450 JAAR
REFORMATIE
TOTEMPAAL
"SSK REGERING VAN DDR HEEFT EIGEN PLANNEN
Oost-Duitsland bereidt zich voor op
O'
Jaar Melanie duw in
de goede richting
Gekneusde
profetie
Opleiding voor een
verzorgend beroep
ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1966
(Van onxe kerkredactie)
De Oostduitse regering heeft haar
eigen plannen voor de viering van de
jubilea. Dat komt er op neer, dat
men de kerken de vrije hand laat,
maar er tegelijk een manifestatie van
wil maken „ter versterking van de
politieke en zedelijke eenheid van
de DDR'7. Daartoe heeft de regering
een coördinatiecommissie in het
leven geroepen onder leiding van
Gerald Götting, vice-voorzitter van
de raad van state en voorzitter van
de Oostduitse CDU. De regerings
feesten beginnen met een nationale
manifestatie op de Wartburg, dade
lijk na Pasen, en vinden hun hoogte
punt op 31 oktober in Wittenberg.
Maarten Luther hoort aan het hele
volk, zo werd op een persconferentie
in Oost-Berlijn gezegd, waar infor
matie over het werk van dit comité
werd gegeven. Götting stelde, dat de
Reformatie een belangrijke plaats
inneemt ,,in de humanistische en
revolutionaire traditie van ons volk,
welke traditie in de DDR voor het
eerst in de geschiedenis van Duits
land politieke gestalte heeft gekre
gen." De doelbewuste en creatieve
politiek van vrede en sociale gerech
tigheid, die door de regering van de
DDR gevolgd wordt, appelleert aan
de beste tradities van de Reformatie,
aldus Götting.
Hoe staat de Oostduitse kerk tegen
over deze poging, om een kerkhisto
risch feit van de eerste orde te ge
bruiken voor politieke doeleinden?
De leiders van het Wittenberg- en
van het Wartburg-comité, de bis
schoppen Janicke en Mitzenheim,
hebben in de coördinatiecommissie
zitting genomen, om inderdaad te
coördineren ten aanzien van plaats
en tijd. Maar reeds is duidelijk ge
steld, dat de verantwoording voor de
feesten van staatswege uitsluitend
ligt bij de „wereldlijke" vertegen
woordigers in dit comité, zoals de
kerken alleen verantwoordelijk willen
zijn voor hun eigen plechtigheden.
Enige wrijving schijnt daarbij toch
op te treden. Verleden week ging het
hardnekkige gerucht, dat de „ge
meentedag" in Leipzig door de auto
riteiten zou zijn verboden. Dit bleek
niet waar, maar wel heeft het stads
bestuur meegedeeld, dat de hallen
van de Leipziger Messe wegens
„overbelasting" niet beschikbaar
zijn. Dat betekent, dat de gemeente
dag niet kan plaatsvinden in die om
vang, die men zich had voorgesteld.
Men overweegt daarom voor dit on
derdeel van de herdenking nog een
andere plaats te zoeken.
In ieder geval is het uiterst onwaar
schijnlijk, dat 450 jaar Reformatie
zal leiden tot een conflict tussen
kerk en staat, zoals dat in Polen zich
afspeelt naar aanleiding van 1000
jaar christendom.
(Van onze kerkredactie)
P 31 oktober 1517 wierp Maarten Luther met zijn 95 stellingen aan de Wit-
tenberger slotkapel de heersende kerk de handschoen toe tot een con
frontatiewaaruit de zich alleen op de Schrift grondende Kerk der
Reformatie zou ontstaan.
Dat dit een gebeuren van wereldwijde oecumenische betekenis was, zullen op
hun wijze de velen onderstrepen, die volgend jaar oktober naar Wittenberg zullen
komen, om de herdenking mee te maken en de andere plaatsen te bezoeken, wier
namen onlosmakelijk verbonden zijn met de oorsprong der Reformatie. Want 'on-
dunks de politieke situatie streeft men er naar, het middelpunt van de in de ge
hele wereld plaatsvindende Luther-herdenking te doen zijn in het land van Luther
zelf, in Oost-Duitsland.
Vanxelfsprekend zal het komen
de jubileum andera worden ge
vierd, dan vroeger. Van een ju-
belsteming, een onkritisch en
thousiasme, van historieverheer
lijking kan geen sprake meer
zijn. Veeleer zal dit jubileum in
het teken van de bezinning
staan. Een bezinning over de op
dracht van de kerk der Reforma
tie nu, in het licht van de oecu
menische beweging en zeker ook
gezien de resultaten van het
tweede Vaticaanse concilie. Een
besinning, die in Oost-Duitsland
ook confrontatie met het huma
nisme, het atheïsme en het marx
isme inhoudt.
