JOHANNES DE HEER
begenadigd
evangelist
Vrede en
Pools protestantisme
blijft bijzonder actief
GEESTELIJK
LEVEN
Zoeklicht herdenkt 100ste geboortedag
Geen folklore, maar
onze betrokkenheid
VRIJDAG 29 APRIL 1966
(Va
kerkredactie)
["ONDERD jaar geleden werd de evangelist Jo
hannes de Heer geboren, om precies te zijn op
23 mei 1866. Hij heeft een stempel gedrukt op
het evangelisatiewerk tijdens de eerste helft van
deze eeuw. Veel is er veranderd, maar het is opmerkelijk
dat zijn Zangbundel nu meer verkocht wordt dan ooit te
voren, dat zijn blad Het Zoeklicht nog altijd door duizen
den wordt gelezen, dat zelfs in de naoorlogse jaren op
nieuw van hem grammofoonplaten werden uitgegeven die
door honderden werden gekocht. De feiten logenstraffen
de mening van velen, die bij zijn dood schreven dat er nu
wel een punt zou worden gezet achter de beweging die
hij in het leven riep.
Volgende week komt zijn blad begrafenisdienst geleid. Zijn
uit met een speciaal herden- Zangbundel wordt nog altijd uit-
kingsnummer. Predikanten ver- gegeven door de Handelsmaat-
tellen, hoe zij door zijn predi- schappij Johannes de Heer en
king tot geloof gekomen zijn, an- Zonen, waar nu zijn kleinzonen
deren halen herinneringen op de scepter zwaaien, zijn blad
aan de wijze waarop hij met wordt uitgegeven door de vereni-
vuur en verve getuigde van de ging Het Zoeklicht, die
toekomstverwachting
kon toen niet meer schrijven, hij een avond zei hij: „Grootvader,
werd doof. maar nog altijd las ik heb zo'n barre zin in een siga-
hij ieder artikel kritisch. En ret. Hebt u er niet een voor me."
vaak kon hij zeggen: „In ons Grootvader dook uit een la een
blad moeten we geen preekjes pakje vooroorlogse Abdulla's op
hebben. Het moet het licht van en voor de gezelligheid rookte
de bijbel laten vallen op de ge- hij een cigaret mee. Het was de
beurtenissen van onze tijd." Ook enige keer dat iemand hem ooit
onder kleinzoon Lex blijft het zag roken,
blad wat het altijd was, een
blad dat midden i
Uit zijn kindertijd heeft ..mijn
heer Lex" maar vage herir.nertn-
gen aan zijn grootvader. In zijn
icleirTTant'a'l' fedra heeft O'^chtetai et hij hem nop ei-
doel het werk ">d z"!"\ '"ssenjijn hoeken m
alleen
lort te zetten. Nu zijn zoon
de Heer voor een jaar
Nieuw-Zeeland verblijft wordt
zijn prieeltje i
illA le In Z1]n J0nge 3aren was de
steeds evan6elist geen man van spelle-
T„„'. tjes. Daar had hij geen tijd voor
Maar later schrijft hij: „Ik heb
door de ervaring, wat beters
miV.1- 8eleerd. nl. om kind met kinde
ren te zijn, en menigmaal heb
ik bemerkt dat de weg om
zelf geholpen te worden, leidt
over de brug waar we anderen
helpen." Voor kleinzoon Lex
hij bezig. Moest
artikel schrijven,
hét "werk "geleid 'dóör'kleiraöon hü wel een pree.
de Heer - in de zaak voorbereiden. F.n nog
Hij had iets van een profeet
Toen nog vrijwel niemand in de Recjactje
bekend als „mijnheer Lex".
kerk aandacht schonk
komst van de Joden, sprak hij
reeds over de terugkeer naar
het Beloofde Land. Zijn
Hij kreeg de teugels
den op een moeilijk
Nauwelijks was zijn vader
ner me hem als
man", zegt hij. ..maar heeft niet
iedere profeet iets strengs?"
