DOCTOR ZHIVAGO:
ZWART
WAT IS LINKS?
Cefa vertoont
nieuwe films
Leven tussen BLANK
en
Vraag aan
30 jonge
auteurs:
film een eresaluut aan Pasternak
Moskou I
in
Madrid
CULTUREEL
VENSTER
6
ZATERDAG 1 OKTOBER 1966
P|OG ENKELE MAANDEN en de film „Doctor Zhivago",
gebaseerd op de gelijknamige roman van de Russische
schrijver Boris Pasternak zal de Nederlandse première be
leven. Velen zullen zich de storm herinneren die rond dit
werk opstak. Pasternaks boek is in Rusland nog steeds taboe
en men heeft van Russische zijde zelfs alle moeite gedaan de
verschijning in vertaalde vorm te verhinderen. Tevergeefs,
want de Italiaanse uitgever Feltrinelli gaf het boek, ondanks
de Russische bedreigingen, op 15 november 1957 uit. Sinds
dien is het in meer dan dertig talen vertaald. De universiteit
van Michigan gaf de enige Russische editie uit.
PASTERNAK
te wijzigen b.v. in evangelisch-re-
volutionaire partij, en de Christe-
lijk-Historische Unie kan beter
lieten de ehristelijke-futuristi-
sche unie. Tenminste ais men
bereid en in staat is deze
..geëngageerde" benamingen in
de politieke praktijk waar te ma
ken. Maar zeker is dat zulke ver
nieuwde ..gereformeerde" bena-
Toen het boek op de internationale markt verscheen,
werd het bekroond met de Nobelprijs voor literatuur.
Pasternak kreeg echter van de Russische regering te
horen dat als hij naar Zweden zou gaan om de prijs in
ontvangst te nemen, bij zijn terugkomst de grenzen
voor hem gesloten zouden blijven. „Ik ben gebonden
aan Ruslanddoor mijn leven, geboorte en mijn werk.
Mijn land te moeten verlaten staat gelijk aan mijn
dood", schreef Pasternak en hij weigerde de prijs. De
schrijver is op 30 mei 1960 in zijn woning te Peredelkino
aan een maagbloeding overleden. Hij was toen 70 jaar
oud.
Rusland, dat een van zijn grote en trouwste zonen
verloor, weigerde zijn dood in de pers te vermelden.
Toch hebben de Sow jets de naam van Boris Pasternak
niet kunnen uitwissen. Integendeel, het onrecht, aan
deze kunstenaar begaan, heeft juist de aandacht van
heel de wereld op de schrijver en zijn werk gevestigd.
Zijn roman wordt nog steeds gelezen en als de berichten
niet bedriegen zal aanstonds de film „Doctor Zhivago"
een eresaluut zijn aan deze grote Rus.
voorstadje Camillas een stukje
Moskou opgebouwd aan de hand
van oude foto's en prenten, een
complex bestaande uit een
drukke winkelstraat, gedomi
neerd door het imposante Krem
lin. In het midden liepen tram
rails waarop een authentieke
Moskouse tram. Iets verder een
Moskouse arbeiderswijk, met
viaduct, spoorlijn en fabriek.
Een staf van 780 ambachts
lieden heeft er een half jaar aan
gewerkt om dit alles overeind
te zetten en duizenden tonnen
aan bouwmateriaal zijn aan dit
Moskou in Madrid besteed.
Ülllllllllllllllllll
llllllllllllllllllllr
Was Pasternaks boek een aan
klacht tegen de Sowjetmaat-
schappij? Is het waar dat hij,
toals zijn Russische tijdgenoten
9ohreven „als een zwyn zijn
eigen nest bevuilde". De menin
gen- in het Westen zijn verdeeld.
Pasternak zelf ontkende het
toen buitenlandse corresponden
ten hem erover ondervroegen.
Hij had zijn land lief. De kracth
van dat land was misschien
groter dan de onweerstaanbare
macht van de ongewapende
waarheid. Dat hij zelfs voor de
Nobelprijs zjjn land niet in de
steek liet, spreekt voor zich zelf.