Opdracht
Het jubileumjaar geeft de ker
ken een kans, maar ook een op
dracht, voor de oplossing waar
van de voorbeelden uit het verle
den te enenmale ontoereikend
zijn. Men denke alleen maar aan
de viering van Luthers 450e ge
boortedag in november 1933
ren typisch Duits volksfeest, wil
men: een volkskerkfeest. De tij
den zijn radikaal veranderd. Dat
kan een dieper inzicht in het we
zen der Reformatie ten goede ko
men.
Door deze gedachten heeft het
jubileumcomité, dat geleid wordt
door de bisschoppen Johannes
Jknicke (Maagdenburg) en Gott
fried Noth (Dresden), zich laten
leiden bij de samenstelling van
het programma. Het telt in één
week vier zwaartepunten.
„Gemeentedag"
Een grote ..gemeentedag" leidt
de plechtigheden in. Hij ral za
terdag 28 en zondag 29 oktober
plaatsvinden in Leipzig, de eni
ge stad in de omgeving van Wit
tenberg. die de duizenden ge
meenteleden, die men uit heel
Oost-Duitsland verwacht, plaats
biedt voor samenkomsten. Deze
gemeentedag wordt geen massa
le demonstratie, zoals de Kerke-
dag in het westen, maar zal de
nadruk leggen op het gesprek, de
oriëntering in kleine kringen.
Maandag 30 oktober volgt dan
In Wittenberg zelf de ..oecume
nische dag". De vele hoge offi
ciële gasten, die men verwacht
uit kerken uit de gehele wereld,
zullèn alleen al door hun aanwe
zigheid laten zien. welke veelom
vattende betekenis Luthers werk
ook buiten de kring van het lu
theranisme heeft gekregen en be
houden.
De eigenlijke dag. 31 okto
ber. i£ vol feestelijkheden. In de
slotkapel en in de stadskerk zul
len plechtige diensten worden ge
houden. waar de bisschoppen
Janicke en Noth zullen voorgaan,
's Avonds wordt een kantate uit
gevoerd van Johann Sebastian
Bach, om de muzikale verbin
dingslijn van Luther naar Bach
te onderstrepen. Dat Luther ook
nog hedendaagse kunstenaars
inspireert, zal blijken uit de
eerste uitvoering van een werk
over Psalm 118, dat de Oost
duitse componist Herbert Peter
voor deze gelegenheid heeft
geschreven.
Een vierdaagse internationale
studieconferentie (14 novem
ber) sluit de herdenking in Wit
tenberg af. Theologen zullen be
richten over de nieuwste stand
van het Ltrthéfbrrderzöek (dirt
zich concentreert op het punt
rechtvaardiging en eschatologie
bij Luther) en er zullen ook actu
ele problemen worden behandeld
in samenhang met de reformato
rische boodschap, met name het
humanisme. Theologen uit de he
le wereld worden verwacht.
Wartburg
Maar de Oostduitse kerk be
leeft volgend jaar nog een be
langrijk jubileum. De Wartburg,
het kasteel, waar Luther ver
momd ais „jOlinei-
maanden vertoefde, bestaat 900
jaar. Is het in Wittenberg de Sak
sische kerk. hier is de kerk van
Thüringen onder leiding van bis
schop Moritz Mitzenheim druk
met de voorbereiding.
De feestelijkheden beginnen
hier op Hemelvaartsdag (4 mei)
met een plechtige kerkdienst op
de Wartburg. Op dezelfde dag
gaat ook de film „Luther op de
Wartburg" (30 minuten in kleu
ren) in première. Vervolgens hou
den kerkhistorici en vertegen
woordigers van andere we
tenschappen een tweedaags sym
posium over de betekenis van Lu-
thern verblijf bp idfci Wartburg.
Daar zullen ook zeker germa
nisten bij zijn, want Luther ver
taalde er het Nieuwe Testament
in het Duits, welke vertaling niet
alleen overal in Duitsland de Re
formatie baan deed breken, maar
ook de grondslag legde voor de
moderne Duitse taal.
Bewaard
Oost-Duitsland. dat op een
stroom van bezoekers in dit Lu-
ther-jaar rekent, is blij, dat de
plekken, die van Luthers werk
getuigen, zo goed bewaard zijn
gebleven ondanks de soms ka-
tastrofale gebeurtenissen in deze
vier en een halve eeuw.
