Geen verandering verwacht
in apartheidsbeleid
LUCKY
STRIKE
Oorlogsmisdadiger moet
weer operatie ondergaan
FANATIEKE MOORD
WEKT AFSCHUW
Strafonderbreking
tot 9 september
DE DOOD VAN PREMIER VER WOERD
oogstens
indere
nethoden
Dertiende politieke
moord dit jaar
Give a man a Lucky
In rouw vallen de
geschillen weg
NOG STILTE OM LAGES
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 7 SEPTEMBER 196S
(Van een onzer redacteuren)
HET ZIET ER NIET NAAR UIT, dat in Zuid-Afrika iets zal veranderen, nu premier Hendrik
Verwoerd onder moordenaarshand is gevallen en een ander zijn taak zal overnemen. De blanken
in dat land staan al vele jaren met de rug tegen de muur. En de tragische dood van de leider van
een grote blanke meerderheid, zal slechts de vastbeslotenheid doen toenemen, het door dr. Verwoerd
nagestreefde doel te verwezenlijken. Wie ook zijn opvolger zal zijn, Schoeman, Vorster of een ander,
aan het wezen van de apartheidspolitiek zal niets veranderen. Hoogstens zal er verschil van
aanpak zijn.
Het is met de apartheidspolitiek
n Zuid-Afrika steeds meer bergaf
waarts gegaan, sinds de Nationa-
istisohe partij er in 1948 de Vere
nigde partij van generaal Smuts
wist te verslaan en de macht in
handen nam. In dat jaar was het
op het Afrikaanse continent nog
betrekkelijk rustig. Velen meen
den, dat het nog niet zo'n vaart
zou lopen met het ontwaken van
.donker Afrika". Het negerpro-
Heem in Zuid-Afrika trok toen
met name in ons land nog niet
_j sterk de aandacht. Dat er naar
apartheid werd gestreefd, was op
zichzelf geen vreemde zaak.
Herinneringen aan de Boerenoor-
og beheersten nog sterk veler ge
dachten. En de overwinning van
de Nationalistische partij over
wier verleden in ons land weinig
bekend -was werd begroet als
het „begin van het einde" van de
overheersende Britse invloed in
Zuid-Afrika.
Baasskap
Langzaam maar zeker traden ech
ter in de Nationalistische partij
krachten naar voren,die bedoelde
apartheidspolitiek wilden gebrui-
>m een blanke minderheid blij
vend het „baasskap" te bezorgen
over de grote zwarte meerderheid.
Er zou dan geen sprake meer zijn
van rassenscheiding, maar van ras
sendiscriminatie. Onder het pre
mierschap van de predikant dr. D.
F. Malan bestond nog de mogelijk
heid, dat een aanvaardbare vorm
van apartheid tot stand zou wor
den gebracht. Toen deze echter in
i het najaar van 1954 zijn aftreden
bekend maakte, bevond Zuid-Afri-
ka zich op een kruispunt van we-
gen. Malan had gewild dat zijn
oude vriend Havenga hem zou
opvolgen.
Deze vroegere leider van de in
de Nationalistische partij opgegane
Afrikanerpartij had steeds een ma
tigende invloed uitgeoefend op het
extreme nationalisme, dat tijdens
de tweede wereldoorlog in Zuid-Af
rika wortel had gevat.
Strijiloiii
Men luisterde echter niet naar
Malan. Deze werd opgevolgd door
Johannes Strijdom, een strijdbare
Transvaalse boer, leider van de
rechtervleugel van de partij. Hij
was de man, aan wie de Nationa
listen in 1948 voor een belangrijk
deel hun overwinning te danken
hadden. En de extremistische
krachten, die Malan al zoveel moei
lijkheden hadden bezorgd, wisten
hun zin door te drijven. Het be
wind van Strijdom duurde slechts
tot augustus 1958, toen deze pre
mier op 65-jarige leeftijd overleed.
I Strijdom was een typische verte-
1 genwoordiger van het Zuidafri-
kaanse boerenvolk: keihard, een
streng calvinist en bijzonder strijd-
Hij was overtuigd van de roe
ping van het Zuidafrikaansc volk,
de christelijke en blanke bescha
ving te handhaven. „God vormde
de rassen, de mens dient die te
eerbiedigen, raszuiver te houden"
zo luidde zijn devies.
