-
afsluitend
over de fi-
«mur De Haan. een beschouwing
die alle dnrumentatie achter zich
laat en die deze merkwaardige
figuur in zijn totaliteit probeert
te vatten.
Als men het boek uit heeft
ziet men die figuur bijna, maar
dit ongevere. zoals bij radio en
televisie wanneer geluid en beeld
niet helemaal goed overkomen
blijft ons een beetje treiterig hin
deren en neb vol een
Dit Is niet de schuld van hei
In elke loudsp dichter v
maat leeft iets voort van het dichterschap erkent en bewon- ker en gaf de mensen op een heel noeste en bekwame werk van dr.
oud-testamentisch profetisme. dert, 2. dat voor Meijer centraal vreemde manier de hand. Dit ui- Meijer, maar van dp wetenschap-
Heeft de geschiedenis sinds
1948 De Haan ongelijk gegeven
en het zionisme gelijk? De positie
van de staat Israël verschilt prin
cipieel met die van het oude
iqrasi t«'«sen de volken. Zijn oor-
'ogpn ritn niet meer de oorlogen
Hes HEREN, zoals die ons in het
Oudp Testament worden beschre
ven.
Toch Is deze staat, en zijn
•«■cRtatle* tot op de jongste ge-
'•"nrtenissen toe, een teken des
Mjds. Israël gaat niet onder tot
dat het zijn historische roeping
beeft vervuld Dat betekent niet
dat Jakob altijd gelijk heeft te
genover Ezau, Integendeel. Maar
deze kleine, jonge staat kon wel
»ens een sleutelpositie gaan inne
men In de wereldpolitiek.
Wat dit alles religieus bete
kent, is nog niet te zien. Een
zieke asceet. Paulus. dicteert tn
ongeveer 58 n. Chr. aan Tertius
zijn brief aan de gemeente le Ro
me Daarin zegt hij uitdrukkelijk
dat God Israël niet verworpen
heeft en deelt hij een geheim me
de. zonder dit helemaal duidelijk
■iH te leggen.
De eindconclusie is: „Al
dus heeft God allen in
gehoorzaamheid gekerkerd
om allen in te sluiten in zijn
ontferming" (Rom. 11 32).
Dit woord zal worden be
waard tot eens zal blijken
wat het ten diepste betekent.
DR. C. RIJNSDORP
boek en het beeld van de dichter
bepalen. De Haan werkt zich op
tot onderwijzer, auteur, privaat
docent. dagbladcorrespondent
Als zionist naar Palestina ge
gaan, wordt hij daar door de ver
tegenwoordigers van die bewe
ging zo koel en laatdunkend ont
vangen, dat hij verandert in een
verbitterd bestrijder. Dit leidt in
1924 tot zijn llkwidatie, de ..eer
ste nationaal-Joodse politieke
moord" (bL 318).
GEVEGEVHE ID
Meijer heeft als Nederlandse
Jood en taalkundige natuurlijk
sympathie met De Haan en deze
genegenheid, of misschien beter
affinitlet, ligt in het verlengde
t>AT Htf
CHRISTMH
Htf DACHT
OHQtVfR 7""
30 </AAM 4
OP £Bt/ PON0
