Oost, west, thuis best
Brussels Operaseizoen:
mislukte opening
Ware burgeroorlog
op Midden-Ja va
In de greep van het
..Fidelio":
geen allure
Bejaarde man
aangereden
op
zebra
Storm
Buschauffeur
mav Polen niet
verlaten
Ambtenaren in
Wilms moeten
langer werken
Woeste zee
Prinses Irene leidt
Carlistenbijeenkomst
EEN LITERATOR OVER CALVINISME
MAANDAG 1 NOVEMBER 1965
BRUSSEL De opening van het
seizoen 1965-1966 aan de Munt
Schouwburg was aangekondigd als
EuTogaJa. Naast allerlei Euromarkt
figuren zoals minister Spaak, zag
men aldus representanten van Euro
pese operatheaters. O.m. waren aan
wezig de directeur van de Nieuwe
Nederlandse Opera, mr. J. den Daas,
de ex-secretaris van het Holland
Festival, Peter Diamand en Maurice
Huysman, intendant van de Brus'
selse Opera en de eerdergenoemde
Nederlandse Opera Stichting.
Huysman had Richard Wagner's klein
zoon Wieland uitgenodigd om Beetho
ven's Fidelio te regisseren. Misschien wel
ter introductie van de snode plannen die
hij heeft om Wagner's tetralogie als
..Ring-Digest" op één avond te spelen.
Maar dan niet in regie van Wieland.
Na de oorlog heeft Wieland in Bay-
reuth een beeldenstorm veroorzaakt door
de mythe rond zijn grootvader en diens
romantisch ideaal te breken. Men heeft
er in deze krant uitvoerig over kunnen
lezen en binnenkort gaat deze complete
„Ring" naar New York.
Fidelio
Over Beethoven's werk hoeven wij niet
uit te weiden. Alleen dit, als opera mis
lukt is Fideho als uiting door haar op
rechtheid een authentiek en daarom sterk
ontroerend werk. Ook Beethoven ge
loofde in een idee achter zijn composi
ties. Vernietigt bij Riohard Wagner het
kwaad zichzelf grondthema van de
.JRing" bij Beethoven overwint het
goede en de liefde van de mens voor el-
Men wias er zeer benieuwd naar wat
Wieland van deze opera zou maken. Wel
nu, het was niet sensationeel. Een rustig
toneelbeeld, hij had voor de hele opera
een immense getraliede kooi ontworpen,
met kostuums die in grijsblauwe tinten
•n gehouden. Opvallend waren de
rechthoekige groepsbewegingen (mili
tair-Duits zou men zeggen) welke in het
triomfantelijk slot oplosten in symbo
lische kringen. In de trant van iedereen
reikt elkaar de hand".
Solisten
Het is duidelijk dat onder deze starre,
haast koude regie alles van de solisten
afhing of de karakters tot leven zouden
komen. Men weet dat de Munt het sys
teem van de sterren opera kent. Zodoende
staken twee vocalisten mijlen ver bo
ven de rest uit.
Allereerst de fameuze jonge Wagner-
zangeres Anja Silja. Een stem die zon
der moeite alle registers boven het or
kest uittilt, (enkele onzuiverheden daar
gelaten) terwijl de zangeres haar jon
gensachtige verschijning mee heeft om
de Fidelio-Leonore-party gestalte te ge-
Daarnaast nog een ster uit Bayreuth,
Gustav Neldlingen. Hij zong huivering
wekkend de incarnatie van het kwaad
de figuur van Pizzarro
Ernst Kozub zong Florestan en voldeed
zonder meer. terwijl Theo Adam een
zwakke Don Fernando was en Gerd
Nienstedt (Rocco), Rita Bartos (Marcel-
lina) en Willy Hartmann (Jacquino) de
overige partijen onopvallend zongen.
Dirigent André Vandernoot leidde het
orkest, waarbij de ouverture in het water
Chauffeur was onder
invloed run alcohol
DE BILT. In het afgelopen week.
einde was de depressie-aktiviteit bij
zonder groot. Nadat zondag een diepe
depressie op het noordelijke deel van
de Noordzee een zware westerstorm
had veroorzaakt, lag er vanochtend bij
Schotland al weer een nieuwe uitdie
pende depressie. Deze volgt een veel
zuidelijker koers dan zijn voorganger
zodat het stormveld zich ditmaal ook
tot onze omgeving uitbreidt.
