Hongaarse hervormden
vierden hun eeuwfeest
BEELDENSTORM
Incomplete
schetsvan de
Gereformeerde
Kerken
ZATERDAG 17 DECEMBER 1966
„Gereformeerden hebben niet veel savoir vivre
(levenskunst). Echte pret hebben is eigenlijk een
beetje illegaal, van lekker eten houden enz. ook.
We zetten niet gauw een boeket dure bloemen in
de kerk 's winters, dat is zonde."
I
(Van onze kerkredactie)
Het bovenstaande citaat is zo maar
„een verdwaalde opmerking" van de
gereformeerde actrice Elsje Scherjon.
Het is tevens het typerend slot van een
nieuw boek: „De kogel geketst", dat
maandag in de boekhandel verschijnt.
Vijftien gereformeerden antwoorden de
ex-gereformeerden van „De kogel door
de kerk." Zij leggen uit waarom zij
..ondanks alles" toch gereformeerd ge
bleven zijn.
Het doel is niet alle kritiek uit het
eerste hoekje te ontzenuwen. Vaak is
er weinig verschil tussen de visies op
het gereformeerde kerkelijke verleden
en heden tussen de geïnterviewden van
beide hoeken. De samensteller, ds. N.
A. Schuman uit Westzaan, wilde een
9;inclompete schets" geven van de Gere
formeerde Kerken. Dat is het ook inder
daad geworden.... incompleet, maar toch
vaak bijzonder boeiend.
Er werden gesprekken gevoerd met oude
ren (als dr. C. Rijnsdorp) en jongeren (ds.
H. Leene). met hoogleraren (prof. mr. W.
F. de Gaay Fortman) en kunstenaars (Henk
Krijger), met een rechter (J. K. Franx) en
een uitgever (J. A. G. Kok). Maar deze in
terviews hebben toch iets gemeen. Geen
van allen behoren deze mensen tot de „mid
denmoot" en zeker niet tot de verontrusten
in de Gereformeerde Kerken, al zijn ze toch
soms ook zelf wel eens „verontrust."
De meesten zijn nauwelijks gelukkig met
de kritiek van de ex-gereformeerden. „La
ten ze niet vergeten, dat de huidige bezwa
ren vroeger ook al bestonden", waar
schuwt prof. dr. Gesina van der Molen.
„Sommige kogels van het juiste kaliber...»
maar.... ook nogal wat losse flodders", ty
peert uitgever Kok. „Veel van
hcbbei^opgewondeni^doen^me - noch ie-
niets", constateert kunstenaar der partijlid welgevallig zijn.
Henk Krijger. ..Ze ergeren zich
aan de folklore", meent direc- AVenscn
teur P. S. Bakker.
De laatste constateert dat „het Het is niet de bedoeling dat dit
godsdienstige gehalte van hun boek gelezen wordt als een diep-
kritiek" in ..Dejiogel doorjfc zinnige beschouwing over situa-
tie en toekomst van de Gerefor-
kerk" niet erg groot is. We vre-
Afr. W. F. de Gaay Fortman
..Harder lopen op deze weg
zen dat sommigen dit oordeel
ook zullen toepassen op „De ko
gel geketst". Wat bijvoorbeeld de
waarde is van Ben van Kaïms
(zelfgeschreven) bijdrage, ont
gaat ons grotendeels en welke
lijn de samensteller bij sommige
gesprekken voor ogen had even
eens. De kennelijke vereenzelvi
ging van de Gereformeerde Ker
ken met de Anti-Revolutionaire
Partij in sommige hoofdstukken
meerde Kerken. Toch is het jam
mer dat niet méér geprobeerd is
de weg van de noodzakelijke ver
nieuwing, waarin velen geloven
beter te markeren. De wensen
voor de toekomst blijven dan
ook vrij algemeen:
„Ik hou van een leerzame
oreek, een „les-preek"_ Ik wil
wel eens goed horen wat men
tegenwoordig eigenlijk van het
„verbond" ^enkt" Henk Krij
ger.
„Ze (de synodeleden) moesten
eigenlijk een statuut aannemen,
•lat ten grondslag zou moeten ko
men te liggen
dat elk besluit
na drie jaar of
maal genomen
'wn" ds. E. H. Nagel.
