IONDAGS
BODEMSCHATTEN
Kastelenrijkdom
Man
met fantasie
in de put
GEKEERD
GETIJ
Middeleeuws leven
KEN
ZATERDAG 26 MAART 1966
Deze Noordfran»» Noppenbekar van zaa- Van omitraak* 1400 dataart da 25,5 cm Afdruk van zagal van Wolfaart van B
groen glai uit circa 1400 behoorde tot hoge bronzen Snavalkan, gevonden in da selen. Da feitelijke stichter van Rotterd
het huisraad van „Huis te Merwede". gracht van kastaal „Ammersoyen". werd in 1299 te Delft gelyncht.
Kandelaar rood aardewerk mat gro
glazuur - op hoge voet en mat
kaarsenhouders. Uit 14e of 15e i
Een zg. Aardbeikop van rode scherf, aan Naar Oude
binnenzijde geelbruin geglazuurd. Op
wand met ringeloor de letters I» en B. stad gegraven
]£EN van de allerbeste tentoonstellin
gen die in de zes jaar dat de heer
C. J. dn Ry directeur is, in het Histo
risch Museum te Rotterdam werd ge
houden, is zonder twijfel „Verborgen
Verleden". Daarin heeft hij met zijn
mensen de vondsten en resultaten van
de opgravingen in en om Rotterdam op
uiterst instructieve wijze neergezet en
uitgebeeld. Van alle vijf exposities geeft
deze het onderwerp Middeleeuwse ar
cheologie" stellig het kernachtigst weer.
Directeur Du Ry (op de foto staande
in de reconstructie van de bouwput
waarin vondsten van de Vlaardinger
cultuur zijn gedaan, 2300 v. Chr.) kwam
in 1960 naar de Maasstad; daarvoor was
hij wetenschappelijk ambtenaar bij de
Leidse universiteit. Met exposities heeft
hij zijn museum (het vroegere Schie-
landshuis) meer bekendheid gegeven.
T/IER exposities in Rotterdam en één
in Schiedam hebben een archeolo
gisch symposion deze week in de
Maasstad begeleid. Enige tientallen
binnen- en buitenlandse deelnemers
hebben daar hun kennis verrijkt op
het gebied van het Middeleeuwse
stadsonderzoek en konden zien wat
er in en om Rotterdam zoals is ge
vonden.
De exposities duren nog enige tijd
voort. Het zijn in het Historisch Mu
seum „Verborgen Verleden-Opgravin
gen in en om Rotterdam" (t.m. 17 juli);
in het Maritiem Museum Prins Hen
drik „Gekeerd Getij, Scheepsvondsten
uit het v.m. Zuiderzeegebied (t.m. 13
juli),,'t Gheduldigh Huysraet, tafel
gerei en keukengoed in de Middel
eeuwen" in Museum Boymans-Van
Beuningen (t.m. 1 mei); „Kastelen in
en om Rotterdam" t.m. 1 mei in het
Gemeente-archief en „In Kannen en
Kruiken n" in het Stedelijk Museum
te Schiedam (t.m. 17 april).
ergste vijanden. Behalve ontgin-
tig van onze eeuw werd aan- c c p
genomen dat W-Nederland ner en boer moest de mens ook
onherbergzaam gebied van dijkenbouwer leren worden. In
water en moerassen pas de tweede helft van de twaalfde
kort voor de komst der Ro- -w «r'oorMj «M-
meinen menselyke bewo- verzwolg mens en dier en ook
ning te zien gaf. Maar dan de oudste ontginningen, voor lan-
worden eerst te Zandwer- ge tijd de ontwikkeling blokke
(Noord-Holland) in 1928 «gjv
bodemschatten kleven sporen
van 's mensen worsteling
een beter bestaan.
dere plaatsen vondsten
gedaan, waardoor alle theo
rieën op de grote hoop van
onbruikbaarheden moeten
worden geworpen.
Vooral Vlaardingen gaf na de
toevallige vondst van een bijl
(in 1958) de geheimen prijs van
neolithische bewoning. Moei
zaam werden tippen van de slui
er verder opgelicht: in dit kre-
kengebied leefde een prehisto
rische mens; zijn bijlen en pij
len, zijn kook- en drinkgerei
werden gevonden.
