ZIJ VERSTAAN TAAL NOCH TEKEN
ONOAjjS
BLAD
-
Afatische
patiënten
verliezen
ieder
contact
Vergeten
ziekte
ZATERDAG 22 APRIL 1967
HILVERSUM Mevrouw Grotendorst,
ziet u mij? Ik ben de dokter. U ligt zo wel
fijn, hè? Ja, met dat been wordt het wel be
ter. U hoeft niet altijd op bed te blijven lig
gen. Til uw been eens op? Goed zo....
De dokter buigt zich dieper over het bed,
waar de patiënte, gesteund in de kussens,
zit. Zijn ogen zijn vlak bij de hare en zoe
ken haar blik: Wilt u zondagmorgen mee
naar de kerk? Nou?
Langzaam wendt de pas binnengekomen vrouw
het gelaat naar de dokter. Alleen haar ogen spre
ken. Onbeschrijfelijk droeve ogen. Ze lijken te zeg
gen: Ik voel me zo hulpeloos, verlaten, alleen. Help
me toch uit dat verschrikkelijke isolement waarin
ik verkeer. Ik hoor woorden, maar ik versta ze niet.
Denken in woorden kan ik niet, Laat staan in woor
den spreken. Ik begrijp alleen dat u het goed met me
meent. Daarom knik ik maar van ja.
fevrouw Grotendorst is een
tische patiënten. Een van de
:n die in het ziekenhuis Zon-
traal verblijven. Afasie bete-
it niet spreken. Dat heeft ze
•ger wel gedaan. Maar een
ique heeft haar aan één kant
lamd. Door onvoldoende
(dtoevoer naar een deel van
hersenen is haar spraakcen-
gestoord geraakt.
1 attaque is overigens niet
lenige oorzaak die tot afasie
t leiden. Het oorzakencomplex
keer gecompliceerd.
^rfweederde van deze patiënten
wie over het algemeen weinig
ndacht wordt besteed,
li de 65. Als ze binnenkomen
ze aanvankeljk zielig en
:aam te treuren. Een lachje
it nooit over hun lippen.
het woordbeeld is gestoord en
daardoor tevens het schrijven,
ook het rekenen is onmogelijk ge
worden evenals het maken van
een tekening, het lezen van mu
ziek of zelfs het zich uiten in
gebaren.
Toch is er dat denken nog wel
maar dan een weerloos denken.
Men moet zich het psychische le
ven van een afatische patiënt
voorstellen als een stomme film.
Hij bevindt zich in een vijandige
wereld met zinloos geluid en flar
den van woorden.
FASIE is een vergeten ziekte.
Het lijden is vooral van psy
chische aard. Buitenstaanders
kunnen er zich geen voorstelling
van maken hoe iemand, die te
voren normaal in woorden kon
denken, luisteren en spreken, in
eens door een wegvallen van dit
alles het contact met iedereen
verliest, ook met zichzelf.
Paniek maakt zich van zo
iemand meester. Hij of zij is aan
innerlijke ontreddering ten prooi.
Daarna komt er die grote droef
heid, uitgedrukt in het gelaat van
nevenstaande patiënte. Verlaten
en zielig zitten zulke (meest
oudere) mensen te treuren. La
chen kunnen ze niet meer.
In het algemeen ziekenhuis
Zonnestraal, Loosdrechtse Bos,
Hilversum waar een grote geria
trische afdeling is, beoefent men
onder leiding van de geneesheer
directeur, dr. J. Th. R. Schreu-
der, een zeer gerichte therapie
met deze mensen. Een specialis
tisch team komt daaraan te pas.
In het minste geval weet men te
bereiken dat iets van het verlo
ren gegane contact terugkomt.
Daarmee wordt aangetoond, dat
deze zieken niet als hopeloos naar
huis mogen worden gezonden. Er
kan iets terugkomen. Al was het
alleen maar een ontspannen ge
zicht, dat zelfs de lach doorlaat.
daan. De woorden komen er in
enkele gevallen goed uit, in een
ander geval verminkt of alleen
in een klank die er in de verte
op lijkt.
I Verborgen
niet diepgaand genoeg dat in
vele gevallen de oorspronkelijke
Men heeft de indruk de stu- woordenschat ten dele, maar dan
die van dit lijden is nog lang verborgen, aanwezig is. Die moet
Chinees'
Volkomen begrijpelijk, want
deze mensen is him moeder-
I plotseling zoiets als Chinees
'orden. Aanvankelijk heeft
i een paniek van zo'n patiënt
lestcr gemaakt. Door het weg-
het taalgebruik als
nunicatiemiddel kunnen ze
tseling met niemand meer in
(tact komen.
Erger nog: ook niet meer met
izelf. Ze hebben hun eigen
ntiteit verloren. En dat, ter-
ze bij hun volle verstand
Want ten onrechte heerst
vaak de mening dat ze
stelijk onvolwaardig zouden
i geworden. En dat is perti-
it onjuist.
