IONDAGS
BLAD
TWEE DAGEN LAGEN
BEDRIJVEN „PLAT"
FEBRUARISTAKING 1941
Duitsers toonden
ware gedaante:
genadeloos
en wreed
ZATERDAG 19 FEBRUARI 1966
(Van een onzer redacteuren)
Het begint die februari-zondag laat in de avond. Ineens
lopen er in de Amsterdamse Jodenbreestraat nsb-ers, verge
zeld van schreeuwende en liederlijk-lallende vrouwen. De
„straat" is nieuwsgierig op haar hoede. Zij „ruikt" gevaar.
Dreiging is voelbaar.
Lang duurt de onzekerheid over wat de Jodenbreestraat
staat te wachten niet. Met bijlen slaan de vrouwen de ruiten
in van winkels, die zij passeren. Rinkelend valt het glas op
straat. En dit geluid brengt de naziknechten tot extase. Niets
is voor voor hen veilig.
De Joden trekken zich terug in hun huizen, op het ergste
voorbereid. Zij grendelen hun deuren en gluren van achter
de ramen voorzichtig naar de
bende, die schreeuwend ver
der gaat.
De buurt kijkt haar met
van woede vertrokken ge
zichten'na. Voor het Tip-Top-
theater worden de lichten ge
doofd en de hekken gesloten.
De directeur waarschuwt zijn
publiek zich in de paze niet
naar buiten te begeven
Het is de inleiding tot de
moord op honderdduizend
Nederlandse Joden, maar de
Joden hebben daar op dat
moment nog geen vermoeden
van.
Wraak
Als de volgende morgen in
brede kring bekend wordt wat
zich in de Jodenbreestraat heeft
afgespeeld ziedt een groot deel
van Amsterdam van woede. Het
geweld, Joodse landgenoten
aangedaan, roept om wraak. Die
wraak komt. Een Amsterdamse
journalist schrijft in zijn dag
boek!
25 jaar geleden werden in de Joodse wijk te Amsterdam 400
Joodse mannen opgepakt en gedeporteerd. Protest bleef niet uit:
pend met revolvers en geweren, antwoord klaar. Op
met gummiknuppels en ploertendo- 24 februari gaat het
ders, zich als beesten op de weerlo- gerucht door de Jo-
Joodse mannen wierpen. Een denbreestraat: Mor-
ooggetuige vertelt:
„Ik heb het gezien, ik heb het beiders
allemaal meegemaakt, het was zo-
als het in de gruwelijkste bladzij
den van De Veensoldaten staat be
schreven".
gen staken de
gaSf ejek_
triciteit en waterlei
ding. Protest tegen
Jodenvervolging.
Een clandestien genqmen foto, die een indruk geeft van de mensonterende wijze, waarop Joodse
behandeld. Als beesten werden zij bijeengedreven. Daarna moesten zij eerst lange tijd gehurkt zitten, de handen
omhoog. Een Duitse soldaat, hel geiveer schietklaar,
Befehl ist Befehl, nietwaar?
Jn de bocht van de Zwanen
burgwal, vlak bij de halte van
lijn 8, stond een man met een
mosselenkar. Hij schreeuwde
nsb frasen. Een paar stevige Jor-
daners pakten hem beet en wier
pen hem met kar en al de
gracht in. Van een tweede étage
schreeuwde een nsb'er een serie
beledigingen. Een paar mannen
gingen naar boven, sloegen zijn
huisraad kort en klein en hem
voor de eerste maanden het Gas
thuis in",
In de Jodenbuurt heeft de
onrust zijn intrede gedaan. De
yraag is of de nsb-ers zullen terug
keren. Er vormen zich groepen
van Joden, die niet van zins zijn
alles maar toe te laten. Zij wape
nen zich met stokken en ijzeren
staven. Potige Jordaners bieden
hun diensten aan. Ze zijn bereid
een robbertje mee te vechten als
dat nodig mocht zijn. Het wordt
nodig. Eerst die maandag nog. Dan
de dinsdag en de dinsdagnacht. De
nsb'ers blijken gewapend te zijn
met revolvers. Ook de andere kant
schaft zich revolvers aan.