Driebergen. Al- neJpf
nrïL.* uió werd die avond
ge grootvader uit de kinderjaren
een mens met hem, die hem be
greep. En dat werd de evange
list ook in zijn beroemde corres-
''fU.Uu0pondentierubriek in zijn blad,
lïwSê waarin hij soms heel Pers°on"
!Z, «et-
de beantwoordde.
het prieel 'eeg, dan
komstverwachting was aller- trokken, of de redacteur
minst een theologische hobby blad, J. A. Monsma, overleed
van deze prediker. Zij dreef Een directe opvolger was er
hem tot evangelisatie. En hoe- niet. Het blad wordt dan ook nu
wel hij nooit geordend werd geleid door een tijdelijke redac-
door een kerk. nimmer een theo- tie, waarin de evangelist J. Kist
logische opleiding volgde, droeg sr.. de baptistenpredikant ds. Sj
hij met ere het charismatische Zijlstra en de administrateur C.
ambt van evangelist. A. van
Hij heeft nooit een kerk wil- Zelf fungeert hij als redactiese-
len stichten. Hij was hervormd cretaris.
Verwachting
Medemens
Maar noch zijn eerste ernst,
noch zijn latere „medemenselijk
heid" waren in wezen het ge-
de afgesloten werkkamer
van zijn grootvader, met
meent hij nu alleen maar
Oosthoeks Encyclopedie en de
Duuren zitting hebben, bijbel. Maar 's avonds, als de gor- waar'
Maar heel anders is de indruk
die zijn onderduiktijd heeft na-
gelaten. Overdag zat tuj verbnr. JJ™ ytn |eve„ Z)j vrrku.
ren niet, waarom hij zijn zaak
overdeed aan zijn zoon en
schoonzoon om zich helemaal
het geestelijk werk te gaan
hij zijn blad
dijnen dicht i
(Va
kerkredactie)
1966, jaar van tien eeuwen
Pools christendom, jaar ook
van een oplaaiende prestige-
strijd tussen (communisti
sche) staat en (rooms-katho-
lieke) kerk. Maar wat is nu
de situatie van de protestan
ten'in Polen? Zijn er nog wel
protestanten in het land?
Deze vraag wordt beantwoord
door het Westduitse pro
testantse maandblad „Kirche
und Mann". De conclusie van
het blad is, dat het Poolse
protestantisme „in de dia
spora" een buitengewoon
moeiijke tijd door maakt.
Afstanden
verlammen
het contact
van de 31 J> miljoen Polen tot de
Rooms-Katholieke Kerk. Het
aantal protestanten bedraagt
daarentegen slechts 140.000 of-
wel 0.4 procent, en neemt nog
steeds verder af.
De grootste protestantse kerk
i.« de Evangelische Kerk van de
Augsburgse (dus Luthersecon
fessie, die ongeveer 100.000 le
den telt. Tot deze kerk behoort
het merendeel van de 35.000
Duitsers, die nog in de voormali
ge Duitse gebieden wonen. De
135 gemeenten en 180 .stations"
worden gediend door 115 ored>-
kanten. De taal in de eredienst is
Pools. Alleen in de min of meer
uit Duitsers bestaande gemeen
ten in Achter-Pommeren, Ne-
der-Sileziê en Oost-Branden
burg is ook het Duits toegestaan.
Het grote probleem is de
afstand tussen de ^afzonderlijke
protestantse gemeenten. Afs
Kleinzoon Lex herinnert zich
ineens een ander voorval. Op de
kleuterschool van zijn dochter
tje Ellen was een vriendinnetje
overleden. Het kind worstelde
met het probleem van de dood:
„Papa. waarom doet God dat?"
vroeg ze. Hij wist zo gauw geen
antwoord en maakte zich er
maar af met de woorden: „Mis
schien hield God wel zo van
haar, dat Hij haar graag bij
Zich wildé hebben." Ellen ant
woordde: „Dan moet die oude
opa wel heel slacht zijm"
Natuurlijk kreeg „opa" dit ver
haal te horen en tijdens een be
zoek moest Ellen bij hem ko
men: „Dacht je dat opa zo slecht
was?" vroeg hij, „neen, hoor,
maar opa heeft nog zoveel te
doen voor de Here."
Deze man was een gedrevene.
Christus kwam immers spoedig
weer. De mensen moesten het
weten. Ze moesten weten dat er
een uitweg was uit hun zonden,
dat God genadig was in
prediking van de drie V'
lossing, vervulling en verwach
ting. En die drievoudige
boodschap werd uitgedragen
Voorzichtige revisie
van Zangbundel
kerkredactie)
De zangbundel van Johan
nes de Heer is nog altijd po
pulair, en wat juist in onze
tijd opmerkelijk is, groeit in
populariteit. De omzet »s zon
der aanwijsbare reden op het
ogenblik twee of drie maal zo
groot als tien jaar geleden.
De uitgever heeft dan ook
besloten om te gaan werken
aan een voorzichtige revisie.
