U GAF VORM AAN EEN TIJDPERK
Niet te
vermoeien
1.DENAUER architect van de Bondsrepubliek
;UWE LEIDSE COURANT
11
DONDERDAG 20 APRIL 1967
I Verzoening met Frankrijk
was zijn obsessie
vu.
Adenauer ten voeten uit.
bondskanselier vierde hjj zijn
dikwijls met het be
luisteren van een aubade.
(Van een onzer redacteuren)
ALS men van iemand kan zeggen, dat hij „in het
harnas gestorven" is, dan is het wel van dr. Kon
rad Adenauer. Vrijwel tot het einde van zijn lange
en welbestede leven bleef hij actief. Ook toen hij de 90 al
was gepasseerd legde hij nog een opvallende vitaliteit aan
de dag. Hij was er de man niet naar, de leiding van de
Bondsrepubliek aan anderen over te laten. Ook niet nadat
hij zich in 1963 genoodzaakt zag, af te treden.
Zijn vitaliteit was op zichzelf
een zegen. De activiteiten, die
daarvoor tot op hoge leeftijd mo
gelijk werden gemaakt, dienden
echter in de afgelopen jaren niet
langer het algemeen belang van
de Westduitse republiek. Uit de
aard der zaak moeten wij aan
nemen, dat Adenauer steeds
meende, dat belang wèl te dienen.
En dat is in wezen de tragiek
van zijn leven geworden. Dit
neemt niet weg, dat Adenauer in
de historie van zijn land zal
voortleven als de voornaamste
grondlegger van de Bondsrepu
bliek, zoals die zich sinds 1949 tot
een belangrijke mogendheid
heeft ontwikkeld.
aanvankelijk niet herkenden. Zo kwam
het, dat Adenauer zoveel weg had van
een oud Indiaans opperhoofd.
Rijnlander
Adenauers optreden werd vooral
bepaald door zijn streven naar ver
zoening met Frankrijk. Dit kon voor
een belangrijk deel worden verklaard
door zijn Rijnlandse afkomst. Zijn
grootvader was bakker in Bonn en
zijn ouders woonden in Keulen, toen
hij op 5 januari 1876 geboren werd.
Zijn vader verdiende als ambtenaar
bij het gerechtshof van Keulen niet
veel. Om Konrad en diens jongere
broer een academische opleiding te
kunnen geven moest zijn moeder
kostgangers in huis nemen en voorts
met handwerken een bijdrage aan het
Konrad studeerde rechten
Freiburg, München, Bonn
Toen hij afgestudeerd was keen
nisclub Pudelnass
weersgesteldheid gespeeld) Emma Wey-
er leerde kennen, met wie hij in 1904
trouwde. Twee jaar later werd hij lid
van de Keulse gemeenteraad en in 1909
wethouder van zijn geboortestad. Reeds
in 1916 stierf zijn vrouw na een langdu
rige ziekte.
Zelf was Adenauer in die tijd betrok
ken bij een ernstig auto-ongeluk. Zijn
gezicht werd toen zo beschadigd, dat
zijn familieleden hem in het ziekenhuis
Burgemeester
was, Oberbürgermeister van Keulen.
Hij wist zo goed en zo kwaad als het
ging de vrede in de stad te bewaren,
toen soidaten- en arbeidersraden aan
het eind van die verloren oorlog de
macht in handen wilden nemen. Zo liet
hij 300.000 liter alcol -1 uit een legerde-
pot in de Rijn leeglopen om te voorko
men. dat de rebellen er zich meester van
zouden maken. Daarna bond hij de
strijd aan tegen degenen, die van plan
waren, het Rijnland van Duitsland af te
scheiden.
Wel voelde hij destijds voor een West
duitse staat binnen het Duitse rijk. Er
gebeurde echter helemaal niets, tot gro
te teleurstelling van de Fransen. Het
was met name Clemenceau, die Adenau
er hiervoor verantwoordelijk stelde. De
Rijnlandse extremisten waren echter
evenmin op hem gesteld. Zij veroordeel
den hem ter dood, toen hij met de hulp
van de Britse bezettingstroepen wist te
voorkomen, dat een Rijnlandse repu
bliek werd uitgeroepen.
Keulen,
MDAT de rozentuin in
Rhöndorf. die Ade-
verzorgde,
voortdurend door toe
risten werd belegerd,
adviseerde de tuinman
snelgroeiende populieren te plan
ten Hij voegde er echter aan toe,
dat het dan toch nog 15 jaar zou
duren, voordat alles zou zijn
dichtgegroeid. Waarop Adenauer
reageerde met: „Nou en?"