Wat zal er van de Joodse man- «eeds m ae avona
nen worden? De Duitsers haasten de e®rs'
dag laat de districts-
zich om de bevolking gerust te leider vaQ de Am.
stellen. Door middel van biljetten sterdamse afdeling
wordt bekend gemaakt, dat de der CPN de gebeur-
„strafexpeditie is afgelopen". Nie- tenissen in de Jo-
_._o_ mand hoeft zich zorgen te maken, denbuurt bekend
mmuihuend op toe dat er gedaan wordt uw hij zegt. De „gijzelaars" bevinden zich in [""ïf„ond?r
Schoor 1. De bewoner, van de Jo- beldersbevoiklng De
arbeiders wachten
denbuurt doen het beste hun werk- dechts pp parQol
zaamheden normaal te hervat- om jg^ gaan doen.
ten. Wat zij hebben te
(Als de waarheid «en hetjHeht d™« jf °p 'Si
Ter herinnering aan het moedige en spontane protest dat volgde op de deportatie van
400 Joodse mannen, toerd op het Jonas Daniël Meyerplein te Amsterdam een monument
opgericht, de Dokwerker", schepping van de Haarlemse beeldhouwer Marl Andriessen,
Op 19 december 1952 toerd dit monument door koningin Juliana onthuld. Elk jaar, op
25 februari, worden hier de slachtoffers van razzia's en de verzetshelden herdacht.
len de „straat" veroveren. Het Dan is het zaterdag 22 februari pas draven en dan mét de hun-
heet, dat zij zich gereed maken IMh De Duitser* tonen zieh in den omhoosI macMen tot «r v»er blijk""!™de taX
sieén nog niet ver genoeg gingen. -
Van Schoorl worden zij op traiis- mene staking.
De Joden worden getrapt en ge- SDort eesteld naar Buchenwald en
seen 7o nrn^nn hot ntiirn.Tn* sport^gesieia naar öucneuwaiu. eu Die avond nog worden vergade.
Maar wat is waar en wat is niet wordt geschreven. In de vroege
waar? Men blijft op zijn hoede, op dag begint de eerste razzia,
alles voorbereid. Van het nsb-ge-
ten. De verhalen zijn er om dit te „Plotseling trok de Grüne Poli- aue joodse jongemannen
hewiizen Het verhaal van die krui- zei met overvalwagens de Joden- tot 35 jaar een vierhonderd i
bewijzen. Het verhaal van die Krui huurt in en nam aUe jonge Jood. tal> 'k't en weggevoerd
se mannen gevangen. Zij dron- Schoorl.
gen de woningen binnen, omdat
zenaar wapenen zochten, ze p0octon
sloegen het publiek het Tip-Top- Deesren
theater uit en laadden alle jonge
fabrieken en werkplaatsen worden opgeroepen de volgende den ter versterking van de Grü-
stemming maken voor een alge- dag het werk neer te leggen. Pollzei naar Amsterdam ge
schiedenis der Amsterdamse Joden sl ze worden het mikpunt Van Büchenwald naar Mauthausen. J
- - het sadisme van de Duitsers. Tijdens de transporten lijden zij ringen belegd
zeven uur die zaterdag wordt .nti,e.mo j
i op
i van die
r-1™ j- noiioporsv.. »'j"— "'i - - ten oogeetuiee scnriirc in znn do-cuiuiucuiuuct
demrïzzU geTtodph SfKf iSÏÏeVSr ïjn"" vergadermg^wordt_opdrecht ge- dagboek: ..Di^And^teiten. Dins- ten hedenavond aile cató'
zonden. De radio-centrale geeft
de mededeling door: „Op bevel
Een ooggetuige schrijft in zijn van de SS- en Polizeifuhrer moe-
Leeg
ingaan, tart elke beschrijving. Van staking te beginnen,
een hoogte van vijftig meter val
len zij in de steengroeven te plet
ter...).
Onderzoek
De Duitse bezettingsautoriteiten
geven de Grüne Polizei opdrachit
een onderzoek naar de oorzaak
van de ongeregeldheden in te stel
len. Maar dat onderzoek is slechts
een wassen neus. De „Grüne"
staat aan de kant van de NSB.
Woensdagmorgen, na een nacht
van soms harde gevechten, worden
de bruggen opgehaald en de Joden
buurt van de overige stadsdelen
afgesloten. De belangrijkste pun
ten worden door de politie bezet.
Geen van de buitenstaanders weet
wat er in dat afgesloten gebeurt.
Kontakt is niet mogelijk. Die
avond publiceren de kranten een
nietszeggend bericht:
„In verband met de ongeregeld
heden, welke de laatste dagen te
Amsterdam zijn ontstaan en die
bepaalde politie-maatregelen nodig
hebben gemaakt, vernemen wij
van Duitse officiële zijde, dat hier
omtrent voorlopig nog geen nadere
mededelingen kunnen worden ge
daan. Deze gebeurtenissen zijn
thans aan een ernstig onderzoek
van verschillende instanties onder
worpen. De bedoeling is na afloop
van het onderzoek een officiële me
dedeling van die gebeurtenissen te
doen".
Het klinkt allemaal geruststel
lend, maar zij, die zich herinneren
wat in de jaren dertig in Duits
land met de Joden is gebeurd, zien
de zwarte wolken zich steeds dich
ter samentrekken boven Joods
Amsterdam.