De bundel werd in 1904 xiit-
gegeven in een eerste oplage
van 5000 exemplaren. Nu om
vat hij 837 liederen en koren.
De twintigste druk, die enke
le jaren geleden verscheen,
bracht de totale oplage op
215.000 bundels met muziek.
Aan tekstboekjes zijn er
reeds 781.000 verkocht en ge
zien de verkoop zal voor 1975
het miljoen gehaald zijn.
Kritiek
De verkoop gaat door on
een totaal andere richting
inslaan. Er worden nieuwe
liederen gecomponeerd en ge
dicht. Er is kritiek op de wij
ze waarop de liederen in de
zangbundel geharmoniseerd
zijn en vaak. heel vaak op de
vertalingen. Het woord „on
verantwoord" klinkt maar al
te dikwijls. Maar de verkoop
gaat door. Terwijl andere
bundels als ..Stemmen des
Heils" en de bundel van
Woensel Kooy welhaast ver
geten zijn, leeft deze bundel
nog steeds.
Er heeft altijd kritiek ge
klonken. Johannes de Heer
schreef zelf: „Zo is het ook
met de zangbundel gegaan.
Noch de woorden, noch de
muziek verwierven de goed
keuring der „geleerden".
Maar de bundel heeft deson
danks in huisgezinnen en sa
menkomsten veel zegen ge
bracht. Van het begin af tot
aan mijn ouderdom ben ik
een „dilettant" gebleven,
maar ik heb eenvoudigen mo
gen helpen."
Revisie
rij. zegt: „Ook de vertalingen
zijn lang niet altijd onberispe
lijk. Er zitten in sommige lie
deren nog al wot germa
nismen zoals „Gans en al ge
reinigd" en ..Mij heeft erbar
ming wedervaren".
De kritiek hebben de uitge
vers nooit zonder meer naast
zich neer willen leggen. Er
zijn liederen geschrapt, er
zijn betere vertalingen toege
voegd, er zijn harmonisaties
verbeterd. En nu er gewerkt
wordt aan een nieuw psalm
boek en een nieuw gezang
boek is ook besloten tot een
revisie van de zangbundel.
Een bekend organist is bezig
alle niet verantwoorde mu
ziek geheel opnieuw te har
moniseren. waarbij echter
wordt uitgegaan van de
oorspronkelijke wens van Jo-
ioorden door mensen met
maar weinig muziekkennis en
gezongen door eenvoudige ko-
Moeilijker
De tekst is veel moeilijker
te wijzigen, vertelde Lex de
Heer ons. Soms, als hij aan
wezig was bij de opname van
een grammofoonplaat dacht
hij wel eens: „dat woord leeft
niet meer, dat heeft nu een
heel andere betekenis". En
een enkele keer zei hij wel
eens tot een zanger of zang
koor: „Laten we dat woord
door zijn eenvoudige geestelijke
liederen, zijn blad en zijn predi
king.
Persoon
Er is veel kritiek geweest op
zijn toekomstprediking. Velen
meenden dat hij er te veel van
wist, meer dan de bijbel. En al
sprak hij misschien in het vuur
van zijn rede wel eens wat sche
matisch toch ging het niet om
het „hoe" van de toekomst,
maar om de Heër van de toe
komst. Wie precies wilde weten
hoe alles gebeuren zou, kreeg
geen antwoord.
Zo schreef hij in 1934: „Gods
Woord geloven is veel meer dan
de een of andere geschiedenis
voor waar houden of de een of
andere leer aan te nemen als
zuiver; het betekent: In de
Persoon van Jezus Christus te
geloven en Hem te vertrouwen
met uw ganse zijn."
Even beroemd als zijn corres
pondentierubriek, waren in het
blad zijn „Tijdspiegels". Soms
bestonden zij louter uit citaten
uit dagbladen, vaak uit de Nieu
we Haagsche Courant, soms wa-
keling ingingen. In 1933 maakte
hij zich reeds ernstige zorgen
over Duitsland. Uitnodigingen
voor spreekbeurten zei hij daar
af, niet omdat hij bekend stond
als een „anti-hakenkruisman",
maar „omdat ik niet in staat ben
over de toekomst des Heren te
spreken, zonder als teken des
tijds het belangrijke vraagstuk
der Joden aan te raken. En daar
toe zijn op het ogenblik de ge
moederen in Duitsland te weinig
ontvankelijk." Ernstig waar
schuwt hij dan al voor de
„Duitse christenen", die hun ge
loof met hun nationalisme ver
warren. Dat artikel zou wel
haast opnieuw in onze tijd
geschreven kunnen worden.