Wat archeologen en andere
deskundigen van al deze bo
demschatten en van de bodem
zelf kunnen „aflezen" omtrent
het leven sedert de tot dusver
bekende vroegste bewoning, is
nu eens op een voor de leek
hoogst interessante en voortreffe-
lijk lerende wijze getoond in het JTET get,J van de voorma"
Historisch Museum van Rotter- lige Zuiderzee is voor eeu-
dam. Al heeft de boeiende ten- gekeerd. Water is land aan
toonstelling tot motto: „Verbor- j
gen verleden", reeds zeer veel 4 worde wa er d t p wrajciCen zijn destijds verwaar
van het verborgene blijkt aan der eeuwen het gTaf werd voor joosd. Men moest eerst een schip
het licht te zijn gebracht. vele mensen en schepen. Wie uit de late Middeleeuwen tegen-
Wetenschappelijk onderzoek weet weike gevechten er op le- komen, om de interesse te wek-
heeft vastgesteld, dat met name ken. Toen pas werd de betekenis
de oorsprong van de „Vlaardin- ven en dood J 8 als historisch monument duide-
ger cultuur" omstreeks 2300 tussen mens, schip en elemen- Ondertussen zijn in de
vóór het begin van onze jaartel- teil? Een heel klein tipje van die Noordoostpolder 163, in Ooste-
- ling. ligt. Het i?wel duidelijk. shlier is de laatste jaren opge- hjk Flevoland 90 wrakken ge-
dat de „Vlaardinger mens" (van vonden, die uitvoerig worden ge-
wie nog niet melr werd gevon- llcht "anlmJ het °P*raven ">»- fotografeerd en op papier gezet,
den dan een klein deel van de derzoeken van scheepswrakken. Belangwekkende delen worden
schedel) duizenden jaren nodig Men is daardoor iets meer te in het museum op Schokland ge
had om zich uit de primitieve weten gekomen van de oude conserveerd en bewaard,
staat los te maken. Eerst in de en hc, ,.ven ln die Of een wrak betekenis heeft,
tijd van Karei de Grote (achtste wordt bepaald door geologische,
eeuw) zijn het monniken die voorbije eeuwen. scheepsbouwkundige en cultuur-
aanzetten tot de vroegste ontgin- historische aspekten. Vooral dit
rnngen. Aan dat nautisch facet van de laatste kan belangwekkende ge-
In de elfde eeuw was Vlaardin- archeologie aandacht gevens opieveren over de leef-
gen een landbouwcentrum, dat besteed op de tentMnstelling wjjze jp een periode waarvan
zijn kennis en invloed via „uitho- "Gekcerd ge'ij niet zo veel bekend is. Vondsten
ven" (filialen zouden wij zeg- Museum te Rotterdam. Daar ver- kunnen betrekking hebben op
gen) uitstraalde tot Overschie tellen d<! dingetjes van alledag aardewerk, kleding- en schoeisel-
en Kethel. Daarna volgden Hille. die aan boort waren, delen van werktuigeJ van ijzer en
gersberg. Pendrecht en Spijke- sahepen, foto s en tekeningen matprifllan uan h„n
nisse. over schip en varende mens
Met pestilentiën, plunderingen de 32e tot en met de 19e eeuw.
ROTTERDAM heeft in feite de stoot
gegeven tot onderzoek van de
Middeleeuwse stad. Toen de rookwol
ken van het bombardement van mei
'40 nog maar net waren opgetrokken,
werd er op dit gebied tussen de puin
hopen al gepionierd. Vooral de beer
C. A. A. de Graaf heeft toen zijn spo
ren verdiend. Hij was technisch amb
tenaar bij gemeentewerken en deed
dit werk er als hobby zo'n beetje b*f.
Direct na de oorlog werd hij belast
met het toezicht op de diverse werk
zaamheden in de stad. In zijn sporen
is enkele jaren geleden de heer C.
Hoek getreden, de eerste stadsarcheo-
loog in Nederland.