Geladen
De sfeer in Amsterdam wordt
geladen. Men voelt de dreiging
van komend onheil. De geruch
ten verspreiden zich sneller dan
Bonn aal. De NSB en de WA wil-
„We waren met ons negenen aan
het turnen en het was alsof zij er
de lucht van hadden gekregen, dat
we maar met zo'n paar lui waren. post 'tot £ost moesten
De WA kwam opzetten en sloeg
ons het zaaltje uit. Ze dachten, dat
we van de Arbeiders-sportbond wa
ren. 't Was een reuze knokpartij,
zij waren wel met hun dertigen.
We zijn naar de politie gegaan en
daar zeiden ze, dat ze de zaak
zouden onderzoeken. Ze lieten ons
foto's van kerels zien en vroegen
of wij er ook van herkenden.
Maar eerst hebben ze bij de politie
aan ons gevraagd of er ook Joden
in onze club waren. Want als er
Joden bij zouden zijn geweest,
konden ze er niets aan doen. Er
waren geen Joden bij geweest..."
Hard
geven bij de Fokker-fabrieken een dag is de staking ingegaan. Een
staking te propageren. Voorgesteld aantal gemeentebedrijven ging andere openbare instellingen in
voor. De stadsremigmgsdienst, de Amsterdam om zeven uur voor
SSldïï'g'^'tV^ au een publiek gesloten „orden. Na
olievlek. Door de fabrieken, werk- half acht mag zich niemand
Tooh komt dit besluit voor velen plaatsen en kantoren van particu- on vertonen»
nog onverwacht, reden waarom op liere bedrijven ging de boodschap; p siraai verionen
de afgesproken dag de staking Ze staken. En in drommen verlie-
geen doorgang vindt. Maandaga- ten de arbeiders, kantoorbedien-
In de Jodenbuurt kookt
Joden op een vrachtauto. Van het. Ze heeft machteloos moeten
hoe de „Grüne", gewa- ren
veerWOOra vond wordt opnieuw vergaderd, den, ateliermeisjes hun werkplaat-
Amsterdam heeft op het wegvoe- En dan worden de plannen defini- sen-
de Joodse landgenoten het tief. De arbeiders van Amsterdam
Om half negen volgt een nieuwe
do
De strijd wordt hard en genade
loos gevoerd. Van de zijde van het
nsb-rapalje: Het richt zich vooral
op de arme Joden. Het dringt hui
zen binnen en karig meubilair
wordt de prooi van hun verniel
zucht. Het valt het publiek lastig,
rukt speldjes van revers en deelt
zo maar in het wilde weg klappen
uit.
De relletjes blijven voortduren.
Met grote en met kleine groepen.
Bij een van die relletjes wordt een
WA-man, Koot geheten, gewond.
Enkele dagen later sterft hij. De
nsb-leider Miussert grijpt zijn dood
aan om een hetze tegen de Joden
te organiseren. De begrafenis zal
een demonstratie worden. Erwor-
den biljetten opgeplakt met de
opwekking aan de begrafenis deel
te nemen. De andere zijde plakt
over die biljetten: Wegens enorm
succes geprolongeerd!
In Amsterdam-Zuid wordt een
overval gepleegd op een ijssalon.
De Joodse eigenaar, een Duitser,
en het personeel weten in het be
gin de WA buiten de zaak te hou
den door snel de deur op slot te
doen. De hulp van de „Grüne"
wordt ingeroepen. Met een revol
ver schieten zij het slot uit de
deur. De WA kan haar gang gaan.
Maar de eigenaar richt een stroom
ammoniakgas op de binnendrin
gers onder wie ook Duitsers zijn.
Later wordt hij overmeesterd. Hij
bekoopt zijn daad met de dood.
Repressailles
Duitsers en nsb-gespuis schreeu
wen om represaille-maatregelen.
Rauter pleegt overleg met Hein-
rioh Himmler. Zij komen tot over-
eenstemming. De straf zal hard Het begon op zaterdag 22 februari 1941. In de Amsterdamse Jodenbuurt teerden 400 Joodse mamten bijeengedreven en via behoort naar
centratiekamp gebracht. Voor het jaar ten einde was waren, op één na, allen dood, op afschuwelijke wijze vermoord.