Het veld heeft een grote omvang, zo
dat de storm ook morgen nog geruime
tijd zal doorstaan. De richting ervan
ondergaat een geleidelijke ruiming
naar west tot noordwest. Er wordt dan
polaire lucht aangevoerd, waarin bui
en voorkomen. De temperaturen wor
den iets lager.
Hoogwater Scheveningen
2 november: 9.10 v.m.; 21.50 nm.
Zon en maan
Dinsdag 2 november: zon op 7.36; onder
17.10; maan op 15.25; onder
9 november: volle maan.
HET WEER ES EUROPA
Rapporten hedenmorgen zeven uur
i IIIIU1-: 11
Brussel motregen
Luxemburg geh. bew.
Parijs geh. bew.
Bordeaux onbew
Grenoble mist
Nice zw bew.
Berlijn geh. bew
Barcelona
Madrid
Mallorca
Lissabon
10 12 10 0.2
11 13 9 0.1
ROTTERDAM Een sterk onder
loed van alcohol verkerende bestuur
Ier van een bestelauto de 28-jarige
tennebouwer F. J. R. F. uit Rotter
dam heeft zaterdagavond in de Zaag
molenstraat in Rotterdam de 80-jarig
H. A. Smit nit de Maasstad op ee
bra aangereden waardoor deze
De heer Smit werd geschept en
smakte vijftien meter verder tegen de
straat Hij overleed op weg naar het
ziekenhuis.
Volgens getuigen was de chauffeur
de zebra met veel te grote snelheid
AMSTERDAM In de nacht var
terdag op zondag zijn op de kruising
Haarlemmerweg - Burgemeester de
Vlugtlaan in Amsterdam twee auto's
frontaal met elkaar in botsing geko
men. Een persoon, de 76-jarige J. Th.
Sonneveld uit Utrecht werd hierbij ge
dood, drie andere inzittenden werden
ernstig gewond in het ziekenhuis opge-
De slachtoffers zaten allemaal in de
zelfde wagen, die werd bestuurd door
de 54-jarige echtgenote van de heer
Sonneveld.
De inzittenden van de andere auto,
de 18-jarige B. van D. en de 19-jarige
L. K. uit Lisse kwamen er vrij goed
af. Volgens de politie reed deze wagen
met een snelheid van 100 a 120 kilo
meter. De maximumsnelheid was 70
km. De poliite neemt aan, dat me
vrouw Sonneveld in dc veronderstel
ling verkeerde dat zij voorrang had
omdat zij van rechts kwam.
OVERLOON Het zevenjarig doch
tertje van de familie H. Huijsmans uit
Overloon is vrijdagavond dodelijk ge
wond bij een aanrijding. Het kind, dat
op een fiets zonder licht reed. kwam
in een sloot langs de weg terecht. Za
terdagmorgen overleed het meisje in
een ziekenhuis in Venrav.
Verder gebeurden dodelijke ongeluk
ken in Hoogeveen. Nieuwleusen <Ov.),
Raamsdonk. Ouderkerk aan de IJssel,
en nogmaals Amsterdam.
Onderzoek nog gaande
WARSCHAU De Nederlandse bus
chauffeur De Vreugt, die een week gele
den met zijn bus in een rivier stortte,
waarbij vijftien personen omkwamen,
mag Polen niet verlaten, zolang het
onderzoek niet is afgesloten. Zijn bij
rijder Gerrit van Asselt mag naar huis.
De chauffeur zou te snel hebben gereden
en verkeersborden genegeerd.
Anja Silja (Fidelio) en Gerd
Nienstedt (Rocco) in Beethovens
„Fidelio". waarmee het Brussels
Operaseizoen werd geopend.
viel en enkele climaxen niet volledig ge
slaagd leken.
Al met al een voorstelling met enige
allure, echter zonder helemaal afgewogen
Huib Deetman
WILNIS De gemeenteraad van
de plaats Wilnis heeft na een discus
sie. die tot middernacht duurde het
besluit van B en W, dat de secretarie-
ambtenaren voorlopig een werkweek
van 45 in plaats van 42 Y% uur moeten
maken, goedgekeurd.