Vrees
57 Het waren echter niet alleen
-
H
godsdienstige overwegingen, die de
Zuidafrikaanse leiders deden
vasthouden aan een streng doorge
voerde apartheidspolitiek. Hun be
leid werd bepaald door de vrees,
dat de blanke minderheid eens zou
worden overheerst door een vier
maal zo grote niet-blanke meerder
heid. In de Nationalistische partij
ontbrak het niet aan waarschuwin
gen tegen dit beleid. Zij werden
echter genegeerd, ook toen de mi
nister voor naturellenzaken dr.
Hendrik Verwoerd de beruchte
wet maakte, die de apartheid zelfs
tot in de kerk doorvoerde. Het ver
wonderde niemand, dat Verwoerd
tot opvolger van Strijdom werd
aangewezen.
Niettemin moest tweemaal wor
den gestemd, voordat Verwoerd
een duidelijke meerderheid behaal
de. Zo sterk verschilde men in de
Nationalistische partij toen nog
van mening over de wijze, waarop
de apartheidspolitiek moest wor
den toegepast.
Aanslag
Bij zijn beëdiging zei Verwoerd,
te zullen streven naar de vorming
van een republiek, onafhankelijk
van Engeland. Dit was naar zijn
mening de enige manier om een
heid te brengen tussen de Afri
kaans- en Engels-sprekenden. Na
een half jaar kwam hij met zijn
meest omstreden wet, die op het
zelfbestuur van de Bantoes. De in
heemse bevolking werd in stammen-
eenheden verdeeld. De bestaande
vertegenwoordiging van niet-blan-
ken in het parlement werd opgehe
ven en er werden negerstaten met
zelfbestuur gevormd. De Verenigde
(oppositie)partij waarschuwde
toen, dat de wet van de „Ban-
toestans" zou leiden tot de onder
gang van het land. Er ontstonden
ka is reeds de dertiende
politieke figuur en de der-
de regeringsleider, die dit
J Jaar Is vermoord.
In januari is tijdens de
opstand in Nigeria eerste
minister Balewa om het
leven gebracht. De Jemeni-
tisehe premier Kwadhi Ab-
doellah Irijani werd 13
april vermoord. Andere
vermoorde politici zijn de
Nigeriaansc minister van
financiën Okoti-Eboh, Al-
hadji sir Ahmadoe Bello
en Chef Samuel Akintola.
Zij verloren het leven in
de revolutie, die 15 janua-
tijd zijn die op president
John F. Kennedy (22 no
vember 1963) en op de In
diase leider Mahatma
Gandhl (30 januari 1948).
Na de Tweede Wereld
oorlog zijn zeker 25 konin
gen, presidenten en pre
miers vermoord.
de Iraanse eerste-minister
Hassan Ali Mansoer de
premier van Boeroendi
Pierre Ngendandoemwe.
1964: Eerste-minister Jig-
me Dorji van de staat
Bhoetan in de Himalaja
1963: De Amerikaanse
negerleider Medgar W. E-
vers president Sylvan-
as Olympio van de repu
bliek Togo.
1961: Dictator Rafael
Trujillo van de Domini
caanse Republiek ei
vroegere eerste-mii
van Kongo, Patrice Loe-
moemba.
1959: Eerste-minister So
lomon Bandaranaike van
Ceylon.
1958: Koning Feisal
kroonprins Abdoel Illah
en eerste-minister Noeri
Es Said van Irak.
1957: President Carlos
Castillo Armas van Guate-
1956: President Anasta-
sio Somoza van Nicaragua.
Een blanke boer, David Pratt,
pleegde in 1960 in Pretoria een
aanslag op het leven van Ver
woerd. Twee kogels, die de pre
mier in het hoofd hadden getrof
fen, werden verwijderd en Ver
woerd herstelde geheel. Pratt werd
naar een krankzinnigeninrichting
gestuurd.