beestachtige moord op i
lands nationaal-socialist in het Jo-
Door de stad vlogen de berich- denkwartier in Amsterdam in aller
ten van mond tot mond. „De herinnering is, werd in de avond
Amsterdamse Droogdok Maatschap- van de 19de op de 20ste februari
£ij, De Scheepsbouw, De Vries *n het Joodse emigrantenkwartier
enz, Fokker, overal staken ze! De in de Van Woustraat een geheime
ponten varen niet meer! De vergadering gehouden. Een Duitse
trams rijden niet!" veiligheidspatrouille die naar bin
nen ging werd bestookt met een
De mensen vlogen de straat op. bijtend vocht, terwijl er op deze
Er waren er velen, die huilden politiemannen ook werd gescho-
van geluk en ontroering. De een ten. Er werden enige gevangenen
schreeuwde het naar de ander, gemaakt, doch het merendeel der
men praatte, instrueerde, een ieder samenzweerders wisten te ontsnap-
had het gevoel, dat hij iets moest pen. Bij wijze van vergeldings-
doen! Doen, al was het alleen maatregel worden nu 400 volbloed
maar draven van de ene groep Joden naar een Duits concentwtie-
naar de andere! kamp gezonden. Elke demonstratie
zal met kracht worden onderdukt.
Lege straten. Geen trams, bijna Demonstranten worden neergescho-
geen auto's. Ook bij een zeer groot ten. Op staking staan de zwaarste
aantal expediteurs, grote en klei- straffen",
ne, hadden de arbeiders en chauf
feurs het werk neergelegd. De win- (Demonstranten worden neerge-
kels waren bijna overal gesloten, schotenDoden en gewonden
Staking algemene staking! Te- zijn er al uren tevoren gevallen,
gen de Jodenvervolging, tegen de De schoten beginnen te knallen op
onmenselijkheid, tegen het „aan het moment, waarop zwaar bewa-
ons de straat" van WA- en ander pende patrouilles door de stad
Mussert-geboefte'. trekken).
Tram
Lege straten. Tot tien i
Dan doet burgemeester De Vlugt
via de radio een dringend beroep
op de bevolking weer aan het
„Toen werk te gaan. De volgende dag ig
- opeens reed een tramwagen de staking afgelopen,
ae remise in de Kromme Mijdrecht
straat uit. Het publiek storm-
de van de Amstellaan en de Rijn- Kruit
straat naar de remise, 's Morgens
was het al geprobeerd en mislukt. Amsterdam wordt een boete
Een bestuurder van lijn 16 was opgelegd van ƒ15 miljoen. In die
uitgereden, maar een oude conduc- hoogte van het bedrag ligt de woe-
teur had zich dwars over de rails de verdisconteerd van de nazi-lei
voor de tram gegooid-ders in Den Haag, die zich niet
hadden gerealiseerd welke gevol-
In de remise waren honderden gen hun maatregelen tegen de Jo-
trambestuurders en conducteurs, denbuurt zouden hebben. Die niet
Voor hen had een der directiele- hadden voorzien welke enorme
den een toespraak met dreigemen- kracht de Amsterdamse bevolking
ten gehouden. Dit directielid be- ten toon kon en zou spreiden. Wat
hoorde tot de nsb- Zijn speech is nu de betekenis van de februari-
werkte niet. De mannen bleven op staking 1941 geweest? In zijn goed
de rails staan. Toen sommeerde de gedocumenteerd boek dat deze ge-
nsb-er een agent dc rails vrij te beurtenis tot onderwerp heeft
maken. De agent beraadslaagde schrijft de heer B. A. Sijes:
met een hoofdagent, die verderop
stond. Toen gebeurde het. De rails „De Februaristaking was niet
werden vrijgelaten. De tram reed de geboorte van het verzet. Zij
uit...«. bracht dut verzet op een hoger
Er zijn enkelingen geweest, die waar *lle.
op de rijdende trams hadden wil- werden opgenst in imposante
len springen, maar ze waren of eensgezindheid. Dit gemeen-
tegengehouden of er weer afge- schapsgevoel was niet door pro-
sleurd door anderen met meer be- paganda aangekweekt. Hier
grip en gevoel voor gemeenschaps- sprak een overtuiging, die gene-
2inraties lang van geslacht op ge-
Amsterdamse agenten liepen tus- s'acht was overgedragen. Die
sen het publiek. Ze maanden aan overtuiging was niet op een wil
tot kalmte en zelfbeheersing. Maar lekeurig moment op te roepen
ze genoten zelf en dit deed een tot een daad. Het sein dat werd
Ï5E !oei r* vonk, die in
een kruitvat sloeg. Met welke
kracht de explosie zou geschie
den en hoe ver de werkingssfeer
Twee zou 2*2n> werd niet door de
vonk, maar door het kruit be-
De staking duurt twee dagen, paald".
Dan grijpen de Duitsers resoluut
in. Twee politie-bataljons, twee
honderd man (voor de helft be
reden) Marechaussee cn zeven
tig man Sicherheltspolizel wor-
Literatuur: Dagbc.k fragmen
ten 19'01945 (uitgave Martinus
Nljhoff, 1954). De Ondergang,
door prof. dr. J. Pressor.