Het college heeft deze maatregel ge
nomen om, zo heet het thans officieel,
de achterstand bij de voorbereiding van
de gemeentebegroting voor 1966 in te
Het besluit van B en W was uitgelekt,
toen wethouder P. G. van Dam zijn
mond voorbijpraatte. Het bleek toen,
dat de bepaling was bedoeld als cor
rectie van de gemeentesecretaris, die er
de kantjes had afgelopen.
Wethouder Van Dam b'èfuigde zijn
stfijt over de mededelingen, die hij aan
de correspondent van een plaatselijke
krant had gedaan.
Tien arrestaties
bij Lieverdje
AMSTERDAM Zaterdagnacht zijn
opnieuw ditmaal tien arrestaties
verricht bij de wekelijkse happening
rond „het lieverdje" op het Spui Op
gelegde gedeeltelijk onvoorwaardelijke
gevangenisstraffen hadden vele nieuws
gierigen niet weerhouden, maar van de
happening zelf viel niet veel te be
speuren. Van de arrestanten was
slechts één provo. Politierechter mr.
De Waard en de officier van justitie
van Renesse kwamen zich persoon
lijk op de hoogte stellen.
De preek
De Brabantse plaats Leen
de is onlangs in het nieuws
gekomen door een preek
over de joden van pastoor
Woestenburg. Onder deze
preek liepen de neerlandi
cus drs. Bakker, zijn zoon
en zijn zuster dc kerk uit.
Nadat de kranten lucht van
deze zaak hadden gekregen,
heeft de pastoor veel pers
mensen te woord moeten
Dit resulteerde in een ver
klaring die hij vorige week
na de mis uitgaf. Hierin
geeft hij toe, dat de ge
wraakte passage over de jo
den te kort en te fragmenta
risch waa om zijn werkelij
ke bedoelingen weer te ge-
De pastoor vindt het niet
zo erg, dat hij onder druk Is
gezet. In het weekblad De
Nieuwe Linie verklaart hij:
„Ik wil geen martelaar
worden. Maar ik ben op
recht blU. dat ik deze el
lende na mag ondervinden.
Daardoor voel ik ml) einde
lijk iets nader bU wat de jo
den hebben moeten onder
gaan. Daarmee wordt mijn
solidariteit met hen wel iets
groter. En dat is een
vreemde negatieve troost".
GelcMiner
Let op de kleintjes,
wordt wel gezegd als wij
over geld praten. Maar
men moet ook op de ,Jlap-
pen" letten, vooral als er
varkens in de buurt zijn.
Dat ondervond een slager
in Asten. Nadat hij zijn
varkens had gemerkt,
miste h\j een biljet vam
duizend gulaen en uier
van honderd. Toen hij in
spectie hield b\j z\jn var
kens vond hij daar de res
ten van de bankbiljetten.
De slager herinnerde zich
wat een Deurnse veehou
der vorig jaar deed toen
hij voor dezelfde moei
lijkheden stond.
Hij verzamelde de uit
werpselen van de var
kens en zond ze op naar
een laboratorium. Ook de
Nederlandse Bank werd in
kennis gesteld. De Astense
slager hoopt nu evenals
zijn collega-slachtoffer in
Deurne het geld terug te
krijgen. Het Eindhovens
Dagblad ontlokte dit de
opmerkinoGeld stinkt
niet".
T oekomét
In de VARA-gids van de
ze week geeft een aantal
vooraanstaande Nederlan
ders ln een gesprek met Nol
Gregoor zijn visie op het
jaar 2000. Overbevolking Is
dan een voldongen felL
Prof. dr. J. Pen. hoogleraar
aan de universiteit in Gro
ningen heeft dit ook voor
zien. Een gevolg zal zijn,
dat de auto nit de stad ge
weerd moet worden. Om aan
de vraag naar woonruimte
te voldoen zullen er in de
toekomst volgens hem paal
woningen in zee. zoals het
REM-eiland, gebouwd wor-
C'onstant Nieuwenhuys,
architect, ziet voor de toe
komst een „speelse mens".
Door de voortschrijdende
techniek wordt hij vrijge
maakt van arbefdsdwang,
krijgt meer vrijheid en
zal deze gebruiken om zijn
natuurlijke zwerfdrift te
uiten. Daarom moeten er
volgens Nienwenhuys spe
ciale steden voor trekkende
mensen gebouwd worden.