Bezoekers gaan natuurlijk in
de eerste plaats naar Wittenberg,
om de bronzen deur van de slot
kapel te bekijken, waaraan Lu
ther zijn 95 stellingen hing, de
slotkapel ook, waar de Reforma
tor zijn laatste rustplaats heeft
gevonden. Zij gaan naar het
museum van de Reformatie en
vergeten de Wittenberger stads
kerk niet, waar Lucas Cranach
de nieuwe, maar in wezen zo
oude boodschap op unieke wijze
uitdrukking heeft gegeven in het
Reformatie-altaar.
Eisleben
Natuurlijk verzuimen ze niet
naar Eisleben te gaan, dat zich
officieel Lutherstadmag noe
men. Hier werd Martinus 10 no
vember 1483 geboren, hier stierf
hij ook plotseling tijdens een
kort bezoek op 18 februari 1546.
In de Peter-Paulkirche bracht
zijn vader hern ten doop, in de
Andreas-kirche preekte hij het
laatst en in de oude gemeentese
cretarie toont men de bezoeker
Luthers sterfkamer.
Vlak bij de Wartburg ligt Eise
nach met het huis, dat nu Lu-
thershuis heet, maar in de negen
tiger jaren van de vijftiende
eeuw bewoond werd door ene me
vrouw Cotta, die in de kerk
geschiedenis terecht is gekomen
als de hospita van gymnasiast
Maarten. En daar is Erfurt met
het voormalige Augustijnerkloos
ter, waar Luther de monnikspij
aantrok en waar hij door bij
belstudie de beslissende impulsen
kreeg voor zijn latere arbeid.
Nieuw gezicht
Al deze gedenkplaatsen, of ze
nu in het bezit van dé staat of
van de kerk zijn, bevinden zich
in opmerkelijk goede toestand.
Men mag er de Oostduitse staats-
monumentenzorg om eren, dat zij
zo zorgvuldig de Wartburg en
het Augustijnerklooster in Erfurt
in de originele staat hersteld
heeft na de verwoestingen van
de oorlog. Thans is deze dienst in
de Wittenberger universiteits-
wijk bezig zoveel mogelijk oude
burgerhuizen een nieuw gezicht te
geven. De Oostduitse regering Is
er veel aan gelegen, dat de plaat-
Maar toch is dit allemaal
maar de buitenkant. De kerk
zelf zal dit jubileum van
binnenuit kleur moeten ge
ven. Dat kan zij, als zij de
vraag naar de betekenis van
de Reformatie voor het he
den centraal stelt.
De IFartburg, gezien vanaf de noordelijke zijde.
HAARLEM ,/Zijn er voor meisjes, die geen uitgebreid
onderwijs, hebben genoten, nog andere mogelijkheden dan
fabriek, bedrijf of atelier? Zijn er voor meisjes, die bijvoor
beeld wél een mulo-diploma behaalden, maar nog te jong zijn
voor een beroepsopleiding, mogelijkheden om deze tussen
liggende tijd nuttig te overbruggen? Zijn. er mogelijkheden
om meisjes van het platteland de overgang naar de stad in
een goede omgeving te laten doormaken?" In Huize Melanie
bestaan deze mogelijkheden.
Naar aanleiding van Jaap Har
tens bundel gedichten Totem-
taal, Uitgeverij De Bezige Bij,
Amsterdam (94 bL, 5,-)
Jaap Harten vooral beschrijvend dichter
VAN de ruim vijftig gedichten uit de bundel
Totempaal van Jaap Harten houdt
bijna de helft zich op de een of andere
wijze met het verleden bezig. Geen ver
leden dat zich in de nacht der tijden verliest: het
gaat „gek genoeg", in het gelijknamige vers, het eer
ste van de bundel, niet verder terug dan tot de 17e
eeuw, over Graf von Pappenhekn en zijn Pappenhei
mers. De achttiende eeuw is vagelijk vertegenwoor
digd in het vers Gelegenheidsgedichten van vroeger.
Dan verschuift de aandacht van de dichter naar pl.m.
1840 met zijn Biedermeier-treinen en herinnert hij
zich, tegen het einde van de negentiende eeuw, Mar
coni's uitvinding van de draadloze telegrafie.