Hij schreef aan een vriend in het
buitenland:in elk geval.
sta ik dicht bij mijn graf en ik
geloof dat de tijd zal komen, dat
de geest van de goede wil zal
zegevieren over goddeloosheid
en schande."
(Jewetensvol
De producer, Carlo Ponti. en
de regisseur, David Lean, heb
ben de verfilming van „Doctor
Zhivago" kennelijk gewetensvol
aangepakt. De vraag of Paster
nak bedoeld heeft een aanklacht
tegen de Sowjetmaatschappij te
schrijven hebben zij eenvoudig
gelaten voor wat zij is.
„Het lag niet in onze bedoe
ling een film te maken met een
pro- of anticommunistisch ka
rakter. Wij hoopten dat het ons
zou lukken de intenties van de
auteur zo nauwkeurig mogelijk
op het celluloid vast te leggen.
Ten slotte is het menselijk we
zen over de gehele wereld gelijk
en David Lean is ervan over
tuigd, dat het de bedoeling is
geweest tot uitdrukking te bren
gen, dat het belangrijkste ele
ment bij een oorlog of een re
volutie het lijden van het indi
vidu is. In onze film hebben wij
getracht dit gegeven even sub
tiel te benaderen als Pasternak
dat in zijn boek deed."
Uitgaande van dit criterium
heeft men met zorg aan de film
gebouwd. Robert Bol. die ook het
scenario schreef voor „Lawrence
of Arabia", heeft veel tijd nodig
gehad voor de uitvoering van
zijn opdracht. Het kostte ruim
twaalf weken om uit het ver
haal een thema te distilleren dat
de draad voor de film zou gaan
vormen. Daarna werkte men nog
een jaar aan het scenario.
De casting van de film leverde
al evengrote zorgen op. Omar
Sharif werd uitverkoren de rol
van dokter Zhivago te vertolken.
De twee vrouwelijke hoofdrol
len worden door Geraldine
Chaplin en Julie Christie ver
vuld. Verder treffen we aan Tom
Courtenay, Alec Guinness. Siob-
han Mckenna. Ralph Richard
son, Rod Steiger en Rita Tu-
shingham. De muziek is gecom
poneerd door de Fransman Mau
rice Jarre, die daarmede een
Oscar verwierf, de tweede, want
voor de muziek bij Lawrence van
Arabië werd hij ook reeds on
derscheiden met een Oscar.
Prenten
Eind 1964 begonnen de opna
men voor de film in de buurt
van Madrid. Men had in het
DE Vlaming Herman J. Claeys heeft aan dertig meest jonge schrijvers, waarvan
de helft Nederlanders, vragen gesteld over links en rechts in de literatuur, in de
politiek en in het algemene leven. De nadruk viel op de letterkunde, want het uitgangs
punt was het dusgenaamde engagement in de literatuur. Het resultaat is bijeenge
bracht in een boek van 259 bladzijden tekst, de verantwoording van Claeys inbegrepen.
Een personenregister en een zakenregister zijn aan de eigenlijke tekst toegevoegd. Het
boek heet Wat is links; het is uitgegeven bij J. Sonneville te Brugge en de prijs voor
Nederland is 10,50.
Wie op de hoogte wil blijven van wat er omgaat in de jonge, anticlericale generatie, vooral
in België waar men leeft onder de schaduw van de machtspositie van de rooms-katholieke kerk.
zal er goed aan doen van deze uitgave nauwlettend kennis te nemen. Hij zal met de inleider
tot de conclusie komen (de enige waar deze zich aan waagt), „dat er een pluraliteit van indi
viduele credo's heerst over de
plaats van de schrijver of van
de literatuur in de maatschap
pij. hetgeen het verwerpen van
elke dogmatiek in dat verband
insluit" (hl. 11). Met andere
woorden: het enige waarin deze
dertig mensen overeenkomen is
dat ze elke „dogmatiek" ver
werpen.
