NEPAL
Wereldvrede
I bepaalt
vrede om
Israël
EEN HUISBEWAARDER
Kunst
uit
samenvloeien van
wereldgodsdiensten
hoogst gelegen
rijk op aarde
ZATERDAG 27 MEI 1967
T~\EN HAAG Uit Nepal, het ten dele nog altijd
verborgen koninkrijk in de Himalaja, zijn een
kleine honderd kunstschatten „afgedaald" naar het
Haags Gemeentemuseum. Het is mystiek geladen
kunst van een „verheven" volk. De meeste Nepalezen
immers leven op een niveau tussen twee- en drie
duizend meter boven de z
TIJDENS sijn verblijf in Israël had onze verslaggever Hans W. Lede boer een ge
sprek met oud-premier David Ben-Goerion en zijn echtgenote. De grote staatsman, die
Israël tot de onafhankelijkheid voerde, ziet veel verder dan de lokale moeilijkheden
tussen Israël en Egypte-Syrië. Aan deze moeilijkheden kan, zo stelt hij, slechts een
eind komen als de grote wereldmachten een vredesbasis hebben gevonden.
Dacht Ben-Goerion in dit verband aan stemmen die nu in een buiten Israël worden
gehoord, volgens welke een conflict tussen Egypte en Israël zeer welkom zou zijn
voor Engeland, dat immers van Egypte grote moeilijkheden ondervindt in Jemen en
Aden?
Gesprek met
Ben-Goerion
Van de verschillende bevolkingsgroepen zijn de
Sherpa's het best bekend als taaie bedwingers van
gigantische bergen met de Mount Everest als hoogste
top ter wereld (8.848 m.).
Minder bekend zal het zijndat in dit land de histo
rische Boeddha werd geboren, zes eeuwen- vóór
Christus, in het Lumbiniwoud aan de grens met India.
In het stamland van een wereldgodsdienst het Boed
dhisme leven velerlei rassen naast elkaar: Indiërs en
mongolide autochtonen zoals de Sherpa's en de Newars,
gemengdbloedigen en Tibetanen.
Overheersend in staat en maatschappij zijn de Gurkha's.
Zij domineren sinds 1768, toen zij de Malla-rijken Kath-
mandu, Patan en Batgaon samenvoegden. De van oorsprong
Indische stam der Gurkha's trok zich in de dertiende
eeuw bij de inval van de Moslims uit India terug en
vestigde zich in het bergland van Nepal, in het paradijse
lijke dal van Pokhra.
De Islam kreeg geen vat op Nepal, mede als gevolg van
het isolement dat de Gurkha's verkozen. Als uitzonderlijk
krijgshaftige soldaten waren zij in de laatste twee wereld
oorlogen beroemd en gevreesd. En nog altijd dienen
Gurkha's (uitgerust met hun beruchte nies, de kukris) in
het Britse leger.
Al vóór het begin van onze jaartelling kende de be
volking van Kathmandu, de huidige hoofdstad, naast de
Boeddhistische religie ook het Hindoeïsme. De voor
naamste goden van deze Indi
sche godsdienst, Siva en Visnu,
spelen nog altijd een belang- Koabmr bro„, uil d, deni,
het leven
de
Oppergoden als Siva en Visnu
ontstonden omstreeks duizend
jaar vóór Christus uit een
samenvloeiing van godsdiensti
ge begrippen van Arische over-
ietide eeuw van de „Geefster
an overvloed", een godin voor wie
ie Nepalezen nog altijd bijzonder
eel sympathie aan den dag leggen.
vrede zijn, als
Tel-Aviv, de Israëlische metropool ren zullen aantrekken. Maar het
met 780.000 inwoners, groter dan moeilijkste zal de vrede zijn. Wij
Rotterdam. Maar in die enkele kunnen alleen met onze buurlan-
uren passeert men een van die j-^—-!:-
merkwaardige. abrupte klimaats
overgangen. die voor een klein
land als Israël tweederde van
Nederland zo opvallend zijn.
Het gesprek met Ben-Goerion
verloopt prettig, kameraadschap
pelijk op kibboets-manier en
zéér direct. Vooral zijn echtgeno
te Paula Ben-Goerion neemt
geen blad voor haar mond.