Ian de patiënt aanvankelijk
emaal niet meer denken? Op-
vlakkig bezien zou men zeg-
want niet alleen
De eerste tests geschieden
daarom op basis van woordloze
(non verbale) benadering. De psy
choloog is daarbij, trouwens ook
in de verdere therapie, uiterst
belangrijk.
Omdat bijna alle
communicatie zijn gestoord, pro
beert men met de patiënten, in
groepen en individueel, zo veel
mogelijk vormen van expressie
gelijktijdig te beoefenen. De zg.
globale benadering.
Merwaardigerwijze is daarbij
zingen uitgangspunt. Het is ge
bleken dat wanneer een bekend
lied wordt ingezet, de patiënt
mee kan gaan zingen. Zelfs de
woorden, al geschiedt dit dan
louter mechanisch.
Voor patiënten die religieus
zijn, is de kerkdienst mede daar
om een wonderbaarlijk eerste
middel. Vandaar dat in Zon
nestraal regelmatig diensten wor
den gehouden. Rooms-katholieke
en protestantse. Ontroerend is
het daar te zien en te horen hoe
voordien volledig zwijgende en
in zichzelf gekeerde mannen en
vrouwen onbeholpen een psalm
of gezang gaan meezingen, ja
ook het Onze Vader mee gaan
bidden.
gekomen woorden ook weer be
wust te maken. Dat kan zo
gaan: Na het zingen maakt
een schilder een illustratie van
het lied of versje op een bord.
De tekst wordt er vervolgens
naast geschreven. Onder de teke
ning komen de zelfstandige
naamwoorden die in het geding
zijn.
Nu wordt gepoogd de pa
tiënten aan het natekenen en
naschrijven van de voorstellin-
DOOR
Ton van der
Hammen
zijn boog om in de spelvorm het
gebruik van gebaren en mimiek
als communicatiemiddel over
te dragen. Patiënten, die ook na
voortgezette pogingen niet meer
gaan spreken hangt vaak af
van de mate van beschadiging in
het desbetreffende hersengedeel-
te en die ontvankelijk zijn
voor deze mogelijkheid leert hij
zich zo goed mogelijk op deze
manier te behelpen.
Na het mindere isolement zijn
vaak het weer iets leren
verstaan en begrijpen van het
gesproken woord stappen in de
goede richting. Dat wordt duide
lijk als men weet dat het zg.
receptieve taalbezit van een
mens (het verstaan en lezen) al
tijd groter is dan het expressie
ve (het spreken en schrijven).
Probleem
I spraaklerures maakt een knippende beweging, wijst op de schaar en vraagt wat dat is. Zoekend gaan de hander
Hij weet het, maar kan het zo moeilijk zeggen. Tenslotte komt het hoge woord eruit.
gen te krijgen. Tenslotte worden
de voorstellingen zo mogelijk in
klei geboetseerd of via doorstop
werk uitgebeeld. Allemaal pogin
gen, gericht op le bewustwor
ding.
In de weken dat de afatische
patiënten in Zonnestraal zijn, is
hun programma zeer compact.
De trerapeutische werkgroep,
bestaande uit een psycholoog,
twee spraaklessen, bezigheids-
therapeuten, een kunstschilder
en een pantomime-acteur, is
voortdurend met hen bezig. Ze
houden ook regelmatig team
besprekingen, waarbij elk geval
onder de loep wordt genomen.
Er is sprake van een hecht
*eam. waar vriendschap heerst.
Eerste voorwaarde om aan het
gemeenschappelijke ideaal te
kunnen werken.
Waarom zo'n druk programma
voor de patiënten? Er mag niet
veel tijd worden verloren. Want
laat men ze in hun situatie, dan
glijden ze onherroepelijk af tot
geestelijk gehandicapten. Ze ver-
dementeren dan, zeggen de
artsen, omdat de voortdurende
innerlijke ontreddering ondraag
lijk blijkt.
Een van de eerste resultaten is
n de meeste gevallen dat het
;solement wordt doorbroken,
vooral ook door het werken in
groepen. Iemand die daar een be
langrijk aandeel in heeft is de
oantorriimeacteur, die langs de
weg van gebaren aan de bewust
wording werkt.
Zij zijn in een halve kring om
hem heen geschaard. Hij brengt
het hoofd naar achteren, doet of
hij iets in de rechterhand heeft
die hij boven de mond houdt.
Wat is dat? De patiënten kij
ken gespannen toe. Een lach
breekt bij velen door. Het ge
baar appelleert. En ook al weet
niet ieder van hen het woord
..haring" of „vis" tot uiting te
brengen, ze ervaren in de geza
menlijke inspanning weer iets
van gemeenschap, die op zijn
beurt weer heilzaam werkt op
het ta/elbM. het behandelingen**,.