„Onderlinge kanselruil en geza
menlijke avondmaalsvieringen
zullen toch veel frequenter moe
ten plaats vinden" rechter J.
K. Franx.
„En toch moet de preek een en
al uitleg zijn, vergeet niet dat 80
procent veel te weinig weet van
de bijbelse lijn" J. Wattel.
n de kerkorde,
an een synode.
opnieuw hele-
u moeten wor-
Liturgie
Soms hebben de geinterview
den ook kritiek op een bepaalde
ontwikkeling. Het opvallendst is
misschien, dat juist beide kunste
naars in de voetstappen van „An-
ti-Liturgica" van prof. dr. C. W
Mönnich wandelen als zij zeg
„Het op- en afklimmen van de
:ansel..„ het koor van juffrou
wen en meneren in witte hem
den, het gezanik met antependia
en kaarsen, met kerkelijke kleu
nen, met termen als Introïtus er
Trinitatis, dat zie ik als flauwe
modieusigheid, kitsch... Ik zie ge
vaar. de liturgische folklorismer
overwoekeren de echte, persoon-
'ijk doordachte vroomheid"
T°nk Krijger.
„Ik....heb niet het gevoel dat
'at men tegenwoordig onder „II-
'urgie-verrijking" verstaat, ook
■•cht een verrijking is. Dat over
dreven teruggaan naar de hym-
nes van de vroeg-christelijke
De Hongaarse hervormden hebben
tijden van zware vervolging ge
kend, vooral in de zeventiende
eeuw. Daarvan getuigt deze oude
prent, waarop predikanten dwang
arbeid verrichten. In Hongarije
leeft nog de herinnering voort aan
Michiel de Ruyter die in 1676 zes
tig Hongaarse dominees van de
galeien bevrijdde.
DE
KOGEL
GEKETST
Op 6 september 1965 ver
scheen een pocket ,De ko
gel door de kerk". Veertien
ex-gereformeerden vertel
den, waarom zij de Gere
formeerde Kerken de rug
hadden toegekeerd. Maan
dag verschijnt er een ver
volg op. Vijftien gerefor
meerden vertellen, waar
om ze in de kerk zijn ge
bleven. Hun kritiek op de
k#rk en zeker op het na
bije verleden van die kerk
verschilt niet noemens
waardig van de kritiek in
het eerste boekje. Toch
hebben deze mensen meer
oog voor de grotere veran
deringen. Er straalt meer
dankbaarheid in door. Het
getuigt ook van meer
trouw. Het ziet ernaar uit
dat er nog een derde deel
zal verschijnen, een soort
dialoog tussen de eersten
en de laatsten.
gesprekspartner zegt, dat hij „on
nodig zwart* gemaakt wordt.
Je hoeft", zegt hij, „het niet
overal mee eens te zijn en je
mag hem een romanticus noe
men, maar met hem valt te pra
ten".
Nu is het een boek geworden
van hen „die aan de voorkant
van het (kerkelijk) vlot" staan
„te dansen van plezier, omdat
het zo lekker hard gaat". Deze
typering van de progressieven is
van dr. Rijnsdorp, die aan dit
boek wel de meest evenwichtige
en diepgaande bijdrage neeft
geschonken. Hij citeert Herman
Bavinck die zei „dat men pas
goed gereformeerd was, als men
bereid was zich dagelijks op alle
punten te herzien". In zijn bijdra
ge benadert hij nog het meest
het vooropgezette doel „een
schets te geven van de Gerefor
meerde Kerken". Velen komen
niet verder dan een kijkje op die concentreren om de grote kerk kend._In de dagen dat de vorsten tijd te danken. Zo
Gereformeerde Kerken, maar in
teressant zijn die vijftien kijkjes
(Van onze kerkredactie)
gen
de Habsburgers. In de één in Utrecht en één in Erlan-
den onderhoudt met zowel de Hervormde Kerk als hef ïeven''zo^zuur* temakemdat De sch°o1 heeft voor het onder-
de Gereformeerde Kerken in ons land, viert volgend /ij haar deuren zou moeten slui- wiis Hongarije ontzaglijk veel
jaar haar vierde eeuwfeest. ten- betekend. Vanuit Debrecen wer-
