ONOAGS
BLAD Clipper Cutty Sark
was snelste
zeilschip
ter wereld
T j.i
4
jün
ff
ZATERDAG 16 APRIL 196(5
dok
Ifltge»
Cutty Sark bezichtigd. Ir
van dat jaar werd de clipper
opengesteld door koningin Eliza
beth en sindsdien is het schip
een van de vele. bezienswaardig
heden rond Londen. Overdag
steken de masten en tuigage
even nieuw als toen het schip in
de vaart kwam hoog boven de
daken van de huizen uit, 's avonds
baadt de clipper in een zee van
licht. En dit dankzij het werk van
de Cutty Sark Society, die onder
beschermheerschap staat van
Prins Philip.
In de ruimen is een perma
nente expositie ingericht van
schilderijen en foto's, scheeps-
documenten en boegbeelden, die
alle voor zich iets vertellen over
de romantische, maar harde zeil
vaart. Bezoekers kunnen zonder
gids over en door het schip wan
delen. De kleine bemannings-
verblijven zijn authentiek inge
richt, het koperwerk in de kapi
teinshut blinkt weer en aan dek
ziet alles er uit of er direkt kan
worden gevaren. Zelfs de houten
blu6emmers zijn met water
L er
door BRAM OOSTERWIJK
|y|esscherpe stevens, ranke rompen, bollende zei
len en thee, vooral thee hebben in het derde
kwart van de vorige eeuw voor een sensationeel stuk
maritiem gebeuren gezorgd. Clipperschepen om
het hardst zeilend om toch nog maar net even eer
der dan de concurrent de met zilverfolie beslagen
theekisten op de grauwe kaden van het Victoriaanse
Engeland te kunnen lossen hebben toen vele
adembenemende zeilraces uitgevochten, races die
maanden in beslag namen. Nu zijn deze theeclip
pers historie geworden, allemaal op één na: de Cutty
Sark. Dit vaartuig het snelste zeilschip dat ooit
de zeeën heeft bevaren wordt angstvallig be
waard in een droogdok te Greenwich, als tastbare
herinnering aan een tijd die Engeland veel roem,
nautische roem heeft gebracht.
goed genoeg. Kapitein George
Moodie was een toegewijd zeeman,
maar geen echte racer. Dat was
vooral een kwestie van gelulk. ge- Opvolger
luk dat merendeels de Thermopy-
lae ten deel viel.
Roer verloren
Dit prachtige clipper
schip van 963 ton kreeg op
een novembernamiddag
van het jaar 1869 op een
werf aan de Clyde een
naam die later de gehele
wereld zou overgaan en in
de harten van Engelse zee
lieden een plaatsje kreeg
naast die van Nelsons
vlaggeschip Victory. Geen
van de aanwezigen bij de
stapelloop zal dat toen
hebben kunnen vermoe
den.
De Cutty Sark was voor haar
tijd bepaald niet groot, ruim 60
meter lang en maar net 10 me
ter breed. Met een zeiloppervlak
van 32.000 vierkante voet kon
het schip echter maximaal 1754
mijl per uur varen. De
kracht die door wind en zeilen
werd opgewekt, bedroeg 3000
paardekrachten....
De Cutty Sark was eigendom
van Captain John Willis, die het
schip noemde naar een mooie,
jonge heks die in een Schots ge
dicht met golvende haren en in
een kort hemdje (cutty sark)
door de lucht danst. Willis was,
evenals zijn vader, zeilschipkapi
tein. Thuishaven van hem en
zijn nieuwe schip was Londen.
Willis, naar de witte hoge hoed
die hij altijd droeg ook wel „Old
White Hat" genaamd, wilde dol
graag eens een keer de grote
jaarlijkse race vanuit China met
de eerste thee van het nieuwe
seizoen winnen. Hij was daarin
nog nooit geslaagd.
In 1868 had een zekere Ber
nard Waymouth de clipper Ther
mopylae (die bijna even be
roemd werd) in de vaart ge
bracht en Willis had de Cutty
Sark alleen laten bouwen om dit
schip te kunnen verslaan. De
jonge scheepsbouwer Hercules
Linton kreeg de opdracht. Het
werd zijn eerste en tevens
laatste schip. De prijs werd afge
maakt op 16.150 pond sterling,
maar de eisen van Willis ble
ken echter zo hoog. dat Linton
failliet ging. De aangrenzende
werf van Denny Bros bouwde
de clipper af.
het Suezkanaal. Stoomschepen
konden van deze kortere vaar
weg naar de Oost gebruik ma
ken, maar zeilschepen moesten
via Kaap de Goede Hoop varen
en noodgedwongen tijdverlies ac
cepteren.