9 Sleutel
Eenheid in Europa is de sleu
tel tot vrede hier in het Mid
den-Oosten. Voor die eenheid
zijn twee landen nog niet ge
reed: Frankrijk en Engeland. Ik
..Ja. ik ben net terug van de heb in Engeland liberalen gespro.
begrafenis van Adenauer," vertelt ken die het meest „Europees"
Ben:Goerion. „Zijn dood Is eer. zjjn en pas heb ik in Duitsland
met Wilson gesproken. Dat wa»
heel lang gesprek en Wilson
verlies voor de wereld,
beschouw hem als een der héél
groten, groter dan Churchill. Chur
chill kon een oorlog winnen. Ade
nauer kon een verslagen land op
bouwen."
Over de moeilijkheden met
Israels buurlanden wordt niet
gespróken. „De Libanon en Jorda-
rcrtelde me dat hij de Europese
markt in wilde om politieke rede
nen. Daarmee was ik erg blij."
godheden ten nutte maken, wan- Leonore (van de universiteit langt, vindt tot 25 juni in
neer, hij een zeer bepaalde van Göttingen) samengestelde Haagse Gemeentemuseum
magie beheerst. De occulte catalogus is in vertaling het fascinerend startpunt.
SDÉ BOKÈR (NEGEV-WOESTIJN) Het zal niet vaak
voorkomen, dat een aftredende eerste minister, een der grote
staatslieden van de wereld, na zijn land tot onafhankelijkheid
te hebben gebracht, na tot symbool te zijn geworden voor
de kracht van dit land, vrijwillig een leven kiest dat hem
minder welvaart biedt dan de geringste van zijn landgenoten.
David Ben-Goerion, nu 81 jaar jongelieden die zich tot taak heb-
oud. de eerste premier van ben gesteld, van die woestijn
„raêl Heef, dit „eiaan. Toen Hij "S£
zeventien jaar geleden altrad, ten, e/Jle besellen dat de ontain.
trokken hij en zijn vrouw Paula ning van het gebied rond Sdé
zich terug in de kibboets Sdé Bokèr een geheel leven van uit-
Bokèr, in het centrum van de erste inspanning vergt.
Negev-woestijn.
Voortaan zouden zij kib-
boetsniks zijn. Zonder persooji-
lijk bezit. Want zelfs de kleren
die de kibboetsnik draagt, beho
ren toe aan de gemeenschap.
Voor de eer
Hun woning
boetshut zijn van
materiaal: asbest-cementplaten. Zij
zouden geen privé leven
hebben, want de kibboets
Zeker, er is voor bepaalde ta
ken die David Ben-Goerion nog
verricht hij is naar de begra-
zou een kib- fenis van Adenauer geweest, hij
bezocht kort geleden nog de Ver-
a enigde Staten een auto te zij
ner beschikking. En er is bij zijn
familie-gemeen- huisje een goed bewapende mili-
schap en alle maaltijden wor- taire wacht. „Dat alleen is voor
den gemeenschappelijk gebruikt de eer!" zei hij glimlachend te-
in de „cheder-echol", de eetka- gen me. Maar Sdé Bokèr ligt
mer, in dit geval een schamele niets eens op zo heel veel kilome-
loods. Met ruwhouten talels op Eeyp,ischr frras
een cementen vloer. Met het aller- n
goedkoopste eetserei. dc j "B. v.a" de '"tïle !IJd
maakt de betekenis van deze
Met zeer hoge temperaturen wacht bijzonder reëel,
overdas en Ia se tot net hoven
erdag en lage tot nét boven
het vriespunt! des nachts. Rond i„„Tt?
de kibboets, waarin de bewoners Ui?lï Réén kitboetfnfks dii "gezind!
met zore en toewHdin, een n.rki. S^SScbijnHjSTov.r
Ben-Goerion zelf.
]iet met zorg en toewijding een parkje
rond de huisjes hebben gemaakt,
n weinig meer dan zand, stenen en
blakerende zon. Als gezelschap
kunst wordt voor de niet-in-
gewijden geheim gehouden.