Republiek
Intussen was besloten, dat in de
Unie en in het mandaatgebied Zuid-
west-Afrika een referendum zou
worden gehouden over de vraag, of
het land de onafhankelijkheid
moest proclameren. Tekenend voor
de situatie in Zuid-Afrika was
toen, dat met een meerderheid van
slechts 74.500 stemmen werd beslo
ten, de republiek uit te roepen.
Zuid-Afrika bleef toen nog lid van
het (Britse) Gemenebest, maar niet
lang daarna zou het zich daar uit
terugtrekken. Verwoerd dreigde
ook de Ver. Naties de rug toe te
keren. Totdusver werd dit dreige
ment echter niet uitgevoerd. Als
een grote overwinning beschouwde
Verwoerd de onlangs door het In
ternationale gerechtshof te Den
Haag genomen beslissing, de klacht
van Ethiopië en Liberia inzake
Zuidwest-Afrika niet ontvankelijk
te verklaren.
In werkelijkheid had deze
uitspraak echter niets te maken
met de apartheidspolitiek.
Nederlander
Verwoerd, die morgen 65 jaar
zou zijn geworden, werd te Ouder
kerk bij Amsterdam geboren. Toen
hij een jaar was, emigreerden zijn
ouders naar Zuid-Afrika. Na lager
onderwijs genoten te hebben te
Brandfort in de Kaapprovincie,
ging hij naar de middelbare school
te Boelawayo in Zuid-Rhodesië.
Zijn ouders waren daarheen ver
huisd, nadat zijn vader predikant
geworden was van de Nederduits
gereformeerde kerk. Later bezat
zijn vader een boek- en tijdschrif-
tenhandel. Na een studie aan de
universiteit van Stellenbosch be
haalde de jonge Verwoerd een
graad in de psychologie en de fi
losofie en werd hij (in 1923) lector
aan deze universiteit. Drie jaar
daarna ging hij voor studie naar
Europa, waar hij de universiteiten
van Hamburg, Leipzig en Berlijn
bezocht en promoveerde tot doctor
in de filosofie.
In deze periode werd hij sterk
beïnvloed. Tijdens de tweede we
reldoorlog was hij niet alleen fel
anti-Brits maar ook zeer pro-Duits.
Erfenis
Terecht werd Verwoerd gezien
als de grondlegger van de apart-
heidsleer, die volledige ras
senscheiding betekent. Hij streefde
aanvankelijk naar vermindering
van de negerarbeiders in de ste
den. Door de opbloei van de in
dustrie kwamen er echter meer
naar de blanke centra. Hij zorgde
toen voor betere huisvesting door
het bouwen van negerwijken en
in de omgeving van industriële ge
bieden. Hij streefde ook naar meer
DEN HAAG De fanatieke
moord op premier Verwoerd heeft
de gehele wereld geschokt, zo
blijkt uit de stroom van reakties
van vandaag en gisteren. Alge
meen is de afschuw over de laf
hartige aanslag in het Zuidafri-.
kaanse parlementsgebouw.
Er waren echter ook uitingen
van vreugde. Zo liepen in de stra
ten van de Nigeriaanse hoofdstad
Lagos, mensen, die luid „Halle
luja" riepen, toen ze het nieuws
vernamen.
De Nederlandse regering heeft offi
cieel laten weten diep geschokt te zijn.
Zij heeft met afschuw kennis genomen
van deze moord.
President Johnson van de Verenigde
Staten noemde de aanslag een betreu
renswaardige daad.
De reaktie van dr Martin Luther
King, de bekende Amerikaanse neger
leider was:
„Weinigen in deze moderne tijd zul
len bij de toepassing van de onder
drukking zo verraderlijk en duivels
te werk zijn gegaan als Hendrik
Verwoerd. Maar zelfs in dit geval
moet men een fanatieke moord be
treuren".
Atsjkar Marof, de voorzitter van de
commissie inzake de apartheid van de
Verenigde Naties zei:
„Wij hebben geen ruzie met ie
mand in het bijzonder. Wat wij in
Zuid-Afrika bestrijden is ee4i stelsel.
Waar Verwoerd dit stelsel uitdacht
en hij er in Zuid-Afrika het symbool
van was, kan zijn dood ons niet
overschillig laten. Maar wij hebben
geen belangstelling in de dood van
een persoon. Wij zijn geïnteresseerd
in de dood van de apartheid".