Met hem is het blad niet
gestorven. Wel bedankten er een
aantal abonnees, maar hoofdza
kelijk omdat andere bladen po
pulair waren geworden. Maar
andere abonnees werden gewon
nen. Nog altijd krijgen rond
10.000 mensen het blad twee
maal per maand in hun bus.
2 a 3000 exemplaren via col
portage worden verkocht. En de
colportage wordt verricht door
de lezers van het blad en niet
door betaalde krachten. Het ko
mend herdenkingsnummer zal
een oplage hebben van 15.000
exemplaren.
Dezer dagen is ook een nieu
we grammofoonplaat uitgeko
men. Maar Johannes de Heer
zingt daar niet meer op. %ijn
beste platen van voor de oorlog
zijn al opnieuw uitgegeven. Op
deze nieuwe langspeelplaat ver
tolkt de Hammond-organist
Hans van der Steen liederen uit
de bekende Zangbundel, die al
in 1905 verscheen.
meer op die plaat, Johannes de
Heer spreekt nog wel tot zijn
lezers. Sommige van zijn boeken
worden nog altijd verkocht,
maar ook in het blad wordt zijn
„Profetische bijbelcursus" her
drukt. evenals de „Brieven zon
der omslag" van zijn vriend, ds.
C. J. Hoekendijk, de vader van
de Utrechtse hoogleraar die on
langs naar Amerika vertrok.
veranderen." Maar dan was
het vaak of het lied toch niet
meer het lied was dat vele
jaren met liefde was gezon
gen door duizenden.
Er is nu een commissie van
drie benoemd om de teksten
te bezien. De bedoeling is dat
er geen grote wijzigingen ko
men. Hoofdzakelijk wordt de
spelling van woorden aange
past aan de huidige spelling.
Ondanks deze revisie wil
men de continuïteit met het
verleden handhaven, ook bij
die liederen waarbij i
niet gelukkig is met de verta
ling. „Volle verzeek'ring", en
thousiast door duizenden ge
zongen toen Billy Graham
tien jaar geleden in ons land
was. blijft „Volle
zeek'ring", al denken wij bij
het woord „verzekering" t
genwoordig aan heel iets a
ders.
Nieuw
Wel komen in iedere nieu
we uitgave ook weer nieuwe
liederen voor. Zo is dl opgeno
men „Er zijn geen grenzen
aan Jezus' macht". Niet ieder
nieuw lied komt voor de bun
del in aanmerking. Het 1
zich echt wel eerst een plaats
„Soms", zegt Led de Heer.
„zou ik wel eens van
mensen willen weten: Moet
dit of dat lied er in? Leeft
het al voldoende. Neem bij
voorbeeld zo'n lied als „Dank
U", met het moderne rit
Niet alleen jongeren zingen
het graag, maar ook ouderen,
maar leeft het voldoende
in de bundel geplaatst te wi
den? Dat zou ik wel eens wil
len weten."
iesladie Oppeln Hhans OpoUi
100 of 120 kilo
zijn geen zeldzaamheid. Danzig
is de genabuurde kerk van Stet
tin. Dit betekent een zware be
lasting voor de predikanten.
Als regel kan maar eens n de
maand of nog minder kerkdienst
worden gehouden. Wanneer een
predikant komt, leidt hij de
dienst, geeft catechisatie, be
dient sacramenten, bevestigt hu
welijken en gaat na vier of vijf
dagen weer verder naar de vol
gende plaats Heeft de predikant
zo rijn gehele gemeenie rondge
reisd. dan moet hij meestal on
middellijk weer opnieuw begin-
r Dexe situatie heeft allereerst
geleid tot een sterker accent op
de betekenis van de „leek". Zij
hebben al lang het huisbezoek
op zich genomen. Zij leiden ook
de leesdiensten.
9-lillende
niet-rooms- katholieke kerken
De Poolse raad van Herken om
vat vijf protestantse groepen 'lu
theranen, methodisten, gerefor
meerden en baptisten). maar
ook orthodoxen (400.000) en twee
van Rome afgescheiden kerken,
de Poolse Katholieke Nationale
Kerk en de Mariavieten.
Daarentegen bestaat er zo
goed als geen enkel contact met
de Rooms-Katholieke Kerk. Van
enig „oecumenisch bewust
zijn" is in de verhouding Ro
me-Reformatie nog geen sprake
Volgens „Kirche und Mann"
Het is volgens het Duitse blad
in ieder geval onjuist, om ten
aanzien van Polen te spreken
van een stervend protestantisme.