Theeclippers hadden, evenals ra
cepaarden, de juiste mensen nodig
om ze te „berijden". Mannen van
staal, die geen angst kenden, die
moesten varen onder alle weersom
standigheden, vaak voor meer dan
100 dagen achtereen: uur na uur
racend. De bemanningen van deze
clipperschepen zijn de beste zeelui
die ooit hebben gevaren. Dat is
bewezen.
De Cutty Sark kon de theerace
voor „Old White Hat" niet winnen.
De reizen waren goed, maar nooit
Slechts éénmaal in de Chinaja-
ren ontmoetten de Cutty Sark en
de Thermopylae elkaar onder ge
lijke omstandigheden, d.w.z. gelijk
tijdig uitzeilend in dezelfde
toestand. Dat was in 1872, toen de
twee'schepen geladen hadden te
Shanghai en vertrokken uit
Wooêung. Getweeën passeerden ze
Anjer en voeren de Indische Oce
aan in met de Thermopylae ander-
jc halve mijl voorop. Zesentwintig da
gen later echter, toen de Cutty
Sark inmiddels 400 mijl was uitge
lopen, verloor het schip in een he
vige storm het roer.
Een broer van Willis, die aan
boord was, probeerde Moodie te
bewegen de reparatie in Kaapstad
te laten uitvoeren. Deze wilde dit
echter niet en liet stuurman Hen
derson, de man die betrokken is
geweest bij de bouw van het schip
en de houtsoort koos, e
maken. Door deze
kwam de Cutty Sark c
haar rivaal te Londen
was daardoor zo teleurgesteld dat
hij overstapte op een stoomschip.
en noodroer
vertraging
san. Moodie
Tijdens haar leven zou de Cutty
Sark nog tweemaal een roer
verspelen. De volgende keer was
dat in 1909. tijdens een orkaan in
de Westindische wateren. De repa
ratie werd toen uitgevoerd te Key
West. Op reis van Lissabon naar
Mossamedes gebeurde dat nog
maals in 1915. Ook toen moest een
noodroer worden aangebracht.
Eerste reis
Na gedoopt te zijn door me
vrouw George Moodie, de vrouw
van de eerste gezagvoerder,
werd de Cutty Sark naar Green
ock gesleept, waar ze werd af
gebouwd. De eerste reis van Lon
den naar Shanghai begon op 16
februari 1870.
Ongelukkigerwijs voor de Cutty
Sark waren de dagen van de
zeilschepen in de theevaart
reeds bijna geteld toen zij op
het toneel verscheen. De onder
gang van de theeclippers was
een week voor de tewaterlating
aangekondigd bij de opening van
„Old White Hat" benoemde na
Moodie's vertrek F. W. Moore,
tot kapitein, een ouder iemand,
die walkapitein bij de rederij
was. Daarom moest de race van
1873 eigenlijk een mislukking
worden. Moore had 117 dagen
nodig voor de thuisreis van
Shanghai, twee weken langer
dan de Thermopylae. Moore's op
volger werd kapitein W. E. Tip-
taft, een uitstekende zeeman,
maar geen drijver. Er werden
daarom onder hem ook geen bui
tengewoon snelle overtochten ge
maakt.
In december 1873 maakt Tiptaft
de eerste reis met de Cutty Sark
naar Sydney (geladen met stuk
goed), waar kolen werden ingeno
men voor Shanghai. Bij aankomst
daar stuurden de agenten het
schip de 600 mijl lange rivier op,
naar Hankow. Daar moest tussen
de vele stoomschepen felle con
currenten een lading thee wor
den veroverd. Uiteindelijk lukte
dat; de thuisreis werd in 118 dagen
gemaakt. Het jaar daarop had de
Cutty Sark evenwel het geluk de
snelste reis van het seizoen naar
Sydney te maken, in 73 dagen. Van
daar werden weer kolen naar
Shanghai gevaren, werd thee inge
nomen te Hankow en werd de reis
naar Londen in 122 dagen gemaakt
Concurrentie
In 1875 werd de stoomconcurren-
e zeer hevig. De Cutty Sark voer
106 dagen thuis vanuit Woosung
maar het s s. Glenartnpy deed dat
via het Suezkanaal in 42 dagen.
Dat was fataal voor de zeilschepen
en 1877 was het laatste jaar waar
in een rederij met clipperschepen
dividend uitkeerde. In dat jaar ver
voerde de Cutty Sark haar laatste
lading thee vanuit een Chinese ha
ven. In 127 dagen werd die thee
naar Londen gevaren.