Op een opmerking over zijn
hoge leeftijd antwoordde hij.
„Weet u dat de geleerden heb
ben vastgesteld, dat de menselijke
hersenen 130 jaar intakt kunnen
blijven?" Op de verschrikte tegen
vraag of hij nog zó lang kanselier
wilde blijven zei Adenauer ge
moedelijk glimlachend: „Nee,
voor mijn oude dag weet ik wel
wat beters."
Hoe taai en onvermoeibaar
Adenauer was, ondervonden
bezoekers vaak aan den lijve.
Nog lang kon hij zonder moeite
de 57 treden naar zijn huis in
Rhöndorf aan de voet van het
Zevengebergte „nemen", zijn jon
gere begeleiders in ademnood
achter zich latend. Eens schudde
twee van hen amper
40* jaar het hoofd en riep hij
de hijgende mannen toe: .,En dat
wil Duitslands jeugd zijn
#- Op een vlucht naar Berlijn
ir de Russische zone vroeg
zijn medewerkers wat er
gebeuren zou, als het vliegtuig
waarin zij zaten in dat gebied een
noodlanding zou moeten maken.
ve te laat in Berlijn
:i de kanselier lako-
Een oartijvriend verweet hem
op een keer, dat hij de dag
tevoren in een bepaalde kwestie
een heel ander standpunt had
ingenomen dan voorheen. Ade
nauer antwoordde onbewogen:
.Dat kan wel. maar niemand kan
me verhinderen, elke dag wijzer
te worden."
Had hij aanvankelijk wat
i moeite geduld voor de lastige
H fotografen op te brengen, na ver-
Rg loon van tiid voldeed hij vriiwel
H altijd aan hun verzoeken. Toen
^R het hem een keer te bont werd
H vroeg hij: ..Mijne heren, is het nu
JR zo goed. of moet ik ook nog een
RR handstandie maken?"
Duitse Rijk
In die onrustige naoorlogse periode
huwde Adenauer met Augusta Zinsser,
die veel jonger was dan hijzelf. Zij
behoorde tot de Evangelische Kirche,
maar besloot rooms-katholiek te wor
den. Uit dit tweede huwelijk werden
vijf kinderen geboren. Adenauer bleef
zich verzetten tegen alles wat de een
heid van het Duitse rijk in gevaar zou
kunnen brengen Door handig manoeu
vreren wist hij vrijwel altijd zijn zin
te krijgen.
In 1926 werd hem zelfs het rijkskanse
lierschap aangeboden. De Volkspartij
van Stresemann wilde echter geen socia
listen in de regering hebben. Adenaner
wenste geen kabinet zonder socialisten
en accepteerde het aanbod niet.
Heinrich Brüning, Franz von Papen
en Kurt von Schleicher werden toen
achtereenvolgens kanselier. Totdat Hit-
Ier er in slaagde, op „legale" wijze aan
de macht te komen. Adenauer was
een van de eersten, die door de
„Führer" aan de kant werd gezet. Op de
dag van de beruchte Röhm-putsch (30
juni 1934) werd hij gearresteerd, doch
na enkele dagen in vrijheid gesteld.
Nadien wisselde Adenauer voortdu
rend van verblijfplaats, totdat hij in het
stille Rhöndorf bij Keulen een huis
vond, waar hij (toen al 60 jaar oud)
rust meende te kunnen vinden. In dat
huis heeft hij gewoond tot de laatste
dagen van zijn leven. Hij bracht zijn
„vrije tijd" door met het kweken van
rozen en het doen van „uitvindingen",
zoals een lichtgevende maasbal en een
electrische insectenverdelger.
hand gewerkt door het succes van prof.
dr. Ludwig Erhard als minister van eco
nomische zaken. Dit verschafte hem de
politieke middelen om drie Bondsdag
verkiezingen te overleven. We zouden
Adenauer echter tekort doen, als we
zijn optreden als kanselier gedurende
veertien jaren met deze summiere op
merkingen zouden afdoen.
Van wezenlijke betekenis was, wat
hij deed met de mogelijkheden, welke
hem ten dienste stonden. Dat is verba
zingwekkend veel geweest, ook al om
dat de Duitsers gebukt gingen onder de
politieke gevolgen van een verloren oor
log, die met name in Europa onnoeme
lijk veel leed had gebracht.
Gearresteerd
Verschillende levensstadia. Adenauer ontvangt, als burgemeester van
in 1926 rükspresldent Hindenburg. In 1897: als student met vrienden
dlnnen naar bulten.