Johan Philip Ochs. zich noe
mende Sousa Super Omnia
USA) blaast militant de twin
tigste eeuw met marsmuziek
open en In 1902 verrast een
halfstijf luehtsehip met ge
raamte en motoren van 35 pk
heel Parijs. In datzelfde jaar:
de eerste bioscoop in Los An
geles. De oorlog van 1914-18
wordt aanleiding tot het vers
1418 en tot een ander ge
dicht. over het Berlijn van
Marsman uit het begin van de
jaren 20. Oude boksers herin
neren zich, in het gelijknami
ge vers, hun glorietijd van la
ten we zeggen de dertiger ja-
En dan komen we toe aan
de jeugdjaren van Jaap Har
ten. die in 1930 geboren is. Hij
dicht over zijn grootvaders en
tantes, zijn eerste jeugd, over
een jeugddroom die hem al
tijd bijgebleven is, over kin
derspel overdag, over oude
nachtangsten, pianostudie van
een broer, vriendjes op zolder,
boksles in oorlogstijd en
eerste verliefdheden in de bar
re winter van 1944/45. De
volwassen geworden man, die
zich dichter en kunstenaar
weet, herdenkt een hele rij
van gestorven mannelijke en
(1) vrouwelijke kunstenaars:
Hokusai. de reeds genoemde
Sousa, Hans Lodeizen.
Jaap-Nannlnga. Gerrit Achter
berg en Else Mauhs. Ook zijn
er verzen op J. G Bloem, zeer
onlangs overleden en op de
levende Lucebert. Kurt
Schwitters verschijnt even
eens op het appèl.
Beschrijvend
gesproken wordt, laten we
rusten, om vast te stellen dat
Jaap Harten, wanneer zijn
poëzie in het heden speelt,
minder bespiegelend dan wel
beschrijvend te werk gaat: een
proeflokaal in de Amster
damse Dapperbuurt. Ber-
lijn-Moabit, Montabaur, een
vakantieverblijf in Nederland,
een mooie dag weer. een vlek
op een stuk vloeipapier, het
uitgaan van een kerk en een
retirade-juffrouw. Deze laatst
genoemde r(j onderwerpen
verscheurt de illusie, die door
het begin van dit artikel mis
schien is gewekt, nl. dat Har
ten bij het kiezen van zijn
thema's min of meer systema
tisch te werk zou gaan. De
verschillende soorten verzen
staan door elkaar heen en dan
ken hun ontstaan eenvoud ie
aan een min of meer toevalli
ge aandachtsconcentratie.
Het gedicht Match (bi. 64'5)
is het enige dat zich expliciet
met de eigen toekomst bezig
houdt:
Waarheen
leidt m{jn weg. Welke
weg draagt het verblindende
spotlicht van een
opengesneden roos
Ik sprint
in een besneeuwd
atletenbroekje.
Noem het een vlucht:
uit dit landschap
naar een ander.
Toekomt,*
Maar ook na zo'n denkbeel
dige vlucht hervindt men zich
in zijn ..hier en nu" terug
Wat te doen? Een zestal ver
zen vraagt zich af of er actie
mogelijk is en zo ja, welke.
Het gedicht No question about
it (bl. 9) heeft de moed op de
toekomst wel zo ongeveer op
gegeven.
Waar blijven de profeten? ze
zijn
verbrokkeld in de vroege
tijd.
Wie neemt het woord? de
woorden
houden zich afzijdig als een
dodenmasker.
Je kunt. nijdig geworden,
schieten, „het maakt weinig
uit waarop je schiet" (bl. 60).
Je kunt maskers verscheuren,
„waarachter kerk en staat te
vreden hun staart oprollen"
(bi. 38). Je kunt „pijlen zetten
die vice versa wijzen, terug
naar de oorsprong" (bl. 74). Je
kunt de Krupp-mentaliteit
en het de kop weer opsteken
de Duitse militarisme te lijf
gaan „met woorden op de
spits gedreven als kokardes
aan bajonetten" (bl. 36), of,
min of meer geresigneerd, in
je hoofd „alleen de gretige
waarheid voor eigen gebruik"
distilleren (bl.40).
O nl leden
Men ziet het: het maatschap
pelijk en politiek engagement
maakt de dichter zich van
zijn taalvermogen bewust. In
zijn vak ligt z'jn kracht. En
zo houdt een t'ental gedichten
zich bezig met het eigen dich
terschap en met het dich
terschap in het algemeen. Ook
hier moet men geen poging
tot volledigheid. abstracte
juistheid of systematiek ver
wachten. Soms wordt het dich
ten gezien als het buitenhan-
gen van de vuile was der ziel
(bl.73). soms als een liefdevol
toespreken van de lezer
(bl.10). Nu eens bestaat de
dichterlijke werkzaamheid
vooral in het schillen tot op
het klokhuis toe (bL 31), in het
uitspreken van „woorden zon
der fopspeen" (bl. 12); dan
weer is poëzie het melken van
„de heldere waarheid van het
aardse vandaag" (bl. 35). Wer
kelijkheid en fantasie moeten
zijn als twee even lange be
nen (bl. 41). De dichter weet
(alles) van niets (bl. 53/4).