Wrang was de reaktie van de verbo
den partij, het Afrikaanse Nationale
Congres (ANC).
„De naam van Verwoerd was syno
niem met het kwaadaardigste fa-
cisme, blanke overheersing en rassen
discriminatie. De enige, die om hem
rouwen zijn de aanhangers van het
stelsel, dat het Afrikaanse volk en
andere niet-blanken onbeschrijfelijk
leed heeft berokkend".
Even fel reageerde de Rhodesische
Nationalistische Partij:
„Verwoerd was de doodsvijand
van het volk van Afrika en de ergste
onderdrukker van zwarte volkeren,
die ooit heeft geleefd. We hopen, dat
deze moord een les zal zijn voc
blanke racisten, die nog overblijven:
Ian Smith en Antonio Salazar".
De secretaris-generaal van de Ver
enigde Naties, Oe Thant, heeft de
Zuidafrikaanse afgevaardigde deze
boodschap gestuurd: „Ik heb de moord
op premier Verwoerd met groot leedwe
zen vernomen. Zoals u weet heb ik een
afschuw van elke vorm van geweld".
Opvallend was verder de reaktie van
Ephriam Tsabalala, voorzitter van de
Afrikaanse Stichting in Johannesburg:
„Dr Verwoerd is voor ons gestor
ven, net als Jezus voor ons is gestor-
DEN HAAG „Deze moord is een afschuwelijke, volstrekt verwerpelijke
zaak", zo schrijft ds. L. H. Ruitenberg in Hervormd Nederland van deze
week. „Ons gevoel van medeleven gaat uit naar de familie van de getroffene.
In rouw vallen alle fundamentele meningsverschillen weg. Ons gevoel van
mededogen gaat uit naar de dader".
Het weekblad vervolgt: gelden heeft de moord op een vooraanstaand po
liticus de zaak, die gediend wilde worden, tot een oplossing gebracht. Vaak
is door moord het tegendeel bereikt". En ,Jn Zuid-Afrika ligt brandstof op
gestapeld. Er zijn gevaarlijke spanningen. Wanneer recht in dienst van wraak
zou staan en volksgevoelens van welke kleur dan ook zijn daar gauw aan
toe zou de zeer verwerpelijke daad van Dimitri Stafendas nieuwe ver
werpelijke daden oproepen".
MAN DOOD NA VAL VAN 45 M.
ROOSENDAAL Tijdens werkzaam
heden bij de bouw van een suikersilo
van de coöperatieve suikerfaDriek is de
29-iarige A Boeren, afkomstig uit St.
Willebrord, van een hoogte van 45 meter
omlaag gevallen en op slag gedood. Het
slachtoffer was gehuwd en .rader van
twee kinderen.
Tijdens zijn val raakte hij, ongeVeor
vijf meter boven de grond, op een werk
vloer de 33-jarige ongehuwde H.
Piasmans uit Steenbergen. Deze werd le
vensgevaarlijk gewond en is in het zie
kenhuis te Roosendaal opgenomen.
(Van onze speciale verslaggever Link van Bruggen)
BRAUNLAGE/DEN HAAG Er heerst nog stilte om Willy La-
ges. Officieel en officieus wordt er het zwijgen aan toegedaan, zowel
in het Duitse Braunlage als in Den Haag. De strafonderbreking van
de aanvankelijk ter dood veroordeelde, maar in 1952 begenadigde oor
logsmisdadiger loopt niettemin op 9 september af. Drie maanden ge
leden, op 9 juni werd hij tijdelijk uit de Bredase strafgevangenis ont
slagen, waar de op en top nazi en politie-officier, die de dood van tien
duizenden Joden en verzetsstrijders op zijn geweten heeft, zomede de
afgrijselijke „Silbertanne"-moorden, het bestaan van een uitzichtsloze
leidde.
„In het aangezicht van de dood", motiveerde minister Samkalden
zijn beleid in de Tweede Kamer„kunnen zich omstandigheden voor
doen, die verdere uitvoering van een straf zinloos maken. De straf
toepassing houdt dan op nog langer rechtstoepassing te zijn".