Wat Dordt voor Nederland betekende, werd de Maar toen kwamen de buiten- den niet minder dan veertig mid-
synode van Debrecen (van 24 tot 26 februari 1567) !fndse perken te hulP- Vooral in delbare en 120 lagere scholen
voor de Hongaarse kerk. Daar werd de Tweede Hel- la™, ^fte^bedïg^bij- gesticht Debrecen zelf zorgde
vetische geloofsbelijdenis als de officiële belijdenis eengebracht om de school in toen voor de °Pleiding vai* onder
van de kerk aanvaard. Het jubileum wordt gevierd stand te houden. Dat vertegen- wijzers en voor de schoolboeken,
op vrijdag 19 mei. woordigers van de kerken juist
in die landen nu uitgenodigd zijn Recf-aurAf-i*»
het jubileum bij te wonen, is
De feestelijkheden zullen zich wel bijzonder zware jaren ge- voor een deel aan de hulp uit die Tot voor de laatste wereldoor-
ncentreren om de grote kerk kend. In de dagen dat de vorsten tijd Je danken. Zo bestaat er tot |Qg leidde de school ongeveer
en de in 1531 gestichte kerkelijke van Zevenburgen regeerden over ^ichhng^waafvaï de^aten 2 000 studenten op. Inmiddels
universiteit van Debrecen. Een Hongarije beleefde de school een ter beschikking van de school ko- h,ap,f h°* -<*-
kerk.... en dat duistere gedoe met
gregoriaans.... irriteert me soms
mateloos" Elsje Scherjon.
Zo zouden er ondanks een zeke
re teleurstelling over de inhoud
die zo weinig profetisch is, veel
meer kostelijke uitspraken te ci
teren zijn. Soms zullen ze be
aamd worden, soms zullen ze de
lezer tegen de haren instrijken,
maar boeiend is het vaak om er
van kennis te nemen.
Verontrusten
Wat wij betreuren is dat er zo
veel over de „verontrusten" (be
doeld wordt de conservatieve ver
ontrusten) gesproken wordt,
maar dat zij zélf niet aan het
woord komen. Er wordt soms de
nigrerend over hen gesproken.
De samensteller heeft het zelfs
tweemaal over de „terreur van
de verontrusten". Hij besloot hen
echter niet te interviewen „om
dat zij zich de laatste jaren al
heel wat publiciteit hebben g"ge-
Waarom bijvoorbeeld niet ook
een gesprek met de heer H. Al-
gra, van wie de jongste
De kogel geketst, door ds.
N. A. Schuman. Uitgave Bert
Bakker, Daamen N.V., Den
Haag. (252 biz. 3.50).
*«t aantal kerken, waaronder goede tijd, want niet slechts het men.
de Hervormde Kerk en de Gere- stadsbestuur, maar ook de
formeerde Kerken, werden reeds vorsten stelden de school finan- Nederland
uitgenodigd afgevaardigden naar cieel in staat haar werk te doen.
het jubileum te zenden.
heeft het onderwijs aan de staat*
universiteiten de situatie ingrij
pend veranderd. Nu bepaalt men
zich in Debrecen tot de opleiding
van predikanten, die eerst een ei
gen vooropleiding hebben ge
volgd.
Aan de school is nu Hongarijes
Toen, en in onze tijd nog
Aanvallen steeds, zetten de studenten van
De school heeft nimmer zijn Maar de zwaarste jaren kreeg Debrecen hun studie voort aan
deuren behoeven te sluiten, maar de school te verduren in de da- buitenlandse universiteiten. Ze
i_„__enige gymnasium verbonden. Te-
d'e dafn naa' Le'" historische ge-
den. Utrecht en ook naar Frane- bou„ da, (oezicht
ker; m onze tijd vooral naar
Utrecht en Kampen.
Dat het aantal Hongaarse stu
denten in Nederland tegenwoor-
Derde lustrum van CSFR
dig niet meer zo groot is als in
het verleden, mag niet toe-
Hongaarse monumentenzorg
staat, de eeuwenoude bibliotheek
en het nieuwe museum voor
kerkelijke kunst gehuisvest.