De heer De Graaf („toen de stad
plat lag heb ik heel wat bijzonders
gevonden") heeft ook bijgedragen
aan de expositie „Verborgen Ver
leden". Zijn werk (potten e.d.) ligt
voor een deel in zand onder een grote
plastic-plattegrond, waarop de voor
naamste bouwwerken uit het 15 e
eeuwse Rotterdam zijn gezet. Dat zó
illustratief het heel oude Rotterdam
in het Historisch Museum kon wor
den getoond, is voor een niet gering
deel te danken aan het liefdevolle
werk van amateur-archeologen als de
heer De Graaf.
De drooglegging van de Zui
derzee heeft ons deze moge
lijkheid geboden. De
scheepsvondsten uit de IJssel-
materialen van hout.
Historici zien daarom nu reeds
met ongeduld de drooglegging
van de Markerwaard tegemoet,
want in die contreien heeft zich
in 1573 de Slag in de Zuiderzee
afgespeeld, waarbij Bossu
jV/JIDDELEEUWS LEVEN
hoe was dat? Recent
derzoek naa:
Amsterdam
geresulteerd
houten huizen in Middeleeuws leven
heeft ondermeer hoogte van de kamer is gering,
het Historisch
woonkamer vai
Museum de
een huis uit
TAT er in het Stedelijk Mu-
un van Schiedam „In
Lannen en Kruiken" is, slaat
na 1600 gemaakte en in
>nze bodem gevonden potten-
ikkersgoed. Het zijn niet al
leen de gebruikelijke kannen,
cruiken, potten, schalen en
Drden die als het ware om
1 Jneer belangstelling en waar
dering smeken. Voor de
vreemdste doeleinden wist de
jpottenmaker uit aardewerk
een bruikbaar voorwerp te
[creëren.
Een bedkruik en een jene-
ERvervaatje zijn nog gewoon,
ivenals het zoutvat, de tabaks-
it, de vuurtest en de kippen-
Irinkbak. Maar van aardewerk
laakte men ook een mollen-
ihrik, een visbun, een bijen
korf, een speelgoedhuisje
schilderijlijsten en
itrijkbouten.
Veel werd in grote variatie
[hier te lande gemaakt, maar
[nog meer kwam vanuit het
Jbuitenland in onze bodem te
il recht.
omstreeks 1400 gereconstrueerd lage kast. De ondiepe stook
(foto onder). plaats en dus een open vuui
in vrijwel direct contact met de tijdens de storm die het schip
de omgeving als „huiskachel" en velde werd vernietigd.
- - in2> „keuken" tegelijk en tevens een TT j j-i
ook de oppervlakte moet be- permanent brandgevaar Bleef Het onderzoek naar dit soort
scheiden blijven: hout is kost- het huis voor brand bewaard wrakken is eigenlijk begonnen
langrijke tekeningen. Aan de baar. Als meubilering slechts dan was er nog altijd de con- toen men al 6eruime liid bezig
hand van deze tekeningen is in allernoodzakelijkste: een stante beroking en beroeting de» Wf,£kza r£hedK?r
enkele stoel ongemakkelijk al deden die dan misschien de de Noordoostpolder. De achttien
hard en recht een bergkist en spreekwoordelijke Hollandse in de Wienngermeer gevonden
maar dat is al rijk een zindelijkheid ontstaan.
Middeleeuws leven welke
gebruiksvoorwerpen maakte de
mens zich? Voor de voedselbe
reiding en consumering had hij
kommen en platte bakken van
aardewerk. Hij dronk uit aar-
dewerkse kannen, kruiken en
bekers. Betekende hij wat meer,
dan bezat hij glazen bekers,
maar dan wel met fikse noppen
om te voorkomen dat het glas
uit zijn vettige vingers zou
glijden. Hij at immers met zijn
vingers.
Middeleeuws leven natuur
lijk ook middelen om hel nach
telijk duister buitenshuis te
houden. Lampjes, kleine olie
lampen met een pitje en een
reservoir. Werd de olie minder,
dan moest het lampje wat voor
over hangen. Wij hielden er
een spreekwoord aan over.
Voor kaarsen maakte de mid
deleeuwer kandelaars in veler
lei vormen en van allerlei ma
teriaal hout. aardewerk, tin,
brons en zilver.