Onder: In 1945 dwaalden een vermagerde heer en mevrouw Adenauer nog een
maal rond In de gevangenis waarin de nazi's hen hadden opgesloten. Adenauer
was graag het middelpunt van het gezinsleven: met zijn dochter Libet op haar
bruiloft.
het welslagen er van geloofde. Niet
temin werd hij na de mislukte aanslag
op Hitier gearresteerd en in Keulen in
een kamp opgesloten.
De 68-jarige Adenauer zou naar Bu-
chenwald worden overgebracht. Een be
vriend luchtmacht-officier wist hem eeh-
ter te bevrijden door voor te wenden,
dat hij de gevangene voor een verhoor
naar Berlijn moest brengen. Adenauer
dook onder, maar werd spoedig gevon
den, nadat men zijn vrouw aan tal van
kwellende verhoren had onderworpen.
In november kort voordat de Amerika
nen de Rijn overstaken werd het echt
paar vrijgelaten uit de Gestapo-gevange-
nis te Brauweiler. Mevrouw Adenauer
overleefde deze bevriiding slechts enke
le jaren.
De Amerikanen maakten Adenauer
weer Oberbürgermeister van Keulen,
maar de Britten, die later de plaats van
de Yankees innamen, zetten hem af,
omdat hij herhaaldelijk weigerde hun
bevelen uit te voeren.
Adenauer trachtte daarna een leiden
de positie te verkrijgen in de pas opge
richte Chr. Dem. Unie. Ook daar ont
moette zijn optreden verzet. Deson
danks slaagde hij er in, tegen de wii
van de socialisten (onder Kurt Schuma-
:her) de vorming van een deelstaat
Noordrijn-Westfalen door te drijven
Daarmede wilde Adenauer definitief
;en eind maken aan nieuwe pogingen
le linker Rijnoever van Duitsland af
cheiden.
Na de eerste naoorlogse parlements
erkiezingen (op 14 augustus 1949) be
ïoemde de Bondsdag hem zij ht
net de kleinst mogelijke meerderheir
- tot kanselier van de Bondsrepubliek
Ydenauer nam toen een bijzonder zwr
•e taak op zich
Integratie
Adenauer wist het vertrouwen van de
Amerikanen te winnen door zijn stre
ven naar een zo hecht mogelijke samen
werking. Hij besefte, dat de Verenigde
Staten de enige mogendheid waren, die
hereniging van het verdeelde Duitsland
naderbij zou kunnen brengen. Het
Duits-Amerikaanse samenspel gaf de
Duitsers gelegenheid, in Europa hun rol
mee te spelen.
Dit noopte de andere Westeuropese lan
den naar methoden te zoeken, die de
geweldige economische expansie van
hun vroegere vijand in goede banen
zouden leiden. De EGKS (Europese ge
meenschap voor kolen en staal) was
niet zomaar een „vondst" van Europees
denkende Fransen als Jean Monnet en
Robert Schuman. Het was de eerste
stap op weg naar Europese integratie
een vorm van samenwerking, waarin
het gemeenschappelijk belang moet pre
valeren boven het nationale belang. Het
is de verdienste van Adenauer geweest,
dat hij het politieke belang ervan heeft
gezien. Om dezelfde reden wilde hij
meewerken aan de vorming van een
EDG (Europese Defensiegemeenschap)
Deze strandde echter op verzet yan de
Franse Nationale vergadering.
Degenen in Europa, die de onvermij
delijke herbewapening van de Duitsers
tot een ongevaarlijke bezigheid wilden
maken, vonden '">en de oplossing via
het bijna dichtgeroeste achterdeurtje van
de WEU (Westeuropese unie). Zo werd
de Bondsrepubliek lid van de NAVO
(Noordatlantische vedragsorganisatie),
waarvan ook de Verenigde Staten, Cana
da en andere Europese landen dan Enge
land, Frankrijk en de Beneluxlanden
deel uitmaakten.
De bondskanselier. Adenauer
gefotografeerd zoals de Bonds
dag en zijn ministers hem goed
zijn denkbeelden be
pleitend.
Frankrijk van groter belang te achten
dan het streven naar een zo groot moge
lijke integratie van de westelijke we
reld. Een van zijn drijfveren was de
vrees, er niet op tijd in te slagen, het
lot van Duitsland en Frankrijk „voor
altijd" met elkaar te verbinden. De
Gaulle maakte hier gretig gebruik van
totdat men het in Bonn welletjes
vond en Adenauer tot aftreden dwong.