Het gebouw heeft in de laatste
VRIJDAG en zaterdag heeft de Civitas Studiosorum storm na hagepreek". J. Ver
in Fundamento Reformatio (CSFR) haar derde loop beschrijft de veranderin-
lustrum gevierd. gen in sociaal-maatschappelijk
Deze studentenvereniging werd in 1951 in het Ve- opzicht als „beeldenstorm zon-
luwse dorp Wapenveld (de naam van het oudleden- der hagepreek".
blad ..Wapenveld" herinnert daar nog altijd aan) Dit opstel valt in zoverre bui-
opgericht door studenten uit die sector van gerefor- ten het kader van deze bundel.
meerd Nederland, die men wel aanduidt als de ,,be- dat een typisch CSFR-accent
vindelijke kringen": de Gereformeerde Bond, de Ge- nauwelijks blijkt. Ook is het
reformeerde Gemeenten en verwante groepen, ook hem aan te rekenen, dat hij
wel binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken, anno 1966 deze cultuurhistorische CSFR
geschreven worden aan de politie- wereldoorlog grote schade opgelo-
ke situatie waarin Hongarije zich pen. Er is een jubileumfonda
bevindt. Nog altijd gaan studen- gesticht om het noodzakelijke he
ten hun theologische studie afron- drag van 25 tot 30 miljoen forint
den in het buitenland, vertelde (dat is 7.7 a 9.2 miljoen gulden)
bisschop dr. Tibor Bartha ons on- voor restauratie bijeen te bren-
langs, maar nu studeren zij in gen. Reeds hebben de stad Debre-
veel meer landen om daardoor een. de Hongaarse staat en be
de Hongaarse kerk in staat te paalde buitenlandse kerken toe
stellen meer oecumenische contac- zeggingen gedaan, maar de lei
ten te onderhouden. ding van de Hongaarse kerk ver-
Aan de school wordt nu nog heugt zich er in het bijzonder
maar alleen theologie gedoceerd, over dat juist de Hongaarse
Op het moment staan 40 studen- christenen zelf hun beurzen ruim
ten ingeschreven, waarvan er onengedaan hebben.
deze plaats uitdrukkelijk te ver- CSFR in bij voorbeeld de SGP?
klaren dat we ons in en met de (Er zit sinds maart van dit jaar
verbonden weten wel een oud-lid van de CSFR in
die zich geestelijk verwant weten aan de „Nadere schets publiceert zonder er m®t de gereformeerde gezindte, het hoofdbestuur van de CHU!)
Reformatie", de „Oude Schrijvers".
De CSFR ontstond, doordat de- dra het wetenschappelijk denken
•e studenten bij hun studie in de de horizon verwijdde.
Hoe omschrijf je
oanning met het - - -
blijk van te geven Harvey Cox
te hebben gelezen.
Statistiek
Knap is de beschrijving van de
„béeldenstorm" in de nieuwe
7 ..iy- theologie, voornamelijk ten aan-
nAr zien van het godsbeeld, door J.
«■kregeite voor veel bijiondere dat wil leren °k<™en' is b'j d" Blok'^'slottertiritVBl W
Drobiemen kwamen te staan, die lustrum een boekje verschenen Qorsel en A. de Reuver over „Ha-
;n andere studentenverenigingen ondec de titel „Hagepreek en cepreek jn de beeldenstorm"
hooIHpnstnrm' Hpt is wat OP
met die sector van kerkelijk Ne
derland dus welke meestal
duid wordt met .bevindelijke
kringen"
Deze verbondenheid is er om Opvallend is een Icdensta-
ie daar doorleefde radicale ver- tistick van de CSFR in dit boek-
dorvenheid van de mens en het je, wanneer
absolute karakter van de genade. met
•auwelijks werden aangevoeld.
Zij waren dan ook in den regel bij schrift", een bundel wetenschap-
i enkele vereniging aangeslo-
pelijke opstellen, die uitkomt bii
een jubileum.
De schrijvers zijn allen nog stu-
„hagepreek". In deze twee
het vergelijken
waardoor Inderdaad de mens op "V™ sta,is"ek' dle
diepst wordt vernederd. *e,eden gepubliceerd werd (in
doen'"de maar God °P het hoogst wordt nercentages): Ned. Herv. Kerk 46
erheerlijkt 145)- Geref. Gem. 41 (37): Chr.