Het kerkbezoek is zeer goed. de
activiteit van de leken intensief
en de offerbereidheid en de ge
loofstrouw doen spreken van
een zeer actieve en levende ge-
De situatie van het Poolse pro
testantisme lijkt veel op die van
de oergemeente. Het zou een gro
te dwaling zijn. als men op
grond van de statistieken zou
spreken van een innerlijk afster-
We willen ditmaal een drietal recente pogingen in
het kader van het streven naar wereldvrede signa
leren, die de moeite van het kennis nemen meer dan
waard zijn. Want zelfs daaraan schijnen we, in ons
gehaaste leven van vandaag, al moeilijk toe te komen.
AI deze strevingen, hoe moeilijk verwezenlijkbaar ook,
hebben namelijk recht op onze positieve belangstel
ling. Zo mogelijk op nog meer.
menische Jeugdraad in Nedei
Dooddoener
le figuur, die zich achter
n.'n onderzoeken dat vre
ten misbruikt woord is.
beginsel dus al velerlei
men verkwist. terwijl I
grootste deel der mensheid i
brek lijdt. Regeringen, one
irspectief kelijke hen
bemoeilijken het
reeds bestaande
Aanvulling'
Het oorlogs- en honger-
vraagstuk blijft (gelukkig)
velen bezig houden. Alle
machteloosheid ten spijt,
gaat men onverdroten
voort met activiteiten die
de aandacht opeisen, om
dat dit momenteel (of nog
altijd?) de enige mogelijk
heid is. Bijvoorbeeld op
deze manier: „In Vietnam
sneuvelen dagelijks 2000
mensen. Elk slachtoffer
kost de Amerikanen 20.000
kogels, hebben oorlogssta
tistici uitgerekend. Wan
neer komt aan die waan
zin een einde?"
oproep gaat dan
plan heeft mag de vinger
heden op niets uit te kun-
"-wapens zijn omdat Toch is
aantal Nederlanders.
Delfgaauw <rk>. H. J. Lank-
horst (psp), dr. H. J. Roethof
'hum.), prof. dr. Th. Rothuizen
(geref.). dr. A. Vondeling (soc.)
en Johan Winkler (he.v.).
Derde poging, in mondiaal
verband. Een oproep tot
van de mensheid. Daarom
het initiatief uit de vol-
Wcreldburgers
rap. schrijving als wereldburger
langs te Amsterdam gehouden port dat de Buitenlandse Com- ondertekend
gister van wereldburger
Parijs. Het Nederlandse s(
riaat heeft als adres postL
te Bergen (NH). Het register
mensen uit 78 la
eerder meldden r
van het velen nog wel bekende
optreden van wereldburger
tenschapsman inzake oorlog en
vrede één van de weinigen
land, die zich dagelijks
de Vietnam-problematiek
t doen verschijnen, geschre-
i grote mate van on-
Hamai, burgemeester
prof. mr. B. V. A. Röling. „Bi
nadrukkelijk grote waardr 'isch denken", want „elk onder-
hecht. '-oek zal gedragen moeten wor-
De zaak van oorlog en vredi den door de vaste overtuiging
uitsluitend ln een zaak van hel dat mismoedigheid en apathie
veranderen lijkt een op dit ogenblik de gevaarlijkste
onbegonnen opdracht. De
:egenstanders zijn. Het
mers gedragen moeten worden
door het besef van medeverant
woordelijkheid voor alles wat
ginds gebeurt".
Als volgende recente poging
fen, lord Bertrand Russell, de
oekende filosoof en pacifist Na
jan Nehru, dochter van wijlen
Pandit Nehroe en anderen.
In deze oproep heet het on
der meer: „Bij gebrek aan su-
oranationaal recht zijn de na-
'ies verplicht zich te verlaten
op macht om hun belangen te
bevorderen. Gevolg: oorlog, het
zij gewild of ongelukkigerwijs
Al hebben wetenschap en tech
niek de mogelijkheden gescha-
oen een wereldgemeenschap te
De tweede stap die men wil
doen bij voldoende reacties is
het vormen van een soort „scha-
duw-wereldcongres" omdat im
mers de voorwaarden tot het
tb?ekeildP-r"
traan door' vele vakm
bewaken.
Allemaal idealist
werkelijkheidszin-
positievere instelling?
