Nederlandse boeren
leerden Franse collega's zondagsrust
I0NDAGS
BLAD
ZATERDAG 13 MEI 1967
De protestantse school die de Nederlandse boeren stichtten werd ondergebracht in Paron bij Sens.
In Frankrijk zijn bedrijven van een paar honderd hectare geen uitzondering. De bewerking van de grond is sterk gemechaniseerd.
Een prestatie, wanneer men zich
voorstelt dat zijn gemeenteeen
oppervlakte had van ongeveer
tweederde deel van Nederland!
Maar in 1946 werd een eigen
kerkgemeenschap gesticht, deel
uitmakende van de gereformeer
de kerken van Nederland, en
kregen de Nederlanders een ei
gen predikant, dominee H. J.
Winter uit Antwerpen. Voor de
diensten leende men de kerk van
de Franse protestanten te Sens.
Meelevend
De tegenwoordige hoeder van
de Nederlandse protestanten
rond Sens, dominee A. L. Janse
de Jonge, hoeft het werk niet
meer te paard te doen. Met zijn
auto heeft hij het echter al druk
genoeg, getuige de zestigduizend
kilometers die hij jaarlijks op
rijdt bij zijn bezoeken aan ge
meenteleden. Dominee Janse de
Jonge is een gelukkig man, want
welke ambtsbroeder in Neder
land kan hem naze:ggen dat ne
gentig tot vijfennegentig procent
van de mensen in zijn gebied
kerkelijk meelevend zijn? Het is
een ongehoord hoog percentage,
waarbij men echter wel dient te
bedenken, dat voor de gemeente
leden, die voor een kerkbezoek
gemiddeld vijftig kilometer moe
ten overbruggen, een kerkdienst
ook nog een belangrijke sociale
kant heeft.
Men ziet elkaar weer even, en
na de dienst wordt er op het
kerkplein door de mannen over
het bedrijf en door de vrouwen
over de kinderen gepraat. Zodat
voor velen dit alleen al een re
den is om zich ter kerke te bege-
Een, zoals gezegd, uniek insti
tuut is de school, tevens inter
naat, die de Nederlandse boeren
in hun gebied gesticht hebben.
Hiervoor werd in 1949 het
kasteel van het dorp Paron bij
Sens aangekocht, en met wat ver
anderingen aangepast voor het
geven van onderwijs. In Neder
land spreekt een dergelijke
christelijke school niet tot de
verbeelding, maar in Frankrijk,
dat alleen (neutrale) staatsscho
len kent, ligt die zaak anders.
Misschien niet helemaal van
harte hebben de stichters toch
de medewerking van de Franse
overheid gekregen, met als enige
voorwaarde, dat de school het
Franse leerprogramma volledig
zou volgen, dus ook met gebruik
making van Frans onderwijzend
personeel en Franse leerboeken.
De school wordt momenteel be
zocht door 29 jongens en 22
meisjes, waaronder ook enkele
kinderen van Franse protestan
ten. Het onderwijs is dus volle
dig gelijk aan dat op de staats
scholen, met dit verschil dat de
ionge Nederlandertjes les krij
gen in kerk- en bijbelse geschie
denis. Voor dit voorrecht zijn de
ouders bereid werkelijk offers te
brengen, want terwijl het neutra
le onderwijs kosteloos is, betalen
de ouders van de Paron bezoe
kende kinderen ieder jaar het
lieve bedrag van drieduizend'11
francs (ƒ2250) per leerling» piet,,
in sommige gevallen meer dan
één leerling per gezin.
In dit bedrag is natuurlijk ook
het internaatsgeld begrepen.
Maar daar dit bedrag voor som
mige mensen niet haalbaar is, is
men blij op de steun van een
stichting in Nederland, de
„Vrienden van Paron", te kun
nen rekenen, die door regelmati
ge bijdragen de mogelijkheid
geschapen heeft om tegen een
aanzienlijk lagere vergoeding de
kinderen toch deze school te la
ten bezoeken.
Maar niet alleen op het finan
ciële vlak ligt de problematiek,
In het niet zo dik met protestan
ten bezaaide Frankrijk blijkt het
vaak moeilijk om de door de
wet verplicht gestelde Franse on
derwijzers en onderwijzeressen
te vinden. Maar tot op heden is
men daar nog altijd in geslaagd,
ook al draait de school vanaf vo
rig jaar september zonder direc-
Eén dag voor de aanvang van
het schooljaar werd de nieuwbe
noemde Franse directeur dood
op een spoorbaan aangetroffen—
Zodat de bestuursleden van de
school dan maar zelf op de direc
teurszetel zijn gaan zitten, in af
wachting van de benoeming van
een nieuwe directeur. De scepter
wordt nu gezwaaid door landbou
wer Gerrit Knibbe, die naar ei
gen zeggen van onderwijszaken
net zo veel verstand heeft als
een varken van haute-couture,
maar dan toch maar de boerde
rij zolang onder de hoede van
zijn zoon gesteld heeft om zelf
leiding te kunnen geven aan de
school, die koste wat het kost
door moet draaien.