Elke verdenking uit welke Geref. Kerken 5 (4); Overige
kerken 8 (14).
alle bescheidenheid vragen, is al- re'a*'eve achteruitgang van
waarin zij een poging
functie van de ..hagepreek'
ze tijd aan te geven en met name
ingaan op de plaats van de kerk hoek ook, op dit punt, doet ons
en het persoonlijk antwoord op Wat we echter
In de loop van deze vijftien dent en laten door dez? °psteUen opstellen komt het typische van 'ereerst gezonde kritische begelei- het aantal leden uit de „overige
iptfi zien van de studie in deze j«ccito tot kort»dins. Maar verder ook ruimte lr»rln>ii" r»:* .:i_
heeft de CSFR zich ontwik-
uw, de7e te CSFR het beste uit
veld tot een bloeiende vereniging vereniging, d'e immers met na- Het is bepaald een ontsierende ruimte
druk pretendeert geen studenten- vlek in dit boek. dat we op biz deze wereld uit te slaan,
gezelligheidsvereniging, maar stu- -- - -
geheel eigen inbreng in
ie studentenwereld, waarnaar ge-
'uisterd wordt.
Plaatselijk, met name in
'Jtrecht, waar zij haar grootste
'fdeling heeft. Maar ook lande-
'ijk, bijvoorbeeld in de Neder-
Wei
dievereniging te zijn.
Analyse
Het thema is gekozen
opvallend. Dit zijn
luist de „uiterst rechtse" groepe
ringen. zoals de Gereformeerde
Gemeenten in Nederland en de
Oud-Gereformeerde Gemeenten.
58 weer eens de bekende carica- ru>mte om met een innerlijke ver-
tuur van Voetius zien opduiken bondenheid met het biibels-be-
(„praktisch een Aristoteliaan on- yindelijke geloof present te zijn
der de vlag van een zogenaamd* m "deze <-Ud (biz. 14.15).
Mozaïsche wetenschapTegeno- Van der Vlies geeft de span-
ver de starre Schriftbeschouwinp oing weer. waarin de CSFR en
van Voetius staat een v°e' dy baar leden zich steeds bevinden: Zijn zij thans nereens lid van?
Blënk ^amischer van Calvijn. Dyna- de band met het „achterland" Gaat de geschiedenis van vijftien
vcuvo» op het ogenblik een geeft allereerst een historische n'sch omdat we niet bii de lettei 'om dat lelijke maar duidelijke laar ge'eden zich daar straks her-
^SFR-lid praeses is, alsook in de analyse van de gebeurtenissen in m°gen blijven stilstaan" enz.) woord te gebruiken) én de gevoel- balen en kriigen we dan weer
•ontacten met verenigingen als 1566. Vervolgens wordt geschre- Dat hadden we niet verwacht de behoefte om present te zijn in een nieuwe studentenvereniging?
- in een bundel van een vereni- deze tijd. We wensen de CSFR van harte
ging, die zich er juist op Men kan de vraag stellen, in toe. dat dat niet het geval zal
laat voorstaan de Nadere Re- noeverre het laatste toch niet zijn.
"SR, CSR en NCSV.
^igen antwoord
ven over de revolutionaire veran
deringen, die zich nu, in 1966.
voordoen.
Het bleek, dat in de erfenis
can de Nadere Reformatie krach
tige impulsen aanwezig waren
IV. E. van den Brom geeft
een natuurfilosofische bijdrage.
ïpuisen aanwezig waren n„ j
eigen getuigend antwoord De wandenngen ,n het na-
de moderne tuurwetenschappelijk wereld
beeld typeert hij als „beelden
formatie te bestuderen.
Verbonden
steeds weer dreigt het eerste te
verslinden, met andere woorden
in hoeverre het „present zijn in
deze tijd" in de verhouding tot
In een inleidend artikel geeft het oorspronkelijk milieu
B. J. van der Vlies een „rond- kortsluiting veroorzaakt. Wat is
blik". Hierin schrijft hij onder thans, na vijftien jaar, de in-
meer „Het is ons een behoefte op vloed van de oud-leden van de
BERT SCHOLTEN
„Hagepreek en beel
denstorm" Tc bestellen bij
B. J. van der Vlies, Koorn-
markt 13. De«ft (giro 654424)
(153 biz.; ƒ4,25).