Claeys heeft .liet geprobeerd
een soort statistisch overzicht
van de geuite meningen samen te
stellen. Als dit artikel vanavond
niet af moest, zou ik misschien
iets in die richting hebben gepro
beerd, maar ik vraag me af of
het hieraan bestede werk de
moeite wel zou lonen. De erva
ring heeft me geleerd, dat
enquêtes zoals deze van belang
zijn om op een bepaald tijdstip
de opinies te peilen, maar dat
men zich van de waarde van de
uitgesproken meningen maar
niet te veel moet voorstellen. Ze
zijn in vele gevallen sterk emotio
neel geladen, vooral bij die jonge
mensen die zich met moeite aan
hun rooms-katholiek milieu heb
ben ontworsteld of daarmee nog
bezig zijn. Als kreten van het
hart of zeg maar gerust van de
consciëntie, spreken ze mij meer
toe dan als juistheden of wijshe
den. Wanneer men meer bezon
ken stukken, zoals b.v.. die van
Ed. Hoornik, Hella Haasse en
Paul de Wispelaere uitzondert,
krijgt men nogal sterk de indruk
van voorlopigheid van de gedane
uitspraken. Ze zijn meer van be
tekenis voor de nog in hun aan
vangsstadium verkerende au
teurs dan voor de lezers. Ik
maak me sterk dat die veel meer
hebben aan het boek van David
Caute. De linkse traditie in Euro
pa, uitgekomen in de Wereldaka-
demie-serie van W. de Haan/J.
M. Meulenhoff
Ik heb uit het boek van Claeys
heel wat citaten op lijsten gezet
en dat bewijst dat er veel emotio-
neel-treffende dingen zijn ge
zegd, maar het is ondoenlijk van
al die tegenstrijdige uitspraken
een krantenartikel te maken.
Wat zich aan de lezer van Claeys'
boek opdringt is de algemene
afkeer van ..de taak", van het
„moeten" en van „de boodschap",
en voorts de ervaring van „onze
kerheid" en „verwarring", die
Topprestatie
Hoewel deze cijfers op zichzelf
indrukwekkend zijn, zegt dat
natuurlijk nog niets van de film
als eindprodukt. Het is van be
lang straks te ervaren in hoe
verre men de ideeën van Paster
nak in deze film heeft verwezen
lijkt. Echter, het werk van David
Lean kennende, verwachten we
dat .JDokter Zhivago" een top
prestatie zal worden. Hij is de
maker van „The bride on the
River Kwai" en „Lawrence van
Arabië", produkties die tot de
hoogste klasse behoren. Hij
werkte toen ook met producer
Carlo Ponti en de acteurs Sha
rif en Guinness. Producer en staf
zijn nauw op elkaar ingesteld,
en dat is een belangrijke factor.
Verhaal
Rest ons een samenvatting
van het verhaal te geven voor
hen die het boek niet kennen.
Het speelt in het Rusland van
het einde der 19e eeuw. Yuri
Zhivago is een wees, die liefde
vol wordt opgenomen in het huis
van Alexander Gromeko. Het
dochtertje van Gromeko. Tonya,
is van haar jeugd af verliefd op
Yuri, die al naam heeft ver
worven als dichter en medicij
nen studeert. Hij durft Tonya
echter niet te trouwen, omdat
zijn toekomst nog te onzeker is.
Dicht bij de Gromeko's woont
Alec Guinnes als Yevgraf, een halfbroer
meisje", u aar run hij rer onderstelt, dat xij ei
I.ara. Hij verhaalt haar hel beuogen leven v>
hongerig in Moskou rondzwierf en stierf als
„verboden" dichter.
Zhivago. in gesprek met hel
de naaister Amelia met haar
dochter Lara, die bemind wordt
door de student Pasha Antipov,
maar de laatste verliest zijn
meeste tijd aan de partij welke
het Tsarenregime omver wil
Amelia is de maitresse van
notaris Komarovsky, die echter
op een dag Lara tot een ver
houding dwingt. Dit leidt tot
een zelfmoordpoging van Amelia
en tot een moordaanslag op Ko
marovsky door Lara. Dokters
redden het leven van Komarov
sky en Yuri ontmoet door dit in
cident als doktersassistent voor
't eerst Lara en er ontstaat een
liefde tussen hen. Toch is Yuri
met Tonya getrouwd en jaren
later ontmoeten Lara en Tonya
elkaar weer tijdens de eerste
wereldoorlog. Zij is verpleeg
ster en hij dokter. Doch ook
Lara is getrouwd. Na de oorlog
gaan de beide jonge mensen
weer uiteen. Yuri naar Moskou,
Lara naar Gradov.