In 1878 stierf kapitein Tiptaft te
Shanghai, waar hij het beetje thee
dat in Hankow was geladen weer
moest lossen omdat hij geen aan
vullende lading kon krijgen Kort
daarvoor had Tiptaft. op de uit
reis, benauwde ogenblikken met
het schip doorgemaakt. De Cutty
Sark was een van de 60 schepen
die bij Downs in het Kanaal sehuil-
berstorm Op een zondagavond
knapten de ankerkettingen, het
stuurloze schip ramde twee andere
schepen en liep flinke schade op.
Na het afschieten van vuurpijlen
kon het schip echter nog net op
tijd worden vastgemaakt door een
sleepboot. Een stranding op Good
win Sands werd voorkomen.
Na Tiptaft's dood kreeg stuur
man J S Wallace het commando
over het clipperschip. Hij was een
kundig zeeman en wist uit zeilsche
pen te halen wat erin zat. Als hij
eerder kapitein op het schip was
geweest, had de Cutty Sark stellig
snellere theereizen gemaakt. Maar
thee was er niet meer te laden
voor een zeilschip en Wallace zeil
de vanuit Shanghai naar Sidney
in slechts 46 dagen, bijzonder snel
Na nog een vergeefse reis naar
China te hebben gemaakt, laadde
de Cutty Sark uiteindelijk in Mel
bourne een Iadin.' wol de eerste
die in de ruimen kwam
bestemd voor New York Van daar
uit haalde hij Londen in 19 dagen,
een formidabel korte tijd.
Geen toekomst
Willis kreeg langzamerhand
dnor dat er in de thee voor het
schip geen toekomst meer zat en
Moore een i
Newcastle
oostkust en
dagen. In
snelste reizei
van 79 dagen naar
de Australische
r hij terug in 82
l waren dat de
i het jaar.
De Australische wolvaart verschil
de belangrijk van de theevaart.
Bij thee ging het erom als eerste
schip met de eerste oogst van het
nieuwe seizoen in Londen te zijn.
i.v.m. de hoogste prijs. De snelste
schepen werden daarom het eerste
beladen. Met wol was het juist
andersom. Dan draaide het erom
het laatste schip met wol in Lon
den te zijn voor de markten van
januari en februari De snelzeilers
werden daarom achter de hand ge
houden en clippers speelden zo
doende een belangrijke rol in het
varen van wol. De Cutty Sark
maakte in die jaren historie, zeil
de al haar rivalen eruit, inclusief
de Thermopylae. Haar naam ging
de aardbol over.
Na deze succesvolle reizen werd
Moore kapitein op de The Tweed,
het vlaggeschip van Willis' vloot.
Richard Woodget. die sinds 1881
op de oude Coldstream voer, werd
z n opvolger voor 186 pond sterling
per jaar. Woodget was een excel
lent zeeman, die veel aan boord
zelf deed. Als de wind de zeilen
bol blies, was er geen schip ter
wereld dat harder voer dan de
Cutty Sark, onder zijn commando.
Snelste
Richard Woodget. de laatste gezag
voerder van de Cutty Sari
dat hij iets anders moest gaan
doen. Dat was het begin van de
tweede en ongelukkigste periode
uit het bestaan van het schip.
Hoewel de Cutty Sark geen re-
kor d-theereizen had gemaakt,
had ze wel bewezen onder ge
lijke omstandigheden zeer snel
te zijn. Meermalen werd 1754
knoop gevaren, vaak dagen ach
tereen 15 knoop gemiddeld.
In de zomer van 1880 speelde
zich een tragedie aan boord af.
Tijdens een ruzie sloeg de eerste
stuurman een neger-matroos dood.
Er dreigde muiterij, maar Wallace
kon dit met veel moeite voorko
men. Op Anjer kreeg de kapitein
meelij met de opgesloten stuur
man en hij liet hem ontsnappen.
De bemanning pikte dit echter niet
en vier dagen later smeet men
Wallace op zee over boord. Onder
commando van de tweede stuur
man werd Anjer weer bereikt.
Een Nederlandse loods bracht het
schip vervolgens naar Singapore,
waar de stuurman van de Hallo-
ween. Bruce geheten, gezagvoerder
werd. Hij was een tiran en een
dronkelap en onder hem bracht de
Cutty Sark de allereerste thee uit
Calcutta naar Melbourne. Via Chi
na en de Philippijen zeilde hij
naar New York. waar Willis hem
ontsloeg en verving door kapitein
E. Moore van de Blackadder. Deze
bracht het merendeel van zijn ou
de bemanning mee aan boord.