Eten ln het jaar 2000
wordt minder gezellig. Prof.
dr. C. den Hartog, directeur
van het Nederlands insti
tuut van volksvoeding en
hoofdredacteur van het tijd
schrift Voeding, meent dat
we dan alleen nog maar
voorgekookt eten uit de
diepvries op tafel krijgen.
Bij feestelijkheden in het
jaar 2000 zullen oude re
cepten „ln" zijn. Een feest
maal van boerenkool met
worst behoort dan tot de
mogelijkheden.
Minister Vrolijk (cnltuur,
recreatie en maatschappe
lijk werk) zegt. dat het on
derwijs onvermijdelijk reke
ning moet houden met een
vijfdaagse werkweek. Ver
der is hl) van mening, dat
de televisie steeds meer cul
tuur moet verbreiden.
Het zijn maar verwachtin
gen.
Melk
Het Friese Groene Kruis
maakt zich zongen over de
melkconsumiptic van jonge
kinderen. Kleuters weigeren
vaak melk te drinken omdat
de smaak slecht is. In de
meeste plaatsen is alleen
hoog-gepasteuriseerde melk
te krijgen. Zij willen de
melk wel innemen in pap-
vorm of na toevoeging van
cacao, koffie, thee of suiker.
Districtsartsen van het
Groene Kruis hebben in een
brief aan het Friese pro-
duktschap voor zuivel ge
wezen op de noodzaak van
laag-gepasteuriseerde melk.
Deze verwees het Groene
Kruis naar het bedrijfsleven.
Dat is dan in principe de
Frico-fabriek in War ga, die
de drinkmelkvoorziening in
Friesland buiten Leeuwar
den praktisch geheel in han
den heeft. De directeur van
deze fabriek, ir. J. B. Ritze-
ma van Ikema verklaarde,
dat de vraag naar laag-ge-
pasteuriseerde melk in het
noorden gering is. Maar
naar zijn mening kan niet
gesteld worden, dat door het
niet voldoende verkrijgbaar
zijn van laag-gepasteuriseer
de melk de afzet wordt be
lemmerd.
Over het verband tussen
weinig drinken van melk
door de kinderen en de
kwaliteit van de melk wordt
nog nader met het Groene
Kruis gesproken.
(Vervolg: van pagina I)
Intussen heeft de voorlichtingsdienst
van het leger een bevel van Soekamo
bekend gemaakt om naast het leger en
onafhankelijk van de drie strijdmach
ten en politie een vijfde macht te vor
men uit de ongeveer miljoen vrijwil
ligers, die Maleisië moeten verplette
ren. Premier Tsjoe En Lai van rood-
China zou hem een jaar geleden een
wenk in die richting hebben gegeven,
maar het leger wilde er toen niets van
De telegraafdiensten zouden na een
maand sluiting heden worden heropend,
doch de telexverbindmgen nog niet, al
kan men wel op het hoofdkantoor telex
berichten doorgeven, die echter onder
censuur staan.
Voorgeschiedenis
Wat de voorgeschiedenis van de
staatsgreep betreft, deelt kolonel Sad-
wo Edy van de para's te Semarang
mede dat de plannen reeds in mei door
een geheim agent aan de autoriteiten
waren medegedeeld, doch deze hadden
dit terzijde gelegd omdat zü dh be
schouwden als een uiting van commu
nistenvrees. De plannen waren 13
april te Modjosongo gesmeed. Bü Lo-
bang Boeaja, waar de lijken der gene
raals verstopt waren, zijn grote mili
taire voorraden in beslag genomen en
dertig jonge communisten gearresteerd.
overste öentoeng had staan grinniken,
toen de generaals gemarteld werden.
Leden van de communistische jeugd-
en vrouwenbewegingen hadden gezon
gen en gedanst op de vliegbasis Halim.
Om zeven uur 's morgens wierp men
de lijken in een droge put en bedekte
die met bananenbladeren en zand.
Volgens een geloofwaardig" getuige
aldus de Manilla Times zou Soe
kamo die nacht samen met de leider
van-de communist en-Aidit-en Oentoeng
naar de luchtbasis Halim zijn gereden.
Oentoeng zou bekend hebben, dat men
na het slagen van de staatsgreep een
communistische staat had willen vesti
gen.