Karakteristieken van het Tan-
eerste Nederlandstalige hand-
boèk óver cultuur en kunst van
Nepal 12.50). Iri tekst en rijke
illustratie opent het een boeiend
trisme zijn o.a. de geheimzinnige
zicht op het hoogst gelegen ko-
TON HYDRA
„Jullie hebben een prins gekre-
d i- gen," komt Paula Ben-Goerion er-
Particulier tussen. „Door de radio heb ik ge
hoord dat heel jullie volk blij is.
nartteu- Jullie koningshuis? Prins Bern-
hard vind ik e°" izomi
de verzoeking door
Boeddhistische duivel,
syllaben (bija), toverformules
(mantra's) en de betekenisvolle
vingerhoudingen en gebaren, de
Tantristisch zijn bijvoorbeeld
de voorstellingen van Siva met
zeventien hoofden, vierendertig
armen en acht benen. De ten
toonstelling geeft daarvan su
blieme expressies te zien in uit
eenlopende materialen en uit
verscheidene perioden.
Een in de expositie eveneens
duidelijk geïllustreerde wezens-
ninkrijk ter wereld, dat eerst in
1950 weer werd opengesteld voor
vreemdelingen.
In dit land vol goden en vol
schoonheid in zijn natuur en
kunst schrijft en beleeft nu de
Nepalees het jaar 1087 (omdat
zijn tijdrekening begon in 879,
waarschijnlijk als herinnering
aan de bevrijding van Tibetaan
se overheersing).
Er is niet alleen symbolisch
sprake van achterstand, maar de
Nepalezen schijnen vast van
het Tantrisme is de plan, deze snel in te lopen. Zij
weldigers in het Indische gebied
met die van de inheemse be
volking.
Wij moeten over deze goden
wereld wel even uitwijden om
dat zij een belangrijke inspiratie- Deze mystiek en
bron was en is voor de Nepalese de „Linker Hand"
verhevigde sensualiteit. Op rol-
schllderingen de tantra's
waaraan het stelsel zijn naam
ontleent zien we sterk ero
tische taferelen van demonische
wezens met hun Sakti in sacraal
liefdesgenot. Langs deze weg, zo
leert het Tantrisme, komt men
tot de bron van kennis en weten.
hebben daarbij het voordeel, bij
zonder actieve en levendige
mensen le zijnmeestal vrolijk
van aard en met een duidelijk
gevoel voor humor.
Wie naar verre reizen ver-
het
'in Europa. Maar wat bedoelt hij
mét geleidelijk? Als zijn geleide
lijkheid twintig jaar duurt, zitten
we voor die tijd in een oorlog!
Maar voorzover ik De Gaulle ken
- «vuj» mvS.UJa .-.J.., v». meen ik; dat hij in staat is van.
zijn kantoor de mogelijkheid Ben-Goerion de draad van het inzicht te veranderen. "Als hij dat
gesprek met oud-premier gesprek weer op. „Allereerst de doet is er hoop. Ondertussen gaat
Ben-Goerion ter sprake had ge- ontwikkeling van de woestijn, die de ontwikkeling in China door.
"of hij je al of niet zestig procent van Israël beslaat. Als Israël iets tot een goede ont-
--j p- i de bevol- wikkeling kan bijdragen, zal het
De
bracht. r
kan ontvangen, hangt helemaal Dan Tiet verdubbelenB D
van hemzelf af. Ik wil je graag king, hetgeen betekent dat Israël dat doen. Maar wij kunnen
helpen, maar invloed heb ik uiter- binnen de kortst mogelijke tijd nog weinig. Alles hangt af
Dat viel allemaal mee, Pyetan
deed zijn best en kort nadat Ik kijk vragend.
Ben-Goerion was teruggekeerd
van de begrafenis van Adenauer
kon Gideon Zur van het ministe
rie van buitenlandse zaken me
naar Sdé Bokèr brengen.
Zur had zijn 17-jarige zoon Zwx
..Deze drie zaken zijn niet ge
makkelijk. maar zij zijn moge
lijk". meent Ben-Goerion. „Voor
wat betreft de ontwikkeling van
de Negev is er een goed begin.