Voor lyriek is geen tijd:
wat Jaap Harten schrijft
„is eerder gekneusde profetie,
muziek voor een harp vol spij
kers" (bl.59). In het laatste
vers van de bundel: Ars poëti
ca (bl. 91 '2) ziet Harten als
het noodzakelijke in de dicht
kunst de anatomie, de kunst
van het ontleden.
Anatomie is
noodzakelijk voor wie
aan een naakttekening
van de taal
niet genoeg heeft.
Naakte taal
Moet men dit zó verstaan:
Poëzie is (resp. behoort te
zijn) een hogere vorm *van
maatschappij- en :evensana-
lyse, verricht met naakte taal.
taal als een lancet in de hand
van een chirurg? Herman Gor
ter begon indertijd "en ge
dicht met de volgende woor
den: „Laat ik nu denken hot-
het alles was". In mijn 'iterai-
re jeugd was dichten opsom
men; later werd dichten afle
ren; is het nu ontleden?
Geen echte dichter, d'e zich
theoretisch of praktisch, zal
willen vastleggen op één func
tie van de poëzie. Ook Jeap
Harten doet dit niet. Voor
exacte definities van wezen
en taak der poëzie moet men
bil dubieuze handboeken zijn.
niet bij dichters, nok al schrij
ven ze een Ars Poëtica.
DR. C. RIJNSDORP
Aldus luidt de folder van Huize Melanie, het meis
jesinternaat van de Christen Jonge Vrouwen Federatie.
Onze lezerskring heeft de laatste jaren wel gehoord van
het werk van de CJVF, dat op de studiedagen wordt
verricht; op een geheel ander vlak ligt echter het
werk in Huize Melanie.
Sedert jaren heeft de CJVF- (YWCA) in Haarlem
voor meisjes van vijftien jaar af (tot ongeveer acht
tien jaar) van alle gezindten een internaat, waar een
vooropleiding wordt gegeven voor eenvoudige sociale
beroepen.
Vaak zijn dit meisjes, die nog
niet vreten welke kant ze uit wil
len, geen mulo-diploma hebben
en nog te jong zijn voor een be
paalde opleiding. Ook zijn het
meisjes uit de agrarische sector
en schippersdochters. die het le
ven aan de wal en in de stad
willen leren kennen vanuit een
vertrouwde omgeving. Voor hen
kan één jaar in Melanie een ste
vige duw zijn voor het verdere
'even en daarvan mede de koers
bepalen.
-ot nu toe vonden vriiwel alle
meisjes, daartoe geholpen door
de staf van Melanie. een plaats
in de verzorgende beroepen: re
den waarom zowel de Hervorm
de Kerk als de Gereformeerde
Kerken zich daadwerkelijk voor
Melanie interesseren en het werk
financieel steunen.
In gezinnen
Een aantal huisvrouwen in
Haarlem is ingeschakeld om de
meisjes een paar uur per dag in
hun gezin in te wijden in de ge
heimen van een goede huishou
ding. Heeft het meisje een poosje
in een gezin gewerkt, dan gaat ze
naar een of andere inrichting
Meer en Bosch, een ziekenhuis,
bejaardentehuis of als hulp bij
kinderen.
Zo leert ze allerlei werk van
zeer nabij kennen en kan ze la
ter een keus maken. Om dat nog
meer verantwoord te kunnen
doen. maken de meisjes met de
staf excursies naar verschillende
instellingen en kriieen ze ook
„thuis" van bevoegde mensen
hierover voorlichting. Een paar
avonden per week hebben ze
„cursus" AVO of IVIO. die beide
een diploma geven. Catechisatie
volgen zc bii de predikant van
hun eigen kerk.
Toezicht
Het huiswerk voor de cursua.
wordt gemaakt onder töb-'eht en
«•ventueel met hehuln van de vor-
min<*sleidster. Deze is ook verder
met hen bezig in allerlei vor
mingswerk. zoals creatief werk
doen. muziek leren beluisteren,.,
•er opuit trekken enz.
Doorgaans telt het internaat on-
geveer dertig meisjes. Voor de
nieuwe cursus, die heoin sent em
ber start. ziin nop enkele
nlantsen nnen Nadere informa
ties ziin in fe nnen bij het
internaat zelf: Huize Melanie,
^nruit"uhavntrnnt 17. Haarlem,
rel. 02500 - 14625 »n bii het se
cretariaat nan de C.7VF: F C.
Oovdorr—aat 23, Utrecht. Telef.
030 - 715525.