Bali
Terwijl de anti-communistische actie
voortgaat, is de partij op Bali nog steeds
niet verboden en de gouverneur, wiens
communistische sympathieën bekend
zouden zijn, heeft de macht nog in han
den. Volgens het Mohammedaanse blad
Doeta Masjarakat zouden schuldigen aan
de staatsgreep en communisten daar een
toevlucht hebben gezocht
Duizenden Indonesiërs van Chinese
afkomst hebben bedankt voor het lid
maatschap van de Chinese vereniging
Baperki, om te laten blijken, dat zij
niets wilden te maken hebben met de
staatsgreep.
De eerste vlee^iremier, Soebandrio.
heeft volgens de Indonesian Herald
thans verklaard: „Als het nodig is, zul
len wij de eersten zijn, die zich tegen
China kanten". Te Medan zouden 25 re
geringsambtenaren ontslagen zijn wegens
betrekkingen met de communistische
partij. Nog steeds stromen er grote
geldsbedragen bij het leger binnen. Het
staatsbedrijf Setijaniaga te Palembang
heeft vijf miljoen roepiah gegeven a;
commandant van Zuid-Sumatra,
Te Djakarta raakten duizenden link
se en rechtse jongeren van de Partai
Nasional Indonesia met elkaar slaags
en soldaten moesten in de lucht schie
ten om hen te kalmeren. Kort geleden
had de linkse leider der partij, dr. AU
Sastroamidjojo, een aantal rechtse le
den verwijderd en die hadden zich op
nieuw gegroepeerd onder Hardi. De
uiterst linkse jongeren verweten nu de
rechtse dat zij valse Marhaenisten zou.
den zijn (marhaen is een uitdrukking
van Soekamo voor het verdrukte
volk).
Rede Soeharto
Generaal Soeharto, opperbevelhebber
van het leger, heeft bij de bevordering
van officieren te Bandoeng vertelaard, dat
de communistische partij het Drein
de staatsgreep is geweest en dat het
haal over een raad van generaals, die
staatsgreep zouden hebben voorbereid,
een verzinsel is. Documenten en beken
tenissen zouden de schuld van de com
munistische partij hebben aangetoond.
Volgens de Nederlandse P.T.T. is
telegraafverkeer met Indonesië nog i
vele beperkingen gebonden. De toege
stane telegrammen moeten in het Indo
nesisch. Frans of Engels gesteld worden.
Code is alleen toegestaan voor regerings-
bank- of handelstelegrammen. Priv-tele-
grammen zijn alleen toegelaten in geval
van ziekte of overlijden. Brieftelegram-
men zijn niet toegestaan ook niet vooi
regeringen.
(Vervolg van pagina 1)
Twee mannen
De commandant van de Neptune
zag in het Marsdiep twee mannen in
zee drijven, niet ver van de marine
sleper IJssel. die eveneens aan de red
dingsactie deelnam. Een rookbom mar
keerde de plaats waar de zichtbaar
uitgeputte drenkelingen ronddreven,
zodat de bemanning van de IJssel hen
in korte» tijd had gevonden. Matroos
Pauzenberger werd even later gered
door de bemanning van de veerboot
Marsdiep, die de dienst tussen Den
Helder en Texel onderhoudt.
Wrakstukken
Verder zoekend naar de andere Duit
sers ontdekte de Neptune-commandant in
de loop van de morgen de wrakstukken
van de kapotgeslagen reddingsloep. Toen
stond vast. dat de ramp met het Duitse
kustvaartuig drie mensenlevens had ge
kost.
De eerste zware najaarsstorm heeft dit
weekeinde nog meer schepen in moei
lijkheden gebracht.
Op de Schelde bij Lillo liep de ruim
31.000 ton metende Britse tanker Esso
Edingburgh aan de grond. De haven van
Antwerpen ls hierdoor gedeeltelijk afge
sloten. Slepers zijn er tot nu toe niet in
geslaagd, de tanker vlot te krijgen.
Sinds donderdag zit het Griekse
vrachtschip Panachathos (12.090 ton)
muurvast aan de grond bij het Ame
lander Gat. Gisteren seinde de gezag
voerder, dat de toestand aan boord
snel verslechterde. De storm heeft in
platen op de romp en aan dek gevaar
lijke scheuren geslagen. Een aantal
sleepboten is bezig, de Griek drijvende
te krijgen.