Rusland wordt intussen een
bloedig Rusland, de stormen
van de revolutie maken vrien
den tot fanatieke vijanden. Yuri
valt in handen van rode parti
zanen die een dokter nodig
hebben. Hij weet na lange tyd
te vluchten en bereikt uitgeput
het huis van Lara, die hem
liefderijk verzorgt. Daar hoort
hij dat Tonya naar Parijs ver
bannen is. Later moet Yuri weer
vluchten voor de rode garde.
Komarovsky brengt Lara in
veiligheid en Yuri zou later vol
gen maar hij is nooit ge
komen.
Dit relaas vertelt een half
broer van Zhivago aan een
meisje, waarvan hij vermoedt
dat zij de dochter van Yuri en
Lara is. Hij voegt daar nog aan
toe, dat hij acht jaar later Yuri
nog eens in Moskou heeft ont
moet, hongerig en zonder geld
en dat hij later gestorven is als
een bekend veelgelezen „ver
boden" dichter.
Men kan hieruit reeds aflei
den dat dit werk van Pasternak
een sterk biografisch karakter
draagt en dat daarin een aan
klacht verborgen ligt, niet tegen
de ideologie van het communis
me zelf, maar tegen de onmen
selijke praktijken van hen die
deze ideologie niet zonder haat
en bloedvergieten verwerkelijk
ten. Dit is dan ook de reden
waarom de producers de ver
filming van dit boek met zoveel
voorzichtigheid hebben aange
pakt teninde Pasternak zoveel
mogelijk recht te doen.
H. STEGGERDA.
men in zijn werk tot uitdrukking
wil brengen. De linkse literatuur
(waarbij men niet aan de offi
ciële letterkunde van achter het
ijzeren gordijn moet denken)
brengt de boodschap van de an
ti-boodschap en vertolkt de ze
kerheid van de onzekerheid. Ze
wil de rechts-burgerlijke zekerhe
den schokken en in de gemoede
ren van de rechtsen verwarring
stichten. Vooral Hedwig Speliers
en Herwig Leus gebruiken sterke
uitdrukkingen; Leus zegt op bi.
207: „Als ik schrijf moord ik."
Zwart-wit
Sympathiek is het fel reageren
op het onrecht in de wereld. Wij
ouderen hebben zulke reacties no
dig als brood. Toch heb ik wel
eens het gevoel, dat deze jonge
mensen vooral op het spectaculai
re onrecht en op het onrecht in
de verte afvliegen en dat de kri
tiek op de buitenwereld hun ge
makkelijker afgaat dan zelfkri
tiek. Het boek tendeert naar
mijn smaak te sterk naar een
zwart wit beschouwing. Als
.rechts" de aangeklaagde is. dan
krijgt rechts weinig kans zich te
verdedigen. Ook vind ik het
vreemd dat het christelijk enga
gement helemaal buiten de ge
zichtskring van deze mensen
valt. Wat is een religie waard als
deze niet beslissend is voor alle
gebieden van het leven? Op bL
257 leest men de uitspraak van
Carel Peeters (geb. 1944):
Hoe ergerlijk en pedant
iemand kan zijn die wel zijn
geloof laat meespelen by de
beoordeling van literatuur
zien we aan Van Doorne en
Rijnsdorp."