Wij hebben pioniers nodig en
met wetenschappelijke
Gaulle. Ik heb deze week met De
Gaulle gesproken. Hij kon me niet
veel zeggen."
Ons gesprek leidt naar Israël,
dichter bij huis.
Industrie
Een schildering op papie
de oppergod Indra bij er
dagelijks levt
slondige mode van de achttiende ei
iek- en dansfeest. (De Nepalees is
ot op toneelmatige vertoningen.)
vertéld!!' dt vfSFaln liven' 'echnisch<!. *e?nis- "et Wnoetibren. witteling zijn. Een groot deel er-
tr„ iM leven gen van drie miljoen Joden is van is voor landbouw ongeschikt,
opscheDDei^ dat hii°^>ii Eten Goeri' Jnoeilijker' ,wa"t ^et grootste een- Met bevloeiïng kunnen we veel be-
santafil h Jft aü«.t.n J"™ van de Joodse gemeenschap reiken, over een jaar of acht tot
on aan tafel heeft gezeten. Ikzelf bevindt zich nu in de Verenigde tien kunnen we wellicht goedkoop
Sm ïewefktZw^ Zur"wU Staten. De positie van de Joden is water uit zeewater maken. Maar
V ?aar goed' hun levensstandaard be- industrialisatie moet de voor-
SokfoittïïSS'«rewe",tgrootvader 18 h°ort tot de hoogste ter wereld, naamste bijdrage geven. Tot nu
ook lournaiist eeweest Maar onder hen zijn er mensen toe hebben we niet veel industrie
ook journalist geweest.
die willen komen. Ik ben in Ame-
Sdé Boker ligt niet eens zo heel rika geweest en ik heb daar vele
ver van „de beschaving", per auto idealisten gesproken. Er zullen
maar enkele uren rijden van vandaar mensen komen, die ande-
kunstenmr. Van dé beelden en
de op de rolschilderingen voor
komende schrikaanjagende we-
i kunnen we pas iets begrij-
overigens
in lijnrechte tegenstelling met
de oerregels van Boeddha, die
zijn volgelingen sexueel ver
keer verbood omdat hij de
pen als wij weten dat Siva leidingen van de zinnelijkheid
voor zijn opneming in het Hin
doeïsme gevreesd was als de god
van de allesvernielende kracht.
Tantrisme
zag als ernstige gevaren op de
weg naar verlossing.
Kunststijlen
Nepal onderscheidt zijn kunst-
Dan is er uit de vermenging stijlen overeenkomstig de volg-
van Boeddhisme en Hindoeïsme orde van zijn dynastieën, t.w. de
de eigenaardige stroming van voortijd (vóór 400 na Ghr.), de
het Tantrisme ontstaan. Volgens Licchavitijd (5e8e eeuw), de
dit stelsel kan de mens zich de overgangstijd tussen de Lic-
krachten van verschrikkelijke chavi en de Mallavorsten (9e en
10e eeuw), de vroege Mallatijd
(11e14e eeuw), de late Malla
tijd (15e18e eeuw) en de
Shah- of Gurkhatijd (van 1768
af).
Van deze stijlen zijn op de
tentoonstelling interessante re
presentanten aanwezig in de
vorm van steensculpturen, ter
racottafiguren, bronzen, uit hout
gesneden beelden, voorwerpen
van ivoor en kristal, manuscrip
ten en boekomslagen, schilde
ringen op stof en' papier en eni
ge voorbeelden van hedendaag
se decoratieve kunst.
Handboek
Roman uit Vestdijks computer
MEN kent de uitdrukking „een heilig moeten". Men
doelt dan op de innerlijke noodzakelijkheid iets te
zeggen, te schrijven of te doen. Zonder het duidelijk uit
te spreken, suggereert men dat dit heilig moeten zich
tegen de stroom op, misschien wel tegen de klippen op
dient te verwezenlijken.
Voor de uit de mode geraakte dichter Rilke was die
innerlijke noodzakelijkheid, dat heilige moeten de maat
staf bij de beoordeling van een kunstwerk. Rilke had
hierbij het afzonderlijke kunstwerk op het oog: het
gedicht, de novelle, de roman.
ring, zo zie ik de wereld, dit is
mijn visie op een bepaald as
pect van de samenleving, deze
kant van het probleem wordt
verwaarloosd, luister dus naar
mij; aan dit levensgevoel heb
ik op deze, mijn eigen wijze.