Room eraf
Sinds 1953 zijn er geen nieuwe
boeren meer uit Nederland naar
het gebied rond Sens vertrok
ken. De room is eraf, en niet in
de laatste plaats door de rege
ling van de Franse overheid, die
Franse gegadigden voorrang
zeeft bij het pachten van boer
derijen. Dat is ook een van de
redenen waarom de Nederlandse
boeren daar liever de Franse na
tionaliteit aannemen, zodat ze,
wanneer ze van bedrijf willen
veranderen, tenminste niet hele
maal onderaan het lijstje van ge*
gadigden komen te staan. Ver
fransing dus van de Nederlandse
kolonie.
Toch zal die haar eigen karak
ter blijven behouden. De huiska
mers in de boerderijen zullen
Hollands-gezellig blijven, en
voor men de Franse platte
lands-gewoonte overneemt om
het tv-toestel in de echtelijke
slaapkamer te zetten, om vanuit
bed nog een uurtje naar het
kastje te liggen kijken, zal er
nog heel wat water door de Yon-
ne moeten stromen. Ook op het
Franse platteland blijkt de Hol
landse huiselijkheid onverwoest-
ONNO REITSMA
EEN honderd kilometer ten zuid-oosten van
Parijs, rond de stad Sens, ligt een streek
waar men zich goed verstaanbaar kan maken
zonder ook maar één woord Frans te kennen
en door zich alleen van de Nederlandse taal te
bedienen. Dat is het gebied, waar een Neder
landse „kolonie" is ontstaan, een leefgemeen
schap van een kleine duizend Nederlanders,
welke zich voornamelijk al landbouwend van
een (goed) bestaan verzekeren.
overname aangeboden werden.
De gebroeders Quaak waren
de eersten die deze mogelijkhe
den uitbuitten, en na wat fami
lieleden van de Quaak-stam be
gonnen er al vrij spoedig meer
jonge enthousiaste agrariërs zuid
waarts te koersen. Natuurlijk
waren er vele moeilijkheden te
overwinnen in die eerste tijd.
Ten eerste de taal, en verder
vroeg het Franse boerenbedrijf
een heel andere aanpak dan het
Nederlandse, al was het alleen
maar door de andere grond en
het verschillende klimaat.
Maar met een schuin oogje loe
rend naar de methoden van de
Franse buurlui kregen de Neder
landers al snel de slag te pak
ken, en met hun oer-degelijke
Nederlandse aanpak van de zaak
lieten ze de Fransen grote ogen
opzetten, toen de resultaten zicht
baar werden.
Hadden de Fransen eerst wat
geamuseerd gelachen over het ge
ploeter van die Hollanders, al
lengs begonnen zij methoden en
gebruiken over te nemen, zodat
er een soort economische uitwis
seling ontstond.
Niet zozeer een methode, als
Flak bij de school tverd de riante j
Jonge met vrouw en dochter een
wel een gebruik, hebben de Ne
derlandse boeren in het hele ge
bied rond Sens ingevoerd: de hei
liging van de zondag als rustdag.
Tot dan toe was - het bij de
Fransen gewoonte, dat er zes en
een halve dag per week gewerkt
werd op het land, waarbij alleen
de zondagmiddag vrij was. Maar
toen de Hollanders aantoonden
dat zij in zes dagen klaar kon
den maken wat de Fransen met
een halve dag extra presteerden,
sloten de laatsten zich graag bij
dit gebruik aan. Niet om, zoals
de zeer orthodox-protestantse
Hollanders, de zondag aan de
dienst des Heren te kunnen wij
den, m^ar een vrije dag was
bun toch wel welkom.
Voor de Nederlanders daar
heeft de godsdienst altijd een
grote rol gespeeld, en die is ook
een van de meest bindende facto
ren binnen de gemeenschap ge
bleken. In de eerste jaren, toen
alles zich nog in een pio
niers-sfeer afspeelde, was het
voor diverse gezinnen in Neder
land het enige bezwaar, dat hen
weerhield van een emigratie
naar Frankrijk, het ontbreken
van een Nedêrlandse pro
testantse kerk en een dito school
voor de kinderen.