Er viel uit vele hoeken een regen
van protesten, maar sindsdien is niet
datgene gebeurd wat de strafonderbre
king misschien zinvol had kunnen ma
ken. De thans 63-jarige voormalige
chef van de beruchte, in Amsterdam
gezeteld hebbende „Aussendienststelle"
leeft nog, hoewel hij als ernstig ziek
kan worden gekwalificeerd. Reeds
twee keer heeft hij een operatie onder
gaan. Een derde operatie hij lijdt
aan darmkanker is noodzakelijk,
doch hij zou er op dit moment nog te
zwak voor zijn.
De stilte, die om Lages gevallen is, is
vooral in Braunlage merkbaar. Daar
ligt hij in een kamer van het houten
ziekenhuis, dat tegen de helling van de
Hütteberg is gebouwd. Zijn verblijf
plaats. zijn misschien laatste, aardse
verblijfplaats, is kleiner dan zijn Bre
dase cel. Maar van zijn bed uit op de
tweede etage heeft hij uitzicht op de
kaarsrechte Douglassparren van het
Harzgebergte. dat deze genadeloze
Brunswijker al van kindsbeen af heeft
liefgehad.
Iiun plicht
werkgelegenheid voor de negers in
hun eigen gebieden. Intussen werd
echter steeds duidelijker, dat de
blanken het niet kunnen stellen
zonder de goedkope niet-blanke
werkkrachten, terwijl het een on
mogelijke opgave is, de niet-blan
ke bevolking van meer dan elf mil
joen zielen in de eigen woongebie
den een redelijk bestaan te bieden.
Met deze grote problemen blij
ven ook dc geestelijke erfgena
men van Vcrwocrd zitten. Nie
mand zal hen benijden.
logsmisdadiger zo lang mogelijk probe
ren te rekken. Ze doen slechts hun
plicht. In hun beroep wordt nooit ge
vraagd wie de man is, die ze in behan
deling hebben, wat hij op zijn kerfstok
heeft en hoeveel leed hij anderen heeft
aangedaan. Hun erecode staat ook niet
toe dat ze met buitenstaanders over de
ernst van de ziekte van een patiënt
praten, of over de levenskansen, die
deze nog heeft.
Wat de geneesheer-directeur van het
barakken-achtige, maar kraakheldere
ziekenhuis van Braunlage wel doet, is
het Nederlandse ministerie van justitie
zo nu en dan inlichten over de algeme
ne gezondheidstoestand van Willy La-
ges. Het is een concessie, waarmee hij
zich als arts min of meer geweld aan
doet, maar als mens kan hij de psycho
logie van een volk, dat vijf jaar lang
door onmensen werd onderdrukt, goed
begrijpen.
Een beleefd verontschuldigend zwij
gen dus bij de chirurgen, die de oor
logsmisdadiger straks misschien weer
op hun snijtafel krijgen.
„Schandaal"
Een wrevelig zwijgen ook -- althans
tegenover de peurende journalist bij
de vrouw van Lages en bij het verre
familielid, bij wie ze inwoont, wasserij
baas Erhardt uit de Schultalstrasse.
De laatste vindt het „gewoon een
schandaal" dat de Nederlanders zijn
aangetrouwde achterneef ook op diens
sterfbed nog niet met rust kunnen la
ten. De eerste heeft weliswaar onmid
dellijk na de strafonderbreking ver
klaard dat haar man „een eerzaam poli
tiefunctionaris is geweest, die altijd op
voorbeeldige wijze zijn werk heeft ge
daan" ze voegde hier nog aan toe
dat hij gemakkelijk naar Zuid-Ameri-
ka had kunnen vluchten, maar dat hij
dat indertijd niet deed, omdat hij
„geen schuldig geweten had" doch
sinds deze onwijze en vooral onbegrij
pelijke woorden houdt ze tegenover
„brutale buitenlanders" de lippen stijf
gesloten.
In Braunlage, een kuuroord, waar in
het zomerseizoen veel vreemdelingen
verblijven, valt de grote, geblondeerde
vrouw, die een paar keer per dag
het ziekenhuis gaat om daar haar man
te bezoeken, eigenlijk helemaal niet op.