Soms is het woord 'bijdrage'
beter op zijn plaats dan
'boodschap'. Rimbaud bijv. le
vert zijn bijdrage aan de ver
nieuwing van de Franse poëzie
en gaat dan wat anders doen.
natuurlijk niet als de uitvoe
ring van een bewust o plan,
maar zowel het een als het an
der uit innerlijke drang.
Boodschap
De boodschap van Vestdijk
is, dat er geen boodschap is.
Aan het begin van zijn car
rière staat een zeer omvangrijk
manuscript, dat in die vorm
nooit is uitgegeven. Hier was
een heilig moeten aan het
Er is ook een heilig moeten
in ruimere zin. Dat is dan,
om bij de literatuur te blij
ven, de innerlijke drang die
iemand bijv. tot schrijver
maakt. Vestdijk heeft afge
zien van een medische prak
tijk om zich helemaal aan het
schrijven te wijden. Ook zijn
ongehuwd blijven (tot op
voor kort) en zijn kluizenaar
achtig bestaan te Doorn pas
sen in dit beeld.
U voelt onmiddellijk de ge
vaarlijke spanning tussen het
heilige moeten in algemene zin
en in de bijzondere zin van
Rilke. 'Ik moet schrijven' is
heel iets .anders dan 'ik moet
dit schrijven'. Het eerste duidt
op een habitus, een gekozen en
verworven houding; het
tweede op een boodschap, in
welke vorm dan ook, uit^espro-
werk geweest om dit boek te
schrijven. De boodschap daar
van was, ruim geformuleerd:
hier ben ik, en dit is mijn we-
dit werk, t__
stroom van het latere oeuvre
in een andere baan zou hebben
geleid. Zeker is, dat men (ik
althans) bij geen enkel vol
gend boek het gevoel heeft van
de
Ik geloof dat Vestdijks afzij
digheid van het leven op zijn
werk van nadelige invloed is
geweest. De virtuositeit bleef
of
het
lijk gehalte aan echt leven
nam af. Tenslotte is elk onder
werp geschikt dat vanuit een
kluismet behulp van herinne
ringen en literatuur tot ro
man kan worden verwerkt.
Dat er superieure boeken
ontstonden, zoals (naar mijn
smaak) De held van Temesa,
De filosoof en de sluipmoorde
naar, Het genadeschot, be
wijst het hoge niveau van in
tellect en fantasie waarop de
auteur Vestdijk verkeert.
Maar andere boeken, zoals Be
richt uit het hiernamaals. Juf
frouw Lot en nu weer Een
huisbewaarder (uitgave De
Bezige Bij. Amsterdam, 260
blz., 14.90), zijn niet meer
dan produkten uit de Vest-
dijkfabriek, die nu eenmaal
doordraait. Elk thema, of ge
geven, of motief, dat in de
machine terechtkomt, komt er
als nieuwste roman weer uit.
De huisbewaarder is de 27-ja-
rige medische student Oost
hoek, wiens taak het is te
passen op de dubbele villa aan
zee van zijn tien jaar oudere
vriend Louis Bijtel, zolang de
ze naar de wintersport is. In
deze villa leven Louis' vrouw
Jikke (het is een tweede huwe
lijk), een zoontje Derkje, een
zwarte hond en een witte
gesneden kater. Er is ook een
dienstmeisje Ellie. Bijkomende
figuren zijn Zwaantje van
Kwawegen, een intrigante,
alsook een zekere Koudijs met
zijn vriendin Jeanne. In de
buurt woont, de grootmajoor
Bruinhorst, die Jikke les geeft
in paardrijden.
Pas tegen het eind van het
boek komt uit, dat Jikke en
Bruinhorst het op buitenechte
lijke wijze eens zijn. Louis
heeft dit van de aanvang af
geweten en vindt er een soort
genoegen in met vrouw en
buurman een kat-en-muis spel
letje te spelen, totdat hij de
twee en flagrant délit betrapt.