Middeleeuws leven geld
verdienen en, als het kon, iets
bewaren. Dus spaarpotten
met nauwe sleuven, want de
muntstukken waren veelal dun.
De „vermogensaanwas" stimu
leerde tevens het verlangen,
mooie dingen te bezitten. Aan
vankelijk was dit het privilege
van kasteelbewoners, kloosters
en kerken. Borden, bekers, kan
nen, vijzels, siervoorwerpen
van duurzamer materiaal dan
aardewerk, van edele metalen.
Kruistochten deden de import
van kostbare zaken uit oosterse
landen ontstaan. Stille getuigen
van dit alles zijn ook in het
museum Boymans-van Beunin
gen te zien op de expositie ,,'t
Gheduldich Huysraet".
meerpolders zijn onontbeerlijk
geworden voor de studie van de p"
scheepsbouw en -ontwikkeling.
Ze zijn bloot gekomen bij het
graven van kanalen en greppels
in het nieuwe land van de pol
ders. Meestal zijn het vergane
rompdelen, waarvan de opbouw
LJET Rijnmondgebied is vele burcht met hoge donjon, om-
kastelen rijlc geweest. Ze muurd voorplein met walto-
ontstonden uit middeleeuwse rens; begin 1300 gebouwd door
boerenhoeven en werden aan- Nicolaas III van Putten; in
vankelijk uit hout opgetrok- 1826 gesloopt. 12. „Riviere
ken. De kaart op deze pagina (Schiedam): gesticht door jon-
geeft een overzicht van de gere tak van de graven van
oudste bakstenen kastelen (uit Holland; versterking met wal
de dertiende eeuw). muren en hoektorens; donjon
muren drie meter dik; in de
1. „Holy" (Vlaardingen): To- 13e eeuw gedeeltelijk ontman-
ren (donjon) op omgrachle !eld' in 1574 afgebrand. Onder-
ïiu e'h v*ï "'Tr-ln KtesM
1612 herbouwd, in I860 ge- verwoest. 14. „Capelle": van
sloopt. 2. „Joffer Aechten" omstreeks 1280; gesloopt 1351,
(Vlaardingen): op oudere herbouwd 1390, verwoest 1394,
woonkern gebouwd, in 1574 begin 17e eeuw herbouwd, ge
verwoest. 3. „Rodenrijs" (Over- sloopt in 1797. Groot aantal
sehie)zelfde type. in 1351 gebruiksvoorwerpen uit 14e en
verwoest. 4. „Wedena" (Hof- "e„*e™"dc,n; l£ "Bu|-
*>44 j g gherstcyn" (bij Hist. Museum,
plein Rotterdam): zware toren Rotterdam): in 15e eeuw her
en voorburcht, in 1426 ver- bouwd, in 16e eeuw verdwe-
woest. 5. „Kathendrecht": om- nen. 16, „IJsselmonde": oor
gracht; in 1374 bij overstroming spronkelijke bisschoppelijke
vernield. 6. „Berghe" (Hille- grensvesting tegen de graven
gersberg): op natuurlijke heu- van Holland, die het in 1076
vel, onderbouw toren bewaard,
verwoestten. 17. „De Borgh"
Rh/wii,"1 11Q1 Do^.wK (Rüsoord). 18. „Geervliet". 19.
4. „Rhoon in 1394 „Roeden „Heenvliet". 20. „Blidensteyn"
genoemd; fundering nog aan- (Heenvliet). 21. „Voorne". 22.
wezig. 8. „Crooswijck": in 1574 „Dorp". 23. „Kenenburg"
verwoest. 9. „Starrenburgh" (Schipluiden). 24. „Spierings-
(Overschie): toren met voor- Jloek" <lussen Schiedam en
plein; in 14e eeuw gesloopt. ethel)-
10. Steenhuilen" (Vlaardin- 0ude pre„le„
gen), zware toren en ring- liefst vijfenvijftig kastelen zijn
muur; in 1351 gesloopt. 11. te zien in Rotterdams Gemeen-
„Valckensteyn" (Poortugaal)te-Archief, Mathenesserlaan
grootste kasteel (zie inzet); 315.