Alleen het ziekenhuispersoneel kent
haar goed. Van de portier en de
pleegsters krijgt ze een vriendelijk
knikje, als ze de lift instapt, of de
lange gang doorloopt naar de deur,
waarop het cijfer 1 staat.
Geld
Lages zeil, die tijdens zijn ge
vangenschap in Breda rooms-
katholiek werd, heeft de stilte,
w-clke om hem heen geweven is, slechts
één keer verbroken. Dat was, toen hij
een fotograaf, die hem op zijn ziekbed
verraste, luid toeriep: „Halt! Dat plaat
je gaat u geld kosten
De vele Nederlandse toeristen, die
in de steil omhoog gaande Dr. Bar-
ner Strasse langs het ziekenhuis van
Braunlage lopen realiseren zich niet
dat achter die houten gevel een man
ligt, die enkele inktzwarte bladzijden
aan hun vaderlandse geschiede
nisboek heeft toegevoegd. Evenmin
kan Lages zich realiseren hoe de mas
sa-motorisering het straatbeeld van
voor de oorlog totaal veranderd
heeft, hoe de herinnering aan donke
re dagen is vervtxigd en hoe de wel
vaart pleisters op de wonden heeft
geplakt, welke het gewelddadige re
gime waarvan hij een fervent
voorstander en slaafse volgeling was,
in gezinnen en families heeft gesla
gen.
e Geen dank
Schuldgevoel? De in 1949 gevonniste
oorlogsmisdadiger, die zich op het alou
de „Befehl ist Befehl" beriep, heeft er
nooit iets van laten merken. Schaamte?
Berouw? Zelfs toen hij drie maanden
geleden door een barmhartig gebaar
;en laatste toch nog de vrijheid her-
creeg zij 't de vrijheid om aan een
dekbed en misschien wel doodsbed ge
duisterd te liggen heeft zijn mond,
iie ontelbare Nederlanders het graf ln-
oeg, nog geen „dank" gestameld.
Dat is Lages, WUly Lages, als SS- en
vooral als SD-chef eens de schrik van
Amsterdam. Lichamelijk is hij nog
maar een schim van wat hij vroeger
was. Geestelijk is hij dezelfde geble
ven, getuige de onschuld, waarmee hij
zich heeft vereenzelvigd.
De vraag is wat Nederland nog met
dit menselijke wrak moet doen. Een
andere vraag is, of die eerste vraag
wel een reële vraag is. De strafonder
breking mag met het wetboek in de
hand dan wel niet langer dan drie
maanden duren, Den Haag mag duide
lijke aanwijzingen en zelfs de overtui
ging hebben gehad dat Lages in die
periode het tijdelijke met het eeuwige
zou hebben verwisseld, betwijfeld kan
worden, of de oorlogsmisdadiger ooit
naar zijn Bredase cel zal terugkeren.
Herstel
Ook als hij herstelt, wat In leder
geval mogelijk is, zullen er grote moei
lijkheden met en In Duitsland
ontstaan, daar een staat alleen maar in
uitzonderingsgevallen dc uitlevering
van een eigen onderdaan overweegt.
De met zoveel barmhartigheid om
ringde onbarmhartige is dit, naar ons
in Braunlage gebleken Is, haarfijn be
kend. Hij hoopt op een graticbeslult,
terwijl hij dc zekerheid heeft niet tus
sen de wal en het schip te kunnen
vallen. Op z'n hoogst kan hij terecht
komen tussen dc binnenlandse en de
buitenlandse politiek van een land, dat
h|j met hart en ziel veracht.
Eemnes doet het
geld de deur uit
EEMNES De gemeenteraad van
Eemnes heeft in zijn eerste vergadering
in nieuwe samenstelling gisteren bcslo-
meentebcstuur had voorgesteld een 'reke
ning-courant overeenkomst me» deze
bank te sluiten. Dit voorstel was ingege
ven door de recente overvallen op bon
ken, die de laatste tijd zijn gepleegd. De
gemeente-o. Avanger, die gewoonlijke
beschikte over aanzlcnUJke bedragen
had tot nu toe slechts een klein los
kluifje om het geld op te bergn.