Intussen heeft Oosthoek het
achtereenvolgens met Jeanne
en met het dienstmeisje Ellie
aangelegd. Als kwasi-diepzinni-
ge bijzonderheid wordt herhaal
delijk en met nadruk vermeld,
dat Oosthoek de wastafel voor
kleine boodschappen gebruikt.
De functie van dit onsmake
lijke détail in het geheel ont
gaat de lezer volkomen en
overtuigt hem opnieuw van het
gebrek aan égards van de kant
van Vestdijk voor zijn lezers.
Te
zwaar
Het thema zou het onder
werp kunnen zijn voor een
klucht in luchtige stijl, maar
dan zou er heel wat psycholi-
gische en beschrijvingsballast
overboord moeten worden ge
gooid. Het gebruikte literaire
apparaat is te zwaar voor een
in wezen nietszeggend gegeven.
Bij een goede operette gaat
men ervan uit dat het maar
spel is.
Natuurlijk kan de moralist
vragen of echtbreuk niet een
te ernstige zaak is om er een
luchtig kunstwerkje op te base
ren, en ik ben geneigd hem
daarin gelijk te geven. Maar
een zogenaamd luchtig spelle
tje kan een maatschappelijke
satire verbergen. Hoe luchtiger
het werk, des te raker treft de
satire doel.
Niets van dit alles bij Vest
dijk, die (in zijn werken al
thans) te indifferent lijkt om
bepaalde toestanden te strie
men. Hier is alleen maar een
gegeven in de literaire compu
ter gestopt en de roman is er
uitgekomen. Niemand heeft er
iets aan, niemand wordt er wij
zer van en het beste wat men
kan doen is... de wastafel goed
doorspoelen.
I I. C. RIJNSDORP.
de Negev."
„Wij zijn in Azië gaan kijken
om te zien wat daar gebeurt. Wij
kunnen beter een markt in Azië
en Oost-Afrika bedienen dan in
Europa, omdat de afstanden tot
die landen kleiner zijn. Chemische
industrie ligt voor de hand en er
is koper bij Eilat. We dachten dat
er te weinig mineralen onder de
Negev zouden zitten, maar bij elk
onderzoek blijkt dat er meer te
voorschijn komt. We weten niet
eens wat de Negev allemaal bergt!
Een plan voor een kanaal van
de Rode Zee naar de vierhonderd
meter lager gelegen Dode Zee kan
interessante mogelijkheden bie
den. Dat behoeft niet eens zo last
baar te zijn, het behoeft slechts
de Arawa-vlakte te doorkruisen.
Zo'n kanaal kan dienen voor
transport en voor aandrijven van
een waterkrachtcentrale. Natuur
lijk mag de Dode Zee niet „vollo
pen", maar dat heeft men met
stuwdammen in de hand.
Bovendien biedt zo'n kanaal
transportmogelijkheden.
Verder iser een spoorlijn in
aanleg naar Eilat. Verbindingen
door de Negev hebben we hard
nodig.( Maar de aanleg is bijzonder
Verleden jaar waren David en
Paula Ben-Goerion vijftig jaar ge
trouwd. Him gouden bruiloft viel
juist samen met een verblijf in de
Verenigde Staten. Dat werd uiter
aard een groot feest. Ben-Goeri
on doet een beetje verlegen over
„die ophef, die ze daarvan maak
ten".
Paula Ben-Goerion heeft verle
den week tijdens, het laatste ver
blijf in Europa nog even gezorgd
voor een van haar bekende „bon
mots". Op een officiële ontvangst
wist een spreker niet, hoe
Ben-Goerion aan te spreken en
de arme man hakkelde wat over
minister of minister-president.
Paula Ben-Goerion viel hem ln
de rede: „Minister of president
kan iedereen zijn. Er is maar één
Ben-Goerion. Noem hem dus maar
gewoon bij zijn naam!"
Ben-Goerions persoonlijke bij
drage tot ontsluiting van de Ne
gev-woestijn is een landbouwho
geschool, op zijn initiatief
gesticht in Sdé Bokèr. Die school
heeft reeds opmerkelijke resulta
ten, zowel met het onderwijs ala
met het wetenschappelijk onder»
soek.