Men wilde wèl verzoening met Frank
rijk. maar geen onderworpenheid aan
dat land.
Een dag van glorie: Adenauer
leest de soevereiniteitsverkla
ring voor van de Duitse Bonds
republiek op 5 mei 1955. Dit
moet voor hem de bekroning
zijn geweest op het moeizame
werken voor een terugkeer van
Duitsland in de rij der vol
keren.
IVieuwe stap
De oprichting van de EEG (Europese
economische gemeenschap) was een
nieuwe belangrijke stap naar volledige
integratie. Helaas waren Engeland en
andere Europese landen 'ïjdens de on
dertekening van het Verdrag van Rome
nog niet bereid, zulk een grote stap te
doen.
Later, toen generaal De Gaulle bi
Frankrijk alleenheerser werd, bleek dit
niet meedoen een jammerlijke vergis
sing te zijn geweest. De gevolgen doen
zich steeds meer gelden.
Europeso integratie, grondgedachte
van het verdrag van Rome, was een ver
verwijderd doel omdat De Gaulle haar
niet in het belang van Frankrijk achtte
Om dezelfde reden zette de Franse gene
raal het breekijzer in de Navo, die als
defensie-gemeenschap een pogmg was.
Atlantische integratie te verwezenlij
ken. Adenauer verleende als kanselier
alle medewerking aan dit streven.
Aan het eind van zijn carrière maak
te hij de vergissing, de verzoening met
Toch Erhard
De slag kwam voor Adenauer te har
der aan, omdat tegen zijn uitdrukke
lijke verlangens in prof. Erhard door de
Bondsdag als kanselier werd aanvaard.
De reden van het (te) lange aanblijven
van Adenauer als kanselier was. dat hij
zijn eigen opvolger nie kon kiezen.
Was dat wel zo gweest, dan zou hij
wellicht in 1957 al de dagelijkse leiding
uit handen hebben gegeven Hij zou
dan op de achtergrond hebben geope
reerd en indirect toch de touwtjes in
handen nebben gehouden
Als het er op aan kwam, bleek Er
hard steeds de sterkste troeven In han
den te hebben. Ook in 1959, toen Ade
nauer zich kandidaat stelde voor het
Westduitse presidentschap. Hij leefde
toen in de stellige overtuiging, dat Er
hard hem niet als kanselier zou opvol
gen. Het is niet bekend, of er toen een
spelletje met Adenauer werd gespeeld,
waarvan Erhard afwist. Wellicht had de
Adenauer-clan alleen maar de
van Erhard onderschat.
Aan de kant
Bewondering
Toen hij kanselier werd. had hij a>
•cn leeftijd bereikt, die ver boven dlr
/an de pensioengerechtigden lag. Ooh
laarom dwong hij al spoedig de bewon
lering van vriend en vijand af voor d<
•vljze, waarop hij het verslagei
Duitsland leiding gaf. Daarbij profiteer
1e Adenaner uiteraard van allerle
gunstige omstandigheden zoals de groti
ijver van de bevolking en de enorme
economische steun nit de Verenigde Sta
ten.
Deze hulp was op haar beurt in de
Adenauer trok zijn kandidatuur voor
het presidentschap in, toen hij tot de
ontdekking kwam, dat Erhard toch
kanselier zou worden Deze verloor toen
voor het eerst zijn geduld dat al jaren
lang zwaar op de proef was gesteld. De
verhouding tussen beide politici werd
er uiteraard niet beter op. Bij de verkie.
zingen van 1961 was het dan eindelijk
zover, dat Adenauer door de CDU-lei-
ding werd gedwongen te verklaren, dat
hij nog slechts tijdelijk het kanse
lierschap zou blijven vervullen. Met de
steun van ambitieuze figuren als de Bei
er Franz Joseph Strauss en Bondsdag
president Eugen Gerstenmaier, wist Ade
nauer nog tot het najaar van 1963 aan
te blijven. Toen had hij zich echter zo
onmogelijk gemaakt als willoos werk
tuig van De Gaulle, dat hij min of meer
aan de kant werd gezet. Nadien heeft
Adenauer zich nog duchtig geweerd to
gen zijn opvolger
De verkiezingen van 1965, die een ver
rassende zege voor Erhard opleverden,
haalden ;chter een streep door de plan
nen van degenen, die hem als kanselier
hadden afgeschreven. Sindsdien vermin
derde de invloed van Adenaner ziender
ogen, ook al nam die van Erhard naar
verhouding niet toe en werd deze zelf
tot aftreden gedwongen.