Taalkundigen bijeen
Sanering spelling
vermindering van
staatsuitgaven
O
UTRECHT De staatsuitgaven
.zouden bij een gesaneerde spelling
belangrijk verminderen, meende voor
zitter J. Berits van de Belgisch-Ne
derlandse Vereniging voor weten
schappelijke spelling zaterdag tijdens
de derde jaarvergadering. En taal-
kundige-bestuurslid dr. P. C. Paarde-
koper becijferde het voordeel van de
bepleite totale fonologie zelfs op 17
procent voor lezen, schrijven en «et
en correctiekosten.
De vergadering bleek teleurgesteld
omdat nog geen resultaat bekend is van
de commissie die twee en een half jaar
geleden van beide regeringen opdracht
kreeg te adviseren over de spelling van
bastaardwoorden.
De vereniging is tegen willekeurige
voorkeurspelling en vraagt om richtlij
nen voor de meest fonologische spellin
gen bij het onderwijs. Mede voor een
meer verzorgde uitspraak acht ze ver
dere normalisering van de hele spelling
geboden. Ze denkt aan weglating van
Van kunstrhaf!
letters (als in dorpsschool en bessevla).
Voorzitter Berits hoopte, dat onder
wijzers en leraren zich op het spelling
probleem wilden bezinnen. De tragedie
der werkwoordvormen, zei hij, moet op
geheven; antwoorden moet altijd met
één d worden geschreven en kosten met
één t. En dr, Paardekoper zei; „Wij wil
len één woordbeeld omdat er maar één
klankbeeld ls".
St JACQUES (Spanje) Onder lei
ding van prinses Irene hebben meer don
7000 Carlisten een bijeenkomst in St
Jacques gehouden. Honderd vlaggen wa
ren aanwezig van eenheden uit de
Spaanse burgeroorlog.
Door dr. C. RIJNSDORP
kwam dat van de hemel of van
de mensen?
Markus 11 30 b
ALS liet waar is, dat van buiten de reikwijdte van de
menselijke geest zijn verbeeldingskracht in de ruim
ste zin des woords inbegrepen een bericht tot de mensen
kan doordringen, dan zal dat bericht het karakter hebben
van een boodschap. Weliswaar laat het Nederlandse taalei
gen toe, een bericht sec al een boodschap te noemen, maar
ook zonder die mogelijkheid is het duidelijk dat spreken
tot de mensen bemoeienis met de mensen inhoudt. De
macht of de machten die tot de mens spreken, vinden hem
op zijn minst als toehoorder de moeite waard, ook al zou
het bericht alleen maar informatie inhouden. Wat zelfs dan
tot stand gekomen is, is communicatie, waarbij de verwach
ting van een reactie van de kant van de mens zich moeilijk
laat onderdrukken. Zo krijgt het bericht het karakter van
een boodschap die van de mensen iets wil.
Bij het ontvangen van de boodschap blijft de mens die
hij is. Het bericht moet in mensentaal zijn vervat, anders
zou de mens niet eens weten dat er gesproken werd. Zelfs
als de mens les zou gaan krijgen in een buitenmenselijk
idioom, dan zou dit toch moeten gebeuren op basis van zijn
eigen taal. Een openbaring moet mensvormig zijn.
Omgekeerd moet de mens op openbaring zijn aangelegd.
Als het waar zou zijn, dat hij leeft in een hermetisch
gesloten ruimte, hoe wijd men de cirkel ook trekken moge,
dan zou hij metafysisch doof zijn. Maar als men stellen
mag dat de mens met het pure menszijn niet uitkomt, en
dat het tot zijn wezen behoort naar het buitenmenselijke
open te staan, dan kan hij, blijvend die hij is, de boodschap
ontvangen.
De openheid naar het buitenmenselijke ontbreekt ner
gens geheel, maar de ene mens is hierin ontvankelijker dan
de andere. De mensheid vertoont grondtypen, zoals de
landbouwer, de herder, de jager, de priester, de krijgsman,
de koning, de profeet, de koopman, de dichter. Deze typen
verbinden zich vaak onderling; een herder kan als profeet
optreden, boeren kunnen dichters zijn, de koning een koop
man. Misschien kan men zeggen dat de dichter in zijn
geestelijke structuur de openheid naar het buitenmenselij
ke het duidelijkst aantoont. De profeet, in de bijbel tenmin
ste, is wel eens weerbarstig, of bang, maar de (westerse)
dichter leeft in een voortdurende inwachting van wat hij
inspiratie noemt. Rilke is hiervan een treffend voorbeeld.