Moore liet het verwaarloosde
schip opknappen en maakte in
1883 en 1884 rondreizen naar
Australië, waar hij bij Kaap Hoorn
toonde een uitstekend zeeman te
zijn. Ondanks noodweer maakte
Zijn eerste reis begon in april
1885 en was meteen de snelste
naar Sydney van dat jaar: 77 da
gen. Nummer twee, de Samuel
Plimsoll, volgde een volle dag
later. Huiswaarts ging het nog
rapper: 67 dagen, twaalf dagen
minder dan de Thermopylae no
dig had. Deze reizen brachten
bij Willis weer hoop voor een
lading thee en in 1886 zond hij
de Cutty Sark met schroot naar
Shanghai, waar het echter weer
niet lukte. Na 354 maand wach
ten zeilde Woodget naar Sydney,
waar hij te laat kwam om nog
te laden voor de Londense markt
van februari. Hij moest tot
trozen, die op zee van een beijzelde
ra tuimelden. De volgende reis
voerde van Sydney naar Hull met
5000 balen wol. de laatste maal dat
het schip in Sydney laadde. Het
jaar daarna laadde de Cutty Sark
de ongelofelijke hoeveelheid van
5304 balen wol in Brisbane, een
rekord voor dit schip. Op 26 maart
1895 meerde Woodget in Londen af
en hoorde toen dat Willis besloten
had de Cutty Sark te verkopen.
Woodget maakte nog één reis op de
Daarom stapte hij na één reis i
de wal. Hij stierf in 1928, 82 jaar
Achteruit
De gebroeders Ferrèira uit Por
tugal koohten de clipper en doop
ten hem Ferreira. Als zodanig
heeft het schip nog 26 jaar gevaren.
De toestand van de Ferreira. liep
hard achteruit en er werd bijna
geen winst gemaakt. In 1922 werd
het schip verkocht en kreeg het de
naam Maria do Amparo, maar en
kele maanden daarna werd de clip
per eigendom van de Engelsman
Wilfred Dowman, die als zeeman
het schip eens als Cutty Sark had
zien varen en er weg van was. Het
schip uordt klaargemaakt i
maart wachten en zeilde terug
in 72 dagen, alweer het snelst
van dat jaar. In 1888 was het 71
dagen, steeds ongeveer een week
sneller dan aartsrivaal Thermo
pylae. Het jaar daarop werd dit
schip weer verslagen, maar op
haar beurt werd de Cutty Sark
ook overtroffen, met twee dagen
door de Nebo. In 1890 evenwel
was ze weer nummer één. Het
was de laatste race tussen Cutty
Sark en de Thermopylae. In het
zelfde jaar werd de Thermopy
lae naar Canada verkocht en ge
bruikt voor de rijstvaart. Daar
na kwam dit schip in Portugese
handen, die in 1907 deze trotse
clipper lieten zinken bij de
Taag. Hij was te oud gewor
den
Als wolclipper bleef de Cutty
Sark ook in 1891 overwinnaar met
93 dagen. In januari slaagde Wood
get er niet in wol voor Londen te
laden Hij moest genoegen nemen
met Antwerpen als loshaven. Tij
dens deze reis verloor hij twee ma-
Iloog boven het dele
oude schip werd naar Falmouth
gesleept.
Dowman gooide veel geld tegen
het opknappen aan en in 1924 zag
het schip er weer piekfijn uit. De
laatste jaren voor de oorlog voer
de clipper onder de eigen naam
Cutty Sark als zeilend schoolschip
van de Thames Nautical Training
College, aan wie het schip in 1936
door de weduwe van Dowman was
geschonken. In de oorlog werd net
schip op de Theems verankerd,
waar het veel te lijden had. In
1945 waren er geen masten meer;
de tuigage hing overboord.
Pas in 1951 werd het op last
van het gemeentebestuur van
Londen hersteld. Tijdens het Fes
tival of Britain werd de Cutty
Sark „geëxposeerd" en velen
raakten verrukt over het bestaan
en uiterlijk van het schip, de eni
ge clipper ter wereld die toen
nog bestond. Dat resulteerde in
de stichting van de Cutty Sark
Society, die het schip in dok te
Greenwich, in de schaduw van
het Engelse scheepvaartmuseum,
voor het nageslacht heeft behou-
Greenwich ligt de enige clipper ter wereld dit
jaarlijks bexocht door tienduizenden mensen.