Ik wil mij die beschuldiging
van ergerlijke pedanterie graag
aantrekken, maar wie Koos van
Doorne van pedanterie beschul
digt blijkt hem wel heel slecht te
kennen. Wie onrecht wil bestrij
den, moet proberen zijn te
genstander recht te laten weder
varen. Ook trof me ergens een
felle aanklacht tegen Amerika
als militaristische natie, maar
dat ook Rusland een leger heeft
van anderhalve man en en een
paardekop werd daarbij niet ver-
Een misschien irrelevant aan
doende conclusie die bij mij op
kwam, maar die eigenlijk buiten
de lijst van deze recensie valt, is
dat de namen van onze politieke
partijen, als volkomen negentien-
de-eeuws. dringend verandering
behoeven. De spreuk van Groen
van Prinsterer: „Er staat geschre
ven en er is geschied" moet van
daag luiden: „Er staat geschre
ven en er gaat geschieden." Wij
moeten de geschiedenis grondig
kennen, maar weigeren horig
aan haar te worden.
mingen licht uitstralen en Jonge
harten sneller kunnen doen klop
pen. Als ik het goed zie. dreigt
de historie voor onze christelijke
partijen noodlottig te worden.
Als we met zijn allen toch in de
trein zitten die naar de toekomst
snelt, kunnen we beter vooruit
dan achteruit rijden.
Dr. C. RIJNSDORP
Vandaag vertoont de CEFA in
Amsterdam zijn nieuwe aan
winsten. De show vermeldt de
vertoning van de films: „Jeugd
op drift". „De baby-sitters van
de marine". „In de greep van de
angst" en „Een moeder klaagt
„Wie zijn oor te luisteren legt,
hoort wel eens geluiden, als zou
een Christelijke Filmactie uit de
tijd zijn.
Wie er echter vanuit gaat. dat
het hele leven moet worden
doorstraald van de bijbelse
boodschap, en daarbij dus ook
het culturele leven én het gehele
ontspanningspatroon, komt tot
een andere conclusie. Hij kan er
geen genoegen mee nemen, dat
er een wereld is, die de enorme
gaven van tijd en geld en kunst
en wetenschap en film en muziek
brutaalweg heeft losgemaakt van
de Schepper.
In ons verband betekent dat,
dat alle christenen in ons vader
land en daarbuiten de opdracht
hebben de film te gebruiken als
een gave van God en zich te be
zinnen op de vraag hoe deze op
dracht gestalte te geven in de
wereld van vandaag.
De CEFA tracht dit te doen:
a. door het brengen van goede
films tot in de verst verwijderde
streken van ons land.
b. door met de Stichting Cefa
Filrrtvormfhg*de studie en de be
zinning van en over het medium
film te bevorderen." Tot zover
het bestuur aan het begin van
het nieuwe seizoen.
Het valt voor een organisatie
als de CEFA uiteraard niet altijd
mee geschikte films te vinden.
Het nieuwe programma zal ech
ter voor velen in een behoefte op
dit gebied voorzien. In de eerste
plaats kan de CEFA zich geluk
kig prijzen de hand gelegd te
hebben op de Billy Graham-fllm
„The Restless Ones" (Jeugd op
drift) waarin op een onderhou
dende wijze door regisseur Diek
Ross het probleem van de moder-
Echter ook op het gebied van
het amusement, zo zonder enige
discussie over „problemen" wil
de CEFA de mensen iets bieden,
daarom trok men de film van
Jay Lewis aan „Babysitters van
de marine" een vrolijk nie
mendalletje over passagierende
Britse Jantjes in Napels, die
plotseling een echte baby als
verstekeling aan boord blijken te
hebben. De derde film: „In de
greep van de angst" vertelt van
de panische schrik in een kleine
samenleving als daar op een mid
dag verschillende kinderen zon
der merkbare oorzaak bewuste
loos raken.