Maar kan men Bilderdijk naar de letter nemen, als hij van
de dichter zegt:
„Een Godheid blaast mij aan, een Godheid uit de hoo-
gen!"
Zijn oogen vonklen, en zijn boezem staat in vlam.
Dit geldt van het „hoogdravende" dichterschap, dat aan
het profetische grenst. In Rilkes gedicht Der Panther heeft
hij niets profetisch, maar wel in zijn Duineser Elegien.
Profetisch wordt de dichter aan zijn eigen top, wanneer
dat onnoembare dat altijd in zijn woorden meetrilt. om zo
DE DICHTEM, HET
PHOFETISCHE,
DE. PMOFEET
te zeggen overheersend wordt en hij dingen zegt of aan
duidt die groter zijn en verder reiken dan hijzelf.
Maar de hoogste bergtop is toch altijd nog aarde. Wie
daar staat ziet dingen waarvan de man diep in het dal geen
idee heeft. De vraag is deze: is wat de dichter stamelt
panorama, of heeft hij bovendien werkelijk signalen uit het
buitenmenselijke opgevangen? Merkwaardig is de neiging
tot orakeltaal, die de dichter op de toppen van zijn inspira
tie vertoont. Liefst zou hi] willen overgaan in een hogere
taal en buiten het menselijke treden. Trouwens al op lager
niveau treft men die neiging aan. De prozaïst Van Deyssel
schrijft in zijn dithyrambische bejubeling van Zola's Le
Rêve: „Kon ik mij los-wringen uit de taal en opgaan in een
andere, rijkere, lichtere wereld van woorden." Maar het is
juist de orakeltaal die ons bij dc dichter wantrouwig
maakt. Is de dichtkunst, om het Bilderijk op zijn manier te
laten zeggen, „in hemelvuur geteeld, van hemelvuur door
voed"? Niet zomaar bij wijze van spreken, maar letterlijk?
Dan zou de poëzie, althans de dithyrambische, openbaring
zijn vanuit de buitenmenselijke sfeer. Maar waarom dan dat
op de tenen staan, die spanning, die onduidelijke veeldui-
digheid? Zijn er inderdaad buitenmenselijke machten die
aan de mens iets willen berichten, dan hebben zij er belang
bij dat de boodschap duidelijk doorkomt.
Natuurlijk wordt het woord orakeltaal hier in figuurlijke
zin gebruikt. Het echte orakel spreekt zonder spanning en
kleedt zijn boodschap welbewust duister in. In wezen wil
het orakel niets van de mens, dan dat hij afhankelijk blijft
van de godheid en doordrongen is van zijn uiterst betrekke
lijke betekenis. De duisterheid van de oudtestamentische
profeten, voorzover die inherent is aan hun boodschap, is
formeel in zóver aan die van het heidense orakel verwant,
dat men hier zoiets als pedagogische overwegingen kan
vermoeden. De algemene bedoeling van de oudtestamenti
sche profetieën laat aan duidelijkheid niets te wensen over;
wat er duister in is, is providentieel en pedagogisch duister,
een duisterheid (geen duisternis) om zo te zeggen van
boven naar beneden. De duisterheid van de dithyrambe is
er een van beneden naar boven: de dichter probeert het
onuitsprekelijke te zeggen. Hij staat aan zijn eigen grens.
Hij blijft, wat het buitenmenselijke betreft, bij vermoedens.
Op zichzelf is dit al geweldig, ongelofelijk boeiend, want
grenzen dienen om permament te herinneren aan wat bui
ten die grenzen moet of kan zijn. Een mens die van zijn
grenzen een niemandsland maakt, is levend dood.
Poëzie, in haar hoogste uitingen, apreekt grenswoorden.
Huizinga schrijft in zijn Homo Lndens, dat het al te duide
lijke bij de Skalden als een technische fout gold. En voorts:
„Het is een oude eis, die ook bij de grieken eenmaal
gegolden heeft, dat het dichterwoord duister moet zijn. Bij
de troubadours.... was het trobar clus, letterlijk gesloten
dichten, het dichten met verborgen zin, als een bijzondere
verdienste in ere."
De dichter aan zijn eigen top Nietzsche heeft het
gezegd is „nur Narr, nur Dichter". Nietzsche heeft de
verhouding profeet-dichter duidelijk gezien.
In het volgend artikel: De dichtkunst heeft twee polen.