De acteur heeft meer pijlen op
Met een simpel voorbeeld is
dit begrijpelijk te maken. Een
ieder die iets van vreemde talen
weet, kan beamen dat het niet
zo moeilijk is een artikel in het
Engels tot zich te nemen te lezen
(receptief). Veel lastiger wordt
het om een stukje Nederlands in
het Engels onder woorden te
brengen, te vertalen (expressief).
Maar al gaat een afatische pa
tiënt meer begrijpen, het zich
uiten blijft het grote probleem.
Met oneindig geduld zijn twee
spraakleraressen continu bezig
hem of haar daar weer enigszins
toe te brengen. Wie zo'n les
heeft meegemaakt ervaart iets
van de emotionele binding, die
zo iemand met de getroffen me
demens moet hebben. Al werkt
daarbij de gedachte „iets voor
de ander te kunnen doen" onge
twijfeld weer bevrijdend: er is
nauwelijks een indringender
vorm van medemenselijkheid
denkbaar.
Ontspannen
Hoe gaat dat ongeveer in zijn
werk? Ze legt vier voorwerpen
op tafel: een schaar, een kam,
een pijp en een potlood. Hel
geldt hier een patiënt die al eni
ge weken van oefeningen achter
de rug heeft. Hij is een bereisd
man, die vele talen heeft gespro
ken. Bij zijn aankomst in Zon
nestraal kon hij geen woord uit
brengen. Als gevolg van zijn on
beschrijfelijke isolement gedroeg
hij zich agressief.
De man die nu tegenover de
spraaklerares is gezeten, is
rustig en ontspannen, lacht vrien
delijk en spant zich tot het ui
terste in om de voor hem zo moei
lijke opdrachten uit te voeren.
De spraaklerares maakt met de
vingers een knippende beweging,
wijst op de schaar en vraagt
wat dat is.
Als het enige ogenblikken
heeft geduurd helpt ze verder:
een sch... en komt het woord
eruit: een schaar, ja. En wal
doet u daar mee? Knippen.
Goed zo. Zo krijgt ook de kam
een beurt en de andere voorwer
pen, waarmee de geëigende han
delingen moeten worden nage-
Behalve op afasie gerichte, zijn er
normaleoefeningen, die het ge
bruik van de ledematen moeten sli
de vier voorwerpen de kam aan
te wijzen. Na lange aarzeling
gaat de vinger naar de schaar...
Diezelfde misverstanden treden
ook op bij woorden, verband
houdend met de getoonde voor
werpen, die de man op kartonne
tjes, in drukletters geschreven
voor zich krijgt: knippen, roken,
schrijven, kammen
De krachtsinspanning die het
spreken met zich brengt, blijkt
uit de gebarende handen van de
patiënt, die zoekend mee bezig
zijn. Zo, dat ze op een gegeven
ogenblik de handen tegenover
zich grijpen.
De resultaten? Vooral het
weer enigszins los
komen uit het iso
lement. Voorts het
verstaan. Dan, in
mindere mate, het
zich althans frag
mentarisch weer
wat uit kunnen
drukken. Verder na
tuurlijk via de ge
wone oefeningen,
het zich meer kun
nen bewegen, het
zichzelf kunnen
aankleden, het weer
eenvoudige hande
lingen kunnen ver
richten.
Op een gegeven
ogenblik moet de
patiënt echter weer
naar huis. Tien we
ken is gemiddeld de
duur van de opna
me. Daarna moet na
zorg volgen, hetzij
door de echtgenoot
of echtgenote, die op
Zonnestraal nader
wordt geïnstrueerd,
hetzij door vakbe
kwame krachten el
ders. Want wordt
met de oefeningen
niet voortgegaan,
dan is onherroepe
lijk weer achteruit
gang het gevolg.
De nazorg is verre
van volmaakt. Or
ganisatorisch is men
nog niet ingesteld
op de geneeskundige
nabehandeling van
deze zwaar gehan
dicapte bejaarde pa
tiënten. Afatische
patiënten vormen in
feite een vergeten
groep.
Meer belangstel
ling wekken, vooral
in vakkringen, is
daarom mede de
taak die de genees
heer-directeur van
het ziekenhuis, dr.
J. Th. R. Schreuder
en zjjn medewer
kersteam, zich heb
ben gesteld. Een on
langs gereedgeko
men, indringende
film „Taal noch Teken" van de
cineast Boud Smit, is daarvoor
een van de middelen.
Deze zaak moet veel meer aan
dacht krijgen is het thema dat
steeds gehoord wordt. Ook de op
leiding blijft in gebreke. De pa
tiënten mogen niet als „hope
loos" naar huis worden gezon
den. zoals nu nog al te vaak ge
beurt.
Nodig zijn overal in het land
daghospitalen, waar de pa
tiënten, thuisgekomen, groepsthe
rapie kunnen blijven beoefenen.
Daar hebben de mensen die aan
de andere zijde van de kloof
staan recht op. Hun hand, die
hulp vraagt, behoeft de onze.