De Duitse film: „Een moeder
klaagt aan" van Erich Engels
schetst de dramatische verwikke
lingen. waarin een jonge wedu
we terecht komt als haar enig
dochtertje het slachtoffer is ge
worden van een kindermoorde-
De Filmvorming van de CEFA
komt steeds beter op gang. Men
heeft thans de discussiehandlci-
ding voor twee Cefa-films het
licht doen zien: t.w. over de door
Rolf Hadrich geregisseerde film
naar het aangrijpende boek van
ds. Albrecht Goes „Das Brandop-
fer", over de Duitse sla
gersvrouw, die in de oorlog ach
ter het geheim van de vrese
lijkste jodenvervolging aller tij-
dén komt en zo zelf ongewild en
van lieverlede deelgenoot wordt
van het lijden der joden. De film
„Slaap der rechtvaardigen" gehe
ten is in deze discusslehandlei-
ding voortreffelijk geanalyseerd
en van dwingende vragen voor
zien, die het gesprek op gang
kunnen brengen. De andere dis
cussiehandleiding heeft betrek
king op de film: „Bezoek van de
president", de Poolse film van
Jan Batory over het eenzame
kind. Een van de beste films ooit
door de CEFA uitgebracht.
EV. GROLLE
film „Doctor Zhivago". Geraldine Chaplin
ri Zhivago. Zij vertelt hem hier dal zij in i
uachttng is.
T~\E criticus die de roman Blanc de Blancs
U van Hubert Devillez zal bespreken stuit op een
moeilijkheid omtrent de authenticiteit van dit boek.
De schrijver, man van middelbare leeftijd, is lid van
de Rekenkamer en voorzitter van het Comité des
Fêtes de Paris, een ambtenaar dus, die de lezer zich
voorstelt gebogen over getallen van zes of meer
cijfers, cn daarbij een organisator der officiële Pa-
rijse feesten.
Zulk een man schrijft een
boek waarin de hoofdfiguur
een mineraloog is, die vele
jaren lang de bodem van Cen-
traal-Afrika doorzoekt en. na
een reeks van teleurstellin
gen sinds zijn terugkeer in
het vaderland, op vijftigjari
ge leeftijd opnieuw vertrekt
naar een hoek van de wereld
die hem lief is geworden. En
dat verhaal wordt verteld
door de centrale figuur zelf
en maakt de indruk te be
rusten op persoonlijke erva
ringen. Ze kunnen natuurlijk
verkregen zijn door betrekke
lijk korte verblijven in het
Zwarte Werelddeel, zoals dat
het geval was met L E t a t
s a u v a g e van Georges Con-
chon, de voorlaatste Prix Gon-
court, of wel door nauw con
tact met tropenwerkers. Maar
er blijft iets vreemds in de
situatie, hetgeen intussen de
roman niet minder interes
sant maakt.
In dit boek zijn twee ele
menten samengekomen, die el
kander meermalen afwisselen
nl. de Franse jaren van
Francois Chappard en zijn Af
rikaanse belevenissen. Wat de
eerste betreft, geboren als
zoon van Lotharings officier,
vader van tien kinderen en
zonder fortuin, maar met veel
standsbesef, werd Francois op
gevoed in patriottische zin. De
jaren van de Eerste Wereld
oorlog werden doorgebracht
op een familiebezitting, waar
het leven vrij was van conven
tionele regels en zodoende,
dicht bij de natuur staande, in
sportbeoefening en jachtgenoe-
gens een uitstekende voorbe
reiding vormde voor wat later
komen zou. Geestelijk was dit
milieu gaullistisch avant ia let-
tre. Bedevaarten werden ge
maakt naar de oorden waar
de Franse oorlogsmoed had
geschitterd en de gedachte
aan een Groot-Frankrijk dat
zich zou uitbreiden tot aan de
Evenaar, hield de geesten be
zig. Bouwers aan het Imperi
um als Luyauty. de pacifica
tor van Marokko, waren de
lichtende voorbeelden.
Maar de moeilijke jaren
van malaise en werkloosheid
tussen '30 en '40 komen en
Francois is gelukkig als hij na
volbrachte geologische studie
in Guinea op Afriku's West
kust een baan vindt bij een
Engelse maatschappij.
Tropenjaren
Dat worden jaren van hard
werken, lange tochten vol ont
beringen. vechten meer tegen
de venijnige insecten dan te-
een de grote roofdieren. Het
ging er vooral om zich te
handhaven in uithoudingsver
mogen en gewiekstheid tegeno
ver de inlanders en anderzijds
tegenover de kille Engelse
Hooghartigheid.