Weliswaar was er een Franse
protestantse kerk in Sens, maar
die werd te „licht" geoordeeld,
zodat de boeren in de begintijd
hun eigen kerkdiensten op de
boerderijen hielden, waarin of
een preek, toegezonden uit Ne
derland, voorgelezen werd, of
een predikant uit Brussel voor
ging.
De protestantse kerk te Brus
sel, zijnde de meest zuidelijke
voorpost van de Nederlandstali
ge volgelingen van Calvijn, had
namelijk in die dagen de geeste
lijke verzorging van het groepje
boeren toegewezen gekregen, en
meestal eenmaal per maand leg
de een predikant de afstand van
een paar honderd kilometer af
om de verre schaapkens onder
zijn hoede te nemen.
Per fiets
Een situatie die zich vrijwel
ongewijzigd tot na de laatste we
reldoorlog voortzette, gedurende
welke de Brusselse dominee
Maaskant het zelfs presteerde
om bij gebrek aan een auto te
paard en op de fiets bij de ge
meenteleden op de verspreid lig
gende boerderijen langs té gaan.
De eerste Nederlandse infiltra
tie van het Franse platteland
had plaats in het midden van de
jaren twintig, toen twee jonge
boerenzoons uit Zeeland, de ge
broeders Quaak, geen kans za
gen in de eigen streek een be
drijf te verwerven. Nederlands
platteland was vol, maar Frank
rijk was "de gevolgen van de
eerste wereldoorlog nog steeds
niet te boven.
De slopende worsteling met
Duitsland had vele levens ge
vraagd, en vele boeren waren
niet naar hun bedrijven terugge
keerd; andere boeren zagen zich
door het sneuvelen van hun
'.oon plotseling zonder opvolger,
met als gevolg dat er bedrijven
voor een appel en een ei ter
Een gemeenschap, die zich een tijdverlies van anderhalf
heeft gegroepeerd rond een bij- jaar in, want toen ze nog de Ne-
na unieke instelling in Frank- derlandse nationaliteit bezaten,
rijk: een protestantse school, boefden ze geen en«cel
met daaraan nauw verwant het uniform aan te trekken,
instituut van een bloeiende Ne- hetgeen uiteraard wel-
derlandse gereformeerde kerk* kom was voor deze boe-
Want ook al nemen de in Frank- renzoons, dje in de mees
rijk gevestigde boeren van Ne- te gevallen staan te po-
derlandse nationaliteit veel Ie- pelen om zelf een eigen
vensgewoonten over van hun boerenbedrijf te begin-
Franse buren, vooral wat betreft nen. En dan niet van
de methoden van bedrijfsvoe- het kinderachtige for-
ring, één ding zal hen te allen maat zoals in Nederland,
tijde blijven scheiden: het waar een boer met vijf-
verschil in godsdienst, waardoor tig hectare al een groot
de toch telkens meer verfransen- man is, nee, naar Franse
de Nederlanders waarschijnlijk begrippen wordt een be
drijf pas interessant, als
het boven de honderd
hectare uitkomt.
Niettegenstaande het feit, dat
er al telkens meer kinderen zijn
die zich alleen nog vlot in het
Frans kunnen uitdrukken en af-
gezien van het feit, dat meer en Nederlanders met be-
meer Nederlanders zich tot drijven van twee-, drie-.
Fransman laten naturaliseren, al vierhonderd hectare zijn
was het alleen maar om de eco- daar geen uitzondering,
nomische voordelen. Hetgeen niet impliceert,
Die naturalisatie lag een paar dat het goud daar voor
jaar geleden nog niet zo makke- een boer op straat ofui
lijk, want die had voor de zoons de srond ligt: verschi -
van een gezin de zware conse- lende gezinnen zijn al-
quentie dat zij in Franse militai- weer gedesillusioneerd
re dienst moesten, en dat bete- "aar Nederland terugre
kende in de meeste gevallen: keerd, nadat ze al hun
vechten in Algerije. Maar Frank- kapitaal zagen wegzak-
rijks leger houdt zich tegen- ken in de altijd dorstige
woordig alleen nog bezig met oe- Franse bodem.
feningen en het bezetten van Anderen bedankten voor de diverse Nederlanders uit Frank
en deel van Duitsland, en daar ri;a weg naar een derde vader-
mogen de nieuwe Franse jon- lessen m de Franse taal die ze En 0Qk daar zijn zi^ dje er
gens van Nederlandse origine daar een paar jaar gratis hadden ket eerste aankwamen, degenen
zich ook wel mee bezig houden, kunnen volgen en wierpen zich die er het beste boeren. Want
oordelen de ouders. op de bestudering van het Duits: uefe varkens maken de spoeling
Voor de jongens zelf houdt dat het gebied rond Hannover trok dun> ook huiten Nederland.
Goedkoop