Als het dienstverband ver
broken is en Francois in het
vaderland terugkeert, ontmoet
hij daar een jong meisje. Joy,
dat als zijn vrouw met hem
meetrekt, nu naar het hart
van tropisch Afrika. Ze is dap
per, vergezelt hem op zijn rei
zen. deelt trouw de gevaren
en moeiten, maar blijft voor
hem in de grilligheid van
haar karakter innerlijk een
raadsel. Is ze hem volledig toe-
HUBERT DEVILLEZ
gewijd? Telkens opnieuw
moet hij haar winnen! Ze
brengt spanning in zijn leven
en in de roman. De oorlogsja
ren '40'44 brengt zij met
haar dochtertje in Frankrijk
door; hij blijft trouw aan zijn
beroepsarbeid, waarmee hij
de zaak der Geallieerden
meer dient dan op een andere
manier mogelijk zou zijn.
Veranderd
Als Franrois na de oorlog in
het moederland terugkomt,
vindt hij een ander Frankrijk
en een andere familiekring,
die hem geestelijk buitensluit
als oningewijde. Zijn eenzaam
heid jaren lang, zijn ontberin
gen, de gevaren van klimaat
en gedierte, tellen niet in ver
gelijking met de deportaties,
de concentratiekampen, de
martelingen van allerlei aard
en vooral niet bij de presta
ties van de mannen en vrou
wen van het Binnenlands Ver
zet. dat nu oppermachtig is en
minacht wie niet als dezen
hebben gestreden en geleden.
Weldra gaat Chappard te
rug naar Centraal-Afrika. nu
als Inspecteur Général. Er is
daar een Franse nederzetting
gegroeid, waarin zich een ze
kere vorm van society-leven
ontwikkelt, een soort sous-
préfecture aan de rand van
het oerwoud, met de aange
name en onaangename kan
ten daaraan verbonden. De on
gewisse factor blijft Joy, die
nu eens daden van zelfopoffe
ring en toewijding verricht,
dan weer tartend en uitda
gend optreedt en zodoende
Francois viianden bezorgt.
Ondertussen breekt de
drang naar dekolonisatie door
en als ze haar beslag krijgt,
wordt de paternalistische hou
ding van Chappard door de
nieuwe gezagsdragers, tegelijk
trots en schichtig wat hun au
toriteit betreft, niet verdra
gen. Zo komt Francois voor do
derde maal in het moederland
terug en zal trachten daar een
nieuwe werkkring te vinden.
Daarbij wacht hem teleurstel
ling op teleurstelling; hij is te
oud, geestelijk niet bij.
moeilijk passend in de
bestaande kaders. Dat is wat
hij te horen of te voelen
krijgt. In zijn gezin gaat het
niet anders. Vrouw en dochter
ontglippen hem.
Dan komt de roep uit Afri
ka opnieuw tot hem. De eer
ste roes van de vrijheidsdrift
is voorbij. Een der oasge-
vormde staten stelt prijs op
zijn diensten als bodemken
ner en onderzoeker. Hij gaat.
vol goede moed, maar alleen,
voor de vierde rtiaal naar een
stuk van de wereld dat voor
hem een tweede vaderland
was geworden.
De indruk die de lezing
van het boek nalaat, is van
gemengde aard. De beschrij
ving van hef familiemilieu is
boeiend: echt een gezin uit de
hogere Franse middenstand.
Hetzelfde geldt voor het re
laas van het reizen en trek
ken van de zoeken naar kost
bare gesteenten; evenzo voor
de tekening van de pas ontsta
ne Franse gemeenschap on
der de tropenzon, waarvan ge
roddel en rangen- en standen-
trots onmisbare elementen
De bezwaren betreffen het
laatste gedeelte van het boek,
waar de auteur een aantal ver
wikkelingen in elkander
schuift waarin ieder der figu
ren en hijzelf incluis verward
raakt. Psychologisch zijn ze
niet aanvaardbaar en ze zijn
volstrekt onnodig. Deson
danks. wie de gehele roman
overziet, mag zeggen: een boei
end, levend boek, al is het
literair gehalte niet hoog.
v.d. PANNE
